Of Ethics and Development Debates regarding constructs/theories of knowledge are indeed old. Philosophers have come up with various constructs regarding knowledge and phenomena related to their relevance to human society. Theories of knowledge are not constructed in the abstract unrelated to human society. Philosophies that sprang in the ‘major civilizations’ interpreted the world and nature in various ways and that is absolutely normal as the cultures (knowledge systems included) of human societies are as diverse as the multifarious cultures and knowledge systems that existed. As such, there has never been any universal consensus on any of them. That is why we have so many knowledge systems, not to speak of the numerous indigenous knowledge systems that prevail in the developing world. The fact that diversity in cultures, knowledge systems and even religion being specific to specific societies is only natural. Constructs, political or religious, that postulate the superiority of their own construct/religion and disregard this diversity but opt to make their own construct (religion or political system) prevail over the rest have always led to conflicts and wars. The interpretation of constructs related to human society were not just differences of opinion as such but were the raison d’etre of huge conflicts and even wars. Constructs postulating that society must be ruled according to specific norms are basically fundamentalist that have been causes for major wars and endless conflicts to this day. An important component of the discussion on theories of knowledge is the fact that knowledge is first of all time and region specific, and is relative. No knowledge is absolute and final as knowledge springs from the reality on the ground. The reality in every society is different depending on the historical stage that a specific society is in the terrain social development. Inability to see such diversity prompts religious, political or social leaders to gravitate to religious fundamentalism or political conservatism and rigidity. The world knows what that cost: wars, devastation, massacres or genocide. Philosophers and thinkers that pointed out the dangers that such rigidity poses to societies were condemned by the prevailing forces of reaction or fundamentalism. One such fundamentalist construct holds that the ethics according to the religion it upholds is superior and leads to social development while the rest are fetters of development. Is this correct? Not at all. Not only wrong, in fact, it is a dangerous construct. Some philosophers notably Marx had also linked the public’s (working class’) consciousness with its adherence to religion that had become a fetter to its own liberation in the 19th century Europe. In relation to religious ethics and economic growth specifically, an interesting thesis that emerged in the last century is that of Max Weber who wrote a treatise entitled The Protestant Ethics and the Spirit of Capitalism. What all Weber attempted to prove in this treatise was that the protestant ethics had contributed to the growth of capitalism. Now, how should one read this treatise? Max Weber also wrote other essays on the relationship between religion and the economy. In his treatise on the protestant ethics, he brought into the limelight that the protestant work ethics, namely asceticism, had contributed to the rise of capitalism. As we haven’t seen his other studies, we cannot say that the protestant ethics is the only ethics that galvanized capitalism. A century after his death, there were a few scholars who also argued that the Buddhist ethics has also galvanized the economic resurgence in the economic success stories of the four tigers, namely Taiwan, S. Korea, Singapore and Hong Kong.
Socio-economic empowerment In the context of minorities, socio-economic empowerment requires first of all adhering to the principles of respect for fundamental freedoms as explicitly affirmed by international laws. International laws in this respect are those clearly stipulated by UN declarations and conventions as well as by UN bodies such as the ILO. Like all components of the international human rights law, the state of the rights of minorities has been violated by a great many governments for decades. These violations are continuing at an alarming state particularly in Africa, Asia, Latin America and the Middle East. As we are examining the state of the socio-economic empowerment of minority communities, we need to stipulate exactly what it entails. Empowerment must signify, first of all, the affirmation of the right to self-determination, which in the minority context is the capability of a given community to make choices to determine and decide on the modality of life it opts to lead. It is all about the practice of this self-determined development which, by and large, revolves round the questions of social, economic and political relationships between minority communities and the powers that be. The United Nations has so far come out with one declaration after another unambiguously asserting its position on these issues principally putting forward the principles and policies to protect the rights of minorities globally. The rights of minorities are enshrined in international laws that assert mainly the freedoms of minority communities that should not be trampled underfoot by any government. Adhering to these laws needed to lead towards respecting the freedom of minority communities to adhere to their traditional way of social organization. The realization of such freedom and the unhindered exercise of this right in particular is the first step forward towards social and economic empowerment. In other words, the powers that be must recognise the rights of minorities in this respect as stipulated by international law. That is the first step forward as there can be no empowerment without community institutions legally and independently functioning on the ground that are not independent to lead the lives of communities as empowerment is in the first place the exercise of freedom of choice. Quite a number of governments in Africa seem to deny that minorities have the potential to socio-economic empowerment. The paradox is, however, the majority of Africa's population still lead life in traditional formations. Minority communities had existed for millennia before the advent of the modern state practicing self-empowerment and sustaining their communities. This had been the rule of the game in Africa. In this sense, the advent of colonization and the prevalence of neo-colonialism vowed to change the notion and meaning of empowerment. As a result, the powers that be imprisoned by the dominant discourse on development inherited from colonial and neo-colonial constructs failed to co-exist with traditional formations as it has been bent on replacing traditional formations with the market economy. This in turn led to the creation of incompatibility, if not mutually exclusiveness, between traditional formations and the market. As this is the reality in a great many countries in the South, governments in Africa, by and large, went even further by opting to destroy traditional systems such as pastoralism and hunting-gathering as witnessed in Tanzania, Kenya, Botswana and Ethiopia. According to the dominant discourse, i.e. the market, traditional formations such as pastoralism and hunting-gathering are obstacles to development and should be renounced. The paradox is: which African country has ever progressed towards empowering society at large on the tracks of social-development a la the UN Social-Development Goals? On the contrary, after more than 60 years of independence, in many African countries, societies live on the margins of extinction. Had it not been for the forceful intrusion of the colonial and neo-colonial project, traditional formations have by contrast sustained their viable systems for millennia. Thus, the big question is: why should they abandon their ways of life for the market when the market system they are forced to embrace have failed to stand on its feet? On the contrary, studies unambiguously attest to the fact that traditional systems such as pastoralism have the potential to contribute to national economies. In some countries, the potential of traditional livelihood systems is high not only in contributing to but also in generating national development. A 1997 study by the World Initiative for Sustainable Pastoralism indicates that the pastoral livestock production system has big potential to contribute to the national economies of five countries in the Horn of Africa. It is a paradox of immense proportion that governments in the Horn of Africa cling to colonial and neo-colonial constructs of development completely ignoring the economic and development potential of pastoralism. What is crucial in amplifying economic participation of people belonging to minority groups and emphasizing equal opportunities in both society, employment, and entrepreneurship is adopting a minority-friendly policy that begins with recognition of minority and indigenous livelihood systems as viable as any other traditional social system and adopting supporting policies that correspond with UN conventions and declarations on minority and indigenous communities. Like all communities in the world, minority communities also need development. As stipulated in a number of UN conventions, education is the key link to social development in minority and indigenous communities. Be it in advancing the process of social and economic development in their own communities as well as in participating in the drive towards national development, empowering minorities in the education arena is the key. Empowerment within the context of minority communities should not be restricted to the hindrances that emanate from relations with external factors. Conceptualizing empowerment within the context of minorities requires an inward and looking forward. A crucial component of the construct of empowerment in minority communities is working towards bringing equality between women and men. Empowerment without attaining gender equality is only an empowerment only to men. Empowerment should also be forward looking. In this sense, children and youth should be seen as the generational domains of empowerment in minority communities. As the future belongs to children and the youth, it is crucial to empower them with education and democratic culture. One crucial factor for empowerment in the context of minorities is self-determination particularly in using and preserving one’s language, culture, traditions and knowledge system in general. Minorities are made to be sensitive about asserting their identities. Therefore preserving one’s language, culture, tradition and knowledge system as a whole is essential for their identity. Asserting identity and preserving it crucial to minority communities. The world is all the more becoming a global village. We have witnessed how a virus that broke out in Wuhan, China, engulfed the entire world only to wipe out millions. We still don’t know when and where the next pandemic will breakout. One thing we know for sure is that wherever a deadly virus breaks out it is the entire world that becomes the victim. That much has the world become an interconnected and interdependent village. Economic, social and political factors are no longer local issues but global ones. That only calls for those endeavors devised to advance the empowerment of minorities should by necessity be global as well. In that sense all those involved in advancing the rights and empowerment of minorities should also cross the Rubicon to form a minority international. Thank you
What is the fundamental hindrance to the struggle of Indigenous Peoples? As an Amharic (Ethiopian) saying has it: “Better reveal the truth and face the consequences”, sometimes the ultimate needs to be spelt out even at a risk. This brief note questions the lens we are using in advocating for indigenous peoples’ (IP) rights and proposes a framework for advancing it. I believe I have sufficient experience in advocating for indigenous rights to arrive at certain conclusions which I will spell out in this note. To ascertain this I may need to mention my involvement in brief. I have been involved in indigenous advocacy since 1998; first in Ethiopia, then to East Africa, Africa at large and at the UN level. I was one of the very first people to start advocacy work for the pastoral community in Ethiopia and to establish a national network called the Pastoralist Forum Ethiopia. In East Africa, I have worked with several pastoral NGOs and CBOs for many years. I was involved in articulating the famous 2003 Report of Indigenous Experts under the African Commission on Human and People’s Rights. I was later coopted to the Working Group on Indigenous Populations/Communities in 2008 and served until 2019. I was selected to work for the UN Voluntary Fund for Indigenous People and worked for two years. I was the chair of the Voluntary Fund when I resigned. On top of that, I have intimately followed and tried to be up-to-date on the plight of indigenous people in many countries and am well acquainted with them. I presume that will be sufficient to establish that what I am reflecting in the coming pages is based on a concrete experience lasting many years. 1. First and foremost, the basis for the marginalization and oppression of IPs almost everywhere is either economic or political, or a combination of both. That makes the whole thing a deadly mixture. The economic aspect in particular is accompanied by unimaginable crimes committed by governments that involved genocide as is in the case of the US, Canada, Australia, New Zealand and in a number of countries in Latin America. IPs in other countries also faced other forms of crime committed against them for the sole purpose of expropriating their resources such as land and forests. I believe the expropriation of IP resources is the basis for their marginalization. That is fundamental. The political and cultural/educational marginalization is advanced to consolidate the economic, i.e. the expropriation of IP resources. Governments come up with policies to ‘develop’ IP territories; ‘development’ policies are designed and implemented by force on IP territories whether IPs like it or not. When IPs resist such policies, violence is unleashed against them as was displayed in numerous cases and in many countries. From the ‘gold rush to California’ of the 19th Century to the contemporary land grab of IPs in Tanzania, unimaginable crimes have been committed by government forces who unashamedly stood for the capitalist who vowed to ‘develop’ IP territories. Thus, marginalization/neglect/oppression/violence against IPs is to perpetuate the expropriation of indigenous resources by the ruling elite. 2. Thus, what does the ruling class do, -apart from the genocide and other crimes it committed against IPs-, to consolidate its rule over the territories of IPs? It is timely to ask this question as there seems to be illusion among IP right advocates. Ideological brainwashing: brainwashing IPs as experiment was conducted in the most inhuman way in the last century particularly in the US, Canada, Australia and New Zealand. The whole idea was to create a new breed of ‘Indians’ in North America, Aborigines in Australia and Maoris in New Zealand. This involved mainly the boarding schools where indigenous children were taken away from their parents, taught and raised in Catholic boarding schools. This experiment resulted in genocide as numerous indigenous children died in these boarding schools. Most were buried in the school grounds. There are numerous ways of brainwashing. The boarding schools were not the only means in this regard. Mis-education and cultural aggression: governments are destined to change the culture and ways of life of IPs. This is done in various ways but the principal one is through formal education, which in actual fact is mis-education. Mis-education that is provided to the general public particularly through the media, movies and books aims at, among other things, deleting indigenous culture and knowledge system and replace them with the cosmopolitan one. The capitalist ruling class is largely successful in this respect as IP communities themselves are attracted to the so-called modern way of life and thinking. Creating illusion: this involves the capitalists’ commitment not to meet the demands of IPs for the return of their resources and politico-cultural emancipation at large. The principal way of doing this is to make IPs harbor illusion regarding the process of their emancipation. The commonest way in this regard is to make IPs and their rights activists cast the illusion that IPs can achieve their rights and even emancipation through the UN system and other regional mechanisms such as the Inter-American Human Rights Commission and African Commission on Human and Peoples’ Rights (ACHPR). The grand illusion about this construct is that it disregards that both the UN and the regional mechanisms are basically toothless. A horde of conventions (ILO 169), declarations (United Nations Declaration on the Rights of Indigenous People- UNDRIP) numerous decisions and resolutions have been passed and promulgated in the past 35 years passed in favour of IPs. But, literally nothing changed on the ground. The ACHPR came up with a historic ruling on the Endorois (Kenya) case, and the African Court on Human and Peoples’ Rights also passed a historic ruling in favour of the Ogiek community and against the Kenyan government. Years have passed since, but nothing on the ground changed. The huge rhetoric at UN forums such as EMRIP on “the implementation of UNDRIP” still goes on. But, nobody seems to ask fundamental questions such as “why is the UN made toothless in the first place?” 3. Are indigenous rights activists conscious/capable enough to advance IP rights? There is a serious lack of consciousness on the part of IP activists regarding history, politics of international relations, understanding the ideology of the capitalist ruling class and how it operates. Because of such weakness, IP right activists are attracted to crumps donated by donors and, in fact, in some cases are involved in cases of corruption by making money out of advocacy activities. This is common in Kenya in particular. 4. Solution? Self-examination is the principal one. IP activists must ask themselves whether or not what they are doing is right. They should ask themselves whether they are well aware of the political implications of their activities. Are they well aware of the overall historical and political conditions that IPs throughout the world have been subjected to? Don’t they need an internationalist perspective as a result? Isn’t the adversary one and the same, global capitalism? Isn’t the liberation of the mind of indigenous activists the order of the day? As such, what is the principal hindrance to advance IP rights? Is it external? Or ourselves? Or a combination of both? Indeed, it is time for serious reflection.
Vietnam is back! Long live international solidarity!! Sometime in 1965/6, four students of Kent State University were gunned down by the US national guard during a protest rally/sit-in against US intervention in Vietnam. Contrary to the expectations of the Johnson administration that opted to have suppressed expressions of solidarity by US students to the struggling people of Vietnam, the US was engulfed by a powerful anti-war movement that turned out to be one huge factor, among others, for the defeat of the US in Vietnam. Today, we are witnessing similar expressions of solidarity with Palestine by US students in university campuses across the country while police invaded these campuses and threatened to break the sit-ins. Is Vietnam back? Is history repeating itself? Yes, history can repeat itself so long as those who are supposed to learn fail to learn. As Hegel once said, “We learn from history that we do not learn from history.” In the same vain that the Johnson and Nixon administrations armed the regime of Nguyen Van Thieu in Saigon and fought along with its army in the 60s-70s, today, the Biden administration is also arming and financing Netanyahu’s regime in its war of genocide in Palestine. It is against this genocide that the gallant US youth stood up. The demarcation of the war is clearly drawn: gallant youth on the one side versus US politicians (the White House, Congress and many more) bought off by AIPAC (the Israel lobby) money (342 out of 575 congressmen, Hillary Clinton and even Joe Biden himself are all paid by AIPAC either during their election campaign or on regular basis). It is AIPAC money that commands politicians and that guides the media on what to say and what not to say for the purpose of hoodwinking the US public. The whole idea of such ganging up is to draw US foreign policy on Israel as the “national interest of the US”. Nobody seems to ask, “But why?” After decades of pro-Israeli policy, the US is approaching to pay its dues for having pursued such a policy that ‘compelled’ it even to support the genocide in Gaza. The current anti-genocide movement of US students will have far-reaching consequences as far as the US foreign policy on the Palestine-Israel conflict goes as it can serve as a catalyst to encourage various forces around the world to stand up against Washington. This can encourage European students as well as students in Australia, New Zealand, Japan, South Korea and elsewhere in a global movement against Israeli genocide in Gaza. If that happens, the solidarity movement with Palestine may get global affecting the attitude of many governments in the countries mentioned above. We all remember what the youth movement did in France in 1968 (President De Gaul was forced to step down) and the rest of Western Europe. Consequences regarding changing attitude of governments elsewhere is possible. First and foremost, the Arab world that has heretofore appeared dormant in face of the genocide may come out openly either to challenge the US and Israel as the governments of South Africa, Colombia, Nicaragua and Indonesia did or even openly resorting to support Palestinians. That is one possibility. Secondly, more and more countries may come out to end diplomatic ties with Tel Aviv despite the pressure by the US. In face of such ferocious genocide which even Adolf Hitler did not contemplate against Jews, the US position is extremely weak to defend. That can encourage more and more countries to come out against Israel and possibly leading up to reiterating the 1975 UN General Assembly resolution that condemned Zionism ”as a form of racism” or even go beyond as genocide is actually more criminal than racism. For all these, Netanyahu and Biden have only to blame themselves. For the last three years, Netanyahu have been gunning down Palestinian youth in Gaza and the West Bank who were protesting against the proclamation of Jerusalem as capital of Israel, a measure that is blatantly against international law as it violated the UN Security Council Resolution 242. By killing Palestinian youth, Netanyahu was actually provoking Hamas to go to war so that Israel could launch the final war to “settle all accounts of history” by ending the Palestinian cause thereby swallowing up Gaza, annexing the West Bank and even the Golan Heights to finally “establish biblical Israel”. Netanyahu is destined to attain his objectives even if it comes to wiping out the entire population of Palestine. The US has always been behind Israel and its politicians are bought off by the Jewish lobby, AIPAC. Now, the students’ uprising in the US has the potential to literally destroy the efforts of AIPAC and the US. That is why US police is ready to commit the usual brutality. Right after the death of Yitzhak Rabin, Israeli leaders have, with US complicity, resorted to write off the Oslo Accord on the two states solution, i.e. Palestinians recognize Israel as a Jewish state and Israel in turn recognize Palestine as an Arab state. That was the cornerstone of the Oslo Accord and that is exactly what Israel has been subverting ever since Ehud Barak became prime minister of Israel. It was Ehud Barak who refused to reach agreement on the details of the accord during the last Camp David talks contrary to the claims of AIPAC-paid Hillary Clinton. The irony of history is that the US has always and unashamedly paraded as “the impartial peace maker” between Palestinians and Israel. The genocide in Gaza has exposed all these fallacies and the political consequences of the protest by US students will hopefully reveal more. As the actor Harrison Ford said recently, we have to listen to the students and encourage them to speak out more.
What is Netanyahu Upto? Sometime ago, the well-known Ugandan scholar Mahmud Mamdani entitled his work on the Rwandan debacle, Victims as Killers. Either Mahmud or another concerned person might also write another book on the Israeli genocide on Palestinians with the same topic. The entire world is horrified by the genocide in Gaza, youth and students protests against Israel’s genocide in Palestine erupted particularly in university campuses in the US, Europe and Australia. Governments such as those of South Africa, Venezuela and Indonesia took Israel to the World Court for committing genocide in Gaza while Nicaragua took Germany to the same court for militarily assisting Israel in its campaign of genocide against Palestinians. The International Criminal Court has issued arrest warrant for Netanyahu. But, despite the abhorrence the world expressed, Netanyahu’s government is still continuing its campaign of genocide against the Palestinian population. Mass graves involving even children are being found in Gaza in a more horrifying manner than what had happened in the Nazi death camps. Israel’s crimes on Palestinians know no parallel at all and Netanyahu has just exceeded Adolf Hitler’s and Himmler’s records of genocide and mass atrocities. The historical context Zionists have always been supported by the West beginning with Balfour Declaration (British) all the way until today. The US and the West, with the exception of Ireland and to a certain extent, Belgium, as a whole support, directly or indirectly, the current genocide in Gaza. It may sound a riddle that the West supported the Zionist ambitions at the turn of the century as Jews had earlier suffered from expulsion and even extermination in Europe. The trick used by the founders of the Zionist movement is use of religion and the ultimate vision postulated as a Jewish state. This drew large support from West Europe and the United States as European and Americans of Jewish origin had already become multi-millionaires. That was the crucial link between the Zionist movement and the West. Jews in the West had been considered as the under-dogs that they easily won sympathy and support to their cause. Hitler’s genocide against European Jews massively contributed to this sympathy and support. The Zionist movement made a smart move in its initial efforts to cultivate support in the West. In the first place, Jews were part of the system in the West and it was easy for them to start Zionists’ ambition and the Western support UN resolved on two states The West ganging up with Israel The more wars, the bigger Israel has become Two visions of Zionists: two state solution v/s expansionists Rejectionists among Palestinians The Middle East conflict till Cam David: the death of historical arguments and the transcendence of historical claims by Palestinians 2. Oslo and the rapprochement Palestinians renounced their historical claims while Zionists kept theirs How Barak blew the Oslo Camp David talks Palestinians painted as rejectionists and terrorists But how many UN resolutions did Israel violate with US’ support? 3. the current crisis How Netanyahu provoked Palestinians/Hamas for over 2 years US-Israel made Jerusalem Israel’s capital: violating international law Israel waged war on Gaza for over 13 years Gazza: poverty and deprivation Therefore, when did the war start? 2 years ago? Or on Nov. 7? 4. How Israel rides roughshod over the myth it/the West created
When Money ‘Talks’ The Republicans and Democrats have dominated political power in the US and the mainstream politics there ever since its creation. These two parties have ruled the US by turn, so to speak. Political power in the US knows no other party dominating it than these two, and the White House has never hosted any president other than the representatives of these two parties. Numerous presidents have come and gone but only a few of them are well known for a notoriety of one kind or another. Presidents in the US do not match the images that the history books or even the media postulates. For instance, among the founding fathers, George Washington the first president and Thomas Jefferson, the author of the US constitution and many of the old guards owned slaves, more than a hundred of them each. The most notorious US president is Andrew Jackson who became president in the mid-1840s. Jackson was a well-known slave driver, i.e. involved in slave trade, and responsible for the most horrendous experience that indigenous communities have ever faced that passes in the history books as the Trail of Tears where more than 20,000 people perished. In recent times, we also have President Harry Truman who ordered the bombings of Hiroshima and Nagasaki by hydrogen bombs. Then, Truman was followed by Lyndon Johnson and Richard Nixon who committed war crimes in Vietnam and involvement in generating military coups round the world notably Chili, Indonesia, etc… where tens of thousands in the case of Chili and half a million in the case of Indonesia perished. Otherwise, many of the US presidents were also involved in their involvement in various wars around the globe. The US has always been on the side of Israel from the Zionist movement and Balfour declaration to the current genocide in Gazza. At no time since the creation of the Zionist state has the US ever played a positive role in the Palestine-Israel conflict. The US support to Israel is largely as a result of the work of the Jewish (Israel) Lobby in the US which in turn manipulates US politicians from the White House to the Congress. The US has not ever displayed its ugly face on the Palestine-Israel conflict as it did in the current war. The timid-looking and ‘god fearing’ Biden threw his mask and came out in his true colours by being directly involved in the Gazza genocide. Consequently, the last presidential election was expected to bring peace to Gazza through cease fire and the republican candidate, Trump, fooled everyone by pledging to “bring cease fire”. Trusting these words of Trump, Arab Americans overwhelmingly voted for him to throw out Biden from office. Once trump re-entered the White House, he “kept his words on the cease fire” but only to generate a more ferocious war with Palestinians. Trump thought he is playing ‘smart’ by playing with words. He suggests evacuating the entire Palestinian population from Gazza, occupy it by US forces and “turn it into a Riviera”. He said that the evacuation of Palestinians is just temporary until Gazza is rebuilt! If this ‘most knowledgeable’ president of the US has a little bit of knowledge of the history of the crisis in the Middle East, his suggestion is tantamount to the re-enactment of the 1948 catastrophe. Not again, Mr. Trump! Palestinians were forced to flee Palestine at the time with the promise to return “soon” only to languish in refugee camps for the last 77 years! Trump, who thinks he can prevail in whatever he does, is only setting the agenda for the next round of war in the Middle East. Palestinians will definitely prefer to perish than go to exile again. They will fight tooth and nail even if Trump dares to come to Gazza. Thus, the Gazza cease fire he helped to enforce was only to replace it with a much bigger war there. This time with the involvement of Trump’s troops perhaps. Trump’s plan displays that ugly side of a US president from the days of Andrew Jackson under whose brutal policy hundreds of thousands of indigenous people and slaves perished in the 19th century. If history is going to repeat itself, what Hegel said a long time ago is becoming true: “We learn from history that we do not learn from history”. That indeed is the trouble when the dollar replaces the mind.
After all, Zionism is a form of racism In 1975, the UN General Assembly came out with a resolution entitled “Zionism is a form of racism”. That was upturned at the end of the Cold War with a new resolution that went as “Zionism is not a form of racism.” The current genocide that Israel is committing in Gaza amply demonstrated that Zionism is, after all, a form of racism. The world has for too long under-estimated the power of what Nicos Poulantzas called the “ideological state apparatus”. Instead, the world believed that the truth will finally triumph. Yes, it may. Nevertheless, victims of aggression will continue to suffer until the truth finally triumphs. In the case of Palestine, that truth seems to be far off and its enemies, Israel and the West, makes it sure that the truth will never triumph. Seventy five years ago, the newly formed world body, the United Nations, came up with two historically distinct and mutually exclusive resolutions by proclaiming the Universal Declaration on Human Rights on the one hand and by setting up a Jewish state on the land of Palestinians to the Zionist movement and Jewish emigrants who recently emigrated to Palestine on the other. By resolving for a Jewish state, the UN created a time bomb that would eventually explode to engulf the entire Middle East and later to become the concern of the world community. But, was it really the UN who did that? Not really, it was mainly the US, Britain and other Western powers. The Soviet Union under Stalin reluctantly went ahead with the UN decision. The main force behind this process was the Zionist movement that was started in the wake of the end of the First World War. The Zionist movement lobbied the British government in particular asking for a Jewish homeland. The assumption was that Britain as a colonial power literally controlling half the world could dish out any piece of land to the Zionist movement as a Jewish homeland. The Zionist movement believed Palestine to be their ‘ancestral land’ according to the Old Testament but the British were considering a few countries to be given to the Zionist movement including Palestine, a part of Uganda’s territory, Belize in Latin America and the Gondar region of North West Ethiopia. Palestine that was part of the Ottoman Empire which was defeated in the First World War was put under Britain in trusteeship was therefore not eligible for consideration for being dished out to the Zionist movement. Despite that however, the British government came out with the infamous Balfour Declaration that paved the way to put Palestine under the control of the Zionist movement. The Balfour declaration and the Zionist movement’s reference to Palestine as the “holy land of Israel” encouraged massive immigration of Jews to Palestine from all over Europe and the US. The immigrants bought land massively and started to control territories that became basis for establishing a Jewish state following the UN resolution on the partition of Palestine. That is how Israel came into existence in 1948. The artificiality of the creation of Israel was obvious for everyone to see that threw the Arab world into anger and later to war with Israel in 1948, 1956, 1967 and 1973. The death of president Jamal Abdel Nasser of Egypt marked the beginning of cracks within the Arab world as his successor, Anwar Sadat, fell into the orbit of the US following the Camp David agreement between him and Menachem Begin of Israel. Peace between Egypt and Israel effectively ended the very notion of the Middle East war as there could be no Middle east war without the participation of Egypt. After Egypt’s capitulation, one Arab state after another followed suit and befriended Israel. Those who refuse to follow suit such as Saddam’s Iraq and Syria needed to be isolated and obliterated mainly by the US itself. George Bush Junior and Tony Blair of Britain needed “to find Weapons of Mass Destruction which Saddam hid in Iraq”. They declared war on Iraq upon which Iraq as a country was literally destroyed and more than 750,000 of its people were slaughtered. It was then the turn of Syria. Washington had to manufacture another lie to dethrone Assad. The war is still going on. By and large, Washington succeeded to make both Iraq and Syria weak enough not to provide support to the Palestinians. We can clearly see that the war against Saddam and Assad is not really about weapons of mass destruction (Iraq) or to assist various opposition groups against Assad. The whole purpose is to make the Arab world inactive as far as support to Palestinians goes. That was the first phase of the grand Zionist strategy; pacify Arab states and deprive Palestinians support giving way to the next phase of the Zionists’ grand schema, namely acquisition of territories such as Gaza, West Bank, the Golan Heights and possibly the Sinai Peninsula. When Zionism was first coined, there was no unanimity among the leaders as far as acquisition of territories is concerned. Most were satisfied with a Jewish homeland as granted by the 1948 UN partition of Palestine while hard line fanatics had great territorial ambitions. When extremist views started to be expressed by these leaders, they were quickly rebuked by prominent Jews such as Albert Einstein who condemned David Ben-Gurion as fascist. However, in Israel, Political power has always been in the hands of Zionist hard liners starting from David Ben-Gurion, Golda Meir, Menachem Begin, Shamir, Rabin, Sharon, Ehud Barak and lastly Netanyahu. All these leaders believed that Palestinians needed to be obliterated in one way or another because they have always been considered the main obstacles to have the hard liners’ dream fulfilled. After all Palestine has always been for Palestinians. Palestinians as a people were considered the main obstacles to the dream of the hard liners. That is why Israeli leaders, including Rabin, never believed in a two-state solution. Netanyahu recently bragged that it is only he who can prevent a Palestinian state. The Oslo accord between Arafat and Rabin was engineered by Norwegians though the US was dying to steal the show. The Oslo accord constituted a milestone in the history of the Middle East conflict. Arafat made a huge concession for the sake of peace in face of an increasing isolation of the Palestinian movement as a result of the end of the Soviet Union and a dwindling support from Arab states. For a great many Palestinians, recognizing Israel was like a sell-out. But, realism in politics made it necessary that they move one step back in order to make two steps forward. But, both the US and Israelis were never serious about a two-state solution. Arafat and the PLO were so naïve to trust the US and Israelis that they would agree to the existence of a “Palestinian state side by side with Israel.” Undoubtedly, Arafat and the PLO made a huge concession to agree to recognize the Jewish state. Agreement on the two-state solution made the historical argument that Israel has always been a fictitious concoction of Zionism literally irrelevant as the Palestinians have now accepted the existence of the Jewish state believing that Israel also accepts the existence of a Palestinian state. Nevertheless, the Oslo Accord was not conclusive that agreement on the details of it still remained to be negotiated. It was at this time when extremist Zionists such as Netanyahu began their violent campaign against the Oslo accord and personally against Yisehak Rabin. Rabin was soon assassinated by a Zionist zealot. That caused the Oslo accord to make a U-turn when the negotiations continued in Camp David between Arafat and Ehud Barak. That was at this negotiation that Ehud Barak made a U-turn on agreed territories. The infuriated Arafat hit the roof and even said to have used undiplomatic language. That literally ended the Oslo accord upon which the Netanyahus were overjoyed. That was when the big game began: verbally sticking to the two-state solution but working towards gradually encroaching Palestinian land through building new settlements on Palestinian land. Then the Zionists embarked in a campaign of building new settlements particularly in the occupied West Bank. Zionists confront Palestinians with these settlements made fait accompli thereby claiming more land and territory. This has become more glaring during the post-Oct. 7 situation, when violent Zionist settlers attack Palestinian farmers, beat them up and sometimes killing them thereby forcing them to leave their farms/land. Unsurprisingly, they are/were supported by the Israeli army during their aggression. Data on settlements shows that Zionists have built so many notably in the West Bank, big enough to challenge the population demography. As noted earlier, Zionists have all along been actively supported by the US, Britain and other Western powers. And one can say from day one. The paradox is: if European Jews had been persecuted almost all over Europe up until the 20th Century, -the Spanish Inquisition, the anti-Jew stereotypes throughout Europe, the repression in Russia,- then the genocide by Nazis against them; how come the West is committed to support them now even when they commit genocide on Palestinians? It can’t be coincidence or just a matter of policy. It has to be systemic that is tied to the socio-economic system in the West where Jews occupy crucial positions. At the beginning, for instance, there were officials of Jewish origin in the British government who made it possible for foreign minister Balfour to come up with his declaration that provided a homeland for Jews in Palestine. In the wake of the end of the Second World War, Zionists took advantage of the public sympathy that they got as a result of the Nazi genocide against Jews. With the formation of the Jewish state, Zionists made a huge fund-raising campaign particularly in the US which brought them political support from American Jews. That paved the way to the formation of powerful support committees in the US. By the 1980s, these support committees became so powerful that they managed to make supporting Israel the litmus test for politicians in the US. It has now become a taboo that US politicians at any level don’t dare to oppose Israel’s policy. No wonder why Senator Church once said that the “US is a colony of Israel”. As ex-President Jimmy Carter, who is, incidentally, critical of Israel, said in an interview, “No American politician dares to speak critically of Israel.” (For the best account on how Zionists control US politics, see The Israel Lobby by John Mearsheimer and Stephen Walt, 2007.) Then, it should not come as a surprise that the Biden administration refused to vote for a cease fire even when Netanyahu’s regime committed genocide on Palestinians: 20,000 Palestinians killed, 10,000 of them children. Guaranteed with consistent US support, Israel never abided by the many UN general assembly and Security Council resolutions. It ignored each one of them. The US vetoed so many draft resolutions that condemn Israeli aggressions against Palestinians including the series of draft resolutions in the recent genocide against Palestinians. Israel has committed aggression and bombings on Gaza so many times. But, nothing is like the current genocide that is still taking place at the time of this writing. But, what is the genesis of this particular episode? My reading of the situation informs me that the current genocide on Palestinians is as a result of a well-thought out plan by Netanyahu’s regime. It goes back to why he set up the most extreme right-wing regime after his last election. Once he set up such a regime, his next step was to provoke Hamas so that in return he would launch a massive military campaign that passes as reprisal but with the aim of destroying Gaza, driving Palestinians out of Gaza and force them to settle in Sinai and destroy Palestinian resistance once and for all . That is exactly what he did. His security minister did the many provocative acts by entering Al Aqsa Mosque with a gang of Jewish youth and giving harsh and provocative statements. Was Hamas provoked? It might, it might not. But, Palestinians had reached a point where they can no longer live in peace anyway. Jewish settlers kill them, the Israeli army kills them, … what is the difference between living in fake peace or in war? They were being killed both either way. Even Ehud Barak once admitted that Palestinians have no option except revolting when he said that, “If I were a Palestinian, I would have joined any of the Palestinian organizations and fight Israel.” At no time have Zionists been totally exposed for what they are as they did in the ongoing bombing of Gaza. World public opinion has gone against them. It is only a handful of rogue politicians in the US and Western Europe who stood with them. The latest resolution by the UN General Assembly calling for an immediate cease fire clearly indicates where the world stands on the war on Gaza. All the pretentions by Western politicians, the hypocrisy that prevailed, all have been shattered; they have stood up with evil closing their eyes when 20,000 Palestinians among whom 10,000 are children are slaughtered. Palestine and the Middle East at large are not going to be the same. Most Arab states are now ashamed of their rapprochement with Israel and only time will tell if they will really continue with their indifference. Undoubtedly, the political map of the Middle East is bound to change eventually if not in the immediate. The US and all those states in the West who looked the other way when the genocide took place in Gaza will certainly pay for what they have done. In this respect we have to single out the government of South Africa for its courageous and unequivocal position in condemning Israel’s war on Gaza. Ramaphosa’s government is the only government in Africa that condemned Israel’s genocide in Gaza without waiting the vote in the UN General Assembly. We can remember that Apartheid South Africa and Zionist Israel were the two illegal states in the world by suppressing the indigenous population in both countries. No wonder then why South Africa did not waver to condemn the crimes of the illegal state that is still at large because of the help of the West. It is only a matter time when Africa will also wake up and follow the footsteps of South Africa. Amandla!!
መልካም ጉርብትና? ወይስ “ወደብ ወይ ሞት?” በ1648 ከተረፈመው የዌስትፋሊያ ስምምነት ወዲህ አገሮትም ሉአላዊ መሆናተውን ስምምነቱ ካበሰረ ወዲህ ሉአላዊነት የዓለም አቀፍ ግኑኑነት ያረፈበት መሰረታዊ መርህ ሆኖ ሲያገለግል እነሆ ወደ ፬ መቶ ዓመት ገደማ ሊሆነው ነው። የኢምፔሪያሊዝም መምጣት ባንድ በኩል የቅን ግዛትን በማስፋፋት በሌላ በኩልም እዚያው አውሮፓ ውስጥ የተነሱ ኃያላን ደካሞትን ለማንበርከክ ተነስተው የዓለም ጦርነቶት ተደርገው በተለይም ከ፪ናው የዓለም ጦርነት በኋላ ዓለም እንደገና የተባበሩት መንግስታትን አቋቋሞ በአገሮት መሃል ስላለው ግንኑነት በታርተሩም ሆነ በተለያዩ ኮንቤንስኖቱና ዴክላሬስኖቱ (conventions, declarations) የዓለም አገሮት ማክበር ያለባተውን የተለያዩ መርሆዎትን ደንግጓል። በየአካባቢው/ክፍለ ዓለማት የተመሰረቱ እንደ አውሮፓ ህብረት ያሉ ስብስቦትም ይህንኑ የተመድ መርሆዎት እያረጋገጡ ተመስርተዋል። በአፍሪካም እንዲሁ ነው። የአፍሪካ አንድነት ድርግትም ሆነ የአፍሪካ ህብረት እነዚህን የተመድ መርሆዎት እያረጋገጡ ነው የተመሰረቱት። ባጥሩ ያገሮት ሉአላዊነት በሁሉም አገሮት መከበር ያለበት ዓለም አቀፋዊ መርህ ነው። እነዚህን መርሆዎት መጣስ ከዓለም አቀፍ ግንኑነት አንጻር እግግ ነውረና ብታ ሳይሆን እንደ ወንገልም የሚቆጠር ነው። በተለያዩ ክፍለ ዓለም ያሉ አገሮትም ይህንን መርህ አክብረው ይኖራሉ። በዘመነ ግሎባላይዜስን መልካም ጉርብትና ተተማሪ ምእራፍ ይዞ መጥቷል። ይሔውም አገሮት የጋራ የሆኑ ትግሮታተውን እያወቁ በመምጣታተው ከመልካም ጉርብትናም በላይ እነዚህን ትግሮታተውን በጋራ ለመቋቋም ባንድነት መስራት እንዳለባተው እየተረዱ ስለመጡ ነው። የዓለም ያየር ብክለትና ለውጥ ያስከተለው ምስቅልቅልና ጉዳት እግግ ከፍተና በመሆኑ የጋራ ፕሮግራም መንደፍ (ለምሳሌ ኢትዮጵያ የገመረትው የዛፍ ተከላ አንደናው ሊሆን ይትላል)፥ በወንዞት ተፋሰስ ላይ ያሉ አገሮት በተለያዩ መንገዶት (የኤሌክትሪክ ኃይል በጋራ ከማመንተት እስከ እርሳ መስኖና ሌላውም ድረስ በጋራ እስከ ማቋቋም) እንዲሁም ሌሎትንም ስራዎት በሚያካትት ስራ መተባበር የሚያስፍለግበት ጊዜ ሆኗል። ጎረቤታም አገሮት ስላራሳተው አገር ብታ ሳይሆ ስለ ጎረቤታተውም ደህነንትና ብልጽግና ማሰብ ያለባተው ጊዜ ነው። የግሎባላይዜስን መከሰት እነዚህን ትብብሮት የግድ ያደርጋተዋል። ስለዚህ መልካም ጉርብትና ትብብርንና ርስ በርስ መተሳሰብን (interdependence) የግድ ያደርጋል። በተለይም ድሃ አገሮት ይህን ከመስለ ትብብርና መልካም ጉርብትና ሌላ አማራት የላተውም። በአገሮት መሃል ሊኖር የሚገባው መልካም ጉርብትናም መሰረቱ ከላይ የጠቀስነው ሉአላዊነትን ማክበር የሚለው የተመድ መርህ ነው። ጎረቤታም አገሮት በተለያዩ ምክንያቶት ላይስማሙ ይትላሉ። ብዙ ጊዜ ጎረቤታም አገሮትን ትግር ውስጥ ብሎም ንትርክ ውስጥ የሚከታተው አልፎም ወደ ግጥት ድረስ የሚወስዳተው የድንበር ጉዳይ ነው። ይህ ክስተት የቅን ገዚዎት እንዳሳተው የፈጠሩት በጎረቤታም አገሮት መሃል የተሰመረው ድንበር ነው። ምንም እንኳን ግትት ወይም ንትርክ ባያስነሳም በሴኔጋልና በጋምቢያ መሃል ያለውን የድንበር ጉዳይ ብንመለከት የቅን ገዚዎት አፍሪካ እንዴት መቀለጋተው እንደነበረት የሚያሳይ ነው። የሴኔጋልና የጋምቢያ ህዝብ አንድ የነበረ ግን የፈረንሳይና የእንግሊዝ ቅን ገዚዎት ተስማምተው ሁለት አገር አድርገው የፈጠሯተው ናተው። የነዚህን አገሮት ካርታ ብንመለከት ጋምቢያ ከምስራቅ እስከ ምእራብ እንደ አንድ ሰርጥ በሴኔጋል መሃል በመሃል አልፋ ከአትላንቲት ባህር ጋር የምትገናን ነት። የስኔጋልና ጋምቢያ ህዝብ ቋንቋው፥ ሃይማኖቱ፥ ባህሉ፥ ወዘተ አንድ ነው። ልዩነቱ ጋምቢያ እንግሊዝና ተናጋሪ፥ ሴኔጋል ደግሞ ፈረንሳይና ተናጋሪ መሆናተው ብታ ነው። በብዙ የአፍሪካ አገሮት መሃል ያለው ድንበር በቅን ገዚዎት ተሰመሮ እነሱው የተስማሙበት ስለሆነ ያፍሪካ አገሮትም ከነጻነት በኋላ ይህንኑ የድንበር መካለል ተቀብለው ይኖራሉ። በዚህ ረገድ እስካሁን ያሉ ትግሮት በሶማሊያ-ኢትዮጵያ ድንበር፥ በካሜሩንና ናይጌሪያ፥ ኢትዮጵያና ኤርትራ፥ ኢትዮጵያና ሱዳን መሃል ያሉት ድንበሮት ናተው። እዚህ ላይ ስለ ሶሊዳሪቲና ዲፕሎማሲ በጥቂቱ ማንሳት አለብን። ድሮ ድሮ ኢምፔሪያሊዝም ድሃ አገሮትን በሚያምስበት ጊዜ ድሃ አገሮትም በራሳተው ተነሳስነትና በዓለም አቀፍ ድጋፍ ኢምፔሪያሊዝምን ታግለዋል። በዚህም ብዙ አገሮት ነጻ ሊወጡ ትለዋል፥ ቢዬትናም፥ ካምፑቲያ፥ ላኦስ፥ አንጎላ፥ ሞዛምቢክ፥ ጊኒ ቢሳውና ኬፕ ቤርዴ፥ ኒካራግዋ፥ ወዘተ ... ያኔ ዓለም አቀፍ ሶሊዳሪቲ በፍላጎት ላይ የተመሰረተ ነበር። ዲፕሎማሲውም እንደዚያ። ግሎባላይዜስን የዓለምን ትግር ያጋራ አድርጎታል። ባይታቅወ ነው እንጊ ዩናይትድ ስቴትስ በራሱም ሆነ በሌላ አገር ውስጥ የሚያደርገው የኑክሊየር ቦምብ ሙከራ፥ ፈረንሳይ በደቡብ ፓሲፊክ (በተለይም ኒው ካሌዶኒያ ውስጥ) ከባህር ውስጥ የሚያደርገው የኑሊየር ቦምብ ሙከራ፥ እንዲሁም በጎረቤትም ሆነ በዓለም አቀፍ ደረጋ አንድምታ ያላተው ስራዎትን መስራቱ ጉዳቱ ሙከራው በተደረገበት አገር ብታ ሳይሆን በመላው ዓለም ነው። ስለሆነም እንዲህ ያለውን ጉዳት ለማስቀረት ያንድ አገር ህዝብ ስራ ብታ ሳይሆን የዓለም አቀፍ ትብብርን የሚጠይቅ ነው። ለዚህ ነው የእነዚህ አገሮት ትብብር የፍላጎት ጉዳይ ሳይሆን የግድ (obligatory) ነው የሚሆነው። ሌላም ትግር እንመልከት። በዓለም ላይ ያለው ያየር ለውጥ ካስከተላተው ክስተቶት አንደናው በስሜንና ደቡብ የምድር ታፎት (North and South Poles) የነበረው የበረዶ ተራራ በሙቀት መጠመር ምክንያቱ እየቀለጠ ወደ የውቅያኖሶት በመግባቱ የውቅያኖሶቱ ወለል ከፍ እያለ በመምጣቱ በርካታ የፓሲፊክና ህንድ ውቅያኖስ ውስጥ ያሉ ደሴቶት እየሰመጡ ነው። በዚህ ረገድ ሞልዲቢስ የተባለትው ደሴት (አገር) እየሰመጠት በመሆኑ ያገሪቱ መንግስት ለዓለም አቤት ሲል ስንት ዓመቱ። በዚህ ረገድ ድሃ አገሮትና ሌሎትም ተባብረው ይህንን ትግር መወታት ይኖርባተዋል። ትግሩ በውቅያኖሶቱ መዋጥ ብታ አይደለም። በመላ ዓለም የተመረው የሙቀት መጠን ከፍተና ትግር እያስከተለ ነወ። ይህንንም ትግር በጋራ ተባብሮ መወታት ያስፈልጋል። ይሄ ሁሉ የሚያሳየው የዓለም ትግር ያንድ አገር ብታ ሳይሆን የሁሉም አግሮት እየሆነ መምጣቱን ነው። የግሎባላይዜስን ሂደት እንደ እድገት ወይም ስልጣኔ እየተቆጠረ በሄደ ቀጥር እነዚህ ትግሮት እየተባባሱ መሄዳተው አይቀሬ ነው። ስለዚህም የዛሬዋ ዓለም ያገሮትንና የህዝቦትን ህብረት የምትጠይቅበት ጊዜ ነወ። ይሄም ማለት ያፍሪካ አገሮት ትግሮታተውን ለማስወገድ የሚያስፈልጋተው ትብብር በአፍሪካ ደረጋ ብታ ሳይሆን በመላው ዓለም አቀፍ ደረጋ ነው ማለት ነው። ስለዚህ ነገ ሳይሆን ዛሬ ጋና ከቢየትናም፥ ደቡብ አፍሪካ ከካናዳ .. ወዘተ ጋር “ትግርስ ትግሬ ነው” ብለው የሚተባበሩበት ጊዜ ነው። (“Think globally, act locally” እንደተባለው።) ባንድ አገር ብታ ተወስኖ ስለ ልማት ማሰብ ዘመኑ አልፎበታል፥ ጊዜው የሚጠይቀውን ሃላፊነትንም አለመረዳት ነው። ከዚያ በላይ ሄዶ ደግሞ ባንድ አገር ውስጥ ስላለ አንድ ብሄር ብታ ማሰብ ወይም ስለዛ ብሄር የበላይነት ብታ ማሰብ ደግሞ ዓለም የዛሬ 200 ዓመት ወደነበረትበት ትመለስ እንደ ማለት ነው። ዲፕሎማሲ ባሁኑ የዓለም ሁኔታ ጊዜው የሚጠይቀው ዲፕሎማሲ ከላይ ከጠቀስነው ዓለም አቀፋዊ (ግሎባል) አመለካከት ጋር የተያያዘ ነው። በተለይ ደግሞ ካገሬ አልፌ ለአህጉሩም አንድነትና ነጻነት ሰርቴያለሁ ለምትለው እንደ ኢትዮጵያ ያለት አገር በዚህ ረገድ በርግጥም የቀዳሚነት ሚናዋን በመታወት ተምሳሌት መሆን ይገባታል። አገራትን ከእንደዚህ ዓይነት ሚና ወርዳ እንኳን ለአፍሪካ ተምሳሌት ልትሆን ራሷን ትላ ለመቆሟ አጠራጣሪ እየሆነ ነው። እንደዚህ ካለ አዘቅት ውስጥ ያወረዳትም ይህንን የጊዜውን አስተሳሰብ ባለመገንዘብ የተገላቢጦስኑ እግግ ጠባብ ወደሆነ አመለካከት በመውረዷ ነው። እንግዲህ ዲፕሎማሲያትን እንዲህ ካለው ዓለም አቀፋዊነት በመውረዱ ዲፕሎማሲያትንም ይህንን ጠባብነት የሚያመለክት ሆኗል። አንዳንድ ሰዎት እንዲህ ካለ ጠባብ አመለካከት ውስጥ ሰምጠው መልካም ጉርብትናን የሚያመጣ ዲፕሎማሲ የሚከተሉ የሚመስላተው ርካስ ፖፑሊዝምን (በከንቱ ተወዳግ ለመሆን መሞከር) የሚከተሉ አሉ። ራስን የሌላውን አገር መሪ የሚወድ አድርጎ ማቅረብ፥ ወይም በናፍቆት ሞቴ ነበር በመሰለ ሲገናኑ መጠምጠምና በተለየ የመሳሳም አባዜ ማሳየት ዲፕሎማሲ ወይም መልካም ጉርብትና አይደለም። ምክንያቱም ሌላው መሪ (ወይም የሱ መንግስት) የሚያየው ሌላው መንግስት በተጠባጥ የሚያደርገውን እንጊ የመሪውን የግል ‘ፍቅሩን’ ስላልሆነ። ዲፕሎማሲ ፈረንጎት ርካስ ተወዳግነት (cheap popularity) የሚሉት መሆን የለበትም። ይሔም የዲፕሎማሲ ሀ ሁ ነው። እንዲህ ያለው እንተ ፈንቶ ‘ዲፕሎማሲ’ ዘላቂም ስላልሆነ እድሜም የለውም። ዲፕሎማሲ ባሁኑ ዓለም ከሶልዳሪቲም አልፎ የርስ በርስ መተጋገዝን (interdependence) የግድ ያደረገበት ጊዜ ነው። ያየር ሳይንቲስቶት (climate scientists) በቅርቡ እንዳስጠነቀቁት “ዓለም ተባብሮ የሙቀት መጠነኑን ለመቀነስ መወሰድ ያለበትን ቁርጠና ርምጋ ካልወሰደ ይቲ ዓለም ከአስር ዓመት በኋላ ሙቀት የመቀነስ አቅም አይኖራትም” ያሉትን በማስታወስ እያንዳንዱ አገር የያንዳንዱ አገር ትግር ትግሬ ነው ብሎ ማሰብ መታል አለበት። ዓለም አቀፍ ዲፕሎማሲም ባሁኑ ጊዜ የሚጠይቀው ሃላፊነት እንዲህ ያለውን ዓለም አቀፋዊነት ታሳቢ ያደረገውን ፖሊሲ ነው። ከላይ የጠቀስነውን የዲፕሎማሲ ዓይነት ባገሮት መሃል ያለውን የግንኑነት መርህ በቅጡ ያስቀመጡት የተለያዩ የዓለም አቀፍ ህግጋትና ድንጋጌዎት በማያዳግም መንገድ በተባበሩት መንግስታት ድርግት ድንጋጌዎት ተገልጸዋል። ከዚያም በላይ በየአህጉሩ የተቋቋሙት ስብስቦትም (አውሮፓ ህብረት፥ የአፍሪካ ህብረት፥ ወዘተ ..) ይህንኑ በማያዳግም መንገድ ድንጋጌዎታተው ላይ አስፍረዋል። የነዚህ ሁሉ ድንጋጌዎት እምብርት ደግሞ ያገሮት ሉአላዊነት መከበር ነው። እነዚህን ላንዳፍታም መዘንጋት ወይም መጣስ ያለም አቀፍን ህግ መጣስ ነው። ለዚህ አንድና ሁለት የለውም። ቀደም ሲል አንደገለጽነው ያገሮት ሉአላዊነት በተለያዩ ኃያላን መንግስታት ተጥሷል። ይሄም ከባድ ትግሮትን ብሎም ግትቶትን አስከትሏል። ይሁን እንጊ ያገሮት ሉአላዊነት መጣስ የሚያስከትለው ትግር በአፍሪካ ቀንድ አገሮት እንደታየው ከባድ ሁኔታ የፈጠረ ነው። በመሆኑም በአፍሪካ ቀንድ አካባቢ ሉአላዊነትን አለመጣስ ወሳን ጉዳይ ነው። ቢያንስ በተለያዩ ጊዜያት ባካባቢው አገሮት መሃል የተነሱት ትግሮትና ጦርነቶት የሚያሳዩን የጉዳዩን ክብደት ነው። በኢትዮያና ሶማሊያ፥ በኤርትራና ኢትዮጵያ፥ በኢትዮጵያና ሱዳን፥ በኬኒያና ሶማሊያ መሃል የነበሩትን/ያሉትን ንትርኮትና ግጥቶት የሚያሳዩን ያገሮት ሉአላዊነት ምን ያህል መከበር እንዳለበት ነው። ይሄም በተራው በነዚህ አገሮት ያሉ መንግስታትም ሆኑ ፖለቲከኖት ምን ያህል ጥንቃቄ ማድረግ እንዳለባተው ያሳየናል። እንግዲህ በብልጽግና መንግስትና ሶማሊላንድ ግዛት መሃል የተፈረመውን የወደብ ስምምነት ከዚህ አንጻር ማየት ይኖርብናል። ጉርብትናና ወደብ ፍለጋ ምንና ምን ናተው፧ መተም የብልጽግና መንግስት ከሶማሊላንድ ግዛት ጋር ያንን የወደብ ስምምነት ከተፈራረመ በኋላ በተለይም በመንግስት ሚዲያ ያልሰማነው ጉድ የለም። “ኢትዮጵያ ያለ ወደብ እንዴት ታስባ፧” “ያለወደብ እድገት አይሞከርም” ዓይነት፥ ወደብ ላንድ አገር ልማት ብታ ሳይሆን ህልውናም ትምር እንዴት ወሳን እንደሆነ …. ብታ ያልተሰማው ጉድ የለም። ፖለቲካ በስሜት እንደማይተነተነው ሁሉ ስለ ወደብም እንዲሁ ከስሜት በራቀ፥ ቡራ ከረዩ የሌለበት ሃሳብ ማቅረብ ተገቢ ነው። ለመሆኑ ወደብ ላንድ አገር እድገትና ህልውና ወሳን ነው ያለው ማነው፧ የለሙት አገሮት ሁሉም ወደብ አላተው፧ ግን የለሙት ወደብ ስላላተው ነው፧ ያለወደብ ህልውና አይኖርም ያለው ማነው፧ በዓለም ላይ ወደብ የሌላተው አገሮት አሉ። ወደብ ሳይኖራተው ያደጉ አገሮትም አሉ። ወደብ ከሌለ ህልውና አይኖርም ከተባለ እኮ ከና በተሳለ የኤኮኖሚ ሁኔታ ላይ ያሉት እነ ኡጋንዳ፥ ሩዋንዳና ሌሎትም የሉም ማለት ነው። አውሮፓም እነ ስዊዘርላንድና ኦስትሪያ ወደብ የላተውም። ሁለተና፡ ወደብ ቢኖርስ ያ ወደብ ምን ያህል ነው ላንድ አገር ኤኮኖሚ ወሳንነት ያለው ብለን መጠየቅ አለብን። የኮንጎ ዲሞክራቲክ ሬፑብሊት አትላንቲክ ውቅያኖስን በረግሙ ሲያዋስን ያለው አንድ ወደብ ነው። ታዲያ የኮንጎ ኤኮኖሚ ምን ደረጋ ላይ ነው፧ ወደብ ብታውን እኮ የሚፈይደው ነገር የለም። ወደብ ኖሮም ሰላምና መልካም አስተዳደር ከሌለ ወደብ ብታውን ዳቦ አይሆንም። የኮንጎ ትግር እኮ ይሄው ነው። ወደብ ያለው ኮንጎና ወደብ የሌላት ስዊዘርላንድ ለመሆኑ ይወዳደራሉ፧ እናም እኮ አሰብና ምጽዋ ነበሩን፥ በመልካም አስተዳደር እጦት በተነሳ የፖለቲካ ትግር አጣናተው እንጊ። ያኔ በኃይለ ስላሴ ወይም በደርግ ጊዜም አሰብ እያለን ኤኮኖሚያትን ለምን አልመጠቀም፧ ታዲያ ባለ ሁለት ወደቧ ኢትዮጵያ ከድህነትና ከረሃብ ተላቃ ታውቅ ነበር፧ ወደብ ብታውን ዳቦ አይሆንም። መልካም አስተዳደርንና ዲሞክራሲን ይጠይቃል። ስለወደብ ያን ካልን በኋላ ከተፈረመው የወደብ ስምምነት አንጻር ደግሞ በተተባት የተከተልነውን ፖሊሲ ዘወር ብለን እንመልከት። ኤርትራ ነጻነቷን እንዳወገት የኢህአዴግ መንግስት ከኤርትራ መንግስት ጋር በነበረው ወዳግነት የአሰብ ወደብን ለመጠቀም ይታል ነበር። ኢሳያስ አፈወርቂም ኢትዮጵያ በአሰብ ወደብ እንድትጠቀም ሃሳቡን ሁሉ አቅርበን የኢህአዴግ መንግስት ነው ትላ ያለው ይላሉ። አሁን ከለውጡ በኋላ ከኤርትራ ጋር እርቅ ተደርጎ ፍቅርም ጠንቶ በነበረ ጊዜ አሰብን ኢትዮጵያ እንደትጠቀም ለምን አልተሞከረም፧ ድሮውንም እንጠቀምበት የነበረ ወደብ እያለ፥ ከኤርትራም ጋር ጥሩ ግንኑነት በነበረበት ጊዜ አሰብን ኢትዮጵያ እንደትጠቀምበት ያልተሞከረወ ለምን እንደሆነ ራሱን የታለ እንቆቅልስ ነው። ይሄን የመሰለ እድል እያለ አዲስ ወደብ ፍለጋ መሄድ ለምን አስፈለገ፧ ይሔ ጥያቄ በኤርትራና ኢትዮጵያ መንግስታት መሃል ወደነበረው/ወዳለው የግንኑነት መሳከር ይወስደናል። እንደገና የዲፕሎማሲ ጉዳይ ነው ማለት ነው። በሰሜኑ ጦርነት የኢትዮጵያና የኤርትራ መከላከያ ባንድ ጋ ሆነው መዋጋታተው የታወቀ ነው። የፕሪቶሪያው ንግግር ሲገመር ሁለቱ መንግስታት ምን ያህል እንደመከሩ አናውቅም። ግን ኤርትራ መመከሯ ተገቢ ነበር ምክንያቱም በሰሜኑ ጦርነት አያሌ ኤርትራውያንም ተሰውተዋልና። በመጠረሳ ግን ስምምነት ሲደረስ የኤርትራ አቋም የተለየ ለመሆኑ በኋላ በሁለቱ መንግስታት መሃል የተፈጠረው የሳከረ ግንኑነት ያሳያል። ይሄ በተራው የዲፕሎማሲ ውድቀት መሆኑ ገሃድ ነው። አፍሪካ ውስጥ የህዝብ አስተያየት (public opinion) የሚባለ ነገር የለም፥ አንድም ህዝብን ከመጤፍ የሚቆጥር መንግስት የለም፥ አንድም የሲቢል ህብረተሰብ የሚባል ገና አልወጣም። ይህ በዚህ እንዳለ የወደብ ጉዳይ እንዲህ እንቅልፍ የነሳ አንገብጋቢ ጉዳይ የሆነው እንዴት ነው፧ ኢትዮጵያ ዝንተ አለሟን ስትጠቀምበት የነበረው የጊቡቲን ወደብ ነው። አሁን ከጊቡቲ ጋር ምን ተፈጥሮ ነው ሌላ ወደብ ፍለጋ የተኬደው፧ ምን ጎደለ፧ እንደገና የህዝብ አስተያየት ምንም ቦታ ስለሌለው መንግስት የፈለገውን ወስኖ በመገናና ብዙሃን ያሳውቃል እንጊ ህዝቡ ምን ይላል ብሎ አያውቅም። ይሄን ካልን ዘንዳ አሁን ወደ ሉአላዊነት ጉዳይ ተመልሰን የብልጽግናው መንግስትና የሶማሊላንድ ግዛት ስለተስማሙበት የወደብ ጉዳይ ባትሩ እናውጋ። ከሁሉ አስቀድሞ ሶማሊላንድ የተባለው የሶማሊያ ክፍል የሶማሊያ አንድ ግዛት እንጊ ራሱን የታለ መንግስት አይደለም። ራሱን ‘መንግስት’ ይበል እንጊ አንድም የዓለም አቀፍ ድርግትም/ስብስብም አንደ ነጻ አገር አድርጎ ያወቀው የለም። የተባበሩት መንግስታት አያውቀውም፥ የአፍሪካ አንድነት ድርግትና ኢጋድም አያውቁትም። መላው ዓለም የሚያውቀው ይህ ግዛት የሶማሊያ ሬፑብሊክ አንድ ክፍል መሆኑን ነው። ሶማሊያ ፍርክስክሷ በወጣ ጊዜ እንኳን ሶማሊላንድን አንድ አንድ አገር ያወቀ የለም። በዚህ ምክንያት የማንም አገር መንግስት ከሶማሊላንድ ጋር ያለ ሶማሊያ መንግስት ፈቃድና እውቅና ስምምነት ያደረገ የለም። ሊኖርም አይትልም ምክንያቱም ይሄ የሶማሊያን ሉአላዊነት መጣስና የዓለም አቀፍ ግንኑነትም ሀ ሁ ስለሆነ። የተባበሩት መንግስታትን፥ የአፍሪካ ህብረትን፥ የኢጋድን ድንጋጌዎት በሙሉ የሚጥስ ነው። ከሁሉ የሚደንቀው ለአፍሪካ አንድነት ድርግት መፈጠር ብሎም ላፍሪካ ህብረት መመስረት አስተዋጽኦ አደረገት የተባለትው አገራትን እንዲህ ያለ የዓለም አቀፍ ግንኑነት ሀ ሁን ስትጥስ አግግ ያስደነግጣል። በዚህም ከስንት ዘመን በኋላ ተሳሳለ የተባለው የኢትዮ-ሶማሊያ ግንኑነት ተመልሶ አፈር ሲበላው በእግጉኑ ያሳዝናል።
ጉልቻ ቀይሮ ወጥ ማጣፈጥ ቢቻልማ . . . ሰሞኑን የተለያዩ የማሞክሻ ስሞች እየተሰጡት የሚነገርለት የመንግስት “የማክሮ ኤኮኖሚክ ማሻሻያ” ርምጃ አንዲያው ተደርጎ በማይታወቅ መንገድ በኢትዮጵያና ለኢትዮጵያ ብቻ የተፈበረከ ፖሊሲ መስሎ ተሽሞንሙኖ ይቅረብ አንጂ ጉዳዩ አንደሁ ያው የድሮው የጥንቱ፣ የስንቱን ኣገር ኤኮኖሚ ገደል የከተተው የኣይ. ኤም. ኤፍና የኣለም ባንኩ ስትራክቸራል ኣጀስሜንት ፕሮግራም (ሳፕ) ነው። በተራማጅ ኣለምና በልማት ኣለም ለረጅም ጊዜ የተወገዘው ሳፕ የተለያየ ቀለም ቀቡት አንጂ ኣጅሬ አንደሁ ያው ነው፣ “ድመት መንኩሳም ኣመሏን ኣትረሳ” አንደተባለው። ከሁሉ የሚገርመው ግን “ይህንን ውሳኔ ያሳለፈው ኣካል የትኛው ነው?” ነው። ጠ. ሚኒስትሩ ለመኖራቸው ጥርጥር የለንም። ግን “የመንግስት ውሳኔ ነው” ተብሎ ሲነገር እኔ እንደሚገባኝ ከሁሉ ኣስቀድሞ የመንግስት ካቢኔው ነው ማለት ነው። ይህ ኣለመሆኑ የትምህርት ሚኒስትሩ ራሳቸው ወጥተው ውሳኔውን አንዳልተቀበሉና ሃላፊንቱ ሙሉ በሙሉ የጠ. ሚኒስትሩ ነው ማለታቸው ነው። ያገሪቱን ኤኮኖሚ በሚመለከት ጉዳይ ከዚያም ኣልፎ ሄዶ ኣመጽ ሊያስነሳ በሚችል ጉዳይ ላይ አንዴት ካቢኔው ሳይመክርበት ይቀራል? ይሄ እኮ ቢያንስ ቢያንስ የሚኒስትሮች ካቢኔውን በሙሉ ያሳተፈ፣ የነሱም ውሳኔ መሆን ያለበት አጅግ ከፍተኛ ጉዳይ ነው። ይህ ባለመደረጉ በስነ ስርኣት ደረጃ ከፍተኛ ስህተት ተፈጽሟል። ኣሁን ወደ ሳፕ አንመለስ። ሳፕ ስንትና ስንት የኣፍሪካ፣ የላቲን ኣሜሪካና የአሲያ ኣገሮችን ኤኮኖሚ ገደል የከተተ ፕሮግራም ነው። የሳፕ የተለየ ጠባዩ ይበልጥ የኤኮኖሚ ቀውስ በመፍጠር ድህነትን ያባብሳል። በዚህ ምክንያት በተለያዩ ኣገሮች የህዝብ ኣመጽ አንዲነሳ ኣድርጓል። (ዛሬ ናይጄሪያ ኣይናችን ስር አየታመሰ ነው።) ሳፕ አንዲሰራ ከተፈለገ ከፍተኛ የኤኮኖሚ አድገት ደረጃ መድረስን ይጠይቃል። ለምሳሌ ሳፕ ሰራ በተባለበት በደቡብ ኮሪያ የሆነው ደቡብ ኮሪያ በጊዜው ከፍተኛ የኤኮኖሚ ደረጃ ደርሳ “ኣራቱ ነብሮች” የሚል ስም ከተሰጣቸው ኣገሮች ኣንዷ ከሆነች በኋላ ነው። ሳፕ ፍሬያማ አንዲሆን ምንን ይጠይቃል? ከሁሉ ኣስቀድሞ የኤኮኖሚ አድገት ደረጃው ከፍ ያለ መሆን ኣለበት። ከሁሉ ኣስቀድሞ ኣይ. ኤም. ኤፍና የኣለም ባንክ ላንድ ኣገር ብድር ለመስጠት በሚገባ ደጅ ኣስጠንተው፣ ኤኮኖምያችሁን አንዴት አንደምታሻሽሉ ፕላናችሁን ኣቅርቡ ብለው ኣይተው ኣጥንተው፣ ያገሪቱንም ሁኔታ ኣይተው ነው። ለባንኩ ውሳኔ የፖለቲካ ይዘት የለውም የሚለው የዋህነት ነው። አንዲያውም ዋናው የፖለቲካ ይዘቱ ነው። ኣሁን ባለው ሁኔታ የምእራቡ ኣለም በብሪክስ መመስረትና ብዙ ኣገሮችም (ሳኡዲን ጨምሮ) የብሪክስ ኣባል ለመሆን ፍላጎት በማሳየታቸው፣ ይሄ ከሆነ ደግሞ የምእራቡ ኤኮኖሚ ችግር ላይ ስለሚገባ ኣገራት ወደ ብሪክስ አንዳያዘምሙ ማድረግ ኣንደኛው የባንኩ ስትራቴጂ ነው። ለኢትዮጵያም ይህ ብድር እንዲፈቀድ ካደረጉት ምክንያቶች ኣንደኛው ኢትዮጵያ የብሪክስ ኣባል ስለሆነች ምናልባት ከብሪክስ ልናስወጣት አንችል ይሆናል የሚል ግምት የላቸውም ብሎ ማሰብ የኣለም የዋህነት ነው። ስለዚህ የብልጽግናው ኣገዛዝ ይህንን ብድር ለማግኘት ያገሪቱን ኤኮኖሚ አንዴት አንደሚያስተካክለው ለባንኩ ጥርት ያለ ፕላን ማቅረብ ነበረበት። ይሄ ፕላን የብሄራዊ ኤኮኖሚ ማሻሻያ ፕላን አንጂ ኣሁን አንደሚነገረን የማክሮ ኤኮኖሚ ማስተካከያ፣ የዶላር ምንዛሪ . . . ወዘተ ብቻ ኣይደለም። የሳፕ ችግሩ ምንድነው? ከሁሉ ኣስቀድሞ መንግስት የፋይናንስ ኣቅሙን ማጎልበት ኣለብህ ስለሚሉት እቃዎች ላይ ዋጋ አንዲጨምር ያደርጋል፣ መንግስት ያደርጋቸው የነበሩትን የተለያዩ ድጎማዎች ኣስቀርቶ ሁሉም ነገር በክፍያ ይሆናል። ይህ ደግሞ ኣነስተኛ ገቢ ባላቸውና በድሃው ህዝብ ላይ ከፍተኛ ጫና ብቻ ሳይሆ ድሃው መክፈል ስለማይችል ለተለያዩ ኣደጋዎች ይጋለጣል፥ ረሃብ፣ በሽታ፣ ወዘተ . . ። ባጭሩ ሳፕ ድሃውን ህዝብና ኣነስተኛ ገቢ ያላቸውን ደድቅቃል። ይሄ በመላው ኣለም የታየ ነው። በ1980ቹ ውስጥ ግብጽ ይህንኑ የባንኩን ሳፕ ስራ ላይ ስታውል የዳቦ ዋጋ ላይ ያንድ ፒያስትር ጭማሪ ኣደረገች። ድሃው ተነስቶ ካይሮን ሊያቃጥል ትንሽ ነበር የቀረው። የህዝብ ኣመጽ ተነሳና መንግስት ወዲያው ርምጃውን ሳበ፣ ልክ ትናንት ኬንያ ላይ እንዳየነው። መንግስት ድጎማዎቹን ሲያቆም የሚጎዳው ድሃው ነው ሲባል ከድሃው መሃል ደግሞ ይበልጥ የሚጎዱት ህጻናትና ሴቶች ናቸው። ይሄ በብዙ ኣገሮች የታየ ነው። በኢትዮጵያ የማይሆንበት ምንም ምክንያት የለም፣ ብልጽግናዊ ተኣምር ከሌለ። ህጻናት ከፍ አስኪሉ የህክምና ርዳታ ያስፈልጋቸዋል፣ ክትባቶች፣ ህክምና፣ ኣልሚ ምግቦች፣ ወዘተ . . . መንግስት ሳፕ ስራ ላይ አንዲውል ምሎ ተገዝቶ ስለሆነ ብድሩን ያገኘው ይህንን ፕላኑን ያደናቅፉብኛል የሚላቸውን ክስተቶች ላንዳፍታም ኣይታገስም። ጠቅላይ ሚኒስትሩ በቀደም አንዳሉት ማለት ነው። ሳፕ ስራ ላይ እንዲውል በቂ የኤኮኖሚ እድገት ደረጃ ላይ መሆን ብቻ ሳይሆን የመንግስታዊ ኣስተዳደሩን የሚያኪያሂደው የመንግስት ቢሮክራሲና ሲቪል ሰርቪሱ ከሙስና የጸዳ፣ ቀልጣፋና ብቁ ደረጃ ላይ ያለ መሆን ኣለበት። መታወቂያ ጠይቆ ያ መታወቂያ ምን አንደሚል ማንበብ ወይም መረዳት የማይችል ፖሊስ ባለበት፣ የሙስና ደረጃው ኣስፈሪ ደረጃ ላይ የደረሰ ቢሮክራሲ ባለበት ኣገር ብቁና ቀልጣፋ ሲቪል ሰርቪስ መጠበቅ ቀልድ ነው። የኢትዮጵያ ቢሮክራሲ በብሄር ተዋጽኦና “ኣንድ ብሄር የበላይ መሆን ኣለበት” በሚል ብሂል የተዋቀረ አንደመሆኑ መጠን ቢሮክራሲው ኣሁን ባለበት ሁኔታ በምንም ተኣምር ሳፕን ስራ ላይ የሚያውል ኣይደለም። በዘር ፖለቲካ መዘፈቅ ኣንደኛው ጉዳቱ ይሄ ነው። መንግስት ሳፕን አንዲቀበል ያስደረገው ምንድነው ተብሎ ቢጠየቅ ዋነኛ ከሆኑት ኣንደኛው የመንግስት ካዝና መሟጠጥ ነው ተብሏል። ኣሁን መነሳት ያለበት ጥያቄ እኮ ያንን ሁሉ ግብር የሚሰበስብ መንግስት አንዴት ካዝናው ተሟጠጠ? ነው። ሃላፊነቱስ የማነው? የፓርላማው ኦዲት ኮሚቲ የተለያዩ የመንግስት መስሪያ ቤቶችን አንጂ ህግ ኣስፈጻሚውን ሲመረምር ሰምተን ኣናውቅም። ሁለተኛ፣ መንግስት በተለይም ባለፉት ሁለት ኣመታት ውስጥ ኣዳዲስ ግብር አየፈጠረ በተለይም የከተማውን ነዋሪ ዘቅዝቆ ኣንጠፍጥፎ ነው የበዘበዘው ማለት ይቻላል። በተለይም ያዲሳባው ‘ኣስተዳደር’ ኣዳዲስ ግብሮችን እያመጣ የፈረደበትን የከተማ ነዋሪ በዝብዞታል። ከሁለት ኣመት በፊት ከዚያ በፊት ተሰምቶ የማይታወቅ “የግድግዳና ጣራ ግብር” ብሎ መጣ። መቸም የዚህ ኣይነት ግብር የትም ኣገር የሌለ ነው ብንል ቢያንስ ሰምተን ኣናውቅም። ለመሆኑ መንግስት የሚሰበስበውን ግብር በቅጡ ላገሪቱ ጥቅምና ለህዝቦቿ ደህንነት ያውለዋል ወይ? ብለንም መጠየቅ ኣለብን። አንዲህ ከእለት ጉርሶ አየተነጠቀ “ላንት ጥቅም ነው” የተባለው ህዝብ በርግጥ ለራሱ ጥቅም ይሁን ኣይሁን መጠየቅስ ይችላልን? አንኳን ህዝቡ በህዝብ ተመረጡ የተባሉት የፓርላማ ኣባላት እንኳ ይህን የመሰለ ጥያቄ ሲጠይቁ እንኳን “እንዴት ደፍራችሁ?!” የተባሉበትም ጊዜ ነበር። በ500 ቢሊየን ብር ስለሚገነባው ቤተ መንግስት ፓርላማ ውስጥ ጥያቄ ተነስቶ “እናንተ ያጸደቃችሁት ባጀት ኣይደለም፣ ምናገባችሁ?” ነበር የተባሉት። ባጭሩ በብልጽግና መንግስት ስር ከህዝብ የሚሰበሰበው ገንዘብ (ግብር፣ ቅጣት፣ ወዘተ. . .) ብዛት ኢህኣዴግ ከሚሰበስበው ጋር ሲወዳደር “ኢህኣዴግ ይሰበስብ ነበር ወይ?” የሚያሰኝ ነው። ከዚህ ከሚሰበስበው ገንዘብ ምን ያህሉ በቅጡ በታቀዱ ህብረሰቡን ለሚጠቅሙ ፕሮጄክቶች ውሏል ብለን መጠየቅ ኣለብን። የከተማው ህዝብ በውሃና መብራት እጥረት አየተሰቃየ ባንጻሩ ቤተ መንግስትና ፓርክ በፍጹም ማገናዘብ በማይቻል ባጀት ይገነባሉ። ኣሁን ለደረስንበት የኤኮኖሚ ቀውስ ምናልባትም ዋነኛው ኣስተዋጽኦ የመጣው ከዚህ የተዛባ የመንግስት ውጪ ስርኣት ነው ብንል ኣንሳሳትም። ይህ የሚያሳየው የቀውሱ ምንጭ ራሱ መንግስት ነው ማለት ነው። በሌላ በኩል ከላይ እንዳልነው ሳፕን ስራ ላይ ለማዋል ብቁና ቀልጣፋ መንግስታዊ ቢሮክራሲ ያስፈልጋል። አንዲህ ያለ ቢሮክራሲ እንደሌለን ገሃድ ሆኗል። ከዚህ ኣንጻር አንኳ ብናየው ሳፕ ገና ስራ ላይ ሳይውል ከሽፏል ማለት ይቻላል። ሳፕ ኣንድን መንግስት “ኣስፈላጊ ኣይደለም” የሚላቸውን ወጪዎቹን ሲያስቀንስ ድጎማዎች ይቀነሳሉ ወይም ጨርሶ ይወገዳሉ፣ የመንግስት ሰራተኛ ቁጥር ይቀነሳል፣ ደሞዝም ይቀነሳል። ይሄ አስካሁን የሆነው ነው። የሳፕን ኣስከፊ መልክ የኢገልጹት አነዚህ ስለሆኑና ላለፉት 30 ኣመታት ያህል ኤኮኖሚስቶችና የልማት ኤክስፐርቶች በወቀሳ ይቀተቅጡት የነበረው ይሄኛውን ጎን ስለነበር ባንኩ ይሄን ኣያውቅም ማለት ኣይደለም። ስለሆነም ባንኩ ካንድ ኣገር ጋር ሲደራደር በዚህ ጉዳይ ላይ ረገብ ሊል ይችላል። ተበዳሪው የብልጽግና መንግስትም ይህንኑ ጉዳይ ስለሚያውቅ ሳፕ ኣመጽ እንዳያስከትልበት በዚህ ጉዳይ ላይ የተለየ ዝግጅት ለማድረግ ከባንኩ ጋር ሊስማማ ይችላል። ለዚህ ይመስላል የመንግስት ሰራተኞች ደሞዝ ይጨምራል የተባለው። ጥያቄው ጭማሪው ከዋጋ ግሽበቱ ጋር ይመጣጠናል ወይ ነው። ኣንዳንድ “ኤኮኖሚክስን ተክኘዋለሁ” የሚሉ ሰዎች ብልጽግና የተቀበለውን የሳፕ ፕሮግራም ኣገሪቱን ይጠቅማል “አንዲያውም ዘግይቷል” ያሉን ኣሉ። አንዲህ የሚሉ ሰዎች ምን ኣይነት ኤኮኖሚክስ አንደተካኑ ያስታውቃል። ድርቅ ያለ፣ ኤኮኖሚክስን ከፖለቲካ ወይም መልካም ኣስተዳደር ነጥሎ በተንሸዋረረ መነጽር ‘የሚያዩ’ ናቸው። ሳፕን ቀደም ብለን አንዳሳየነው ኤኮኖሚን ከፖለቲካ ገንጥሎ በማየት መመዘን ኣይቻልም። ሳፕ የሚመነጨውና የሚያከትላቸው መዘዞች የሚመዘኑት ከፖለቲካ ኣንጻር እንጂ ብልጽግናና የጠቀስናቸው “የኤኮኖሚክስ ተካኞች” አንደሚነግሩን ከኤኮኖሚ ኣንጻር ኣይደለም። ኣንባብያን በዚህ ጉዳይ በተለይም ሳፕ በሌሎች የኣፍሪካ ኣገሮች ስላደረሰው ችግር ጉግል ኣድርገው ንባብ አንዲያደርጉ አንመክራለን። ያኔ ያንን ሁሉ ኣገር ገደል የከተተ የሳፕ ፕሮግራም በምንም ኣይነት ተኣምር ኢትዮጵያንም ሊታደግ አንደማይችል ሊገነዘቡ ይችላሉ።
የከተማ ልማት እንዴት፧ 1. የከተማ ልማት መሰረታዊነት ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት ማብቂያ በኋላ በተለይም በምዕራብ አውሮፓ አገሮች ኤኮኖሚ መንኮታኮት ምክንያት ልማት ባጠቃላይ የኤኮኖሚ ልማት በተለይ እንዴት፧ የሚለው ጥያቄ በተለያዩ የፖለቲካ ኃይሎች መሃል አከራካሪ ጉዳይ ሆነ። ጥያቄው ይበልጥ አከራካሪ የሆነው በ60ዎቹ ውስጥ ከሶስተኛው ዓለም አገሮች (በተለይም የአፍሪካ አገሮች) ነጻ መውጣት በኋላ አንዳንድ አዳዲስ የልማት ንድፈ ሃሳቦች ከወጡ በኋላ ነው። ዓለም በሁለት የርእዮተ ዓለም ጎራ በመከፈሏና የነዚህ ጎራዎች ፉክክር ከልማትም አልፎ ፖለቲካዊም በመሆኑና ከብዙ ጦርነቶችም ጋር የተያያዘ በመሆኑ በሁለቱ ጎራ ውስጥ የሌሉት የልማት ንድፈ ሃሳቦች ይሄን ያህል ሳይታወቁ ወይም ሳይደመጡ ቀሩ። የቀዝቃዛው ጦርነት ማብቃትና ዓለም አነሰም በዛም ባንድ ርእዮተ ዓለም ከተጠቃለለ በኋላ ግን በጣም ተደማጭነት ያገኙ አዳዲስ ንድፈ ሃሳቦች ብቅ አሉ። የተባበሩት መንግስታት የልማት ፕሮግራምም (UNDP) በነዚህ ንድፈ ሃሳቦች ላይ ተመስርቶ ልማት ሲባል ምን መሆን እንዳለበት፥ ዋና ዋና ገጾቹም ምን ምን እንደሆኑ ካስረዳ በኋላ በመላው ዓለም ያሉ አገሮችን የልማት ደረጃ በሰንጠረዥ በ1980ዎቹ ገደማ ማውጣት ጀመረ። የልማት ዓላማና መሰረቱ ሰዎች በተለይም ድሆችና የተገፉ (ለምሳሌ ሴቶች) መሆን እንዳለባቸው፥ ልማት ለሰዎች ደህንነትና ብልጽግና ተብሎ የሚነደፍ መሆን እንዳለበት፥ ቅድሚያው የሰዎችን ደህንነት ማረጋገጥና የኑሮ ደረጃቸውን ደረጃ በደረጃ ከፍ ማድረግ እንደሆነ አረጋገጠ። ስለዚህ ልማት ሲባል “ሃ” ብሎ የሚጀምረው የሰዎችን ደህነንት በማስከበር፥ ሰዎች ከድህነትም ሆነ ከሌላ ጥቃት ነጻ ሆነው እፎይ ብለው በደስታ የሚኖሩበት መሆን እንዳለበት ከተረጋገጠ በጣም ቆየ። እነዚህ ሲዘረዘሩ ዲሞክራሲያዊ መብቶች (የመናገር፥ የመጻፍ፥ የመሰብሰብ ነጻነቶች)፥ የሴቶች እኩልነትና መብት መከበር፥ የህጻናት መብት መከበር፥ የትምህርት መዳረስ፥ ያካባቢ ጥበቃ፥ የሰዎች የመኖሪያ ቦታ (ሃቢታት) መረጋገጥ፥ ወዘተ … ናቸው። ከዚያም በላይ የሰዎችን መኖሪያ የማረጋገጥ ጉዳይ አንገብጋቢ በመሆኑ በ90ዎቹ ውስጥ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ኢስታንቡል (ቱርክ) ውስጥ (UN Summit on Habitat ተብሎ የሚታወቀው) መሪዎችም የተገኙበት ታላቅ ስብሰባ ተደርጎ ሰዎች በከተማ ውስት የመኖር መብታቸውንና የኑሯቸው መሻሻል እንዴት መታየት እንዳለበት፥ እንዲሁም የከተማ ልማት ሲባል ምን ምን ሊያካትት እንደሚገባ ደነገገ። የኢሃዴግ መንግስትም ተገኝቶ የተስማማበት ነበር። የከተማ ልማትን ጥያቄ ከዚህ አንጻር ነው መመልከት ያለብን። ስለሆነም ባሁኑ ጊዜ እንኳን የከተማ ልማትን የሚያህል ታላቅ የልማት ጥያቄን ይቅርና ዝቅተኛ ተብሎ የሚገመት ጉዳይም የዓለም አቀፍ ድንጋጌ እንዳለው ኢትዮጵያም የዚህ ድንጋጌ ፈራሚ እንደሆነች መገንዘብ ያስፈልጋል። የሃቢታት ጉባኤ (የኢስታንቡሉ) ራእይ በቅጡ የታቀዱ፥ አግባብ ባለው አስተዳደር ስር የሚኖሩና ቅልጥፍና የተሞላባቸው ከተሞችን መገንባት እነዚህም በቂ መኖሪያ ቤቶች፥ በቂ የከተማ መዋቅር ያሏቸው .... መሰረታዊ የሆኑ የውሃ፥ መብራትና ንጽህና ያላቸው ከተሞች እንዲኖሩ ማድረግ ነው። (UN-Habitat envisions well-planned, well-governed, and efficient cities and other human settlements, with adequate housing, infrastructure, and universal access to employment and basic services such as water, energy, and sanitation.) ከዚያም በላይ ሃቢታት የተባለው ይሔው የተመድ ድርጅት ዋናው አጀንዳው የተመድ ጠቅላላ ጉባኤ የነደፈለት ሲሆን ይሄውም ዘላቂ በሆነ ባካባቢ ጥበቃ የተካኑ ከተሞችና ህብረሰቦችን ማካበት ነው ይላል። (UN-Habitat is mandated by the United Nations General Assembly (UNGA) to promote and environmentally sustainable towns and cities and communities.) እንግዲህ በከተማ ልማት ላይ ለመሰማራት የሚነሳ መንግስት ሁሉ እነዚህን የተመድ ድንጋጌዎች በሚገባ ማወቅ አለበት። በተጨማሪ የአፍሪካ አንድነትም ይሔን በሚመለከት ድንጋጌዎች አሉት። (Pretoria Declaration on Economic, Social and Cultural Rights in Africa, 2004, ነጥብ ፭ን ይመልከቱ። Compendium of Key Human Rights Documents of the African Union, 399። ለተጨማሪ ንባብ የተመድን The International Covenant on Social and Economic Rights. ይመልከቱ።) ይሄን ካስቀመጥን በኋላ የብልጽግና መንግስት ባዲሳባ ስለሚያካሂደው ደግሞ እናውጋ። ምንም እንኳን እንደ ኢትዮጵያ ያሉ አገሮች የኤኮኖሚ መሰረታቸው ገጠሩ ነው ቢባልም ከተሞች በልማት ላይ ያላቸው ሚናም ከፍተኛ ነው። ከመንግስት ገቢ አንጻር እንኳ ብናየው መንግስት በጠቅላላው ካገሩ ከሚሰበስበው ግብር የአዲሳብ ድርሻ እስከ 60% እንደሆነ የታወቀ ነው። ያለአዲሳባ ግብር ክፍያ የመንግስት ገቢና ወጪ የማይታሰብ ነው። ይሄ የሚያመለክተው መንግስት ያዲሳባ ገቢው ከተቋረጠበት ምን ያህል ምስቅልቅል ውስጥ ሊገባ እንደሚችል ነው። አዲሳባ ሲባል ደግሞ ግብር ከፋዩን በሙሉ የሚመለከት ስለሆነ ይሄ ግብር ከፋይ በጥንቃቄ መያዝ እንዳለበትም ያመለክታል። ከዚህም አንዱ ህዝቡን አለማስኮረፍ ነው። “አኮረፈም አላኮረፈም ግብር መክፈሉ እንደሆን አይቀርም” ሊባል ይችል ይሆናል። እንዲህ ያለው አስተሳሰብ ግን አርቆ አስተዋይነት የጎደለው ነው እንላለን። ይህ በተራው የሚመራን አንድ አገር የብሄራዊ ልማት እቅድ ሲያወጣ የከተማው ልማትና የገጠሩ ልማት ባንድ በኩል፥ በሌላ በኩል ደግሞ የአገራዊው ልማትና የከተማው ልማት እንዴት ሊያያዝ እንደሚችል ጠንቅቆ ማወቅ ያስፈልጋል ወደሚለው ይወስደናል። አፍሪካ ውስጥ ያሉ መንግስታት ያመለካከት እጥረት ስላላቸው ማንኛውንም ፖሊሲ ከማውጣታቸው በፊት በጉዳዩ ላይ እውቀቱ ያላቸውን ምሁራን ሴሚናር እያካሄዱና ሃሳብ ለማግነት ቢሞክሩ ይመከራል። ስለሆነም መንግስት አዲሳባ ውስጥ ሊሰራ ያስበውን በጉዳዩ እውቀቱ ያላቸውን ምሁራን ቢያማክር ከብዙ ስህተቶች ሊድን ይችል ነበር። በተመድ ሃቢታት ራእይ እንደተገለጸው የከተማ ልማት በጠቅላላው ባንድ አገር ልማት ውስጥ ያለው ቦታ እጅግ ከፍተኛ ነው። የከተማ ልማት ከሁሉ አስቀድሞ ሰው ተኮር መሆን አለበት፥ የከተማውን ነዋሪና አገሪቱን የሚጠቅም መሆኑ የተረጋገጠ፥ እንዲሁም በከተማው ህዝብ መደገፍ የሚገባው መሆን አለበት። ካገሩ በጠቅላላ ወይም ከገጠሩ ልማት ጋር እንኳ ሳይያያዝ የከተማ ልማት ብቻውን ርስ በርሳቸው ተደጋጋፊ የሆኑ አያሌ ክስተቶችን የሚያካትት ነው። በከተማ ውስጥ ያለውን የኢንዱስትሪ ምርትና የሰራተኛውን ሁኔታ፥ እጅግ ግዙፍ የሆነውን መለስተኛ ንግድና እውቅና ያላገኘውን (informal sector የሚባለውን) ክፍል፥ የስቴት (መንግስት) ግንባታን፥ ኪነ ጥበብን፥ የሲቪል ህብረሰቡን ግንባታ፥ የምሁራንን ሚና፥ ወዘተ ... ይሄን ሁሉ የሚመለከት ነው። ከዚህ ሁሉ በላይ ደግሞ የመብራትና ውሃ አቅርቦት እንዲሁም የከተማ ንጽህና (sewerage) ማረጋገጥ የከተማ ልማት ብቻ ሳይሆን የከተማ ህልውናን የሚመለከት ነው። ከሁሉም በላይ ደግሞ የከተማ ልማት ሲባል ላዲሳባ ብቻ አይደለም። በመላው አገሪቱ ያሉትን ከተሞች ልማት የሚመለከት መሆን አለበት። ምክንያቱ ከገጠር ልማት ጋር የተቆራኘ ስለሆነ ነው። ከቻይና ተመክሮ እንማር ከተባለ ቻይናውያን በገጠር ከተሞች ሊኖር የሚገባው የኤኮኖሚ ልማት የገጠሩን ልማት እንዴት መልሶ እንደረዳ ድንቅ የሆነ ተመክሮ አላቸው። በገጠር ከተሞች ውስጥ ሊኖሩ ስለሚገባቸው የዘመናዊ ምርት እንቅስቃሴ (ከማጭድና መርፌ ምርት እስከሌላውም በገጠሩ ህዝብ እጅግ ተፈላጊ የሆኑ ምርቶትን ማምረት ድረስ) ብሎም ይህ እንቅስቃሴ መልሶ እንዴት የገጠር ልማቱን እንደሚያግዝና እንደሚያፋጥን ጠንቅቆ ማወቅን ይጠይቃል። በተለይም ባንድ በኩል ለአርሶ አደሩ ምርታማነት መጨመር ብሎም ገቢውን እንዲያሻሽል፥ በሌላ በኩልም ላገሪቱ ገቢ የሚያስገኙ ምርቶች በሚመረቱባቸው አካባቢዎችም የምርት ቀጣይነት ለማረጋገጥ ዋስትና ሊሰጡ የሚችሉ አካባቢዎች ተለይተው ከከተማ ልማት ወይም በከተማ የሚመረቱ ምርቶች የእርሻ ልማቱን እንዴት ሊያግዙ እንደሚችሉ በቅጡ ተለይቶ ልዩ ትኩረት ሊሰጠው ይገባል። በተመሳሳይ ትክክለኛ የአርብቶ አድሩ ልማት ስትራቴጂ ተነድፎ ተመሳሳይ ትኩረት ሊሰጣቸው የሚገቡ የአርብቶ አደሩ አካባቢዎች ተለይተው ልዩ ፖሊሲ ሊወጣላቸው ያስፈልጋል። (ኢትዮጵያ ከአፍሪካ አገሮች በቀንድ ከብት ብዛት ሁለተኛ ስለሆነች አገሪቱ ይሔን ሃብት እንዴት ወደ ብሄራዊ ሃብት መቀየር እንደምትችል እስካሁን ትኩረት እንዳልተሰጠው መገንዘብ ያስፈልጋል። የአርብቶ አደሩ ልማት ጥያቄም ከከተማ ልማት ጋር ያለውን ቁርኝት በሚገባ መገንዘብ ያስፈልጋል።) አሁን ወደ አዲሳባ የከተማ ልማት ጥያቄ እንሂድ። 2. ያዲሳባ የከተማ ልማት ትኩረቱ ምን ምን ላይ መሆን እለበት፧ ያዲሳባ ልማት ሲባል ከእንጦጦ እስከ ቃሊቲ፥ ወይም ከጉለሌ እስከ ለገጣፎ ባለው ግዛት ብታ የሚወሰን አይደለም። አዲሳባ በብዙ ክሮች አካባቢዋ ካሉ ግዛቶት ጋር የተያያዘች ናት። እንዲያው ከውሃ አቅርቦት አንጻር ብቻ ብናየው አዲሳባ ብቻዋን ውሃ ከየትም ማግኘት አትችልም ባካባቢዋ ካሉ ግዛቶች በተቀር። እነዚህ አካባቢዎችም በተራቸው ባዲሳባ ላይ በተለያየ ንግድም ሆነ ምርት ተማምነው የሚኖሩ ናቸው። አሁን ትኩረታችንን ሙሉ በሙሉ ባዲሳባ ላይ ብቻ ብናደርግ ለከተማዋ ልማት ብቻ ሳይሆን ለህልውናዋም ጭምር መሟላት ያለባቸው መሰረታዊ የልማት ጥያቄዎች ሶስት ናቸው፤ የኤሌክትሪክ አገልግሎት፥ ውሃና ቁሻሻ ማስወገድ (sewerage) ናቸው። ባሁኑ ጊዜ የከተማው ህዝብ መሳ በመሳ በሚባል ኑሮው በኤሌክትሪክ አገልግሎት ላይ ተማምኖ ያለ ነው። እንጀራ ለመጋገር እንኳ እንደ ድሮው በእንጨት መሆኑ ቀርቷል። በዚያ ላይ በኢንተርኔት አገልግሎት ላይ የተመሰረቱ ግልጋሎቶች ቁጥራቸው እየጨመረ ነው። የባንክ አገልግሎት ለማግኘት ኤሌክትሪክና ሲስተም መኖራቸው ወሳኝ ሆኗል። ባጭሩ፥ የኤሌክትሪክ አቅርቦት የማይጠይቅ እንቅስቃሴ አለ ለማለት አያስደፍርም። ስለሆነም የኤሌክትሪክ አቅርቦት ከከተማዋ ህይወት ጋር የተቆራኘ ነው ማለት ነው። የኤሌክትሪክ መቋረጥ ስንትና ስንት የንግድም ሆነ የልማት እንቅስቃሴ እንደሚገድብ የታወቀ ነው። ከዚህ ስንነሳ የኤሌክትሪክ አቅርቦት ለከተማዋ ህይወት ወሳኝ ነው። “መጀመሪያ የመቀመጫዬን” እንዳለችው ዝንጀሮ ስለ ከተማ ልማት ስናወራ ከመጀመሪያዎቹ ወሳኝ አቅርቦቶች አንደኛው የኤሌክትሪክ አቅርቦት ነው። የከተማ ልማት የሚጀምረው አንደኛ የኤሌክትሪክ አቅርቦትን በማረጋገጥ ነው። ባሁኑ ጊዜ ባዲሳባ የሚስተዋለው የኤሌክትሪክ አቅርቦትና አገልግሎቱ ባጭሩ እጅግ አድርጎ ኋላቀርና እጅግ አድርጎ የሚያሳዝን ነው። በየጊዜው የሚስተዋለው ያገልግሎት መቋረጥ፥ አገልግሎት ለማስቀጠል ተገልጋዮት የሚያዩት ፍዳ፥ በተለይም ለማስቀጠል የሚስተዋለው አሳዛኝ የጉቦ ባህል ይቺ አገር ወዴት እየሄደች ነው የሚያሰኝ ነው። እኛ ሰፈር መብራት በየጊዜው ከመቋረጡ የተነሳ መብራት ሲጠፋ መንደረተኛው “ኦ! መብራት ኃይሎች ስራ ገብተዋል ማለት ነው!” እያለ የሃዘን ቀልድ ይቀልዳል። ስለ አዲሳባ ልማት ስናወራ ከሁሉ አስቀድሞ ይሄን የመብራት አገልግሎት ማስተካከል፥ እንዳይቋረጥም እንደ ትራንስፎርመር የመሳሰሉ መሳሪያዎችን ለረጅም ጊዜ እንዲያገልግሉ የሚያስፈልገውን መሳሪያ መለወጥ ወይም አገልግሎቱን በማዘመን ትራንስፎርመሩን ማስቀረት ያስፈልጋል። የመብራት መቋረጥ እንዳይከሰት ማድረግ ያስፈልጋል። እዚህ ላይ ነው ቅድሚያ ለየትኛው የሚለው ጥያቄ የሚነሳው። እንዲህ ያለውን መሰረታዊ አገልግሎት ለህብረሰቡ ሳይቋረጥ እንዲደርስ ለማድረግ አስፈላጊውን ባጀት መድቦ መስራት፧ ወይስ በ500 ሚሊዮን ብር ቤተመንግስት መስራት፧ ሁለተኛው ላዲሳባ የከተማ ልማት ወሳኑ ጉዳይ የውሃ አቅርቦት ነው። መቸም ባንዳንድ የከተማዋ አካባቢዎች የሚታየው የውሃ እጥረት አስፈሪ ደረጃ ላይ የደረሰ ለመሆኑ አንድና ሁለት የለውም። የወሰደውን ባጀት ይውሰድ እንጂ ከሁሉ አስቀድሞ ባቅርቦት ደረጃ መረጋገጥ ያለበት የውሃ አቅርቦት ነው። አዲሳባ ውስጥ ታንከር የሌለው ቤተሰብ ውሃ ማጠራቀም አይችልም። ስለሆነም ውሃ ሲቋረጥ አያሌ ቤተሰቦች ይቸገራሉ። አንዳንዴ ውሃ ከወራት በላይ የሚጠፋበት ጊዜ አለ። ያኔ ውሃ ፍለጋ ትርምስ ነው። እንዴት የአፍሪካ መዲና በምትባለዋ አዲሳባ ውስጥ ይሄ ሊከሰት ይችላል ይባል ይሆናል። ልክ እንደ ኤሌክትሪክ አገልግሎቱ የወሰደውን ያህል ባጀት ይውሰድ እንጂ የቤተ መንግስትና የፓርኮት ግንባታው እንኳ ቀርቶ የውሃ አገልግሎት እንዳይቋረጥ ማረጋገጥ የከተማ ልማት ሃ ሁ ነው። ሶስተኛው ላዱሳባ ከተማ ልማት ቁልፍ ጥያቄ የሆነው ደግሞ ቁሻሻን የማስወገጃ ስርአትና መዋቅር (sewerage) መዘርጋት ነው። ቁሻሻን በስርአት የማስወገድ ተግባር ላንድ ከተማ ህይወት ቁልፍ ጥያቄ ነው። ልክ እንደ ውሃና ኤሌክትሪክ አቅርቦት የወሰደውን ባጀት ይውሰድ እንጂ (አሁንም ከፓርኮችና ቤተመንግስት ግንባታ ይልቅ) ቁሻሻ የማስወገድ ተግባር በከፍተኛ ደረጃ የሚታይ ነው። በተለይም እያደጉ በመሄድ ላይ ላሉ ከተሞት ጥያቄው አንገብጋቢ ነው። አዲሳባን በሚመለከት በፕላን የተቆረቆረች ባለማሆኗ ቁሻሻ የማስወገድ ስርአቱን መዘርጋት ከባድ ያደርገዋል። የከተማውን ህዝብ ጤንነት መጠበቅ የሚያስፈልግ ከሆነና በንጽህናም ለመኖር ቁሻሻ የማስወገድ ተግባርና ስርአቱ ወሳኝ ነው። ከላይ ያነሳናቸው ሶስት ዋና ዋና ጥያቄዎች 99.9% የሚሆነውን የከተማ ህዝብ የሚመለከቱ ናቸው። የከተማ ልማት ሃ ብሎ የሚጀምረው እንዲህ ያሉ መሰረታዊ የልማት ጥያቄዎችን በመመለስ ነው። በህዝባትን አመለካከት ውስጥ በቅጡ አልሰረጸም እንጂ ህዝብ ግብር የሚከፍልበት ምክንያት እንዲያው ጥንት የነበሩ መንግስታት እንደሚያደርጉት “ለመገበር” አይደለም። በዘመናዊው መንግስት አሰራር ህዝብ ግብር የሚከፍለው እንዲያው በጭፍኑ ለመንግስት ለመገበር ሳይሆን ግብር ሰብሳቢው መንግስት መልሶ ህብረሰቡን የሚጠቅሙ ስራዎችን ለመስራት እንዲችል ነው። ህዝብ ግብር የሚከፍለው መሰረታዊ የልማት አውታሮችን ማለትም መንገዶችን፥ የኢሌክትሪክና የውሃ አቅርቦት እንዲሁም የቁሻሻ ማስወገጃ ስርአትን መንግስት እንዲዘረጋ ነው። በርግጥ ያገር መከላከያንና የጸጥታ አውታሮችን ማቋቋምም እንዲሁም ሌሎት የመሰረታዊ ልማቶችን መስራትም አንዱ ነው። 3. የከተም ልማት ያልሆነውስ ምንድነው፧ “አዲሳባን እንደስሟ ማስዋብ” የሚለው መፈክር ከማስቀደም ጥያቄ (prioritization) ጋር የተያያዘ ነው። በርግጥ ቤተ መንግስቶችንና ፓርኮችን መስራት (ለዚያውም አስፈላጊነቱ በፓርላማ ተረጋግጦ ነው) የሚሆነው ቀደም ሲል ያነሳናቸው የመሰረታዊ ልማት ስራዎች ከተጠናቀቁ በኋላ (ለዚያውም የትምህርት ስርአቱን እንደ ማሻሻል ያሉ መሰረታዊ ጥያቄዎችን አንገብጋቢነት ሳናነሳ) ነው። የውሃ አቅርቦት ደካማ በሆነበት ከተማ “አዲሳባን ማስዋብ” የሚለው የተባለውን ውበት አጥበን የምንጠጣው ወይም ጋግረን እንደ እንጀራ የምንበላው አይደለም። “አዲሳባን እንደ ዱባይ ማድረግ” የሚለው መፈክር ደግሞ አንድም ስለከተማ ልማት አለማወቅን፥ ሁለትም ስለ ዱባይ ራሱ አለማወቅን ያመለክታል። እስቲ መርካቶ አንድ በረሃብና በበሽታ ራሱን ችሎ መቆም አቅቶት መንገድ ላይ ተጋድሞ የሚለምነውን፥ ወይንም ደግሞ ልጇን ማሳከሚያ አጥታ በልመና ተሰማርታ መከራዋን የምታየዋን እናት፥ ሲልም ልጆቿን ለማሳደግ መንገድ ላይ የባቄላ ቆሎ የምትሸጠዋን እናት “አዲሳባን አንደ ዱባይ ለማስዋብ” ያንተ ወይም ያቺ ከዚህ ቦታ መነሳት አስፈላጊ ነው በሏቸው። እነዚህ ቀኑ የጨለመባቸው ድሆች ምን ብለው ሊመልሱ እንደሚችሉ ፖሊሲ አውጪዎች አስበውበታል፧ ለመሆኑ ኢትዮጵያና ኤሚሬትስ ምንና ምን ናቸው፧ ዱባይና አዲሳባስ ምንና ምን ናቸው፧ ማነው ዱባይ ውብ ናት ያለው፧ በዓለም ላይ ስንት ውብ ከተሞች እያሉ ምንድነው ዱባይ ዱባይ ማለት፧ እነ ሲንጋፖር፥ ኪጋሊ፥ ባንጋሎርና በርካታ የአውሮፓ ከተሞት ሌሎችም የት ሄደው ነው ዱባይ ዱባይ የሚባለው፧ አዲሳባ መሻሻል እንደሚያስፈልጋት ምንም ጥርጥር የለውም። ለነገሩ መሻሻል የማያስፈልገው ከተማ የለም። ዋናው ጉዳይ ግን አንደኛ ቅድሚያ ለምን ይሰጥ ነው። ሁለተኛ ዋናው ጉዳይ የከተማ ውበት ሳይሆን የከተማ ልማት ነው። አሁን እንደሚታየው በተወሰነ የጊዜ ገደብ ውስጥ ማለቅ አለበት ተብሎ መንገዶችና ህንሻዎች እየተገነቡ ነው። ለዚህም ግንባታ መንገዱን ዘግተው ይዘዋል የተባሉ ቤቶች በቅጽበት እየፈረሱ ነው። ብዙዎቹ አማራጭ ቤት ወይም ሱቅ አልተሰጣቸውም። ብቻ “ሰርገኛ መጣ በርበሬ ቀንጥሱ” በመሰለ ፍጥነት ቤቶች እየፈረሱ ነው። አንዳንዶቹ የፈረሱት ቤቶች ካዲሳባ ታሪክ ጋር የተያያዙ ስለዚህም የከተማዋ ቅርስ የነበሩ ናቸው። እንዲህ ያለው ርምጃ እኮ ሰፊ ዝግጅት ብቻ ሳይሆን ቅልጥፍናን እንዲሁም እቅድ የማውጣት ችሎታንም ይጠይቃሉ። የፈረሱ ሱቆች ምንም አማራጭ አልተሰጣቸውም፥ እየተመረጡ ተሰጥቶ ከሆነ አናውቅም። ከሁሉም በላይ ደግሞ ይፍረሱ ቢባል እንኳን አማራጭ የሆኑ ቤቶት በቅጡ መዘጋጀት አለባቸው። ባንዳንድ የግል ቴሌቪዥዝን ጣቢያዎች እንዳየነው አማራጭ ተብሎ የተሰጣቸው ሰዎች ቀርበው እንደተናገሩት አንዳንዱ ቤት በርና መስኮት፥ መብራትና ውሃም እንደሌለው ነው። እንግዲህ ይህ ምን ይባላል፧ “አዲሳባን ዱባይ ማድረግ፧!!” እኔ ያለሁበት ቤት ወላጆቼ የዛሬ 60 ዓመት መሃል አዲሳባ ውስጥ የሰሩት ቤት ሲሆን በቀደም በ5 ወራት ውስጥ እንደሚፈርስ በቀበሌው ተነግሮናል። አማራጭ ይሰጣችኋል ተብለናል። አብዛኛዎቹ አማራጭ ቤቶት ከከተማ ውጭ ናቸው። ከመሃል ከተማ ተነስቶ ከከተማ ውጭ መኖር አሁን ያገሪቱ ጸጥታ አነጋጋሪ በሆነበት ወቅት አያሌ ጉዳዮችን ያስነሳል። የሚገርመው እኮ “አዲሳባን እንደ ዱባይ ለማስመሰል” የሚለው ህልም እንዳለ ሆኖ፤ ግን ችኮላው፥ ጥዲፍያው ምንድነው፧ “ሮም እኮ ባንድ ቀን አልተገነባችም” ይባል የለ፧
አበጀህ ማንዴላ! አበጀሽ ደቡብ አፍሪካ! የፍልስጤም ጉዳይ የዓለም አቀፍ ፖለቲካንም ሆነ የተባበሩት መንግስታትን ጠቅላላ ጉባኤና የጸጥታ ምክር ቤቱን ላለፉት ፯፭ ዓመታት ሲያነታርክ የኖረ በመሆኑና፥ ኃያላን መንግስታትም በየጎራው በመስለፍ የተፋጠጡበት ጥያቄ ለመሆኑ አንድና ሁለት የለውም። ዘንድሮ ደግሞ ከመቸውም በላይ የተባበሩት መንግስታት የጸጥታው ምክር ቤትን አ ጀንዳ ይዞ የነበረው ጉዳይ ይሄው የፍልስጤም ጉዳይ ነው። ከ፶ዎቱ እስከ ቀዝቃዛው ጦርነት ማብቂያ ድረስ የአረቡ ዓለም ባንድ ጋ ሁኖ በሶሻሊስት አገሮት እየታገዘ የበርካታ የ፫ናው ዓለም አገሮችንም ድጋፍ ይዞ የፍልስጤምን ጉዳይ በፊታውራሪነት መርቶ ነበር። ዩናይትድ ስቴትስ (በተለምዶ አሜሪካ የሚባለው) ግብጽን ‘የማልመድ’ ፖሊሲው ተሳክቶለት በእስራኤልና ግብጽ መሃል የካምፕ ዴቪድ ስምምነት ከተፈረመ በኋላ የአረቡ ዓለም መከፋፈል ከጀመረ በኋላ እያንዳንዱ የአረብ መንግስት ተራ በተራ (ከኢራቅ፥ ሊባኖስ፥ ሶሪያና አንዳንዶች በስተቀር) ከእስራኤል ጋር የሰላም ስምምነት ተፈራርሞ የዲፕሎማቲክ ግንኑነትም መስርቷል። ይህ በተራው በፍልጤም ህዝብ ትግል ላይ ትልቅ አንድምታ ጣለ። ባጭሩ የእስራኤል መንግስት ከካምፕ ዴቪድ በኋላ በዲፕሎማሲው ረገድ በፍልስጤሞች ላይ የበላይነት ይዞ ቆይቶ፥ የአረቡም ዓለም “ከሃዲ” እስከመባል ደርሶ ነበር። ድሮ ድሮ ግብጽ የሌለበት የመካከለኛው ጦርነት ሊኖር አይችልም ይባል ነበር። በርግጥም ሳዳት ያንን የካምፕ ዴቪድ ስምምነት ከፈረመ በኋላ የመካከለኛው ምስራቅ ጦርነት የሚባል አልነበረም። እስራኤልም “የማትበገር” ተብላ ነበር። የሚገርመው ዘንድሮ የማንም የአረብ አገር ወታደር ሳይገባበት ከፍልስጤሞችም ሃማስ የተባለው ድር ጅት ብቻውን (ረመላ የከተመው የፍልስጤሙ አስተዳደር እንኳ ሳይገባበት) ደቡብ እስራኤልን በመውረር እስራኤል እንደሚባለው ‘የማትበገር’ አለመሂኗን አሳየ። ይሔ በተራው የአረብ አገሮች ቢተባበሩ እስራኤልን ሊያሸንፉ እንደሚችሉ ታይቷል። ከእብደት ባልተናነሰ እስራኤልን የሚገዛው የኔታንያሁ መንግስትም ከናዚ ጀርመኒ በኋላ ታይቶ በማይታወቅ ጭካኔና ግፍ (እስካሁን ድረስ) የፍልስጤምን ሰላማዊ ህዝብ በመጨፍጨፉ በአረቡ ዐለም የፈጠረው ቁጭት የኋላ ኋላ የአረቡ ዓለም ተመልሶ ከፍልስቴሞች ጋር ይሰለፍ ይሆናል የሚል ግምት በብዙዎች ዘንድ ሰፍኗል። የኔታንያሁ ግፍ አንደኛውና ትልቁ ውጤቱ ይሔው አረቦችን አንድ የማድረግ የሂደት ክስተት ሆኗል። ባሁኑ ጊዜ እስራኤል ደቡብ ሊባኖስን ባየርና በድሮን እየደበደበች ነው፥ ከኢራን ጋርም ፍጥጫው ቀጥሏል። ከኢራን ጋር ጦርነት ከተጀመረ ግጭቱ ወደ መካከለኛው ምስራቅ ጦርነት የመዝለቅ እድሉ ከፍተኛ ነው። ይሔ ከሆነ ደግሞ የኃያላኑ ጎራ የመለየት ተግባር ሊከተል ነው ማለት ነው። ኢራን፥ ኢራቅ፥ ሶሪያና የመን ከሩሲያ ጋር ሁነው ምናልባትም በሩሲያ፥ በጫይናና ሰሜን ኮሪያ ድጋፍ በአረቡ ወገን፤ የምእራቡ ዐለም ደግሞ ከእስራኤል ጎን ሆነው ሊሰለፉ ነው። ይህ ከሆነ የምእራቡ አገሮች በተለይም ፈረንሳይ፥ ጣልያንና የስካንዲኔቪያ አገሮች በጦርነቱ ለመስለፍ የህዝብ ድጋፍ ላይኖራቸው ስለሚችል ወደ ጦርነቱ ላለመግባት ሲሉ ሌላ መፍትሄ ፍለጋ ሳይሄዱ አይቀሩም። በዚህ ላይ የመላው ዓለም ህዝብ አመለካከት ባሁኑ ጊዜ ጸረ-እስራኤል እየሆነ ነው። በዚህ ረገድ ሊጠቀስ የሚገባው ደቡብ አፍሪካ ለልፍስጤም ህዝብ ያደረገችው ውለታ ነው። ይሄውም እስራኤልን በዘር ማጥፋት ወንጀል በዓለም ፍርድ ቤት መክሰሷ ነው። የደቡብ አፍሪካና የፍልስጤም ህዝብ ትግሎች ያላቸው መተጋገዝ የቆየ ነው። የማንዴላ ፓርቲ የደቡብ አፍሪካ ናሽናል ኮንግሬስ አፓርታይድን ሲታገል እስራኤልን በመታገል ላይ የነበረው ፍልስጤም ነጻ አውጪ ድር ት (PLO) ለማንዴላ ፓርቲ ከፍተኛ ድጋፍ አድርጓል። ደቡብ አፍሪካም ፍልስጤምም ከአውሮፓ የፈለሱ ዘረኞች በጉልበት አገራቸውን ወስደው አገሬውን በግፍ የሚገዙበት ስለነበር ተመሳሳይነት ነበራቸው። ሌሎች አገሮችም (ለምሳሌ ኢንዶኔ ዢያ) የደቡብ አፍሪካን ፈለግ ተከትለው እስራኤልን በተለያዩ ወን ጀሎች በዓለም ፍርድ ቤት ከሰዋል። ኮሎምቢያም በቅርቡ ጠንካራ አቋም ወስዶ እስራኤልን ከሰዋል፤ ቬኒዝዌላም እንዲሁ። የተባበሩት መንግስታት የሰብአዊ መብት ካውንስልም መንግስታት ለእስራኤል የጦር መሳሪያ እንዳይሰጡ ወስኗል። በተለያዩ የአውሮፓ አገሮች፥ በራሱ በዩናይትድ ስቴትስ፥ በአውስትራሊያና ካናዳ ጸረ-እስራኤል ሰልፎች አሁንም እንደቀጠሉ ነው። በመላው ዓለም ያሉ ታዋቂ ምሁራንና ሳይንቲስቶት የእስራኤልን የዘር ማጥፋት ጦርነት እያወገዙ ነው። በሌላ በኩል፤ በዩናይትድ ስቴትስ የሚመራው የምእራቡ ዓለምም ራሱን የቻለ ችግር አለበት። በመጪው የዩናይትድ ስቴትስ ፕሬዚዳንታዊ ምርጫ የሙስሊሙ ህብረተሰብና አረብ-አሜሪካውያን ለባይደን ድምጻቸውን እንደማይሰጡ የታወቀ ሆኗል። ይህ ሌላኛውን ተወዳዳሪ ማለትም ትራምፕን የሚረዳ ቢሆንም ትራምፕም በፍልስጤም ጉዳይ ከባይደን የተላየ ፖሊሲ የለውም። እንዲያውም ከባይደን የባሰ ሊሆን ይችላል። ይሁን እንጂ የዩናይትድ ስቴትስ የውጭ ጉዳይ ፖሊሲ ከባድ ከባድ ችግሮች እያጋጠመው ነው። ትራምፕ ከተመረጠ የሰሜን አትላንቲክ የጋራ መከላከያ ድር ጅት ከባድ ቀውስ ውስጥ ይገባል ተብሎ ይጠበቃል። ምክንያቱም ትራምፕ ዩናይትድ ስቴትስ በዓለም ላይ የምትከተለውን የበላይነት ፖሊሲ በመቀየር የሰሜን አትላንቲክ መከላከያ ድር ጅቱን (ናቶ) ባጀት አባል ድር ጅቶች በሙሉ በጋራ እንዲወጡት እንደሚያስፈልግ፥ ወታደራዊ ጣልቃ ገብነቱም ላይ ሁሉም እንዲሳተፉ ያስፈልጋል፥ ወዘተ የሚል ፖሊሲ እንደሚከተል አስታውቋል። ይህ ከሆነ ናቶ ይዳከማል፥ የምእራቡም ጣልቃ ገብነት ይቀንሳል የሚል ግምት አለ። በርግጥ ይህ ከሆነ በዓለም ሰላም ሊመጣ ይችላል ሊባል ይችላል። ለነገሩ ናቶ የተቋቋመው ድሮ በሶቪዬት ህብረት የሚመራው የምስራቅ አውሮፓ መከላከያ ድር ጅት (ዋርሶው ፓክት የሚባለው) ሲቋቋም ለዚያ ምላሽ ሆኖ ስለነበር አሁን የዋርሶው ፓክት በሌለበት ናቶ ለምን ይሳፍለጋል ሊያሰኝ ይችላል። ያም ሆነ ይህ፥ ፕሬዚዳንቱ ባይደን ሆነ ትራምፕ ዩናይትድ ስቴትስ ባሁኑ ጊዜ ከባድ ከባድ ቅራኔዎች ውስጥ ስለገባ የበላይ ነቱ እየተዳከመ መሆኑ እየታየ ነው። ዩናይትድ ስቴትስ ባሁኑ ጊዜ ከባድ ከባድ በሆኑ ጉዳዮች ተውጥሯል። በደቡብ ቻይና ባህር ከቻይና ጋር ያለው ፍጥጫ፥ በታይዋን ጉዳይም እንዲሁ፥ በዩክሬይኑ ጦርነትም ምእራባውያን እንደ ዘበት የቀሰቀሱት ቀውስ ባሁኑ ጊዜ የሩሲያ የበላይነትን እያስከተለ ነው፥ በቀይ ባህር ሰላጤም ባንድ በኩል ከጋዛ ጦርነት ጋር በተያያዘ ከሁቲ ታጣቂዎች ጋር ተፋጧል፥ ሩሲያ-ኤርትራን ይዞ በቀይ ባህር ሰላጤ ሊላ ውጥረት ውስጥ ገብቷል፥ በደቡብ አሜሪካም የጸረ-ቬኒዝዌላ ዘመቻው የትም አልደረሰም እንዲያውም ለቬኒዝዌላ አመቺ ሁኔት እየተፈጠረ ነው፥ በብራዚልም የሉላ መመረጥም አይመቸውም፥ ወዘተ ... በዚህ ሁሉ ውጥረት ዩናይትድ ስቴትስ ምናልባት የመካከለኛው ምስራቅ ጦርነት ቢነሳ እስራኤልን ለመርዳት ምን ያህል ርቀት ሊሄድ ይችላል የሚለው ጥያቄ ሊነሳ ይገባዋል። እነዚህ ሁሉ የዩናይትድ ስቴትስን መዳከም የሚያመለክቱ ሲሆኑ ባሁኑ ጊዜ ባጋዛ እስራኤል የምታካሄደውን የዘር ማጥፋት ዘመቻ በመደገፉ በተለይም በአሜሪካ ህብረሰብ ዓይን ምን ያህል አሜሪካ በዚህ ርዳታው ሊያስኬደው ይችላል የሚለውን ጥያቄ ያስከትላል። እዚህ ላይ መነሳት ያለበት አንድ ጉዳይ አለ። እስራኤል ባጋዛ ያካሄደው የዘር ማጥፋት ርምጃና ከናዚ ጭካኔ የምይተናነሰውን ስራ የፖለቲካ አንድምታውን ራሱ የዩናይትድ ስቴትስ ህዝብ በተለይም ምሁራን ማንሳታቸው የማይቀር ነው። ደቡብ አፍሪካ የፍልስጤምን ችግር ከራሷ የአፓርታይድ ተመክሮ ተነስታ ያነጻጸረችውን ያህል አሜሪካኖች ራሳቸው በራሳቸው ታሪክ የአውሮፓው መጤ ፈረንጅ ስልጣን ከያዘ በኋላ ስንትና ስንት የዘር ማጥፋት ወንጀል ፈጽሞ የወንጀለኛ ፖሊሲ ይከተል የነበረውን ከጽዮናውያን ወንጀለኞ ፖሊሲ ጋር፤ ከመነሻው ላይ ካለው ተመሳሳይነት አንጻር ራሱ ያሜሪካ ህብረተሰብ ጥያቄና ተቃውሞ ሊያስነሳ ይችላል። ባሁኑ ጊዜ ራሳቸው በትውልድ አይሁድ ከሆኑት የዓለም የምሁራን ቁንጮ ተብሎ ከሚገመተው የሃርቫርዱ ኖም ቾምስኪ (Noam Chomsky) ሌላ እንደ ኖርማን ፊንከልስታይን (Norman Finkelstein) የመሳሰሉና ሌሎችም አይሁዳውያን ያልሆኑ ምሁራንና ጸሃፊዎች የእስራኤልንና የዩናይትድ ስቴትስን ፖሊሲ በመቃወም በሰፊው እየጻፉም እየተናገሩም ነው። በስድሳዎቹና ሰባዎቹ የቪየትናም ጦርነት በራሱ በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ ያስከተለውን የፖለቲካ ቀውስና ለውጥ ጋር የሚመሳሰል ሂደት ባጋዛው ጦርነት ምክንያት እየተነሳ ነው። የዚህ ሂደት መድረሻውን አሁን መናገር ባይቻልም ይዋል ይደር እንጂ በዩናይትድ ስቴትስና እስራኤል ፖሊሲ ላይ ግን ለውጥ ማስከተሉ የማይቀር ነው። የፍልስጤሞች ደምና እንባ በከንቱ አይቀርምና። በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ ያሜሪካ መንግስት ፖሊሲ ሁልጊዜ እስራኤልን እንዲደግፍ ለማድረግ የሚያስችል ስራ የሚሰሩ በርካታ ድርጅቶት አሉ። እነዚህ ድርjቶት ባንድ የጥቅል ስም ሲጠሩ The Israel Lobby (የእስራኤል ጠበቆች እንደማለት ነው) ይባላሉ። ዋናው ጉዳይ፤ ዩናይትድ ስቴትስ እንዲህ የእስራኤል ዋና ጠበቃ ሊሆን የበቃው እንዴት ነው የሚለው ጥያቄ መልስ የሚያገኘው የእስራኤል ሎቢን ስራ ስንረዳ ነው። በርካታዎቹ መሰል ድርጅቶች በአይሁዶች ስም ይቋቋሙ እንጂ ዋነናው የእስራኤል ጠበቃ ግን አይፓክ (AIPAC: American Israel Public Affairs Committee) ነው። ይህ አይፓክ ተብሎ የሚታወቀው በአሜሪካ የእስራኤል ጠበቃ የሆነው ድርጅት የተቋቋመበት ዋና ዓላማ የዩናይትድ ስቴትስ መንግስት የውጥ ጉዳይ ፖሊሲ እስራኤልን በመደገፍ ላይ የተመሰረተ እንዲሆን ለማድረግ በመሆኑ አይፓክ ይህንን ስራውን ለማከናወን አያሌ ስራዎችን ይሰራል። እነዚህ በጣም ከፍተኛ ወጪ የሚጠይቁትን ስራዎች በቅጡ ለመስራት ከዩናይትድ ስቴትስ አይሁዶችና ሌሎችም ሃብታሞች እጅግ ብዙ ገንዘብ በየጊዜው ይሰበስባል። ይህ እስራኤልን ለመገደፍ ተብሎ የተቋቋመው ድርጅት ባሁኑ ጊዜ እጅግ ኃይል ከማካበቱም በላይ የዩናይትድ ስቴትስ የህዝብ ምክር ቤቱንና የሴኔቱን (ኮንግረሱን ማለት ነው) አባላት (ከ፭፫፭ የኮንግሬሱ አባላት ፫፬፪ የሚሆኑትን በገንዘብ ኃይል ጠርንፎ ይቆጣጠራቸዋል።) እንዲሁም በራሱ በመንግስቱ ውስጥ ያሉትን ክፍለታት (ነጩን ቤተመንግስት -White House- ስቴት ዴፓርትመንት፥ ወዘተ ..) ይቆጣጠራል:: አይፓክ በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ በየትኛውም የመንግስት ደረጃ (ከንቲባዎችንና የከተሞች መማክርት ቤቶችን ጭምር) ያሉ ፖለቲከኞች በምርጫ ውድድር ወቅት ከፍተኛ የገንዘብ ርዳታ በማድረግ በመልሱ እነዚህ ፖለቲከኞች ዘወትር እስራኤልን የሚደግፍ ፖሊሲ እንዲከተሉ/እንዲደግፉ ያደርጋል። በዚህ ረገድ ሂላሪ ክሊንተንን ይዞ ሌሎቱንም ለፕሬዚዳንትነት የተወዳደሩትን ሁሉ በከፍተኛ የገንዘብ ክፍያ ጠፍግጎ ይዟቸዋል። ባለፈው ሳምንት ላይ የወጣ አዲስ መረጃ እንደሚያመለክተው ባይደን ራሱ እጅግ ከፍተኛ ገንዘብ ከአይፓክ እንደተከፈለው ነው። ከዩናይትድ ስቴትስ ፖለቲከኞች በአይፓክ ገንዘብ ያልተጠመደ ያሜሪካ መሪ ቢኖር ጂሚ ካርተር ብቻ ነው። በዚህ ጂሚ ካርተርም በነጩ ቤተ መንግስት ካንድ ተርም በላይ እንዳይቀመጥ ተደርጓል። እስካሁን በአሜሪካ ታሪክ ውስጥ በፍልስጤም ጥያቄ ላይ ሀቀኛ ፖሊሲ ይከተል የነበረው ጂሚ ካርተር ነው። ጂሚ ካርተር የአሜሪካ የፖለቲካ ስርአት እንዴት አላፈናፍን እንዳለው ብዙ ጊዜ ቢናገርም Palestine: Peace not Apartheid የተሰኘው መጽሃፉ ግን ካንድ ያሜሪካ ፖለቲከና በማይጠበቅ ሃቀኝነት ብዙ ነገር ዘርዝሯል። ሌላው አይፓክ የሚቆጣጠራቸው ደግሞ ታላላቅ የዩናይትድ ስቴትስ የሚዲያ አውታሮትን (የቴሌቪዢንና ጋዜጣ ድርጅቶትን) ነው። እነዚህን ታላላቅ የሚዲያ አውታሮች አይፓክ በገንዘብ ኃይል ጠፍንኖ ይዟቸዋል። እንደ አንቶኒ ሉዊስ (Anthony Lewis) ያለ ራሱ አይሁዳዊ የሆነ ግን ለሃቅ ቆሞ በቅጡ ይዘግቡ ከነበሩት ጥቂት ጋዜጠኞ በስተቀር ያሜሪካ ሚዲያ ሲባል መሳ በመሳ በአይፓክ ገንዘብ የተጠረነፈ ነው ማለት ይቻላል። በዚህ ምክንያት አሜሪካኖች ስለ መካከለኛው ምስራቅ እውነተኛውን ዜና ለማግኘት የውጭ የዜና አውታሮትን መከታተል ይኖርባቸዋል። ይህንን ራሱን አሜሪካ ውስጥ ለማድረግ በጣም ከባድ ነው። ምክንያቱም ያሜሪካ ህብረተሰብ የውጭ አገር የሚዲያ አውታሮችን መከታተል አይችልም ነበር። እንዲያውም እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ አሜሪካ ውስጥ ሾርት ዌቭ (short wave) ሬዲዮ ማግኘት አይቻልም ነበር። ባንጻሩ ያሜሪካ መንግስት የራሱ ህዝብ የሌላ አገር ሚዲያ ስርጭት እንዳይከታተል እያደረገ ራሱ ግን በተለያዩ ክፍለ ዓለማት የሬዲዮ ጣቢያዎች (ለምሳሌ ምስራቅ አውሮፓ፥ ደቡብ አሜሪካ፥ ወዘተ ..) ስርጭቶች ነበሩት። ከሚዲያ በላይ አይፓክ የተለያዩ ስራ ያላቸውን የምርምር ድርጅቶችን (think tanks) ፈጥሮ በተለያዩ ጊዜያት “በጥናት ላይ የተመሰረተ” ማስረጃዎችን እያወጣ በሚቆጣጠራቸው የሚዲያ አውታሮች ያሰራጫል። እነዚህ ሁሉ ያሜሪካ ህዝብ አፍዝ አደንግዝ በሆነ ፕሮፓጋንዳ ተወጥሮ የእራኤል ደጋፊ እንዲሆን ቢደረግም፤ አሁን እስራኤል በጋዛ ሰርጥ በፍልስጤም ህዝብ ላይ የሚያካሂደውን የዘር ማጥፋት ዘመቻ ግን ህዝቡ በሰፊው እየተቃወመው ይገኛል። አይፓክ በአሜሪካ ፖለቲከኞችና ሚዲያ እየታገዘ ታሪክን በማፋለስ፥ የኦስሎ ስምምነቱን ራሳቸው እስራኤሎች (ኢሁድ ባራክ በኦስሎ የካምፕ ዴቪድ ድርድር) ማፍረሳቸው ሳያንስ ፍርሻውን በያሲር አራፋት ላይ በማላከክ፥ የፍልስጤም ታጋዮችን እንደ አሸባሪ በመፈረጅ በመላው ዓለም በፍልስጤም ህዝብ ላይ ያካሄድ የነበረው የሃሰት ዘመቻ አሁን እየፈራረሰ ነው። ራሳቸው ከአይሁድ ቤተሰብ ሆነው ግን ለፍልስጤም ህዝብ ተቆርቋሪ ሆነው ከቆሙት መሃል የዓለም ምሁራን ቁንጦ ተብሎ የሚገመተው የሃርቫርዱ ኖም ቾምስኪ (Noam Chomsky)፥ እንዲሁም እንደ ኖርማን ፊንከልስታይን (Norman Finkelstein) ያሉ በርካታ የአሜሪካ ምሁራን እንዲሁም ከእስራኤልም ጭምር በርካታ ምሁራን፥ ጋዜጠኞችና ፖለቲከኞች ባሁኑ ጊዜ የእስራኤል መንግስትን ግፍ እያጋለጡ ነው። የስራኤል ህዝብ ራሱ ከመቸውም ጊዜ ይልቅ አሁን ራሱን ከኔታንያሁ መንግስት እያራቀ፥ ለጦርነቱም መጀመር መንግስቱን እየከሰሰ ነው። ምንም እንኳን የእስራኤል መንግስትና ደጋፊዎቹ ያሁኑ ጦርነት “ኖቤምበር ፯ በሃማስ የተጀመረ ነው” እያሉ ቢያናፉም፤ የኔታንያሁ መንግስት ጦርነት ከሃማስ ጋር ለመጀመር ሁለት ዓመት ሙሉ ሲተነኩስ ነበር። በዚሁ ፪ ዓመት ውስጥ ሰላማዊ ሰልፍ ባደረጉ የፍልስጤም ወጣቶች ላይ የእስራኤል ወታደሮች ወደ ፬፻ የሚጠጉ የፍልስጤም ወጣቶችን ገድለዋል። የናታንያሁ ትንኮሳ ሃማስን ላንዴና ለመጨረሻ በማጥፋት፥ መላ ጋዛን ጠቅልሎ የእስራኤል ግዛት ለማድረግ፥ ብሎም ጎላን ሃይትስን ከሶሪያ፥ ደቡብ ሊባኖስን ከሊባኖስ ጠቅልሎ ለመያዝ ነበር። ይሄ ከተሳካ ያንን የጥንቱን የጠዋቱን የጽዮናውያን የግዛ ማስፋፋት ዓላማ ያሳካው ኔታንያሁ ነው እንዲባል ነው። ይሁን እንጂ፥ አንድ ታላቅ ፈልስፋ ገና ድሮ እንዳለው ሰዎች ታሪክን እንዳሻቸው ሊሰሩ አይችሉም። በዓለም አቀፍ ደረጃም እስራኤል ይበልጥ ተቃውሞ እየገጠመው ነው። በተለያዩ የዓለም አቀፍ ጉባኤዎች እስራኤል በጋዛ እያካሄደ ያለውን የዘር ማጥፋት ወንጀል እያወገዙ ነው። በተለያዩ ክፍለ ዓለማትና አገራት ጸረ-እስራኤል ሰልፎች አሁንም እየተካሄዱ ነው። ደቡብ አፍሪካ እስራኤልን በዘር ማጥፋት ወንጀል በዓለም ፍርድ ቤት ከሳለች፥ ኢንዶኔዚያ እስራኤልን እንዲሁ በሌላ ወንጀል ክስ በዓለም አቀፍ ፍርድ ቤት ከሳለች፥ ቬኒዙዌላና ሌላም አገር እንዲሁ ክስ መስርተዋል። አሁን በቅርቡ ደግሞ ኒካራጓ ጀርመን ኢስራኤል ለሚያደርገው የዘር ማጥፋት ዘመቻ መሳሪያ ሰጥቷል በማለት በዓለም ፍርድ ቤት ከሷል። ይህ ክስ አንድምታው በተለይም በራሱ በጀርመን ውስጥ ከፍተኛ እንደሚሆን ይገመታል። ከሁሉ የሚገርመው ግን ይሄ ሁሉ ግፍና ጭፍጨፋ በፍልስጤም ህዝብ ላይ ሲካሄድ እኛ የየካቲት አስራ ሁለት ተጨፍጫፊዎች ምንም አለማለታችን ነው። የምእራቡ ዓለም በሰሜኑ ጦርነት ወያኔን በመደገፉ ኢትዮጵያ ምን ያህል የዓለም አቀፍ ድጋፍ እንደሚያስፈልጋት የተንገበገነውን ያህል አሁን ደግሞ ተመሳሳይ ድጋፍ ለሚፈልገው የፍልስጤም ምንም ድጋፍ አለመግለጻችን የታሪክ ምጸት ነው። ያሳዝናልም። (በዚህን ጉዳይ ይበልጥ ንባብ ለማድረግ ለሚፈልጉ አንባብያን የሚሆን ዋቢ፦ ፩- The Israel Lobby by John Mearsheimer and Stephen Walt, 2- The Other Israel, Voices of Refusal and Dissent, ed. Roane Carey and Jonathan Shainin)
Post-Covid: Trump and the US Hegemony Back in January, when a person arriving in Seattle from China was tested positive to the Corona virus, Trump assured the people of the US not to bother at all as Corona was just like flu and that it would soon be under control. That marked the beginning of undermining the deadly virus by the president of the US who earlier took oath to assure Americans of safety and security. Such reluctance by the president continued only to cost the country dearly in terms of human lives and the economy. In a matter of months, the rate of Covid-9 infection in the US alone spiked to millions indicating that the pandemic would not just be limited to be a health crisis. As these lines are being written, the rate of infection of Covid-19 in the US had reached four million. Soon lockdown was enforced in many states unambiguously impacting on the state of the economy as well. As companies shut down and stopped working, something that has heretofore never been imagined happened: unemployment soared massively. In a matter of days, unemployment spiked affecting more than 40 million. The number of the unemployed claiming unemployment benefits continued to this day. Such crisis had never occurred in the US after the Great Depression of the 30s. On top of the unemployment crisis, what is yet very worrying to the US economy is the bankruptcy claims by so many companies and reduced capital investment throughout the country clearly signalling a deep slump in the US economy. Covering unemployment benefits and meeting the costs for prevention measures definitely affects and eventually depletes the state’s treasury. On top of this, the state is bound to make vaccines available freely as a great many US citizens may not be able to afford to pay for vaccines. Imbalance between state expenditure and state revenue will definitely occur as the revival of the economy will certainly take some time. The decline in state revenue in particular will certainly affect the US standing in the world as Trump’s US withdraws its support from UN agencies such as the World Health Organization and perhaps more agencies as well. The crisis that Trump’s US face today includes issues within the bounds of foreign affairs. The most amazing phenomenon in this respect is the fall out with its erstwhile partners such as Germany and the European Union as a whole. Germany and the many European countries that make up the European Union, had built up strategic partnership and military alliance with the US since the end of World War II. The Western Bloc, as it was also referred to by some, had also played important role by acting/voting in unison along with the US at crucial international forums such as the UN, the Breton Woods institutions (World Bank, IMF, WTO). The US under Trump entered controversy as regards issues of world peace, international conventions such as the Paris Climate Accord (2015), the Iran Nuclear Deal which Donald Trump pulled out unilaterally. EU countries are clearly unhappy with Trump’s unilateral decision and seem to be waiting to revive negotiations on these questions hopefully once Trump leaves office at the end of this year. His uncalled for antagonism towards China is not also welcome by its erstwhile allies as the Western Bloc’s attitude towards China was based on the principles of peaceful coexistence. Trump’s US also faces a formidable protest movement particularly after the afro-American George Floyd was brutally murdered by police in Minneapolis. In its recent history, the US has seen strong civil rights movement. But, it has never seen the likes of the Black Lives Matter (BLM) movement. Following Floyd’s murder, the Black Lives Matter movement turned out to be not just national but global as well. Street battles between protesters and police took place practically throughout the US still with huge casualties. Trump, instead of sympathising with the new civil rights movement, castigated it as “far-left and anarchist” and urged stronger police action. The BLM became a global movement. Protesters marched in the main capital cities of the world, from Europe to Australia, from Sweden to South Africa. Protesters urged that it is now time to end police brutality once and for all. To this effect they demanded new legislations to be proclaimed by Congress and substantial police reforms. Trump’s response to the protest movement is as consistent as his handling of the Covid-19 pandemic. He called for quelling the ongoing protests by state’s police if possible or by federal forces if the states decline to resort to violence. As these lines are written, Trump ordered federal forces to smash the “anarchists” who are protesting in Portland, Oregon. Perhaps, the most damaging consequence of Trump’s rule is the dimension of the division that he caused within the US particularly between democrats and republicans as well as at the level of race relations. How he handled the crisis in Charlotsville a few years ago was embarrassing to the US political establishment as a whole as he failed to condemn violence by far-right racists and neo-Nazis. He considers democrats not as adversaries but as enemies. There has never been any consideration by the US Congress of a bipartisan initiative since Trump took office. Perhaps one indication to this bellicose attitude towards democrats is when he childishly refused to shake hands with Nancy Pelosi just before his last State of the Union address. Undoubtedly, Trump gave the US a 100 year homework before the division he caused in the country heals. Now, the big question is: will the US be able to retain its hegemonic status in global politics either under Trump or Biden against the background of rising China’s power? If Trump’s reluctance in handling of the pandemic cost the US dearly including the possible loss of its hegemony in world politics; by contrast, China has contained the pandemic successfully in a relative sense and managed to become the only country to attain annual economic growth since the pandemic. China has now entered global rivalry with the US in manufacturing and in international trade. That cannot be sustained without entering the terrain of political rivalry as well. Deng Tsiao Ping, the author of China’s economic reforms, once said that “it doesn’t matter whether the cat is black or white so long as it catches mice.” Now, Uncle Sam, is like on the loose in the same room with the mouse. Will the mouse just relax trusting the cat? China may resort to contest for hegemony in the political terrain as well. If that happens, China may start contributing to UN agencies perhaps the same amount as that of the US.
The Dollar/Euro Axis v/s Ethiopia The current trans-Atlantic powers’ (US and EU) negative reaction towards the crisis in Tigray and the Nile dam and the concurrent reaction mainly by the Ethiopian media seem to have somehow eclipsed the real nature of the US. One has to situate what the US really is within the context of the post-Cold War situation, end of bi-polarity, the consequences of globalization, the changing scene at the global level, the world being on the verge of entering a second phase of bipolarity as a result of the rise of China as a global power, the cracks within the Western alliance, emergence of regional powers such as Israel, Saudi Arabia, Turkey and Brazil. With the dissolution of the old USSR, bipolarity in world politics was assumed to have come to an end. Global peace appeared in the offing with the signing of the Good Friday agreement that ended the Irish conflict, the Oslo accord that paved the way for the rapprochement between the PLO and Israel, the end of Apartheid in South Africa, the end of Ziad Barre’s regime in Somalia and that of Mengistu in Ethiopia. However, no sooner than all these positive developments recorded, the optimism toward global peace dashed with the election of the jingoist George W. Bush as US president who reignited the crisis in the Korean peninsula, antagonised Iran and rekindled the war in Iraq on grounds of a non-existing ‘’weapons of mass destruction”. Consequently, the differences that emerged within the NATO alliance led many NATO members to be inactive in the Iraq war. The US economy was greatly affected as a result of an $80 billion daily budget to sustain the war in Iraq. With that the Taliban revived and are now on the verge of taking power in Afghanistan once again. These differences within the NATO alliance and what passed as “the global economic meltdown” did not allow the only super-power, i.e. the US, to poke its nose wherever as it pleased. That led to the emergence of certain powers such as Israel, Saudi Arabia, Iran, Turkey, Brazil, etc… to play the role of a policeman in their respective regions. It is within this regional context that the case of the Horn of Africa and Ethiopia in particular assume prominence. Meles Zenawi’s regime denied outright its Maoist dogma and proclaimed its allegiance to the market and neo-liberal economy outwardly, but maintained a highly centralized regime while publicly pronouncing the rights of secession though. The importance of the Horn of Africa sub-region lies in its strategic location that connects the volatile Arab World with Africa. Ethiopia is also strategically important being located on an important waterway that connects the Indian Ocean with the Mediterranean that accounts to a greater part of the world’s maritime trade. Secondly, Ethiopia can serve as a gateway to the Nile basin, Eastern and central Africa. With a huge population in Africa, only second to that of Nigeria, and with potential resources such as oil, minerals and being the seat of the African Union as well as the UN Economic Commission for Africa, Ethiopia is indeed diplomatically important. From the US and Western perspective, Ethiopia is also strategically important as it borders Somalia where Al Shabab is active. However, according to the ‘development’ discourse that is dominant in this world, Ethiopia is considered as poor. Undoubtedly, the US politicians, intoxicated with the arrogance of power, seem to think that Ethiopia is condemned to extending its begging bowel forever. Ethiopia’s “poverty” is the card they always want to play to keep Ethiopia as their pawn. Certainly, poverty in the Western discourse constitutes lack of material resources only. Consequently, Western powers opt to buy us by providing food and loans. They opt to think that so long as they provide ‘aid’, they can always command us which direction we should turn to. If you opt for an independent position even about your own problem, that will not be acceptable. Because, that goes against the wishes of Uncle Sam who thinks he knows what is better for you. Ethiopia had earlier served as a pawn of the US for years when the emperor ruled the country. If some African countries belong to the categories of either Anglophone or Farncophone, the emperor’s government was a stooge of the US. The Kagnew Station in Asmara when Eritrea was still part of Ethiopia, served as an important espionage station relaying messages to Washington. It played a crucial role during the six days war by spying on troop movements of the Arab countries involved and relaying them to Washington which in turn relayed them to Tel Aviv. Ethiopia’s status as a pawn of the US ended during the Derg regime which in turn became a stooge of Moscow. One significant factor that needs to be spelt out unambiguously is the fact that the US played no part in contributing to the processes of social development and democratization in Ethiopia while it was the patron of the emperor’s regime. Whether or not the US has ever lifted its finger to galvanize development and/or democracy is still observable today. Its interest is not development and democratization in Ethiopia, -as elsewhere-, but controlling Ethiopia’s foreign policy to fit into its strategic objectives in the entire region that includes the proximity to the Middle East. The US still wants Ethiopia to fight its dirty war in the region or elsewhere. The moment you express your independence and advance the interest of your country, you will immediately be labelled as communist and are subjected to assassination just like Lumumba and many others in Africa, Asia and Latin America were. It is in such situations that lies after lies are manufactured about you to be amplified by the media repeatedly until they are believed to be ‘true’. The history of the US is replete with manufacturing such lies both domestically and internationally. At the turn of the century, a great campaign of lies were unleashed against movements by American workers whose only demand was descent wages, and a lot of union leaders were assassinated. A great lie that passed as the ”Gulf of Tonkin Incident” was laid out only to start the war in Vietnam. John Kennedy opted for lies to invade Cuba during the infamous Bay of Pigs and Eugene McCarthy threw the US in turmoil in a campaign against “the spread of communism”. Aggressiveness and lies characterize particularly US foreign policy as lies are manufactured to ‘rationalize’ aggression or military intervention in foreign lands. In domestic politics FBI’s hawkish director, Edgar Hoover, had to accuse US civil rights leaders as communists before they were assassinated one by one, from Martin Luther King to Malcom X and Fred Hampton. Such dark side of the US has always been covered up with the main instruments of the ideological state apparatus through manufacturing fantastic lies. Right from the start, the US has been built with monumental lies and deception directed against various indigenous leaders who have been negotiating with the US government (see Dee Brown’s Bury my Heart at Wounded Knee). Andrew Jackson, well known for his reputation as killer of indigenous leaders and a one-time slave trader (see Howard Zinn’s The People’s History of the United States), became at one point the president of the US and is still revered having his picture on the 5 dollar bill. It is to be remembered that Obama’s attempt to have his picture removed from the dollar bill raised the wrath of racist America including Trump. As these lines are written, grave sites of indigenous children who died in government/church sponsored boarding schools in a forced assimilation programme have been found in Canada and the US. These crimes were committed 100 years after the founding of the United States and its ‘democracy’. So far Canada’s prime minister, Trudeau, has apologised for Canada’s dark past. But, nothing has so far come out of Biden’s White House. The US as a country has chronic problems with human rights violations to solve before it ostentatiously brag about human rights violations abroad. Fundamental freedoms and human rights are still trampled underfoot in the US. The wounds of the cruel and immoral practices of slavery have not yet healed as Afro-Americans are still gunned down by police. The indigenous peoples of the US who have been deceived all the time have not yet been compensated with what they deserve. On the contrary, their rights to their ancestral lands are still violated (Dakota.) Violence against US women is still rampant; every 90 seconds a woman is raped in the US, the “symbol of democracy and human rights.” Gun violence has become a scourge for the ordinary citizen. The US has to first address these crimes seriously before it lectures us about human rights violations. Let’s see you first clean up your house and solve these monumental problems. But, what right has the US got to meddle in our affairs? Who gave them this right? Not the United Nations Charter or any other UN convention/declaration for sure. This is a fundamental question regarding the sovereignty of nations and no nation has the right to meddle in the affairs of others. The US, even if it opts to express its concern on what is going on in Tigray, cannot raise issues that violate Ethiopia’s sovereignty. What right has the US got to demand the withdrawal of the special forces of the Amhara region from Tigray? How come they haven’t said anything regarding the civilian massacre by TPLF forces in Maikadra, their active involvement in civilian massacres in Oromiya and Benishangul regions? Given the double standard which the trans-Atlantic powers exercise, Ethiopia or any other nation has no right to demand the US to stop the killings of Afro-Americans, the shameful culture of rape and gun violence. If it does, certainly it will be labelled as a nation run by lunatics. Isn’t it obvious that it is only the trans-Atlantic powers that exercise such power simply because they have the money and the riches that obviously were amassed through colonization and neo-colonization? If your design is to bring Ethiopia to its knees, monsieur le capital, then we would like to remind you that we are Ethiopians and we have never, -repeat NEVER!- bowed to foreign pressure. Your desire as regards the Nile dam is to please Israel by making favour to Egypt so that it would in turn recognise Jerusalem as Israel’s capital, which is against international law (Security Council Resolution 242.). (Speaking of violating international law, the US has always stood with Israel by rejecting UN Security Council and General Assembly resolutions in numerous cases. (For the list of these resolutions, see William Blum’s Rogue State.) The US has now managed to rally the EU with its hegemonic and imperialistic pressure on Ethiopia as regards the war in Tigray and the Renaissance dam. Rationality will soon reign within EU when European powers realize the lies manufactured by TPLF’s foreign lobbyists and the grave mistake they have made. The US is also amplifying what the police state in Egypt says about the Renaissance dam. Egyptian politicians portray Ethiopia and Ethiopians as heartless who don’t give a damn if the peoples of Egypt and Sudan die of thirst. This by itself is insolent and outrageously cheap. The US is well aware that sometime in 2015 a panel of water experts/engineers from Egypt, Ethiopia and Sudan came out with the conclusion that the Renaissance dam would not pose significant harm to both Egypt and Sudan. The foreign minister of Egypt confirmed this twice in the last two months and just ten days ago Sudan’s foreign minister also reiterated the same thing. Then, what is all this noise now? Isn’t the real agenda of the US, EU, Egypt, Saudi Arabia and Sudan something beyond the dam? The US conveniently chose to be quiet in face of one of the most ferocious military dictatorships, Al Sisi’s regime. How come the US that claims the title of ‘champion’ of human rights and democracy, looks the other way when Al Sisi massacred in cold blood Egyptian protesters, closed down all avenues of free expression, hunts down young activists who are fighting for democracy? One thing that the trans-Atlantic powers should understand is the fact that there now prevails in Ethiopia political unanimity both among the government and public on the Tigray conflict and the Renaissance Dam. The success of the recent parliamentary elections is a reflection of this unanimity. The more the West accuses Abiy, the more popular they make him. For Ethiopians, there is nothing that is dear as freedom and independence. As Ho Chi Minh once said, “There is nothing more precious than independence”. But, independence always comes at a cost and none other than we Ethiopians know this very well; and are well prepared to pay for it.
Who invited U$? At the height of the Vietnam War in 1970, I watched a thrilling anti-war documentary on TV entitled “Who invited US?” The message of that particular document is: the US is poking its nose the world over, -uninvited as it were-, as a world policeman. The US has always been a world policeman since the 19th century when it started to bully Latin American countries by aggressively intervening in their own internal affairs and most of the time claiming territories and neo-colonizing them: Argentina (1853), Nicaragua (1853), Japan (1852-53), Nicaragua (1854), Uruguay (1855), China (1859), Angola (1860), Hawaii (1893), and Nicaragua (1894). As it entered the competition between imperialist powers in the 1900s, it colonized the Philippines, and neo-colonized so many countries in Latin America and including China. The US emerged as the major super-power in the aftermath of World War II after its erstwhile rival, the UK, declined after being decimated by the war. Unlike Europeans, the US has never fought a foreign power in its own soil and its population don’t really know what war of international dimensions means. This was to have huge impact on the mentality of the population particularly when it comes to supporting or opposing war efforts by their own government. The US as an industrialized and rich country, is built at the expense of huge crimes its ruling elite committed: genocide against the indigenous population, the worst form of slavery, shameful enslavement of women, aggression against weak countries and outright territorial annexations. In face of such atrocities, the US appeared at the global level as successful in one thing that Adolf Hitler failed: successfully hiding these crimes. It has a powerful media networks to hoodwink not only the world but also its own population; it crafted a special education system that reinforces the power of the most aggressive capitalist class. It used the churches successfully to hoodwink its own public and have the crimes we mentioned sanctified. A number of honest scholars in the US itself have exposed such a system based and built upon these practices. It also followed a similar approach in crafting ideological apparatuses in all is neo-colonies. The U$ has turned out to be the most aggressive imperialist power poking its nose in almost all countries of the world. But, who invited it anyway? The simple answer is: greed! The U$ is always where the money is (oil, gas, uranium, gems, etc…) and always tries to rationalize its intervention on grounds of “defending the national interest of the US”. When it manufactured the Gulf of Tonkin incident in the Pacific just to enter the war in Vietnam, it was allegedly to “defend the national interest of the US”. When it is provoking Iran in the Straits of Hormuz, it is to “defend the national interest”. When it sails in the South China Sea provoking China and North Korea, it is to “defend the national interest”. When it invaded Cuba (Kennedy) during the infamous Bay of Pigs debacle, again it was to “defend the national interest”. We can see that the “national interest of the US” is considered to stretch from the shores of Florida, all the way to the Pacific region and to California: in other words, the world. There is no territory in the world that isn’t outside the bounds of the US “national interest”. Even the downtrodden people of Gazza and other Palestinian territories, whose living conditions was once described by a British official as “affront to civilization” constitutes the “national interest” of the US. Is the US consistent to its claims to supporting “democracy and development”? We don’t need to go into detail to refute that assertion. One can only look at its marriage with Zionism and its state (Israel) and the incredible crime that Israel has been committing against the Palestinian population since 1948. Joe Biden who appeared as “saint” compared to the unknowledgeable Trump just exposed himself in his true colours when he refused to press Israel for a cease fire in the current Israeli bombardment of Gazza. He simply refused to do so. Even before the recent war on Gazza, Biden did not change Trump’s most shameful obliging gesture to Zionism: moving the US embassy to Jerusalem. Biden called for the “de-escalation of the conflict” instead (meaning Palestinians can still be killed but not as many) until pressed by senators and congressmen of his own party to call for a cease fire. That clearly indicates the morality of the leaders of the US. The US followed a similar policy towards Ethiopia as well. As long as Ethiopian soldiers could be used as cannon fodders for US war elsewhere such as in Korea and so long as the country serves as an important neo-colony located in a strategic area, adjacent to the Middle East, the US had kept quiet about the many forms of repression and exploitation under the imperial regime. The US attitude towards a government in Ethiopia changed during Mengistu’s rule as the latter officially espoused to be ‘socialist’ and a client regime of the ex-Soviet Union. The US and the West as a whole rendered a great deal of support to the EPRDF during its fight with Mengistu. This support had also continued during the EPRDF’s reign and the US sold Meles Zenawi as one of the “new breed of African leaders.” The paradox is however, the US and the West supported Meles while he still clamped down against all those who stood for democracy and human rights. Not a single Western government has ever pronounced objection to Meles’ regime while gross human rights were violated, activists killed, opposition elements thrown into jail, the exception being Norway and only during the 2005 elections. The US did not lift its finger when the Ethiopian people were subjected to the terrorist rule by Meles’ regime. When Western diplomats attempted to withdraw direct budget support to Meles’ regime after the clamp down during the 2005 elections, it was the US which sabotaged it and saved Meles from sanctions. We can cite so many instances in which the US looked the other way when the people of Ethiopia were subjected to the repressive rule of Meles. Meles had personally befriended with American figures such as Suzan Rice and a few British officials who kept blind eyes to his crimes. Now, in the current crisis too, the US and the West have once again failed Ethiopia. We Ethiopians never forget that we were betrayed by Western powers when Mussolini invaded us. We won’t be surprised if more betrayals are repeated. One of these betrayals is the paternalistic position adopted by the North Atlantic powers (the US and EU) that seem to prefer to trust what the remnants of the ancient regime, i.e. EPRDF, says about the current crisis. They look the other way when EPRDF had unleashed its terrorist rule for 27 years and sided with it when it is overthrown. The peoples of Ethiopia are overjoyed that EPRDF’s rule has come to an end. For the first time in the country’s history, we now have freedom of expression, freedom of organization and so on. The problems we now have are partly results of the works of the remnants of the ancient regime. It is a counter-revolution if you like. But, Ethiopia will, -whether the US likes it or not,- emerge victorious and EPRDF’s rule will never return. Make no mistake, it is not just the leaders of the new government who reject the EPRDF, it is the entire population of the country as such. However, for US politicians, Africa is as what Ronald Regan once said of Africa “a footnote”. Ethiopia is considered as beggar and with its extended begging bowel “it cannot be a Chooser”, it has to bow to diktats by big powers who have the money. This, according to them, is the morale behind their international diplomacy; not the equality of nations as enshrined in founding documents of the United Nations. Trump has said it all. African nations are, according to him, “shit nations”. How can one be equal with shit? Biden and company only use mild language but maintain the same opinion: Africa is never equal to them. Hence it is condemned to listen to them no matter whether they have the truth or not. The ‘truth’ is always with them. We hear that the North Atlantic powers accuse Ethiopian forces of conducting “ethnic cleansing in Tigray”. Whatever happened in Tigray is going to be found out soon. But, how come the West is completely silent about the massacre committed by TPLF forces against Ethiopian soldiers in Tigray that triggered the war there; the genocide in Mai Kadra, Beni Shangul, etc…? Nobody’s life is more precious than anybody else’s. There is evidence that suggests that the remnants of TPLF are behind the indiscriminate killings of innocent civilians in the areas we mentioned. How come the West is silent about this? The West seems to press Ethiopia to negotiate power-sharing with TPLF leaders. Is there TPLF in the first place? Secondly, TPLF is outlived, history has killed it. You cannot unearth it. ‘TPLF’ only exists as a terrorist outfit by its remnants. Secondly, negotiating power-sharing with ‘TPLF’ is unthinkable in as much as negotiating power sharing with the Nazis was. US attitude in this respect is condescending if not racist, which is against the immortal principles upon which the United Nations was founded. US’s condescending attitude and double standard is also displayed at its attitude on the dispute over the GERD. US’s display of amazing double standard regards its attitude towards the Egyptian junta as well. Al Asisi’s regime, to start with, is a junta in the proper sense of the word. Al Sisi came to power not only by overthrowing the first popularly elected president of the country. Much worse, he also crushed the second Egyptian revolution that ended Mubarak’s regime. Al Sisi’s regime is a typical junta, repressive through and through. There is no freedom of expression in Egypt today. All the freedom of expression won at the Tahrir Square during the Egyptian Spring are gone, all the vibrant youth who galvanized the revolution are made to be silent or are in exile. Intellectuals and academics have no freedom of expression either. In this respect, one can never compare the state of freedom of expression and organization prevalent in Ethiopia with the darkness in Egypt. If what matters in human life at the end of the day is to enjoy the very natural right humans have, then freedom of expression is paramount. Ethiopia deserves all the credit in this respect, but Al Sisi’s Egypt had to be condemned for its repressiveness. US’ and the West’s double standard doesn’t hold water.
Toward Revitalizing Pan-Africanism In the wake of decolonization, Pan-Africanism emerged as a rallying undercurrent for many patriots in the continent. Depending on the ideological orientation of its political exponents, pan-Africanism was flagged in a variety of ways ranging from the negritude discourse by Senegal’s Senghor to a militant anti-hegemony pan-Africanism by Ghana’s Kwame Nkrumah. With the founding of the Organization of African Unity (OAU), pan-Africanism was expected to peddle along the anti-imperialist path due to the ongoing anti-colonial and anti-Apartheid struggles and when ex-colonial powers and the United States stood with the principal colonial power at the time, Portugal, and apartheid South Africa. With its decolonization agenda, the OAU literally owned pan-Africanism thereby making the concept its sole ‘property’, so to speak, of Africa’s political society. The unborn civil society in Africa could not turn pan-Africanism as its own agenda except that academics here and there still reflected and expounded it yet from different perspectives. In the wake of the formation of the OAU, the historical context to advance pan-Africanism was national liberation as a few African countries were still then under colonial rule. As a popular notion, pan-Africanism still continued to be advanced militantly from a few quarters among society and individual writers particularly as a result of criminal incidents committed by colonial powers such as the murders of Congo’s Patrice Lumumba, Amilcar Cabral of Guinea Bissau, the Sharpeville massacre in South Africa, the overthrow of Kwame Nkrumah and so on. With the intensification of the liberation struggle particularly in the Portuguese colonies, Zimbabwe and South Africa, pan-Africanism took a sharp turn towards anti-imperialism specially among the Ethiopian student movement in the 60s, and student associations in other African countries associated with the international anti-imperialist youth movement (International Union of Students, World Democratic Youth) and among individuals in the Academia. However, with the prevailing supremacy of Western imperialism in the post-Cold War era characterized mainly by the globalization of the market and unipolarity, pan-Africanism as peddled by the OAU and African politicians sharply declined. The role of African politicians in advancing pan-Africanism waned as the historical context changed and as more and more involvement by the academia and intellectuals inclined towards social-development, anti-hegemony and anti-imperialism. This was further aggravated as hegemonic powers (ex-colonial powers and the US) became involved in intervening in a number of African countries ostensibly to “bring peace” in conflict areas. With the OAU and African politicians voluntarily muzzled themselves regarding pan-Africanism, they in turn muzzled intellectuals, civic actors and any opposition in their own countries as swell. Political repression had slowed down the advance of pan-Africanism along anti-hegemonic lines until very recently. This also coincided with the active involvement of hegemonic powers who are bent to advance their aggressive agenda as of right and uninvited to ‘solve problems and bring peace’ in countries in conflict. The case in point is Ethiopia. Thus, pan-Africanism as undercurrent passed through stages that were characterized by the nature of dominant trends in world politics; first as against racism when it was initially conceptualized, then as against colonialism in the immediate post-colonial period and then as liberating in the OAU period. With the metamorphosis of the OAU into AU, almost all countries were politically independent except Sahrawi and apartheid was also abolished. But, pan-Africanism as undercurrent still lagged behind in face of a drastic change in world politics namely the prevalence of globalization of the market and unipolarity. Pan-Africanism that was first crafted under the period of colonization had to adapt with the changed global reality, the reality of globalization of the market. This calls for the revitalization and reconstruction of pan-Africanism to meet the challenges posed by the globalization of the market and unipolarity to the continent. However, revitalizing and reconstructing pan-Africanism first of all requires examining its drawbacks. This compels us to look critically at the historical situation that members of the OAU were in when they opted for pan-Africanism. In terms of state and nation formations, most African countries were characterized by the predominance of traditional formations both in the political, economic and cultural sense. In other words, they did not constitute modern states with the dominant modern economic sector. Africa just began to construct a modern state and a national economy. Instead, corruption went rife as the corrupted perception of acquisition of political power as the vehicle for accumulating wealth prevailed over genuine nationalism and pan-Africanism. The prevalence of corruption turned the sphere of political power as the arena of intense competition, thus series of military coups were launched by power hungry generals. The military’s violent rule in turn provoked ethnic-based movements in a number of countries. Secondly, the post-independent regime lacked patriotic commitment as it continued to stay loyal to the ex-colonial power which supported it militarily thereby assuring the continuation of the exploitation of raw materials: neo-colonialism began. At the cultural level, westernization went viral and unchecked turning Africans into what Frantz Fanon calls, “Black skin white masks”. Lop-sided westernization continued unabated thereby creating a huge obstacle to the rise of patriotism and pan-Africanism. The third drawback of pan-Africanism regards delinking the concept from social development. The foundation of pan-Africanism was supposed to include doing away with poverty and under-development. Colonization left Africa shattered with colossal poverty and under-development, but early pan-Africanism did not include ending poverty and under-development as the corner stone of its construct. The fourth drawback was the fact that pan-Africanism was “owned”, so to speak, by the political society and did not engulf the ordinary African. Pan-Africanism needs to confront Africa’s woes in face of the globalization of the market thus requiring a new construct. Pan-Africanism has never been a comprehensive outlook having political, economic, social and ideological components. Africa on the world arena Africa has always been marginalised in the world arena. The world system has always been dominated and dictated by big powers, Western powers in the main. The forerunner of the UN, the so called League of Nations, was in actual fact, a club of colonial powers who met in Berlin in 1888 to cannibalize Africa that gave the green light to Mussolini to invade Ethiopia in 1935. As a distinct historical situation following the end of the Second World War, the UN was established with lofty ideals though it is still dominated by those Western powers, save the ex-Soviet Union, that met in Berlin In 1888. African nations all joined the UN and struggled to be heard particularly on the liberation of a few countries that were still under colonial rule and on Apartheid. With the prevalence of globalization and end of the Cold War, Western powers increasingly pressed African nations to be under their tutelage. In international trade negotiations, Western powers opted to pull Africa by the nose and vote for them. Africa that has enjoyed relatively favourable terms under UNCTAD (the UN Conference on Trade and Development) voted for the WTO (World Trade Organization) under Western pressure. Only a few countries such as Zimbabwe resisted Western pressure. The more the process of globalization favoured market forces, the more African civic actors were made silent, the more the option for pan-Africanism waned. In actual fact, the UN system and the structures of power within the UN system have glaringly become unequal and undemocratic. The UN that was in the first place established in a particular historical situation in the aftermath of the Second World War, is still continuing with the same structures that were laid out then. Now, 76 years after and with the world entering a new historical situation, namely the globalization of the market, the UN is still continuing as if the immediate post-war realities still prevail. Today, the structures of the UN and the Security Council in particular, must be restructured to give more voice to Africa, Asia and Latin America who represent billions of people between them. The UN power structure must be changed to empower the hitherto voiceless and powerless. Such restructuring can give guarantee that the UN agencies function properly to execute their responsibilities in a humane and responsible manner and in absolute impartiality in conflict situations. The recent, open, blatant and shameful siding of a few UN agencies stationed in Ethiopia with the rebels in the ongoing war in the northern part of the country can be taken as an example. Such blatant interference occurs because the so called ‘international community’ undermines Africa, and according to them Africa is a beggar and ignorant and as Ronald Reagan once put it, “Africa is a foot-note” and/or as the “stupid white man” (to use Michael Moore’s metaphor) who just left the White House spoke of African countries as ”shit nations. It is in face of such distortions and domination by globalization that pan-Africanism needs to be redefined and revitalized. As anti-thesis to the prevailing global inequality, the soul of the new pan-Africanism must be patriotism and self-respect, real independence, self-reliance and inter-dependence among African nations. It is on the basis of such patriotism and self-respect that Africa can be heard internationally and assume its rightful place at the UN Security Council and other UN bodies. Africa is still deprived of the role to solve its own problems. It is still impoverished and its development policies are still dictated directly or indirectly by hegemonic forces. The new pan-Africanism has to end this inequality and humiliation. In Lieu of a Revitalized Construct of Pan-Africanism: initial ideas of direction and orientation Pan-Africanism must be anti-hegemonic as what happens to one country can be repeated on others. Africa cannot sit idly when hegemonic forces try to reverse the decisions of the people of Sudan for democracy and self-respect, when they devilishly design the break-up of Ethiopia into three ‘republics’ and blatantly interfere elsewhere in the continent. Civil societies must cry foul! In African solidarity, the battle cry must be “the problems of any African nation are mine, therefore their struggle are also mine”. Pan-Africanism must be based on self-reliance and reject the so called ’development’ policies and strategies tailored-in-Washington, Paris or London. Social development for Africa must start from the reality of the social formations that are basically traditional. Hegemonic forces do not have the slightest idea how social development can be generated in social formations such as pastoralism and hunter-gathering in which a significant portion of the continent’s population still survive. In addition, the new pan-Africanism must advance interdependence among African nations encouraging creations of common market zones. In terms of development strategies, pan-Africanism cannot opt for anything else except for sustainable social development that gives strategic priority to the preservation of the environment, gender equality and nurturing of the African child/youth. “Black Skin, White Masks” (Franz Fanon): Pan-Africanism must liberate the African elite from the white masks it has been wearing as a result of colonial and neo-colonial education that denigrated the African and its identity as well as its culture. The African individual elite are cultivated in the image of the white person thereby subjecting themselves to self-humiliation. The education system originally crafted by colonial powers is in most cases still intact except for a few cosmetic changes. Pan-Africanism must be the anti-thesis of this ideological and cultural self-humiliation. Melakou Tegegn, tegmel@gmail.com
Will the Onslaught by the Western Media on Ethiopia Succeed? Global media houses such as the CNN, BBC, Al Jazeera have renewed their lethal journalism that coincides with the losses that the TPLF sustained in the battlefields of northern Ethiopia and the joint report by the Office of High Commissioner for Human Rights of the UN and the Ethiopian Human Rights Commission. As one local saying has it, “An empty can makes the loudest noise”, the Biden, Johnsons and so on, are now in frenzied attempt to save their obedient “His Master’s Voices” in Tigray. While the TPLF is being defeated in several fronts, the CNN, Al Jazeera, BBC and so on are all telling us that “the rebels are closing on the capital, Addis Ababa”. What is all this about? What is the purpose of these blatant lie? To hoodwink who? Whenever such lies are unleashed particularly against a poor country, I always remember the famous lie manufactured by the White House in 1964 that went into history as “the Gulf of Tonkin Incident” when the Democratic Republic of Vietnam under Ho Chi Minh was accused of attacking a US navy boat in South China Sea. The whole purpose of this historic lie was to declare war on Vietnam (North) and enter the war as there was, in actual fact, no such incident in the Gulf of Tonkin . We can cite so many lies that the US government has made as its own history is replete with such lies only to invade poorer and weaker countries. From its own inception, the US state was built on lies and genocide against indigenous peoples there. Lies and the state as a phenomenon in the US are synonymous. Certainly, as times go by, the expansion of US’ ”interests” expanded as new raw materials are discovered here and there, raw materials essential for industrialization. These interests labelled as “US interests” know no boundaries, if Saudi Arabia has oil then that is a subject of US Interests, when the Congo is known to have diamonds and gold that also constitutes “US national interests”, if Niger has uranium, that is also a subject of “US national interest”. Discovery of anything useful that serves as raw material for any industry, that is automatically of “US national interest”. If in the future, some industry is set up that requires a massive amount of dog shit to produce a certain commodity, “make no mistake” (to use Obama’s metaphor) that protecting dogs throughout the world will be officially considered by the White House as the “national interest of the US”. There is no end to such imperialistic appetite. When the US does that, it is always followed and supported by London, Tokyo and all its puppets throughout the world and its most indispensable weapon is the media. The media in the West has always been in the hands of the propertied class. Starting from the period of the Wild West in the US and end of the absolutist state in Europe, the media, -print media at the time in the main,- has always served as an indispensable weapon of the conquering new class, the bourgeoisie mainly because the print media itself was a commodity. Through time, we have witnessed as commodity economy and industrialization expanded in leaps and bounds, the media also expanded from print to electronic and now to digital. It should be noticeable that the expansion of the media was bound to happen as every step in the expansion of capital the media has also to grow. The two are inseparable. The Murdochs, Berlusconis and the rest are all capitalists themselves and always stood with the right-wing of the mainstream politics as the latter protects their interest. As is well known, the state in the West has in numerous occasions been involved in telling lies and, in most cases, sustained these lies and profited from them. Lies and the state in the West are two faces of the same coin as the system in the West cannot sustain its rule without resorting to hoodwinking and brainwashing its own public, which in the main, are lies. During the genocide committed against indigenous people in the US, indigenous warriors who stood up to the genocide were portrayed by the media as ‘savages’. In the 50s,when Eugene McCarthy launched his anti-communist hysteria in the US and when so many were rounded up and many lost their lives, the powers that be (who parade as champions of human rights and democracy) looked the other way as innocent victims suffered and lost their lives. As early as 1986, Ronald Reagan was eager to invade Nicaragua (because Nicaragua removed the corrupt and US puppet Anastasio Somoza) and started to tell lies about “Soviet missiles in Nicaragua”. Media reporting on the Vietnam war was equally irresponsible until it was clear that the US had lost the war. The same goes to the media in Europe. Because power is money in Western illogic, the dominant media in a number of European countries turned pro-Hitler when invaded by Germans. In a nutshell, it is not new that Western media resorts to telling lies when it aims at achieving something. But, what is this “something” in the case of Ethiopia that they all ganged up for a campaign of lies? This is to scare of governments particular those current members of the UN Security Council to pass a resolution possibly for military intervention via the junta in Sudan or any neighbouring state that may gang up with them. They allege that the conflict in Ethiopia may “spill over” in the region. Why should it spill over unless a neighbouring state is ready to facilitate military intervention? The most likely candidate in this scenario is the Burhan junta in Khartoum which is threatened by a civil war itself. The CNN, BBC and Al Jazeera have been consistently anti-Ethiopia all the way. As a British observer recently put it the CNN, other media houses, Biden, Johnson and the rest have all done a great disservice to Ethiopia. Western powers have also ordered their puppets in Africa to follow suit and harass Ethiopia. It is indeed a historic paradox to witness what a Uganda journalist said the other day who explained how he was lied to by the CNN as he came to Ethiopia whose capital “was besieged by Tigrean rebels” and what the leaders of Kenya and Uganda are urging these days for talks with Woyane. These ‘leaders’ don’t seem to realize/remember that even from their own experience, sometime there exist rebels who you can never talk to due to crimes the rebels committed, come what may. Did Musseveni talk Josef Kony, Kenyatta to Al Shabab? No, of course not. The US appears to insist that the Security Council should resolve in its favour as if it respects Security Council resolutions. But, does the US respect UN resolutions? How many Security Council and UN General Assembly resolutions has the US ignored so far? As far as UN resolutions go, it has always been the US versus the world (for the number of UN resolutions that the US opposed in a 10 year period 1978-87, see William Blum’s Rogue State). The US has opposed even the universally endorsed UN Convention on the Right of the Child along with Saudi Arabia. The US has been found and built by genocide and violence, and it wants the world to accept its violent methods. That is why it has always attempted to drag the UN into its own orbit of violence. That has been resisted, it will be resisted. Mesfin Habtu mesfinhabtu5@gmail.com
After all, Zionism is a form of racism In 1975, the UN General Assembly came out with a resolution entitled “Zionism is a form of racism”. That was upturned at the end of the Cold War with a new resolution that went as “Zionism is not a form of racism.” The current genocide that Israel is committing in Gaza amply demonstrated that Zionism is, after all, a form of racism. The world has for too long under-estimated the power of what Nicos Poulantzas called the “ideological state apparatus”. Instead, the world believed that the truth will finally triumph. Yes, it may. Nevertheless, victims of aggression will continue to suffer until the truth finally triumphs. In the case of Palestine, that truth seems to be far off and its enemies, Israel and the West, makes it sure that the truth will never triumph. Seventy five years ago, the newly formed world body, the United Nations, came up with two historically distinct and mutually exclusive resolutions by proclaiming the Universal Declaration on Human Rights on the one hand and by setting up a Jewish state on the land of Palestinians to the Zionist movement and Jewish emigrants who recently emigrated to Palestine on the other. By resolving for a Jewish state, the UN created a time bomb that would eventually explode to engulf the entire Middle East and later to become the concern of the world community. But, was it really the UN who did that? Not really, it was mainly the US, Britain and other Western powers. The Soviet Union under Stalin reluctantly went ahead with the UN decision. The main force behind this process was the Zionist movement that was started in the wake of the end of the First World War. The Zionist movement lobbied the British government in particular asking for a Jewish homeland. The assumption was that Britain as a colonial power literally controlling half the world could dish out any piece of land to the Zionist movement as a Jewish homeland. The Zionist movement believed Palestine to be their ‘ancestral land’ according to the Old Testament but the British were considering a few countries to be given to the Zionist movement including Palestine, a part of Uganda’s territory, Belize in Latin America and the Gondar region of North West Ethiopia. Palestine that was part of the Ottoman Empire which was defeated in the First World War was put under Britain in trusteeship was therefore not eligible for consideration for being dished out to the Zionist movement. Despite that however, the British government came out with the infamous Balfour Declaration that paved the way to put Palestine under the control of the Zionist movement. The Balfour declaration and the Zionist movement’s reference to Palestine as the “holy land of Israel” encouraged massive immigration of Jews to Palestine from all over Europe and the US. The immigrants bought land massively and started to control territories that became basis for establishing a Jewish state following the UN resolution on the partition of Palestine. That is how Israel came into existence in 1948. The artificiality of the creation of Israel was obvious for everyone to see that threw the Arab world into anger and later to war with Israel in 1948, 1956, 1967 and 1973. The death of president Jamal Abdel Nasser of Egypt marked the beginning of cracks within the Arab world as his successor, Anwar Sadat, fell into the orbit of the US following the Camp David agreement between him and Menachem Begin of Israel. Peace between Egypt and Israel effectively ended the very notion of the Middle East war as there could be no Middle east war without the participation of Egypt. After Egypt’s capitulation, one Arab state after another followed suit and befriended Israel. Those who refuse to follow suit such as Saddam’s Iraq and Syria needed to be isolated and obliterated mainly by the US itself. George Bush Junior and Tony Blair of Britain needed “to find Weapons of Mass Destruction which Saddam hid in Iraq”. They declared war on Iraq upon which Iraq as a country was literally destroyed and more than 750,000 of its people were slaughtered. It was then the turn of Syria. Washington had to manufacture another lie to dethrone Assad. The war is still going on. By and large, Washington succeeded to make both Iraq and Syria weak enough not to provide support to the Palestinians. We can clearly see that the war against Saddam and Assad is not really about weapons of mass destruction (Iraq) or to assist various opposition groups against Assad. The whole purpose is to make the Arab world inactive as far as support to Palestinians goes. That was the first phase of the grand Zionist strategy; pacify Arab states and deprive Palestinians support giving way to the next phase of the Zionists’ grand schema, namely acquisition of territories such as Gaza, West Bank, the Golan Heights and possibly the Sinai Peninsula. When Zionism was first coined, there was no unanimity among the leaders as far as acquisition of territories is concerned. Most were satisfied with a Jewish homeland as granted by the 1948 UN partition of Palestine while hard line fanatics had great territorial ambitions. When extremist views started to be expressed by these leaders, they were quickly rebuked by prominent Jews such as Albert Einstein who condemned David Ben-Gurion as fascist. However, in Israel, Political power has always been in the hands of Zionist hard liners starting from David Ben-Gurion, Golda Meir, Menachem Begin, Shamir, Rabin, Sharon, Ehud Barak and lastly Netanyahu. All these leaders believed that Palestinians needed to be obliterated in one way or another because they have always been considered the main obstacles to have the hard liners’ dream fulfilled. After all Palestine has always been for Palestinians. Palestinians as a people were considered the main obstacles to the dream of the hard liners. That is why Israeli leaders, including Rabin, never believed in a two-state solution. Netanyahu recently bragged that it is only he who can prevent a Palestinian state. The Oslo accord between Arafat and Rabin was engineered by Norwegians though the US was dying to steal the show. The Oslo accord constituted a milestone in the history of the Middle East conflict. Arafat made a huge concession for the sake of peace in face of an increasing isolation of the Palestinian movement as a result of the end of the Soviet Union and a dwindling support from Arab states. For a great many Palestinians, recognizing Israel was like a sell-out. But, realism in politics made it necessary that they move one step back in order to make two steps forward. But, both the US and Israelis were never serious about a two-state solution. Arafat and the PLO were so naïve to trust the US and Israelis that they would agree to the existence of a “Palestinian state side by side with Israel.” Undoubtedly, Arafat and the PLO made a huge concession to agree to recognize the Jewish state. Agreement on the two-state solution made the historical argument that Israel has always been a fictitious concoction of Zionism literally irrelevant as the Palestinians have now accepted the existence of the Jewish state believing that Israel also accepts the existence of a Palestinian state. Nevertheless, the Oslo Accord was not conclusive that agreement on the details of it still remained to be negotiated. It was at this time when extremist Zionists such as Netanyahu began their violent campaign against the Oslo accord and personally against Yisehak Rabin. Rabin was soon assassinated by a Zionist zealot. That caused the Oslo accord to make a U-turn when the negotiations continued in Camp David between Arafat and Ehud Barak. That was at this negotiation that Ehud Barak made a U-turn on agreed territories. The infuriated Arafat hit the roof and even said to have used undiplomatic language. That literally ended the Oslo accord upon which the Netanyahus were overjoyed. That was when the big game began: verbally sticking to the two-state solution but working towards gradually encroaching Palestinian land through building new settlements on Palestinian land. Then the Zionists embarked in a campaign of building new settlements particularly in the occupied West Bank. Zionists confront Palestinians with these settlements made fait accompli thereby claiming more land and territory. This has become more glaring during the post-Oct. 7 situation, when violent Zionist settlers attack Palestinian farmers, beat them up and sometimes killing them thereby forcing them to leave their farms/land. Unsurprisingly, they are/were supported by the Israeli army during their aggression. Data on settlements shows that Zionists have built so many notably in the West Bank, big enough to challenge the population demography. As noted earlier, Zionists have all along been actively supported by the US, Britain and other Western powers. And one can say from day one. The paradox is: if European Jews had been persecuted almost all over Europe up until the 20th Century, -the Spanish Inquisition, the anti-Jew stereotypes throughout Europe, the repression in Russia,- then the genocide by Nazis against them; how come the West is committed to support them now even when they commit genocide on Palestinians? It can’t be coincidence or just a matter of policy. It has to be systemic that is tied to the socio-economic system in the West where Jews occupy crucial positions. At the beginning, for instance, there were officials of Jewish origin in the British government who made it possible for foreign minister Balfour to come up with his declaration that provided a homeland for Jews in Palestine. In the wake of the end of the Second World War, Zionists took advantage of the public sympathy that they got as a result of the Nazi genocide against Jews. With the formation of the Jewish state, Zionists made a huge fund-raising campaign particularly in the US which brought them political support from American Jews. That paved the way to the formation of powerful support committees in the US. By the 1980s, these support committees became so powerful that they managed to make supporting Israel the litmus test for politicians in the US. It has now become a taboo that US politicians at any level don’t dare to oppose Israel’s policy. No wonder why Senator Church once said that the “US is a colony of Israel”. As ex-President Jimmy Carter, who is, incidentally, critical of Israel, said in an interview, “No American politician dares to speak critically of Israel.” (For the best account on how Zionists control US politics, see The Israel Lobby by John Mearsheimer and Stephen Walt, 2007.) Then, it should not come as a surprise that the Biden administration refused to vote for a cease fire even when Netanyahu’s regime committed genocide on Palestinians: 20,000 Palestinians killed, 10,000 of them children. Guaranteed with consistent US support, Israel never abided by the many UN general assembly and Security Council resolutions. It ignored each one of them. The US vetoed so many draft resolutions that condemn Israeli aggressions against Palestinians including the series of draft resolutions in the recent genocide against Palestinians. Israel has committed aggression and bombings on Gaza so many times. But, nothing is like the current genocide that is still taking place at the time of this writing. But, what is the genesis of this particular episode? My reading of the situation informs me that the current genocide on Palestinians is as a result of a well-thought out plan by Netanyahu’s regime. It goes back to why he set up the most extreme right-wing regime after his last election. Once he set up such a regime, his next step was to provoke Hamas so that in return he would launch a massive military campaign that passes as reprisal but with the aim of destroying Gaza, driving Palestinians out of Gaza and force them to settle in Sinai and destroy Palestinian resistance once and for all . That is exactly what he did. His security minister did the many provocative acts by entering Al Aqsa Mosque with a gang of Jewish youth and giving harsh and provocative statements. Was Hamas provoked? It might, it might not. But, Palestinians had reached a point where they can no longer live in peace anyway. Jewish settlers kill them, the Israeli army kills them, … what is the difference between living in fake peace or in war? They were being killed both either way. Even Ehud Barak once admitted that Palestinians have no option except revolting when he said that, “If I were a Palestinian, I would have joined any of the Palestinian organizations and fight Israel.” At no time have Zionists been totally exposed for what they are as they did in the ongoing bombing of Gaza. World public opinion has gone against them. It is only a handful of rogue politicians in the US and Western Europe who stood with them. The latest resolution by the UN General Assembly calling for an immediate cease fire clearly indicates where the world stands on the war on Gaza. All the pretentions by Western politicians, the hypocrisy that prevailed, all have been shattered; they have stood up with evil closing their eyes when 20,000 Palestinians among whom 10,000 are children are slaughtered. Palestine and the Middle East at large are not going to be the same. Most Arab states are now ashamed of their rapprochement with Israel and only time will tell if they will really continue with their indifference. Undoubtedly, the political map of the Middle East is bound to change eventually if not in the immediate. The US and all those states in the West who looked the other way when the genocide took place in Gaza will certainly pay for what they have done. In this respect we have to single out the government of South Africa for its courageous and unequivocal position in condemning Israel’s war on Gaza. Ramaphosa’s government is the only government in Africa that condemned Israel’s genocide in Gaza without waiting the vote in the UN General Assembly. We can remember that Apartheid South Africa and Zionist Israel were the two illegal states in the world by suppressing the indigenous population in both countries. No wonder then why South Africa did not waver to condemn the crimes of the illegal state that is still at large because of the help of the West. It is only a matter time when Africa will also wake up and follow the footsteps of South Africa. Amandla!!
ኋላ ቀር ትርክት፣ ልሂቃንና ብዙሃኑ አሁን ባገሪቱ ካለው ሁኔታ ብንነሳ እጅግ ብዙ ያገራችን ህዝብ በፖለቲካ ሁኔታው ግራ መጋባቱ ሲያንሰው ነው የሚያሰኝ ነው። በርግጥ ከሶስት ዓመት ወዲህ የመጣውን ለውጥ ተከትሎ እጅግ ግራ የሚያጋቡ ትርክቶች፣ የመንግስት ፖሊሲዎች፣ የፖለቲከኞች ወሬዎች አሉ። አንዳንዶች አገራችንን ምን ነካብን? ምን ነክቶን ነው? እያሉ ይጨነቃሉ። አንዳንዶች ምንም ተስፋ እንደሌለ፣ አገራችን መበታተኗ እንደማይቀር አድረግው የሚያስቡ አሉ። በሌሎች አገሮች የተከሰቱ ተመሳሳይ አስፈሪ ሁኔታዎች ከጊዜ በኋላ ገሸሽ ሲሉ ደግሞ ታይተዋል። እንዲህ ያለ “ጊዜ ያልፋል፣ እስኪያልፍ ግን ያለፋል” እንደተባለለት ዓይነት ነው። እንካታ የተባለው የደቡብ አፍሪካ እንቅስቃሴ በ1994 ባስከተለው ደም መፋሰስ ደቡብ አፍሪካ አበቃላት ተብሎ ነበር። ሩዋንዳ ውስጥ የተካሄደውን የሚሊዮን ቱትሲዎች መጨፍጨፍ ተከትሎ ካሁን ወዲያ ሁቱና ቱትሲ አንድ ጋ መኖር አይችሉም ተብሎም ነበር። ሌሎችም ተመሳሳይ ችግሮች ተፈጥረው አይቻልም ተብሎ የነበረው ሁሉ ተቀይሮ፣ ሊጋደሉ ነው የተባሉት ሁሉ መለስ ብለውና ልብ ገዝተው እንደገና አብረው ሲኖሩ አይተናል። ናዚ በአውሮፓ ህዝብ ላይ ያደረሰውን ግፍና ፍጅት ያየ ጀርመኒ አለቀላት፣ ከዚያ በኋላ ማንም አያምናትም፣ እንዲያውም በኃያላን መንግስታት መተዳደር አለባት ተብሎም ነበር። ይሁን እንጂ ባንድ ወቅት ላንድ ከፍተኛ የህዝብ ፍጅት መነሻ የሆነው ትርክት ወይም አስተሳሰብ ምን ጊዜም የዚያ ወቅት አስተሳሰብ ወይም ትርክት እንጂ የዘላለም ወይም የተፈጥሮ ነው ማለት አይደለም። እነዚህ አስተሳሰቦችና ትርክቶች ጊዜያዊነታቸው መረጋገጡ ለችግሩ መፍትሄ ለመፈለግ ማእከላዊ ጥያቄ ነው። በህዝቦች መሃል ችግሮች የፈጠሩ የዘላለም ነው ወይም የዘላለም የሆነ ትርክትና አስተሳሰብ የለም። በዓለም ላይ በርካታ ጎጂ ትርክቶችና አስተሳሰቦች ተነስተዋል፤ ለዘላለም ግን አልዘለቁም። እንደተጠቀሰው በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ከጀርመኒ ጋር የትኛውም ያውሮፓ አገር በወዳጅነት ይኖራል ተብሎ አልተገመተም ነበር። ከጃፓንም ጋር እንዲሁ። ለዚህ ዋነኛው ምክንያት ሰዎች ሁልጊዜ በሰላም አብሮ ለመኖር ባላቸው ተፈጥሯዊ ፍላጎት ይኼ መልካም ፍላጎት የኋላ ኋላ የበላይነት ማግኘቱ ስለማይቀር ነው። ሁለተኛው ምክንያት ደግሞ በችግሩ ወቅት “ያንድ አገር ወያም ያንድ ህዝብ ሃሳብ ነው” ተብሎ የተወሰደው ጎጂ አስተሳሰብ ሁልጊዜ የልሂቁ እንጂ ያብዛኛው ህዝብ አስተሳሰብ ወይም ፍላጎት ስላልሆነ ይህ የህዳጣን ሃሳብ በተሰወነ ጊዜና ምክንያት ገንኖ ይውጣ እንጂ የኋላ ኋላ ርቃኑን መቅረቱ አይቀርም። ቤኒቶ ሙሶሊኒ ያኔ ፒያዛ ቬኔዚያ ላይ እንደዚያ “ኢትዮጵያ የጣልያን ናት” እያለ ሲደነፋ ባደባባዩ የተሰበሰበውም ህዝብ ደግፎት በሲቃ ሲጮህ የጣልያን ህዝብ ግልብጥ ብሎ የደገፈው ይመስል ነበር። ይኼ ግን አንድ አደባባይ ላይ ብቻ የሆነ ነበር። ፒያሳ ቬኔዚያ ፒያሳ ቬኔዚያ እንጂ ጣልያን አልነበረችም። ያ “ኢትዮጵያ የጣልያን ናት” የሚለው ሃሳብ እጅግ በጣም ጥቂት የሆኑ በእብሪት ያበዱ ፋሺስቶች ሃሳብ እንጂ ያብዛኛው የጣልያን ህዝብ አስተሳሰብ ነበር ማለት አይደለም። ሙሶሊኒ ይህን በሚልበት ወቅት የጣልያን ኮሙኒስቶች፣ ሶሻሊስቶችና አገር ወዳዶች ተባብረው ሙሶሊኒን እየወጉት ነበር። በመጨረሻም እንደታየው ሚላኖ ላይ ህዝቡ ራሱ ነው ሙሶሊኒን ይዞ ዘቅዝቆ የሰቀለው። ያ ተዘቅዝቆ የተሰቀለው ግን ሙሶሊኒ ብቻ አልነበረም፤ ያ አስከፊው የድሃጣን ሃሳብም እንጂ። ይኼ በተራው ሂትለርም ሆነ ሙሶሊኒ የድሃጣን ሃሳብ ይዘው እንዴት አገሮቻችውን ወደ ውድቀት መሩ ወደሚለው ጥያቄ ይወስደናል። ይኼም ራሱ ሂትለርና ሙሶሊኒ በጉልበት ስልጣን የያዙ እንደነበሩ እንድናስታውስ ያደርገናል። ስለሆነም መላ ጣልያን ወይም መላ ጀርመን ሃሳቡ እንደ ሂትለርና ሙሶሊኒ ነበር ማለት እንዳልሆነ ፍንትው ብሎ ታይቷል። ሂትለር በአይሁዶች ላይ ያካሄደውን የዘር ማጥፋት ፍጅት የጀርመን ህዝብ አያውቅም ነበር። ሙሶሊኒ በኢትዮጵያ ህዝብ ያደረሰውን ፍጅት የጣልያን ዝህብ አልወደደውም፣ እንዲያውም ሙሶሊኒን ወግቶታል፣ ኢትዮጵያ ከመጡትም የጣልያን ወታደሮች መሃል የሙሶሊኒን እቅድ ለማደናቀፍ የሞከሩም ነበሩ። በጀርመኒም ቢሆን ኮሙኒስቶች፣ ሶሻሊስቶችና አገር ወዳዶች ሂትለርን ታግለውታል፤ በዚህም ብዙዎቹ እንደተረሸኑ የታወቀ ነው። ከላይ የተጠቀሰው የጣልያንና የጀርመን ምሳሌ የሚያሳየው እጅግ ዘግናኝ በሆነ ወንጀል ወይም የዘር ማጥፋት ስራ በመሰረቱ የህዳጣን ሃሳብና ስራ እንደሆነ፣ ህዳጣኑ ራሳቸው ደግሞ በጥቂት ልሂቃን ይመሩ እንደነበር ነው። አንዴ እነዚህ በጥላቻና የሃሰት ትርክት የተለከፉ ልሂቃን ከተወገዱ በኋላ ብዙሃኑ ምን ያህል መልካምና ሰብአዊ አስተሳሰብ እንዳላቸው ታይቷል። የሩዋንዳም ምሳሌ የሚያሳየን ይህንኑ ነው። አብዛኛው የሁቱና ቱትሲ ህዝብ በሰላም መኖር እንጂ ርስ በርስ በመጠፋፋት እንደማያምን ታይቷል። በተመሳሳይ መንገድ ዛሬ ባገራችን በአንዳንድ ‘የብሄር ልሂቃን’ ተፈብርኮ በተወሰነ ብሄር ላይ ያነጣጠረው ግድያና የዘር ማጥፋት ዘመቻ በሃሰት ትርክት ላይ የተመሰረተ፣ ሊከሰት በማይችል ምኞት ላይ የተንጠለጠለ መሆኑ መታወቁ አይቀርም። እስኪያልፍ ያለፋል ነውና ማለፉ እንደሁ አይቀርም። የኢትዮጵያ ህዝቦች እጹብ ድንቅ ባህል ያላቸው፣ አብሮ የመኖር ባህል ያላቸው፣ የመከባበርና የእንግዳ ተቀባይነት እሴትያላቸው በመሆናቸው እነዚህን ጠንካራ ሰብአዊ እሴቶች ሃሴተኛ ትርክትና ጥላቻ ሊያፈርወስ አይችልም፡፤ ከዚህ አንጻር ሁለተኛው ጉዳይ ደግሞ አንድ የተወሰነ አመለካከት ካንድ ተጨባጭ የፖለቲካ ሁኔታ ጋር የተያያዘ መሆኑን ነው። ለምሳሌ ያኔ ገና የአፓርታይድ አገዛዝ በደቡብ አፍሪካ መወገድ አለበት ሲባልና በኋላም አፓርታይድ ሊወገድ ሲንገዳገድ ስለ አፓርታይድ የነበረው አመለካከትና አሁን ከ30 ዓመት በኋላ ያለው አመለካከት አንድ አይደለም። ያኔ “ጠመንጃ ቢኖረኝ መንገድ ላይ ያገኘሁትን ፈረንጅ ሁሉ እገል ነበር” የሚለው አመለካከት በደቡብ አፍሪካ በግልጽ ይነገር ነበር። አሁን ሁኔታው ከመቀያየሩ የተነሳ እንዲያውም “ፈረንጁ ሲገዛ የተሻለ ሁኔታ ነበር” የሚሉም ተፈጥረዋል። ነጻ አውጪ ተብሎ የተወደሰው የማንዴላው ኤ. ኤን. ሲ. እድሜ ለዙማ የሙስናና የዘረፋ ተምሳሌት ሆኖ አርፏል። በዚህም ብዙዎች ወደ ኋላ መለስ ብለው ነገሮች የት ጋ ነው የተበላሹት የሚለውን “ማንዴላ ከደክለርክ ጋር ባደረገው ስምምነት ለነጩ የማይገባውን ጥቅም በማስከበሩ ነው” የሚሉ አሉ። በዚህም ምክንያት ጆሃንስበርግ ውስጥ በማንዴላ ሃውልት ላይ ቁሻሻ የደፉ ወጣቶችም አሉ። ይህን ያመጣነው ባንድ ወቅት ገንኖ የነበረ አስተሳሰብ ዘላለም ገንኖ ይኖራል ማለት እንዳልሆነ ለማሳየት ነው። በሌሎች አገሮች ያሉትን የፖለቲካ ሁኔታዎች መለዋወጥ ስናጤን ማየት ያለብን ባንድ አገር ውስጥ ያለውን የፖለቲካ ለውጥ ብቻ ሳይሆን ባካባቢውም (ሪጅናል) በዓለም አቀፍ ደረጃም ያለውን ለውጥ ጭምር መሆን አለበት። አንዳንድ ጊዜ ያካባቢ ሁኔታ፣ አንዳንዴም የዓለም አቀፍ ሁኔታው ባንድ አገር ውስጥ በወሳኝነት ሊያስከትል የሚችለውን ለውጥ መገንዘብ ተገቢ ነው። ለምሳሌ ያህል ያኔ በቀዝቃዛው ጦርነት ጊዜ የነበረው የዓለም ሁኔታ የተለያዩ አገሮች የፖለቲካ ሁኔታን ምን ያህል እንደወሰነ የታወቀ ነው፤ የምእራቡና የምስራቁ ግንኙነት (East-West relations)፣ የደቡብ እስያና የመካከለኛው ምስራቅ ሁኔታ፣ ወዘተ ... አሁንም ቢሆን የዓለም አቀፉ ሁኔታ የእያንዳንዱን አገር የፖለቲካ ሁኔታ ምን ያህል እንደሚነካ በራሳችን ተመክሮ ያየነው ነው (የዓባይ ግድብ ጉዳይ፣ የምእራቡ ተጽእኖ፣ አሁን ደግሞ የዩናይተድ ስቴትሱ HR 6600 ረቂቅ)። አሁን በኢትዮጵያ ያለው አስጊ ሁኔታ እንዲሁ ከእለታት አንድ ቀን ከሰማይ ዱብ ያለ ሳይሆን ራሱን የቻለ ደረጃዎችን አልፎ የመጣ ችግር ነው። ቀደም ሲል የደቡብ አፍሪካን ያመለካከት ሁኔታ መቀየር እንዳመለክትነው አሁን ያለው ጸረ-ኤ. ኤን. ሲ. አመለካከት የተወሰኑ ደረጃዎችን አልፎ እዚህ የደረሰ ነው። እንደ አምላክ የሚመለከውን ማንዴላን የሆኑ ወጣቶች በቅርቡ ሃውልቱን እስከማቆሸሽ የደረሱት ከተወሰኑ ሁኔታዎች በመነጨው ያመለካከት መለወጥ በኋላ ነው። የኢትዮጵያንም ሁኔታ ስንመረምር የምንነሳው የፖለቲካ ለውጥ ለማምጣት በተደረገው ሙከራ ውስጥ ያለፍንበትን የፖለቲካ ሁኔታ መቀያየር በማጤን ነው። እንደሚታወቀው ባገራችን የስርአተ ለውጥ ሂደት የተጀመረው በየካቲት 66 ነው። ደርግ ስልጣን በያዘበት ወቅት ባንድ በኩል ደርግ ስልጣን ላይ ለመቆየት ሲታገል በሌላ በኩል ደግሞ የለውጡ ኃይሎች ለውጡ የመሰረታዊ ለውጥ እንጂ የጉልቻ መቀያየር እንዳይሆን ታግለዋል። በዚህ ትግል ውስጥ የለውጡ ኃይሎች የህዝቡም አመለካከት ለመሰረታዊ ለውጥ እንዲሆን የፖለቲካ አስተሳሰቡን ወደ አብዮታዊነት ቀይረውት በዚያውም ህብረሰቡ ተስፋ እንዲሰንቅ አድርገውት ነበር። ያኔ የመሰረታዊ ለውጥ አስተሳሰብ በመንገሱ ለመሰረታዊ ለውጥ አልቆምንም ያሉት ኃይሎች በጣት የሚቆጠሩ ነበሩ። መሳ በመሳ ህብረሰቡ ለአብዮታዊ ለውጥ ቆመ፣ አመለካከቱም በዚያ ተቀረጸ። በህዝብ መሃል ወንድማማችነትና እህትማማችነት ገነነ። አስተሳሰቡና መፍትሄ ፍለጋው መደባዊ ሆነ። አንት/ቺ ከየትኛውብሄር ነህ/ሽ ብሎ የሚጠይቅ አልነበረም። ጭቁኑ ሁሉ ባንድነት በጨቋኙ ላይ የተነሳበት ስለነበር የአስተሳሰብ መደባዊ ይዘቱም ጸረ-ጨቋኝ ስለነበር የጨቋኙ መደብ አስተሳሰብ እየተጣለ ሄደ። ይኼ ገንኖ የነበረው አስተሳሰብ፣ የህብረሰቡ አመለካከት ቢሆንም እንደ ማንኛውም ህብረሰባዊ ክስተት ሂደት እንደመሆኑ መጠን ስር ሰድዶ ዘላቂ እንዳይሆን ሁለት እንቅፋቶች ነበሩበት። የመጀመሪያው የደርግ ነፍሰ በላ አገዛዝ ይህንን መደባዊና አብዮታዊ አስተሳሰብ ሊያጎለብቱ የሚችሉ አብዮታዊ ኃይሎችን አላስተነፍስ በማለቱ ብሎም በመጨፍጨፉና ትግላቸውንም ማዳከሙ ሲሆን፤ በሌላ በኩል ደግሞ ብሄረተኛ ነን ያሉ እንቅስቃሴዎች መነሳትና የራሳቸውን ትርክት በማራመዳቸው ነው። ደርግ አብዮታዊ ኃይሉን ማዳከሙና ራሱም በጦር ሜዳ ተሸንፎ የብሄር ድርጅቶች ነን የሚሉት በጦርነቱ ጠንክረው መውጣታቸው ተወዳጅና ድጋፍ እያካበተ የነበረው አብዮታዊ አመለካከትም የመዳከም አደጋ ተደቀነበት። የአብዮታዊ አስተሳሰቡ የመዳከም ሂደቱ በዚህ ብቻ አላበቃም። የወያኔ ስልጣን መያዝ ፖለቲካ የሚባል ክስተት ሁሉ ከአብዮታዊነቱና ከመደባዊነቱ ወደ ብሄርተኛነት ተቀየረና ሁሉም ነገር በብሄር ሆነ። ከ66 ጀምሮ በስንት ትግልና መስዋእትነት እየተገነባ የነበረው አብዮታዊና መደባዊ አመለካከት ስልጣን በያዘው የወያኔ መንግስት ሲስተማቲካሊ ይናድ ጀመር። ይግረማችሁ ብሎ አንድ ‘ህገ-መንግስት’ ነኝ የሚል ሰነድ አውጆ አገሪቱ ‘በብሄር’ ተከፋፍላ በብሄር ፌዴራሊዝም ትገዛለች አለን። ከዚያ በኋላ በታሪክ ‘ትምህርትና’ በሚዲያ ሁሉንም የፖለቲካና አስተዳደር ክስተት በብሄር ከመመንዘሩም በላይ “የብሄር ጭቆና” የሚለውን የተገላቢጦሽ ትርጉም ሰጠው። በዚህ ብቻ አላበቃም። እስከዚያ ጊዜ ድረስ ባገሪቱ ተደርጎና ተሰምቶ የማያውቅ ‘የታሪክ’ ትርክት ጀመረና አንድ አማራ የሚባል ብሄር የሁሉም ህዝብ ጠላት እንደሆነ ታወጀ። ታሪክም ይህንን ትርክት እንዲያረጋግጥ ሆኖ እንደገና ተጻፈና ባገሪቱ የጨለማ ድባብ አንዣበበ። ሌላው ጉዳት የመጣው ደግሞ ከወያኔ ውጭ፣ እንዲያውም ወያኔን እናወግዛለን የሚሉ በአመለካከታቸው ግን ክጥንቱ የመሳፍንት አገዛዝ ጋር የሚቀራረቡ ግለሰቦችና ጸሃፊዎች የወያኔን የብሄር ትርክት ጨርሶ ግንኙነት ከሌለው እንዲያውም ተቃራኒ ከሆነው አብዮታዊ አመለካከት ጋር ‘አንድ የሆነ’ በማስመሰል በ60ዎቹ ትውልድ ላይ በተደጋጋሚ የማጥላላት ዘመቻ ማካሄዳቸው ነው። ይህ ዘመቻ ስር ነቀል በሆነው አመለካከት ላይ የተከፈተ ያገሪቱ ችግር የጀመረው በነዚህ በ60ዎቹ ትውልድ አባላት ነው ብለው ወያኔና አብዮታዊ ምሁሩን አንድ አድርገው አቀረቡ። እነዚህ ጸሃፊዎች አወቁትም አላወቁትም አብዮታዊና መደባዊ አመለካከቱ ላይ ግን ጦርነት አውጀው ያ ተወዳጅ የነበረውን መደባዊ አመለካከት ጥላሸት ቀቡት። በዚህም የፖለቲካ ዲስኮርሱ ቀስ በቀስ እንዲቀየር የወያኔን ትርክት በሌላ መንገድ ረዱት። አብዮታዊ/መደባዊ አመለካከቱይ በመዳከሙ እንደ ማንኛውም ባህላዊ (ትራዲሽናል) ህብረሰብ በአብዮታዊ አስተሳሰቡ ቦታ የማንነት አስተሳሰብ ተደማጭ እንዲሆን ተደረገ። እዚህ ላይ ማስታወስ ያለብን አጠቃላይ የሆነው የዲስኮርስ መቀያየር ብቻ ሳይሆን የዲስኮርሱም ይዘት መቀየሩ ነው። በ66 የጀመረው ህብረሰባዊ ለውጡ ትኩረቱ ድህነትን፣ ኋላቀርነትንና ጭቆናን ማስወገድ ስለነበር የዲስኮርሱ ይዘትም መሰረታዊ ስለሆነው ለውጥ ስለዚህም ዋና ዋና በሆኑ የኋላ ቀር መሰረት የሆኑትን ክስተቶች ለማስቀረት በቦታቸውም ልማታዊና ዲሞክራሲያዊ ክስተቶች እንዲያብቡ ማድረግ ነበር። ለዚህ ነበር የአብዮታዊው ለውጥ ዋና ዋና የለውጥ አውታሮች የሆኑት መሬትን ለአራሹ ማድረግ፣ የሴቶችን ጭቆና ማስወገድ፣ የብሄሮች እኩልነት እንዲሰፍን፣ ዲሞክራሲ እንዲያብብ፣ የኢምፔሪያሊዝም ሎሌነት እንዲያበቃ ማድረግ፣ ወዘተ.... የመሳሰሉት የዲስኮርሱ አውታር የነበሩት። ያኔ የፖለቲካው ቋንቋው መሰረታዊ ለውጥ ለማምጣት ስለነበር እነዚህ ከላይ ያነሳናቸው ጥያቄዎች የአብዮቱ አጀንዳዎች ነበሩ። ስለዚህ በየድርጅቱ ተሰባስበው የነበሩት ሁሉ “አንተ/አንቺ ብሄርህ/ሽ ምንድነው?” ሳይባባሉ ይልቁኑም “ታሪካዊ ግዳጄ ምንድነው? ላገሬ ምን ላድርግላት?” እያሉ ራሳቸውን እየጠየቁ ህብረሰባዊ ለውጥ ለማምጣት ሞክረዋል። በዚህም የደርግ እሳት እራት የሆኑት በርካቶች ናቸው። የደርግ ጭፍጨፋ መዘዙ ታጋዮቹን ማጥፋቱ ብቻ ሳይሆን ባገሪቱ ውስጥ የምሁር ክፍተት (ቫኪዩም) እንዲፈጠርም አደረገ፣ ይኼም በተራው ኋላ ቀር የሆነው ሁሉ በሆዳምነት የመንግስት አሽከር ሆነና ገና ከደርግ ጊዜ ጀምሮ ስልጣንና ሃብት ማካበቱን ተያያዘው። የወያኔ ኋላ ቀር የሆነ (ከአብዮታዊና መደባዊ አጀንዳ ዘው ብሎ ወደ ማንነት ፖለቲካ መውረድ ወደድንም ጠላንም ኋላቀርነት ነው) አገዛዝ ዋናው ዓላማው ስልጣንና ሃብት ማካበት ስለነበር አገሪቱን በአጎብዳጆች ሞላትና የመንግስት አሽቃባጭነቱ፣ ሙስናውና ሃብት ማካበቱ ራሱ የስርአቱ መገለጫ ሆኖ አረፈው። ተወደደም ተጠላም ከዚህ የምንማረው መደባዊና አብዮታዊ አማራጭ ያላቸው ሁሉ የአገሪቱን ድሃ ህዝብ ለማገዝና ከድህነት ለማውጣት ለስር ነቀል ለውጥ የተነሱ በመሆናቸው ከሙስናና ኋላቀርነት የጸዱ መሆናቸውንና፤ ባንጻሩ ደግሞ በ’ብሄርተኛ’ ትርክት ውስጥ ያለው ወያኔ የሙስና ሊቀ ጳጳስ ሊሆን እንደበቃ ነው። “በእሳት የተፈተነው የመለስ ዜናዊ የሙጃ ድርጅት በሙስና ፊት ሟሟና ለሃብት አጎበደደ። በሌላ በኩል፣ ትርክቱ ድህነትን ማጥፋትና ዲሞክራሲን ማምጣት የሆነው አብዮታዊ ሁሉ የሙስና ጠላት ሲሆን ባንጻሩ ደግሞ እንደ ወያኔና የብዙ የአፍሪካ ፖሊቲከኞች ተመክሮ እንዳሳየው የብሄር ፖለቲካን ብቻ የሚያቀነቅኑ የሙስና ጳጳሳት ሆነው እንደሚቀሩ ነው። ሙስና ከጥቅማ ጥቅም ጋር ብቻ ተያይዞ ስለሚቀርብ ሌላ ጎጂ የሆነ ጎንም እንዳለው ብዙ ጊዜ አይነሳም። ሙስና የአስተሳሰብ ጎንም አለው። አንዴ ከጥቅማ ጥቅም አንጻር በሚታየው ዝርፊያ ከገነነ በኋላ ድሮ ላገር ማሰብ የሚባለው ለራስ ብቻ ወደ ማሰብ ይሸጋገርና ስልጣን አካባቢ የሚያነፈንፈው ሁላ አስተሳሰቡ በዚህ “ለኔ ብቻ” አስተሳሰብ ይተበተባል። በትግራይ፣ ሶማሌ ክልልና አፋር የሚደርሰው ረሃብና ችግር ምንም ስሜት ሳይሰጠው በህዝብ ገንዘብ ልጆቹን አሜሪካ ልኮ በተንቀባረረ ኑሮ እንዲኖሩ ያደረገው ስብሃት ነጋና ሌሎቹም በዚህ አጸያፊ አስተሳሰብ ስለተተበተቡ ነው። መደባዊና አብዮታዊ አስተሳሰብን በማንነት ፖሊቲካ መቀየር አንደኛው መዘዙ እንዲህ ያለው አሳፋሪ ሙስና ነው። ወያኔ የፈጠረው የሙስና ስርአት ትግራይን ወይም ፌዴራል መንግስቱን ብቻ የሚመለከት አይደለም። በየክልሉ በብሄረኝነታቸው ወያኔ ስልጣን ላይ ያስቀመጣቸው ሁሉ በተመሳሳይ የዘቀጠ ምግባር በመግባታቸው የማንነት/ብሄር ፖለቲካ ዞሮ ዞሮ በሙስና ላይ የተንሰራፋ ስርአት ሆነ። ስለሆነም ይኼ ሁሉ ተደምሮ ባገር ደረጃ አንድ በሙስና ላይ የተመሰረተ መደብ ተፈጠረ። ይህ መደብ ለስርአቱ እድሜ መስጠት ስላለበት የሙስና ባህል እንዲጎለብት “ሙስናን አጠፋለሁ፣ ሌብነተን አጠፋለሁ” እያለ ግን የሙስና ስርአት እንዲያብብ አደረገ። የሙስናን ሃሳብና ስነምግባር ሳይነካ ብቻ ላይ ላዩን ሙስናን ሌብነትን እናጥፋ እያለ በተግባር ግን የሙስና ባህልና አስተሳሰብ እንዲያብብ አድርጓል። በዚህም በተለያዩ ተቋማት በመግባት ሙስና የተቋማቱ መገለጫ እንዲሆኑ አደረገ። የከፍተኛ ትምህርት ተቋማት ሳይቀሩ የሙስናው ሊቀ ጳጳስ እንዲሆኑ ተደርጓል። እንድሪያስ እሸቴ የዩኒቨርሲቲው ፕሬዚዳንት ሆኖ ስንት ምሁር ያፈራውንና የገሪቱ የእውቀት መንበር የሚባለውን ዩኒቨርሲቲ የማንም መሃይም መጫወቻ አደረገው። ስንቱ ‘ምሁር’ ነው የስርአቱ ዋልታ ሆኖ ያገለገለው? ስንቱ ‘ምሁር’ ነው ለስርአቱ ‘ምሁራዊ’ ምስክርነት በመስጠት የምሁራንን አንገት ያስደፋ? ስንቱ የምሁራዊ ትንተናና አመለካከት በዞረበት ያልዞረ ባለስልጣን ነው የማስተርስና ዶክትሬት ዲግሪ ባለቤት የሆነ? በዚህም ችሎታ ሳይሆን ለስርአቱ ማጨብጨብ ዋናው የታዥነት መለኪያው ሆነና አስመሳዩ ‘ምሁር’ እንዲበዛ ሆነ። በዓለም አቀፍ አደባባይ ሳይቀር ላገዛዙ ፖሊሲዎች ትክክለኛነት ምስክር የሆኑ ስንቱ ‘ምሁር’ ነኝ ባይ ነበር? ከሌላ አንጻር ደግሞ ትናንት የወያኔ አገዛዝ ዋና ተከራካሪ የነበሩት ‘ምሁራን’ ዛሬ ሁኔታዎች ሲቀየሩ ያላንዳች ሃፍረት ግልብጥ ብለው ወያኔን ሲያወግዙ ይታያሉ። አንድ ምሁር ነኝ ባይ የወያኔ መንግስት ባለስልጣን ባንደኛው የአፍሪካ ሰብአዊ መብት አስጠባቂ ኮሚሽን ስብሰባ ላይ የወያኔን ፋሺስታዊ ፖሊሲ እንደ እጹብ ድንቅ ፖሊሲ አድርጎ አቅርቦ አንድ ኢትዮጵያዊ ደግሞ የወያኔን ነፍሰ በላ ፖሊሲ እያወገዘ ተናግሮ ስለነበር በመልሱ ይኼው የወያኔ ‘ምሁር’ “ይኼ ሰውዬ በግንቦት ሰባት አባልነት መመርመር አለበት” ያለውን አሁን ደግሞ ዓይኑን ሳያሽ “የለውጡ ሃዋርያ ማለት እኔ ነኝ” እያለ ሲያወራ ሊያስገርም ይችል ይሆናል። ግን የሙስና አስተሳሰብ እንደ ስርአት ብሎም እንደ ባህል በሰፈነበት አገር እንዲህ ያለው ሰብአዊነትና ሀቀኝነት የጎደለው ስነምግባር መግነኑ አይደንቅም። ባጭሩ ግን የወያኔ የብሄር (የማንነት) ፖለቲካ ይቺን አገር እንዲህ ያለው መዘዝ ውስጥ እንደከተታት በግልጽ ማውጣት ያስፈልጋል። የማንነት/ብሄር ፖለቲካ ወደ ብልጽግና ሳይሆን ወደ አዘቅት የሚመራው ለዚህ ነው። በዚህ ረገድ ያገራችን የወደፊቱ እጣ ፈንታ አሁንም ባለው የማንነት ፖለቲካ ስር ቢያንስ ከሙስና አንጻር ምን ሊሆን እንደሚችል ካሁኑ እየታየ ለመሆኑ አንድና ሁለት የለውም። አሁንም በየመንግስት መስሪያ ቤቶችና በክልሎች አስተዳደሮች ያለውን ሙስናና ኋላቀርነት ማየቱ ይበቃል። በመጨረሻም ማንሳት ያለብን ታላቅ ጉዳይ የልሂቁ ትርክትና ሰፊው ህዝብ የትና የት ናቸው የሚለውን ይሆናል። ባሁኑ ወቅት የሚናፈሱ የብሄር ትርክቶችን ተከትሎ በተለይም ባንድ ብሄር ላይ የሚነዙት የጥላቻ ፕሮፓጋንዳዎች ከየት መጡ? ማ ፈበረካቸው? ለምን ዓላማ? ብለን መጠየቅ ተገቢ ነው። ቅዠት ተፈርቶ ሳይተኛ አይታደርም እንደሚባለው እነዚህን ትርክቶች የሚፈበርኩትን ልሂቃንን ከሰፊው ህዝብ ለይተን ማየት አለብን። ከልሂቃኑ ትርክት ተነስተን በርግጥ ሰፊው ህዝብ የሚፈልገው እነሱ የሚሉትን ነወይ ብለን ብንጠይቅ የማንም ብሄር ሰፊው ህዝብ የሚፈልገው ሰርቶ ማደሩን፣ የስራውን ፍሬ ማግኘቱን፣ በሰላም መኖርና ልጆቹም በሰላም አድገው ተምረው ለወግ እንዲበቁ ነው። ከዚህ በላይ ሄዶ የዚህ ብሄር ተወላጆች ከክልሌ ይውጡ፣ ካልወጡ እፈጃለሁ፣ ይኼ ይኼ ቦታ የኔ ነው፣ እኔ ብቻዬን መግዛት አለብኝ፣ ወዘተ ... የሚለውን ወግ የሌለው ጥያቄ የሚያነሳው ልሂቁ ነው እንጂ ሰፊው ህዝብ እንዳልሆነ የተረጋገጠ ነው። የተለያዩ ብሄር ተወላጆች ለረጅም ጊዜ አብረው ኖረዋል፣ ተጋብተው የተዋለዱም ብዙ ናቸው፣ አንዳንዶቹ የልሂቃኑ መሪዎች ራሳቸው ባንድ ወገን (ባባት ወይ በናት) ከሌላ ብሄር ናቸው። አሁንም ቢሆን የብዙ ብሄር ሰፊው ህዝብ አብሮ በሰላም መኖር ነው የሚፈልገው። ይህንን የማይፈልገው በየክልሉ የራሱን ባንዲራ እያውለበለበ ስልጣን ይዞ በሰፊው ህዝብ ላይ ተንሰራፍቶና ተንደላቅቆ መኖር የሚፈልገው፣ በመገናኛ ብዙሃኑ እንደ ራምቦና ማይክል ጃክሰን ኮከብ ሆነው መታየትን የሚፈልጉ (ሜጋሎማኒያኮች)፣ እንደነ ስብሃት ነጋ ልጆቹን ወደ ፈረንጅ አገር ልኮ ተንደላቀው እንዲኖሩ የሚፈልገው፣ ሴት እንደ ሸሚዝ መቀያየር የሚመኘው ጠባብና ኋላቀር አመለካከት ያለው የየብሄሩ ልሂቅ ነው። እነዚህ ልሂቃን የሰፊው ህዝብ ዋነኛ ጥያቄዎች ስለሆኑት ስለ ልማት ወይም ድህነት እንዴት እንደሚጠፋ ይኼ ነው የሚባል አስተያየት እንኳ የላቸውም። ስለዚህ ጉዳይ ሲናገሩ ሰምተን ስለማናውቅ። የሴቶች እኩልነት ጥያቄማ ጠላታቸው ይመስል ሲያልፍም አይነካቸው። እጅግ አድርጎ የሚያሳዝነው ወያኔን የሚያህል የአገር እንቅፋት ከወረደ በኋላ በልማት ጎዳና እንደ መጓዝ የጥንት ታሪክ እየመዘዙ ልክ ዛሬ እንደሚደረግ አስመስለው ሰላማዊ ሰዎች በማያውቁት ነገር እንዲጨፈጨፉ ማድረጋቸው ነው። መሪዎች ተብዬዎቹም ከዚህ ወያኔ ካመጣው ትርክትና ጠባብ አስተሳሰብ ገና አልተላቀቁም። እነዚህ መሪዎች የሰፊው ህዝብ ፍላጎት የሆነውን በሰላም የመኖር አጀንዳ ማስረገጥ አለባቸው፤ ሰፊው ህዝብ የሚፈልገው በጥላቻ የታወሩት ልሂቃን ከሚፈልጉት ተለይቶ ሁኔታዎችም በዚህ መስተካከል አለባቸው። ያመራር ወይም የፖለቲካ ቁርጠኛነት ማለት በዚህ አቅጣጫ መስራት ነው። እነዚህ ልሂቃን በፈበረኩት ትርክት የታወሩ ሰዎች የሚያደርሱት የጅምላ ግድያን ማቆም የአመራሩ ቁርጠኛነት መለኪያ መሆኑ መታወቅ አለበት። ከሁሉ አስቀድሞ የመንግስት አስፈላጊነት የተጀመረው እኮ ሽፍቶችና ሌሎች ወንጀለኞች በሰላማዊው ህዝብ ላይ የሚያደርሱትን በደል ለማቆም ነበር። ይኼን ማቆም የተሳነው ተቋም እኮ መንግስት ሊባል አይቻልም። መስፍን ሃብቱ mesfinhabtu5@gmail.com
ወሳኙ ማ ይሁን? ህዝብ? ወይስ ልሂቃን? “አንዳንድ ጊዜም እኮ በዋልድባም ይዘፈናል” እንደሚባለው ከዲፕሎማሲያዊ አተራረክ ወጣ ብሎ እውነት እውነቱን ማፍረጥም አንዳንዴ ያስፈልጋል። ይህ ጽሁፍ ይነስም ይብዛም በዚህ መንፈስ የተጻፈ ነው። ባሁኑ ጊዜ ህዝባችን የገባበት የፍርሃት ድባብ የታወቀ ነው። አገሬ ምን ትሆን? እኔስ? ልጆቼስ? የማይል የለም። ይኸም የሆነበት በየቦታው ምንም የፖለቲካ ሚና በሌለው ድሃ ህዝብ ላይ “በፖለቲካ ነቅተናል” በሚሉ የታጠቁ ዘረኞች በማንነቱ ላይ ብቻ በሚያደርሱት የጅምላ ፍጅት ነው። አብዛኛዎቹ ተጠቂዎች በደርግ ጊዜ በደረሰው ረሃብ ምክንያት የሚወዱትን ቀያቸውን በግዴታ ለቀው ሄደው እንዲሰፍሩ የተደረጉ የድርቅና የረሃብ ስደተኞች ናቸው። እነዚህን የዋሆች ጠላት አድርጎ መውሰድና ዘር ማንዘራቸውን ለማጥፋት መነሳት አዶልፍ ሂትለር ለጀርመን ኤኮኖሚ መንኮታኮት ምክንያቶች አይሁዶች በመሆናቸው “መጥፋት አለባቸው” ካለው አስተሳሰብ ጋር አንድ ነው። ከሁሉ የሚደንቀው ግን የኢትዮጵያ ህብረሰብ መሳ በመሳ ማለት በሚያስደፍር ተዋዶ፣ ተፈቃቅሮና ተከባብሮ መኖር የሚፈልግ ህዝብ ሆኖ ሳለ፣ በዚህ የሂትለር አስተሳሰብ ታውረው መፍትሄው ፍጅት ነው የሚሉት ግን እጅግ ጥቂት ‘ልሂቃን’ ነን ባዮች መሆናቸው ነው። አገሪቱ ትፈርሳለች ተብሎ የሚፈራው በነዚሁ ጥቂት ‘ልሂቃን’ ስራና ፕሮፓጋንዳ ሆኖ ያብዛኛው ህዝብ ፍሎጎት ሌላ ከሆነ እንዴት ይኼ ፍርሃት ሊከሰት ቻለ የሚለው ህዝቡ ምንም ስልጣን እንደሌለው ያሳያል። በዚህ ረገድ ህዝቡ ከነዚህ ‘ልሂቃን’ ይበልጥ የበሰለ ለመሆኑ አንድና ሁለት የለውም። በግልጽ እንደሚታየው ጠመንጃው ያለው ጥቂት ‘ልሂቃን’ ጉልበተኛ ስለዚህም ባለስልጣን ሲሆን ጠመንጃው የሌለው ህዝብ ተገዢ ሆኗል። እንዲህ ያለው የኃይል ሚዛን ሩቅ ሳንሄድ እዚሁ አገራችን ውስጥ በጉልበት ነግሰው በጉልበት ይገዙ የነበሩት መንግስታት ተንኮታክተው አይተናል። ይኼ በሰው ልጅ ታሪክ ውስጥ የመምራትና ሁኔታዎችን የመለወጥ ሚናን ታሪክ ባጭሩ እንድንዳስስ ያስገድደናል። አንድን ሁኔታ በኃይልም ሆነ በሰላም ለመለወጥ ልሂቃን ዓይነተኛ ስፍራ ነበራቸው። ባብላጫው የነዚህ ልሂቃን ሚና ታሪክ ሰሪ ስለነበር ለህዝቦቻቸው ከፍተኛ ጠቀሜታን የሰጠ ለውጥ እንዲመጣ አድርገዋል። ከድህረ ኢንዳስትሪያላይዜሽን በፊት በነበሩ የጥንት ታሪኮች ውስጥ በባርነትና በገባርነት ይማቅቁ የነበሩትን ህዝቦቻቸውን በትግል የመሩ ልሂቃን ታሪክን ሰርተው አልፈው፣ ተምሳሌነታቸው ካገራቸው አልፎ ለመላው ዓለምም ተርፏል። የኢንዳስትሪያላይዜሽን መከሰትና ተከትሎም የመጣው የቅኝ አገዛዝ በአሜሪካዎቹ (ደቡብና ሰሜን)፣ በአፍሪካና በእስያና የነጻነት ትግሎችን ቀስቅሶ አሁንም የነዚህ አገሮች ልሂቃን ህዝቦቻቸውን አደራጅተው አገሮቻቸውን ከቅኝ ግዛት ነጻ በማድረግ ለህዝቦቻቸው ነጻነትና ብሄራዊ ክብር መከሰት ከፍተኛ አስተዋጽኦ አድርገዋል። ይሁን እንጂ ኢንዳስትሪያላይዜሽን የፈጠረው የካፒታሊስት ስርአት በሰው ልጅ ታሪክ ውስጥ የመጨረሻው የመደብ ህብረሰብ የሆነ ይመስል ስርአቱን ለመቀየር የታገሉትን ያለ ርህራሄ አጥፍቷቸዋል። በተለይም የሩስያው አብዮት ካሸነፈ በኋላ የተርበተበተው ከበርቴ ከተለመደው የከበርቴ ጭቆና ለየት ያለ አስከፊ አገዛዝ ካላመጣሁ ላባደሩ ይበላኛል ይሰለቅጠኛል በሚመስል ባንድ እጁ ካሮት በሌላኛው ቆመጥና ጠመንጃ ይዞ ለመግዛት ተነሳና በተነሳባቸው አገሮችም ለውጥ አካሄጃለሁ በማለት “አዲስ” ስርአት አምጥቼያለሁ አለ። በጀርመን የተነሳው የዚህ ሃሳብ አቀንቃኝ አዶልፍ ሂትለር ‘ብሄራዊ ሶሻሊዝም’ (ናዚዝም) ሲያውጅ፣ በጣልያን ደግሞ ቤኒቶ ሙሶሊኒ ፋሺዝምን አወጀ። በተለያዩ ያውሮፓ አገሮችም የናዚና ፋሺዝም ደጋፊ የሆኑ ፓርቲዎች ተቋቁመው በኋላ በሂትለር ድጋፍ በያገሩ ስልጣን ላይ ወጡ። በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ዋዜማ የአውሮፓ ህዝብ ከገባበት የሰቀቀንና የጉግ ማንጉጎች አገዛዝ የሚላቀቅ አልመሰለውም ነበር። ይሁን እንጂ ለእውነትና ለህዝቦች ወዳጅነት መቆም በመጨረሻ ማሸነፉ አይቀርምና እነዚያ ህዝብን ከህዝብ ያጋጩ፣ በአይሁዶችና ሶሻሊስቶች ላይ ፍጅትን ያካሄዱ ጸያፍ ልሂቃን ተጠራርገው ጠፉ። ሀዝብን ከህዝብ ማጋጨት፣ ብሎም አንድን ህዝብ ነጥሎ በማንነቱ ለይቶ መፍጀት የሚለው የክፎውች ሃሳብና ፖለቲካ ምን ጊዜም አሸንፎ አያውቅም። በዘመናችንም ቢሆን በግላጭ እንደ ሂትለርና ሙሶሊኒ ፋሺስቶች ነን አይበሉ እንጂ በአስተሳሰብ፣ ብሄር፣ ሃይማኖትና የጾታ ይማንነት ላይ ያተኮረ የማግለልና የራሳቸውን ማንነት የማግነን ፖለቲካ የሚከተሉ መሪዎችም አሁንም አሉ። ትራምፕ ትንሽ ጊዜ ቢያገኝ የዚያ ዓይነት መሪ ወደ መሆን እየሄደ ነበር። የአፍሪካ አገሮችን እጅግ አጸያፊ በሆነ አገላለጽ ያይነ ምድር አገሮች (shit nations) በማለት ይገልጸን ነበር፣ ለዘረኛነቱ አንድና ሁለት አልነበረውም፣ በአፍሮ-አሜሪካኖች ላይ ፖሊስ የሚያካሄደውን ግድያ ህግን ለማስከበር አስፈላጊ ነው ይል ነበር፣ እንዲሁም ሌሎችም ብዙ ነገሮች አሉበት። ሉላ የተሰኙት የብራዚል ፕሬዚዳንት በተከተሉት ፖሊሲ ብራዚል ውስጥ የነበረውን ዓይን ያወጣ ድህነት በእጅጉኑ ቀንሰውት ነበር። የሉላን ፖሊሲ ሶሻሊስት ነው ብለው አውግዘው ስልጣን ላይ የወጡት ያሁኑ ፕሬዚዳንት ቦልሶናሮ ሉላን የሆነ ክስ ፈጥረው በማሰር የሉላን ፖሊሲ በመቀልበስ በብራዚል ከፍተኛ ችግር እንዲፈጠር ከማድረጋቸውም በላይ የትራምፕን ምሳሌ በመከተል የኮቪድ በሽታን በማጣጣል ህዝቡን አዘናግተው በብራዚል ከፍተኛ ሞትና ጉዳት እንዲደርስ አድርገዋል። ቦልሶናሮ ፖሊሲያቸውን በአሰተሳሰብ ማንነት (ሶሻሊስት በመሆንና ባለመሆን) ላይ በማድረግ የተከተሉት ፖሊሲ የዓለም የተፈጥሮ ቅርስ የሆነውን የአማዞን ደን እንዲጨፈጨፍና እንዲቃጠል በማድረግ ባገሪቱ ከፍተኛ ጉዳት ያደረሱ ሰው ሆነዋል። አገዛዛቸው በማንነት (የብሄርም የሃይማኖትም) ላይ ተመስርቶ ሌላውን በማንነቱ በማግለል የሚገዙባቸው አገሮችም አሉ። እስራኤል ያለው ጽዮናዊ መንግስት በማንነት ላይ ግልጽ መድሎ የሚያደርግ፣ ከያገሩ ለሚመጡ አይሁዳውያን “ቤት እሰራለሁ ልቀቁ” እያለ ፍልስጤማውያንን ከቤታቸውና ከመሬታቸው የሚያፈናቅል በማንነት ላይ የተመሰረተ ግፍ በፍልስጤም ህዝብ ላይ እያደረሰ ለአይሁዳውያን የበላይነት የሚሰራ መንግስት ነው። አሁን በአፍጋኒስታን ስልጣን ለመውሰድ አንድ ሃሙስ የቀረው ታሊባንም እንዲሁ አጸያፊ አገዛዙን ሲያመጣ እንደተለመደው ጸረ-ሴት የሆነውን አጀንዳውን ይጀምራል። ይሄም በማንነት ላይ ያተኮረ ወንጀል ነው። ከዚሁ ተቃርኖ ደግሞ በህዝቦች አንድነትና መፈቃቀር ላይ የተመሰረተ አገር ለመገንባት የሚጥሩም አሉ። በዘረኛነቱ ተወዳዳሪ ያልተገኘለትን የአፓርታይድ አገዛዝ ፈንቅሎ የጣለው የኔልሰን ማንዴላ መንግስት አፓርታይድ በተመነገለ ማግስት “ተራው የኛ ነው” ብሎ ስልጣንና ንብረት ለአፍሪካውያን ብቻ ብሎ አልተነሳም። ከእስር የተፈታ ለት ባደረገው ንግግር “የነጭ የበላይነትን የምቃወመውን ያህል የጥቁር የበላይነትንም እቃወማለሁ” ብሎ ነበር። ማዲባ (ማንዴላ) የነጻነት ታጋይነቱ ለደቡብ አፍሪካ ህዝብ እንጂ ተረግጦ ለነበረው ለጥቁሩ ህዝብ ብቻ አልነበረም። ማዲባ የነጻነት ታጋይ ብቻ አልነበረም፤ ሁልጊዜ የትም ይሁን የት ለተጨቆነው የቆመ ዓለም አቀፋዊነትና ከፍተኛ ሰባዊነት የነበረውም ነበር። ለፍልስጤም ህዝብ የነበረው ተቆርቋሪነት የታወቀ ነው። 27 ዓመት በእስር ቢቆይም ከተፈታ በኋላ በዓለም ላይ የተከሰቱትን ለውጦች ለመረዳት ጊዜ አልወሰደበትም። በየትኛውም አገር ላለ ፖለቲከኛ ትምህርት ሊሆን በሚችል ሁሉንም እኩል በማስተናገዱ ማንዴላ የነጩም የጥቁሩም የሁሉም መሪ ሊሆን በቃ። የማንዴላ ታላቅነት እዚህ ላይ ነው። ይቺ ዓለም እንደ ትራምፕና ቦልሶናሮ ያሉ አጸያፊ ገዢዎች ቢነሱባትም እንደ ማንዴላ ያሉ ታላላቅ ሰዎችንም ዓይታለች። ባገራችን ካለው የፖለቲከኞቻችን (ልሂቃኑ) ችግሮች አንደኛው ስለ ዓለም ዓቀፍ ሁኔታ ያላቸው ግንዛቤ ዝቅተኛ መሆኑ ነው። ይኸም በተራው በዚህ ምድር ላይ ስላሉ ድንበርና አገር ስለማይለዩና አስከፊ ምናልባትም የዓለምን እጣ ፈንታ ሊወስኑ በሚችሉ ችግሮች ላይ ያላቸው ግንዛቤም ዝቅተኛ መሆኑን ያሳያል። በብዙ አገሮች ያሉ በተለይም ከሲቪክ ህብረሰቡ ያሉ ስለ ዓለም ሁኔታ ጥሩ ግንዛቤ ያላቸው ሰዎች አገሮች ያሏቸውን ችግሮች በራቸውን ዘግተው እነሱ ብቻ መፍትሄ መስጠት የሚችሉ የሚመስላቸው ልሂቃን ከቆሙበት አልፈው ሄደው ራሳቸውን “የዓለም ዜጋ ነኝ” (global citizen) ብለው በመጥራት እንደነሱ ካሉ የዓለም ዜጎች ጋር በመተባበር የዚችን ዓለም የጋራ ችግር በጋራ ሲጋፈጡ ይታያሉ። በተገላቢጦሽኑ ባገራችን ያሉ አንዳንድ የፖለቲካ ልሂቃን ግን ያገሪቱን የታሪክ መኪና የኋሊት እየነዱ “ብሄሬ ወይ ሞት” ብቻ ሳይሆን “ከግዛቴ ውጡልኝ” በሚል ፈሊጥ የአያሌ ንጹሃንን ህይወት ሲያጠፉ ማየቱ ባገራችን ያለው የፖለቲካ ኋላቀርነት አንድም አሳዛኝ አንድም አስፈሪ መሆኑን ያሳያል። ባገራችን ምድር እንደ ማንዴላ ያሉ ፖለቲከኞች ሲፈለፈሉ ማየት ሲገባን አንደ ሂትለርና ሙሶሊኒ ያሉ መፈልፈላቸው እጅጉኑ ያሳዝናል። እንዲህ ባለ አስፈሪ ጊዜ ማንሳት ያለብን ጥያቄ “ያገሪቱን እጣ ፈንታ የሚወስነው ማ መሆን ይገባዋል?” የሚለውን ነው። ህዝብ ወይስ ልሂቃኑ? እፍኝ የማይሞሉ የብሄር ልሂቃን በምን ተአምር ነው ከህዝቡ በላይ ሄደው የመወሰን መብት ያገኙት? ከተጨባጩ ሁኔታ ከተነሳን ባገራችን በተለያዩ ብሄሮች መሃል ያለው ፍቅርና መከባበር የሚያስደስት ነው። ይሁን እንጂ ያገሪቱን እጣ ፈንታ ከጥቂት አስርት ዓመታት ወዲህ የፖለቲካ ልሂቃን ሲወስኑ ይታያሉ። በዚህም ይቺን ምስኪን አገር ለብዙ ጊዜ ሊያምሳት የሚችል ችግር ፈጥረውባታል። እንኳን በኢትዮጵያ ህዝብ ስም “እወክለዋለሁ” (በህዝብ ሳይመረጥ ማለት ነው) በሚለው የትግራይ ህዝብ ስም እንኳ መናገር የማይገባው ወያኔ ለዚህች አገር ያንድ መቶ ዓመት የቤት ስራ ሰጥቷት አልፏል። በየብሄሩ የተነሱ ወያኔን የመሰሉ ፖለቲከኞች በተራቸው ወያኔ ባመቻቸላቸው ህገ መንግስትና የፖለቲካ ባህል በመጠቀም በህዝቦች መሃል መቃቃርን በመፍጠር አገሪቱን እያመሱ ይገኛሉ። ህዝቡ ግን የሚፈልገውን የሚወስንበት መንገድና መዋቅር የለውም። የህዝቡ ፍላጎት ድህነትን ማጥፋትና ዲሞክራሲን መላበስ ሲሆን የብሄር ልሂቃኑ ፍላጎት ግን የየብሄሩ አባ ወራ መሆን ነው። እነዚህ ሰዎች ከፌዴራል መንግስቱ የኤኮኖሚ ፖሊሲ ውጭ ድህነትን ስለማጥፋት፣ ልማትም እንዴት እንደሚመጣ ሲነግሩን አይታዩም። ይኸም ዋናው አጀንዳቸው ህዝባዊ አለመሆኑን ያሳያል። ብዙ ጊዜ ፖለቲከኞችም የብሄርና ሌሎች ልሂቃኖችም ጭምር ስለ ቴክኖሎጂ እድገት አስፈላጊነት አብከረው ሲነግሩን ይስተውላሉ። ለመሆኑ ይህንን ሲሉ ዓለም የደረሰችበትን የቴኮኖሎጂ ምጥቀት በሶሻልና ኤኮኖሚ ህይወት ወስጥ ያለውን አንድምታ ተገንዝበውታል? ወይስ የሆነ ምሁር ከሆነ አገር ያለውን እየደገሙልን ነው? ከሁሉ አስቀድሞ በተለይም የኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ በኤኮኖሚና ሶሻል ህይወት ውስጥ ያለው አንድምታ ከፍተኛ ነው የሚባለው ከእንግዲህ የኤኮኖሚና ሶሻል ህይወት በቴክኖሎጂ እንደመመራቱ መጠን ባሁን ዓለም የሰው ልጅ በእውቀት እንጂ በጉልበት ወይም በስሜት እንደማይመራ ተረጋግጧል። ስለሆነም ሰውን የሚመራው እውቀት እንጂ ስሜት ወይም ጉልበት አይደለም። የጉልቤ ዘመን ካለፈ ቆይቷል። በዚህም ረገድ የብሄር ልሂቃኑ የታሪክ መኪናቸው ከመቶ ዓመት በፊት ባለው ፌርማታ ላይ እንደቆመ ግልጽ ነው። ይህ በተራው የሚያሳየው ባንድ ሀብረሰብ ዘንድ ያለው አመለካከት በቴክኖሎጂ እድገት ምክንያት ከዘመን ዘመን፣ ከትውልድ ትውልድ እያደገ እንደሚሄድ ነው። የዛሬ መቶ ዓመት ላይ በነበረው አመለካከት መፍትሄ ለመፈለግ መሞከር ታሪክ አንድ የተረገመ ቦታ ተገትሮ እንደቀረ መቁጠር ነው። ባሁኑ ዘመን የሰው ልጅ በእውቀት እንጂ በጉልበት ወይም በስሜት እንደማይመራ ሁሉ የተለያዩ ትውልዶች የተለያየ አመለካከት እንዳላቸው ግልጽ ነው። ከዚህ በተቃራኒው ዓለም ባመለካከት የጥንቱ ፌርማታ ላይ እንደቆመ አድርጎ በመቁጠርና አመለካከት ከዘር እንደሆነ አድርጎ ማየት የዓለም ድንቁርና ነው። ስለዚህም ባንድ ዘመን የነበረ ያንድ ህብረሰብ አስተያየት ከጊዜ በኋላ ያው ነው ማለት አይደለም። የጥንቱን የግፍ ታሪክ እየመዘዙ ዛሬም ልክ እንደዛው እንደሆነ አርጎ ማቅረብ ደግሞ በህብረሰባዊ እድገትና ለውጥ አለማመን ስለሆነ የዓለም ኋላቀር፣ አድሃሪና ዘረኛ አስተሳሰብ ነው። በዚህ ተመስርቶ የጥንቱን ግፍ “ለመበቀል” በዛሬው ትውልድ ላይ ጦርነት ለማወጅ እንዲመች የፖለቲካ ስልጣንን በኔ ዘር ብቻ መያዝ የሚለው አንድም የናዚ፣ አፓርታይድና ጽዮናውያን አስተሳሰብ ሲሆን፣ አንድም የሚታወጀው ጦርነት በህዝባዊ ጦርነት ሊመከትና የኋላ ኋላም በተለያዩ ህዝቦች አንድነት ለፈርስ እንደሚችል አለማስተዋል ይሆናል። መስፍን ሃብቱ
የህጻን ፌቨን ታሪክ ምን ሊያሳየን ይገባል? ሰሞኑን በሰፊው መነጋገሪያ የሆነው የህጻን ፌቨን መደፈርና መገደል ጉዳይ አጅግ አድርጎ የሚሰቀጥጥ ነው። ታሪኩ አጅግ ኣሳዛኝ ከመሆኑም በላይ ህብረተሰቡ ደግሞ ከሃዘኑ በላይ ሄዶ እንዲህ ያለው ዘግናኝ ወንጀል በሌሎች ህጻናትም ሆነ ሴቶች ላይ እንዳይደገም “ይህ ታሪክ ምን ሊያሳየን ይገባል?” የሚለውንም አንስተን መወያየት ይኖርብናል። በኢትዮጵያ ሴቶች ላይ የሚደርሰው ጥቃት ለከት የለውም። ምናልባትም በየትም አገር እንዲህ ያለ ጥቃት በሴቶች ላይ የሚደርስ አይመስለኝም። ግርዛት፣ በባል ወይም ‘በፍቅረኛ’ መደብደብ፣ አሲድ ፊታቸው ላይ መድፋት፣ እምቢ አለችኝ ብሎ በጩቤ መውጋት ወይም የኤች. አይ. ቪ. ቫይረስ ባለው ሲሪንጅ ልጅቷን መውጋት፣ ሰራተኛን ማንጓጠጥ አንዳንዴም መማታት፣ ወ.ዘ.ተ. . . የእለት ተለት ጉዳይ ነው። የኢትዮጵያ ሴቶች አሁን ባለው የህዝብ አቆጣጠር መሰረት ከ60 ሚሊዮን በላይ ናቸው። ይሄ በትንሹ ካንድ አገር ህዝብ (ለምሳሌ ኡጋንዳ) ቁጥር በላይ ነው። እንዲህ ያለው ግፍ እንዲያው ባየር ላይ የተንሳፈፈ ሳይሆን ህብረሰባዊ መሰረት ያለው ነው። ማለትም ህብረሰቡ እነዚህን ግፎች አቅፎ ደግፎ ይዟቸዋል ማለት ነው። አንዳንዴ “ባህላችን ነው” በሚል ሰበብ አንዳንዴም ከሃይማኖት ህግጋት ጋር የሚያይዙትም አሉ። በዚህ ረገድ ምንም ትምህርት/ንቃት ያልተሰጣቸው ፖሊሶች ሴቶች ተደፍረናል ወይም ተደብድበናል ብለው ፍትህ ፍለጋ አቤት ሲሉ “ይሄማ ባህላችን ያለ ነው” ብለው ክሱን የማይቀበሉ መኖራቸው አነዚህ ፖሊሶች ህብረሰቡ ውስጥ ያለውን አመለካከት የሚያንጸባርቁ ናቸው። (ይሁን እንጂ በፖሊሶቹ ላይ የሚታየው ድክመት ከባድ የሚሆነው ህግ አስከባሪ ተብለው ህጉንም አለማወቃቸው ነው። እነሱንም ሳያስተምር ‘ህጉን አንዲያስከብሩ’ የላካቸው መንግስት ትልቁን የወቀሳ ድርሻ የሚወስድ ይሆናል።) ባጭሩ በኢትዮጵያ ህብረሰብ ውስጥ ስለ ሴቶች ያለው አመለካከት አጅግ አስፈሪ ነው ማለት ይቻላል። አሁን ጥያቄው “ይሄ ጭካኔ ከየት መጣ?” ነው። እንዴትስ አናስቀረው? ይህንን አስፈሪ ልማድ ለማሳቀረትና ሴቶች የአኩልነትና የነጻነት አየር እንዲተነፍሱ ለማድረግ የኢትዮጵያ ተማሪዎች በሌሎች አገሮች እንደሚደረገው ሁሉ “የሴቶች ጥያቄ” ብለው አያሌ ሴቶችንም በማሳተፍ ለህብረሰቡ ጥሩ ትምህርታዊ ሊሆን የሚችል እንቅስቃሴ ጀምረው ነበር። ከ66 ኣብዮት በኋላ ደግሞ እንደ ኢህአፓና መኢሶን ያሉ የፖለቲካ ፓርቲዎች የሴቶችን መብት ለማስከበር ሰፊ ትምህርታዊ አንቅስቃሴ አድርገዋል። የነዚህ ድርጅቶች መዳከም ትምህርቱም አንዲዳከም ሆነ። ከዚያ በኋላ በ1993/4 ላይ በኢትዮጵያ የህግ ባለሙያ ሴቶች ድርጅት፣ ፓኖስ ኢትዮጵያ የተባለ ግብረ ሰናይ ድርጅትና የኢትዮጵያ ሚዲያ ሴቶች ማህበር በትብብር በሴቶች ላይ የሚደርሰውን ጥቃት ለማስቀረት ለህብረሰቡ ትምህርታዊ የሆነ ዘመቻ ጀምረው ነበር። ይሁን እንጂ እንዲህ ያለው ስራ በትምህርት ብቻ የሚሳካ አይደለም። ወንጀልንም የሚመለከት ስለሆነ ህግ የማስከበር ሃላፊነቱ ደግሞ የመንግስት በመሆኑ የመንግስት ተሳትፎ እጅግ ዋነኛ ጉዳይ ነው። ባንድ አገር ውስጥ ሌላ ህግ የሚያስከብር አካል ሊኖር ስለማይችል። ስለሆነም የተጀመረው ጸረ-ጥቃት ዘመቻ በመንግስት ንዝህላልነት ሳይሳካ ቀረ። መንግስት ፖሊስ ስራውን እንዲሰራና ጥቃቱን ለማስቆም ፍላጎቱ አልነበረውም። ፖሊሱን ለማሰማራት ችሎታ አልነበረውም ማለት አይቻልም። ምክንያቱም ሰላማዊ ሰልፍ ያደረጉ ተማሪዎችን ወይም ተቃዋሚዎችን ለመበተንና ለመደብደብ ፖሊሱን ለማሳተፍ ከበቂ በላይ ችሎታው ነበረውና። ቀደም ሲል እንዳልነው በህብረሰቡ ውስጥ ያለው ሴትን የማጥቃት ልማድ/ባህል ከየት መጣ ብለን ማሰላሰል ይኖርብናል። ይህ አስፈሪ የአመለካከት ባህል በህብረሰቡ ውስጥ ካለው አስፈሪ አመለካከት ጋር የተያያዘ ነው። ይሄውም ምንጩ ባገራችን ውስጥ ከግራኝ አህመድ ጦርነት ጀምሮ ላለአፉት 300-400 አመታት ሳያቋርጥ የተካሄደው የጦርነት ክስተት ለሚደረጉ ጦርነቶች ህዝቡን ለማነሳሳት የተፈጠረው የጀግንነት ባህል ከወንድነት (masculinity) ጋር የተያያዘው አመለካከት ሲወርድ ሲዋረድ መጥቶ አሁን የደረሰበት ደርሷል። ይህ አመለካከት በህብረሰቡ ውስጥ ሰርጾ በወንድና ሴት ግንኙነት ላይም ነጽብራቁን ትቷል። ባል/ወንድ ሲባል ሚስቱን የሚገስጽ ወይም የሚመታ፣ በቤት ውስጥ ማጅር ግንዷን ረግጦ የሚገዛ፣ የፈለጋትን ሴት ማግኘት አለብኝ የሚል ወ.ዘ.ተ. እያለ ሄዶ ሄዶ የፈላግትን የሚጠልፍ ወይም የሚደፍር ወደሚል ሄዷል። ስለ ወሲብ ያለው አመለካከትም ከዚሁ ‘ከጀግንነት’ና ‘ወንድነት’ ጋር ተምታትቶ ወንድ የወሲብ ባለቤት ሴት ደግሞ እንደ ወሲብ እቃ ተቆጠረች። መፈለጉን የሚገልጽ ወንድ ብቻ፣ ሴቷ እንደ እቃ ስትፈለግ የምትሄድ፣ ወንድ ‘ጀግና’ ስለሆነ ማፍቀሩን የማይገልጽ፣ “እወድሻለሁ” ማለት ደካማነት የሚመስለው ወ.ዘ.ተ. የመሳሰሉ አመለካከቶች ለስንት ዘመን ሲወርድ ሲዋረድ በመጣው ልማድ መሰረት ይተረጎማሉ። ወንዱ መፈለጉን ገልጾ ሴቷ አልፈልግም ብትል የት ልትገባ? ወንዱ ‘ጀግንነቱ’ ይመጣበታል፣ ያኔ ሲሻው አስገድዶ ይደፍራል፣ ካልሆነም አይቀጡ ቅጣት ሊሰጣት ወንጀል ይፈጽምባታል። እጅግ ኣድርጎ የሚያሳዝነው ግን ስለወሲብም ሆነ ስለ ፍቅረኛነት ምንም የማያውቁትን ሴት ህጻናት የሚደፍሩ መነሳታቸው ነው። በዘመናዊው መንግስት ልማድ መሰረት ህጻናትን የማሳደግ ሃላፊነት የወላጆች ብቻ አይደለም። የመንግስትም ነው። ለዚህ ነው የዳበረ ስርኣት ባለባቸው አገሮች ለህጻናት መደጎሚያ ተብሎ ወላጆች ደሞች ላይ የሚጨመር አለ። የመንግስት ሚና አዚህ ላይ ብቻ አያበቃም። የማንኛውም ዜጋ መብትና ደህንነት ሃላፊነት የመንግስት ነው። መንግስት ይህንን ሃላፊነቱን ካልተወጣ ግለሰብ ወላጆች የልጆቻቸውን ደህንነት ለማስከበር በራሳቸው ርምጃ ይወስዳሉ። መንግስት “ተዉ” ሊላቸው አይችልም። አንዲህ ያለ ሁኔታ ከመፈጠሩ በፊት ግን መንግስት ሚናውን ይጫወታል። ያኔ በርግጥም መንግስት አለ ሊባል ይችላል። ለመሆኑ የሴቶች መብት መከብር የልማትም ሆነ የዲሞክራሲ መሰረቱ መሆኑን ስንቶቻችን እናውቃለን? ልማት ከተማን በመብራት ማንቆጥቆጥና ህንጻ በህንጻ ማድረግ የሚመስላቸው ካሉ ወደ ቀልባቸው ይመለሱና መጀመሪያ የሰብኣዊ ፍጡሩ ደህንነት ይከበር እንላለን። ህግ ኣስከባሪው ይህንን ስራውን እንዲወጣ የሚጠይቀው ወጪ ወጥቶ ህጉ ተከብሮ ዜጎችም ህጻናትም የሰላም ንፋስ እንዲተነፍሱ ማድረግ የልማት የመጀመሪያው ስራ ከሆኑት አንዱ ነው። ልጄ በሆነ ኣውሬ ተደፍራ የምትገደል ከሆነ ከተማው መብራት በመብራት መሆኑ ለኔ ምኔ ነው? ለመሆኑ የሴቶች መብት ጉዳይ የልማትም ሆነ የዲሞክራሲ መሰረቱ መሆኑን ስንቶቻችን አናውቃለን? ብለናል። ይህ ምን ማለት ነው? ይህ ማለት ኢትዮጵያ ወደ ዘመናዊ ህብረሰብ ወይም ልማት በምታደርገው ሽግግር ዋናው መሰረቱ/መነሻው ህብረሰቡ በሴቶች ላይ ያለው አመለካከት ወደ ሰብአዊነት ሲቀየር መሆኑ ላይ ነው። ይሄ መቀያየር (ትራንስፎርሜሽን) የሌለበት ልማት እንገነባለን ማለት ቀፎውን ያለ ማር ማስቀረት እንደ ማለት ነው። ሁለተኛ፡ ልማት እንደ ሂደት መሰረታዊ የህብረሰቡን ለውጥ ስለሚመለከት ህብረሰቡ አሁን ካለበት ደረጃ ኣንድ ደረጃ ከፍ እያለ ደረጃ በደረጃ እንዲሄድ የሚጀምር ሂደት ነው እንጂ እንደ ፌንጣ የእድገት ደረጃውን ሳይጠብቅ፣ መሰረት ሳይኖረው ተስፈንጥሮ ወደ ሌላው በመዝለል ልማት ኣይመጣም። ሴቶችን ካሉበት ኣዘቅት እንዲወጡ ባንድ በኩል ህብረሰቡን የማያስተምር በሌላ በኩል ደግሞ ከሚደርስባቸው ጥቃት ለመታደግ ደህንነታቸውን የማያስከብር መንግስት ልማትን ሊያመጣ አይቻለውም። በተጨባጭ የሴቶችን መብት በሚመለከት ልማት ማለት ሴቶች የሚደርስባቸው ጥቃት ሲቆም፣ ለዚህም መንግስት ያለበትን ህግ የማስከበርና የማስተማር ሃላፊነት ሲወጣ፣ የሲቪል ህብረሰብ ድርጅቶችም የሴቶችን መብት ለማስከበር ቅድሚያ ሰጥተው ሲሰሩ፣ የትምህርት ተቋማትም በዚህ ረገድ ተገቢውን የሰብ ኣዊ መብት ትምህርት ሲሰጡ፣ ግለሰቦችም ያለባቸውን ሃላፊነት ሲወጡ ነው። በዚህ ረገድ ከተሰራና ሁሉም በየፊናው ሃላፊነቱን የሚወጣ ከሆነ የማይቀየር ክስተት የለም። ወንዶች ሴቶች ላይ የሚፈጽሙት ወንጀል መነሻው ተፈጥሯዊ አይደለም። ሊቀየር ይችላል። አለበለዚያ መንግስትም በንዝህላልነቱ ከቀጠለ፣ ህብረሰቡን የሚያስተምር ሂደት ከሌለ ንቃት የሌለበት የእውር ድንብር መሆኑ ኣይቀርም፣ ብዙ ፌቨኖችም የጥቃቱ ሰለባ መሆናቸው ኣይቀርም። ያሁኑ ሁኔታ ሳይቀየር ከቀጠለ መንግስትም ህግ የማስከበሩን ግዴታውን ካልተወጣ ሰዎች “መንግስት እንደሌለ” ቆጥረው ህጉን እጃቸው ውስጥ ለማስገባትና ወንጀለኞችን መቅጣት ልጆቻቸውን በህይወት የሚያቆይ ጉዳይ እንደሆነ ተረድተው ርምጃ መውሰድ ሊጀምሩ ይችላሉ።
ኧረ እየተስተዋለ! ይቺን ጽሁፍ ለመጻፍ ያነሳሱኝ ባለፉት ወራት ከብልጽግና ፓርቲ ጉባኤና ከጠቅላይ ሚኒስትሩ ንግግሮች የታዘብኳቸው አንዳንድ መልክቶች ናቸው። የብልጽግና ፓርቲ ባገሪቱ ገዢ ፓርቲ እንደ መሆኑ የሚሰራቸው ስራዎች የሚጠቅሙት ወይም የሚጎዱት ፓርቲውን ብቻ ሳይሆን አገሪቱንም ስለሆነ ፓርቲው ያደረጋቸውን ስህተቶች እንዲሁም የፓርቲው መሪ (ጠ. ሚኒስትሩ) የሰጧቸው የተሳሳቱ መልክቶች እንዲታረሙ ማሳሰብ ያንድ ዜጋ ግዴታ ስለሆነ ይቺን አጭር ጽሁፍ አቀርባለሁ። መጀመሪያ በፓርቲው ጉባኤ ያመራር ምርጫ ስርአት ላይ የታዘብናቸውን ግድፈቶች እናስቀድም። በምርጫ ቦርድ ደምብ መሰረት አንድ ፓርቲ ምርጫ ሲይካሄድ ያንን የምርጫ ስነ ስርአት የሚመራ አንድ የአመራር አስመራጭ ኮሚቴ መኖር አለበት። ስነ ስርአቱንም በሊቀ መንበርነት የሚመራው የኮሚቴው ሊቀመንበር ወይም ኮሚቴው ከመሃሉ የሚመርጠው ሰው መሆን አለበት። እንደ ገዢ ፓርቲ ብልጽግና እነዚህን ደምቦች ማክበር ብቻ ሳይሆን ደምብ በማክበር ተምሳሌትም መሆን ይጠበቅበታል። በእለቱ ያየነው ግን ቢያንስ ጥፍር ውስጥ የሚያስገባ ነበር። ጠ. ሚኒስትሩ ራሳቸው ሊቀመንበር ሆነው ያንን ስነ ስርአት ሲያካሂዱ የራሳቸውንም ተጠቋሚነት ስማቸውን እየጠሩ የምትደግፉ ወይም የምትቃወሙ እያሉ ሲመሩ ምርጫውን ድራማ ወይም አርቲፊሺያል አስመስሎታል። ፓርቲው የምርጫ ስነ ስርአቱን ባለማክበሩ የምርጫ ቦርድ ምን እንዳለ እስካሁን እልሰማንም። ይቺን የምታህል ቀላል ስነ ስርአትን ባለማክበር ፓርቲው ያፈሰው ትዝብት ጎጂ ነው። ሁለተኛው አስተያየቴ ጠ. ሚኒስትሩ ለፓርቲያቸው ማእከላዊ ኮሚቴ ሰጡ ስለተባለው “ስልጠና” ነው። ጠ. ሚኒስትሩ በተመሳሳይ መንገድ ሰጡ የተባለው “ስልጠና” ሲደረግ ለሁለተኛ ጊዜ ነው። የመጀመሪያው ከምርጫው በኋላ ለተቋቋመው አዲሱ ካቢኔ አባላት የተደረገው “ስልጠና” ነው። እስካሁን ያስተዋልናቸው “ስልጠናዎች” በርግጥም ስልጠና ሳይሆኑ ዲስኩሮች ቢባሉ ይሻል ነበር። አንድ ሰው መድረክ ላይ ተቀምጦ ብዙ ሰው አዳማጭ ሆኖ ለሰአታት ጥያቄም፣ አስተያየትም፣ ክርክርም ሳይደረግ የሚደረግ ንግግር ስልጠና ሊባል አይቻለውም። ስልጠና አንድ ዓይነት የትምህርት ዘይቤ ነው። በትምህርት ሂደት ወስጥ ደግሞ ቢያንስ ጥያቄና መልስ ያለበት፣ ሲልም ባንዳንድ ነጥቦች የማይስማሙ ሰዎች ተቃውሟቸውን ብቻ ሳይሆን የተለየ አስተያታቸውን የሚያቀርቡበት የመማማር አካሄድ ነው። በተለይም ለፖለቲካ ፓርቲዎች ስልጠና ሲደረግ ከዚያ ስልጠና ውስጥ አስተያየቶች ነጥረው እንዲወጡ የሚደረግበት ነው። ስለሆነም ያ ዲስኩር ስልጠና መባሉ ያስተዛዝባል። የሚገርመው፣ ከቀረበው ዲስኩር አንዳንዶቹ እጅግ አድርገው “ሀ” “ሁ” (ኤሌሜንተሪ) የሆነ ጉዳዮች እንደ ታላቅ ንድፈ ሃሳብ ሲቀርቡ ተደምጧል። እንዲህ ያሉ ሀ ሁ የሆኑ ጉዳዮችን የማያውቅ ያንድ ገዢ ፓርቲ አባል ይኖራል ብሎ መገመት ያስቸግራል። ማንም አዳማጭ የብልጽግና ፓርቲ አመራር አባላት እነዚህን ሀ ሁ ጉዳዮች የማያውቁ ከሆነ የአመራር አባል ለመሆን ብቃቱ የላቸውም ብሎ መደምደሙ የማይቀር ነው። ይኼ ከሆነ ደግሞ ይቺ አገር እንዲህ ባሉ ሰዎች ነወይ የምትመራው? ብሎ መጠየቁ አይቀርም። በኢህአዴግ ጊዜም አገሪቱ እንዲሁ ብቃት በሌላቸው ሰዎች እየተደናበረች እንደነበር ማስታወስ ያስፈልጋል። አሁን ደግሞ አዲስ ሃሳብ (ፓራዳይም) ተብሎ ‘ስልጠና’ ከተሰጠበት አንዳንድ ነጥቦችን እናንሳ። ለመሆኑ ላገሪቱ አዲስ ሃሳብ ሲባል በይዘት ምንን ያካተት መሆን አለበት? በጣም ሰፋ ባለ አቀራረብ ለኢትዮጵያ የሚያስፈልግ አዲስ ሃሳብ (ፓራዳይም) የፖለቲካ (የመንግስት ምስረታ፣ ዲሞክራሲ፣ ወዘተ ...) የኤኮኖሚ (የገጠር ልማትና ኢንዳስትሪያላይዜሽን) እንዲሁም የሶሻል ፈርጆችን የያዘ መሆን አለበት። ባጭሩ አገሪቱን እጅ ተወርች አስሮ የያዟት ጉዳዮች ምን ምን ናቸው የተባሉትን ጥያቄዎች ማንሳት የግድ ነው። ፓርቲው አዲስ ሃሳብ በዚህ ረገድ የሚያወጣ ከሆነ ያወጣጡ ስነ ስርአት ወሳኝ ነው። በየትም አገር እንደሚደረገው መጀመሪያ በነዚህ ጉዳዮች ላይ አንድ መንደርደሪያ ጽሁፍ ቀርቦ የአመራሩ አባላት ቀደም ብለው አንብበው ሃሳባቸውን ይዘው ለጉባኤው መዘጋጀት አለባቸው። የአመራሩ አባላትም ላገሪቱ ይበጃል ያሉትን ከቀረበው ጽሁፍ ባይገናኝም እንኳ ይዘው ሊመጡ ይገባል። ከዚያ በጉባኤው ላይ በጣም በዝርዝር ውይይት ብሎም ክርክር ተደርጎ ስምምነት የተደረሰባቸው ነጥቦች እየተቋጩ ያ አመለካከት ያመራሩ አመለካከት ሆኖ ይዘገባል። ከዚያ በኋላ የፓርቲው አቋም እንዲሆን ደግሞ የፓርቲው አባላት የሚወከሉበት ኮንግሬስ ተደርጎ በአባላቱ ሲጸድቅ የፓርቲው ሀሳብ ሆኖ ይጠናቀቃል። ማንኛውም ሀሳብ/ቀመር አዲስ ሃሳብ (አዲስ ፓራዳይም) ስለተባለ ብቻ አዲስ ሃሳብ ነው ማለት አይደለም። አንድ ሃሳብ አዲስ እንዲባል በርግጥም ሃሳቡ በየትም ቀርቦ የማያውቅ መሆነ አለበት። እንዲህ ከሆነ ያኔ ፓርቲው በርግጥም አዲስ ሃሳብ ነድፏል ይባላል። እንዳየነውና እንደሰማነው ከሆነ ጠ. ሚኒስትሩ ያቀረቡት ሃሳብ ከተለያዩ ዌብሳይቶች (ድህረ ገጾች) የተገኘ በመሆኑና በተለይም ራሳቸው አንድ ቦታ ላይ እንዳሉት ከሌላ ጸሃፊ እንደተገኘ ገልጸዋል። ስለዚህ አዲስ ሀሳብ ነው ሊባል አይችልም ማለት ነው። እንግዲህ ወደ ብልጽግና ፓርቲ አሰራር ስንመጣ እንዲህ ያለ የውይይትና ክርክር ስርአት እንዳልነበር በገሃድ በቴሌቪዥን ያየነው ነው። ይኸም በተራው በፓርቲው ውስጥ ስላለው ‘ዲሞክራሲ’ ጠባይ ይነግረናል። የምርጫ ቦርድም በሌሎች ፓርቲዊች ላይ የሚጭናቸውን ስርአቶች በገዢው ፓርቲም መከበር አለመከበራቸውን መመርመር አለበት። ህግ የሚወጣው ለሌሎች ብቻ እንጂ ለኔ አይደለም ካልተባለ በተቀር። ብልጽግና ፓርቲ የውስጠ ፓርቲ ዲሞክራሲ ተምሳሌት ሊሆን ይችላልን? ሲጀመርስ ውስጣዊ አሰራሩ ዲሞክራሲያዊ ነውን? አንድ ፓርቲ በውስጣዊ አሰራሩ ዲሞክራሲያዊ እንዲሆን ከሁሉ አስቀድሞ መዋቅር ያስፈልገዋል። መዋቅር ከሌለ የስራ ክፍፍል ሊኖር አይችልም፤ የስራ ክፍፍል ከሌለ ደግሞ ግለሰቦች በተለይም ስልጣኑ ላይ ያሉት እንዳሻቸው ያሽከረክሩታል ማለት ነው። በርግጥ ግለሰብ መሪዎች ከሌሎቹ ከፍ ብለው ሊታዩ የሚገባቸው በስራቸው ብቻ ሳይሆን በስነ ምግባራቸውም ነው። የፓርቲ መሪዎች ለአባሎቻቸው ምን ያህል ቅርብ ናቸው? ምን ያህል ሃሳባቸውን ያዳምጣሉ? ምን ያህል አባላቱ ሃሳባቸውን እንዲገልጹ ይገፋፋሉ? ለአባሎቻቸው የሚያስተምሩት ትህትናን ነው ወይስ የበላይነትን? እነሱ ብቻ አዋቂ መሆናቸውን ወይስ አባላቱም ጠቃሚ ሃስብ እንዳላቸው መገንዘብ? በፓርቲው ውስጥ መደማመጥ አለ? ወይስ ‘መደማመጥ’ አንደ ዲሞክራቲክ ሴንትራሊዝም ከላይ ወደ ታች ብቻ ነው? እነዚህ ጉዳዮች ባንድ ፓርቲ ውስጣዊ አሰራር ውስጥ ወሳኝ ሚና አላቸው። ዲሞክራሲ መኖር አለመኖሩ የሚለካውም በዚህ ነው። በድምጽ አስጣጥ ብቻ አይደለም። ባጭሩ ብልጽግና በውስጣዊ አሰራሩ በርግጥ ዲሞክራሲያዊ ነው? ወይስ ልክ እንደ ድሮው እንደ ኢህአዴግ? ግልጽና ሁሉን አሳታፊ ውይይት? ወይስ እንደ መለስ ዜናዊ ዲስኩርና ጡንቻ ብቻ? በስህተት ‘ስልጠና’ የተባለው የጠ. ሚኒስትሩ ዲስኩር በይዘቱ ላይ አስተያየት እንስጥ ከተባለ ያነሷቸው የተለያዩ ሃሳቦች መያያዝ አለመያያዛቸውን፣ ቅደም ተከተል ይኑረው አይኑረው፣ አንዱ ወደ ሌላው በሎጂክ መፍሰስ አለመፍሰሱን ትተን (ምናልባት በሌላ ጊዜ እንመለስበት ይሆናል) እንዲያው ከተነሱት ነጥቦች ባብላጫው እንደ ሃሳብ መልካም ሃሳቦች ይዘዋል ማለት እንችላለን። ይሁንናም ዓቢይ ካነሷቸው ነጥቦች ባንዳንዶቹ ላይ አስተያየት እንስጥና አንደኛውን እዚህ ጋ እናንሳ። ደርግ የመሬት ለአራሹን ጥያቄ ኢህአዴግ ደግሞ የብሄርን ጥያቄ ለመመለስ ቢሞክሩም ችግራቸው ዲሞክራሲ ባለመፍቀዳቸው በመሆኑ ጥያቄዎቹ ሳይመለሱ ቀሩ አይነት ስላሉት አጭር አስተያየት እንስጥ። ለመሆኑ ዓቢይ ዲሞክራሲ ሲሉ ምን ማለታቸው ነው? አሁን ዲሞክራሲ አለ ሊሉን እንዳይሆን! እይተስተዋለ! እንላለን። ዲሞክራሲ አንዳንድ ሃሳቦች በግል ጋዜጦችና መገናኛ ብዙሃን ተገለጹና ዲሞክራሲ አለ ሊባል ነው? ለመሆኑ ዓቢይ ዲሞክራሲ የሚሉት ምኑን ነው? ዲሞክራሲስ በኢትዮጵያ ተጨባጭ ሁኔታ እንዴት ይገለጻል? በሳቸው አስተሳሰብ ዲሞክራሲ ምን እንደሆነ፣ በኢትዮጵያስ መገለጫው ምን እንደሆነ ለምን አይነግሩንም? ዲስኩሩ ለምን ይኼን ዓብይ ጥያቄ ይስታል? ዲሞክራሲ ስለጎደለው የደርጉ መሬት ላራሹም የኢህአዴግም ብሄር ጥያቄ ለምን ስራ ላይ አንዳልዋለ በዝርዝር አላስረዱንም። እነዚህ ጥያቄዎች የራሳቸው ልዩ የሆነ ታሪካዊ ጠባይ ሲኖራቸው የታለመላቸውን ግብ ያልመቱበት ዋና ዋና ምክንያቶች የተነሱበትን ታሪካዊ ሁኔታዎች በመተንተን ሊገለጽ የሚገባው ነው እንጂ በደርግ ጊዜ የነበረው ሁኔታና በኢህአዴግ ዘመን የነበረው የፖለቲካ ሁኔታ ምንም ልዩነት ሳይኖረው የተከሰቱ ስላልሆኑ እነዚህ ጥያቄዎች ራሳቸውን የቻለ ትንተና ይጠይቃሉ። ከዲሞክራሲ አስተሳሰቦች አንደኛው በእምነት በኩል ያለው እኩልነት ነው። አማኞች የፈለጋቸውን ማመናቸውና እምነታቸውንም ያላንዳች ሳንካ ማካሄድ መቻላቸው አንድ ጉዳይ ነው። ግን ሃይማኖት ከመንግስት፣ መንግስትም ከሃይማኖት ነጻ መሆን ስላለባቸው መንግስት ሴኩላር መሆኑን ሁልጊዜ ማሳየት አለበት። ባንድ አገር ውስጥ የሚኖሩ ሰዎች ሁሉም አንድ ዓይነት እምነት እንደሌላቸው ሁሉ በሃይማኖት የማያምኑ ሰዎችም እንደመኖራቸው የነሱም ያለማመን መብት መከበር አለበት። አማኝ እንደ ሰው ከፍ ያለ፣ የማያምን ዝቅ ያለ አይደለም። ያገር መሪዎችም በተቻላቸው መጠን ሴኩላር መሆናቸውን ማሳየት አለባቸው እንጂ በሃይማኖቶች መሃል ወይም ባማኞችና በማያምኑ መሃል ማበላለጥ ውስጥ መግባት ተገቢ አይሆንም። ጠ. ሚኒስትሩ በትክክሉ ያልገለጿቸው አያሌ ነጥቦች አሉ። ሁሉንም ለመጥቀስና አስተያየት ለመስጠት ብዙ መጻፍን ይጠይቃል። “ብሄርተኛነት የበላይነት ስሜት” ስለመሆኑ የገለጹት፣ ለፓርቲያቸው መሪዎች ስለ ሞኒተሪንግና ኢቫሉዌሽን ያነሱት ብዙ አስተያየት የሚያሰጥ ነበር። አንድ የማናልፈው ጉዳይ ግን ስለ አገራችን ትውልዶች ያሏቸው ነው። የተለያየ ስም የሰጧቸው ትውልዶች የተጫወቱትን ሚና ለመዘርዘር ሞክረዋል። በዚህ መስማማትም አለመስማማትም ያለ ነው፤ ያስተያየት/የግምገማ ጉዳይ ስለሆነ። የዓቢይ ድክመት ዋነኛው እነዚህ የተለያዩ ትውልዶች በተለያየ የታሪክ ወቅት እንደመነሳታቸው የተለያየ ሚና እንዲወስዱ ያደረጋቸው የተነሱበት ታሪካዊ ወቅት እንዴት የተለያየ ሚና ሊኖራቸው እንዳስቻላቸው አለመተንተናቸው ነው። አንድ ትውልድ ባንድ ወቅት ያለ ምንም ህብረሰባዊና ፖሊቲካዊ ግንኙነት ከሰማይ ዱብ የሚል አይደለም። ስለዚህ እያንዳንዳቸው የተነሱበት ታሪካዊ ሁኔታ መገለጽ ይኖርበታል። ከሁሉም በላይ ደግሞ እነዚህ ትውልዶች በተለያየ የታሪክ ወቅት የተለያየ ሚና ቢጫወቱም አንደኛው ሌላውን እንዴት እንደተካው፣ አንዱ ለሌላው እንዴት ተምሳሌት ወይም የተለየ ሊሆን እንደበቃ መተንተን ይገባ ነበር። አንዳንድ ጊዜ ጠ. ሚኒስትሩ ባገሪቱ ምሁራን ወይም ታሪክ አዋቂዎች ብሎም የፖለቲካ ሳይንቲስቶች የሌሉ ይመስል በደፈናው የሚናገሯቸው ነገሮች አሉ። ለምሳሌ በቀደም ስለ60ዎቹ ትውልድ ሲናገሩ “ሁሉም ሶሻሊስቶች ሆነው ተቀምጠው መወያየት አልቻሉም” ይላሉ። ከሁሉ አስቀድሞ ይኼ እኮ የብዙ አገር ሶሻሊስቶች ተመክሮ ነው። የሶሻሊስት አስተሳሰብ እንደ ሃይማኖት ህግጋት ባንድ ወጥ የተደነገገ ሳይሆን የራሱን ያስተሳሰብ ኤቮሉሽን ተከትሎ የሄደ ነው። ከማርክስ በፊት የሶሻሊዝም አስተሳሰብ ነበር። የማርክሲዝምን ሃሳብ የተቀበሉትም ቢሆኑ በተለያ የጊዜና ሁኔታ በትንተና፣ ሁኔታዎችን በመተርጎምና የተለያየ ፖሊሲ በመከተል መለያየታቸው የታወቀ ነው። ቻይናና ሶቭየት ህብረት ጦርነት ቀረሽ ጠላትነት ውስጥ ገብተው ነበር። ያ ትውልድ ሶሻሊዝም ቢልም የተከፋፈለው እንደ ሌሎች ሶሻሊስቶች ሁሉ በአተረጓጎምና በትንተና ነበር። ካፒታሊዝም ነው ሃይማኖቴ ያለው ከበርቴም እኮ ያለው የፓርቲ ብዛት ከሶሻሊስቶቹ ይበልጣል። ሁሉም ባንድ አስተሳሰብ ነው የምናምነው ማለታቸው ሁልጊዜ ያስማማቸዋል ማለት አይደለም። ሙስሊሙና ክርስቲያን በአንድ ዓምላክ ያምናሉ። ለምን አንድ አይሆኑም አይባልም። ኦርቶዶክሱና ጳንጤው መጽሃፋቸው አንድ ነው፣ ለምን ላንድ ዓይነት አተረጓጎም ተቀምጠው አይወያዩም? ዩናይትድ ስቴትስ ብትሄዱ ፕሮቴስታንቲኒዝምን በተቀበሉት መሃል ከአንድ ሺ በላይ የተለያዩ ቤተ ክርስቲያኖች አሏቸው። እነዚህ ፕሮቴስታንቶች ዓይን ለዓይን አይተያዩም። ለምን የሚለውን መመለስ ያስፈልጋል፤ ታሪካዊ ማስረጃውንም ማረጋገጥ የግድ ነው። ያንን ትውልድ ብቻ ነጥሎ በዓለም ላይ አንድ ሃሳብ ኖሮት ሳይስማማ የቀረ ትውልድ አስመስሎ ማቅረብ ትክክለኛ አካሄድ አይመስለንም። ከሁሉ የደነቀን ደግሞ በኢህአዴግ ጊዜ ስለ ወጣው ትውልድ ሲናገሩ “የገባበት ሶሻል ኮንትራት ያልገባው ነበር” ያሉት ነው። አንዳንድ ጊዜ ዓቢይ በሙሉ ድፍረትና ርግጠኛነት ሲናገሩ በዛች ወቅት የምናውቀውንም ወደ መጠራጠር እንድንሄድ ያደርገናል። ሶሻል ኮንትራት እኮ በዘመናዊ መንግስትና በሲቪል ህብረሰብ መሃል የሚደረግ፣ በኅገመንግስትና በኅግ የተደነገገ አንዱ የሌላውን ታሪካዊ ሚና የተቀበለበት ስለዚህም የሚከባበርበት በታሪካዊ ሁኔታ የመጣ ስምምነት እንጂ በተወሰኑ ኃይሎች መሃል የተጻፈ ውል አይደለም። ሶሻል ኮንትራት ሲባል የምናውቀው ይኼ ነው። ኢህአዴግን የሚያህል ነፍሰ ገዳይ መንግስት፤ ባገራችን የሲቪል ህብረስተብ እንዳይወጣ ሌት ተቀን ሲሰራ የነበረ መንግስት እንደ መሆኑ በዚህ መንግስት ጊዜ የምን ሶሻል ኮንትራት እንደነበር እንኳን ‘ነበር’ ብለን ልናወራ ማሰብ እንኳን አይቻልም። ቀጥለው ደግሞ “ፌዴራሊዝም የተተገበረው ገና አሁን ነው ... ክልሎች 100% ስልጣን አላቸው” ይሉናል። ፌዴራሊዝም እኮ ያለ ምንም ማእከልነት (ሴንትራሊዝም) ሁሉም እንደ ፈለገው የሚፈነጭበት ስርአት ነው ማለት አይደለም። በፌዴራሊዝም ስር ያለው አንጻራዊ ነጻነት (ሪሌቲቭ ኦቶኖሚ) እኮ ባንድ የታሪክ ወቅት ያስፈልጋል ተብሎ ታምኖበት የተበጀ መዋቅር እንጂ የተለያዩ ክፍሎቹ እንደ ፈለጋቸው የሚሆኑበት የፌዴራል መንግስት ምንም የማያገባው ነው ማለት አይደለም። 100% ነጻ ናቸው ማለትስ ምን ማለት ነው? ከሁሉ የሚገርመው እንዲህ ያለ ከመሰረቱ ስህተት የሆነ ነገር ሲነገር አንድ ሰውም አለመቃወሙ ነው። የብልጽግና ውስጠ ዲሞክራሲ “እርግብ ስትነሳ እጅህን አንሳ፣ እርግብ ስትቀመጥ ...” የመሰለ የቡሄ ጨዋታ እንዳይሆን እንፈራለን። ስለፋሺዝምም ያሉት ፋሺዝምን እንደንረዳ ሳይሆን ፋሺዝምን እንዳንረዳ የሚያደርግ ነው። ስለ አብዮትም ያሉት እንዲሁ ነው። አብዮትን ከዘር ማጥፋትና ጦርነት ተርታ አሰልፈውታል። አብዮት እኮ ህብረሰባዊ ለውጥ ነው። ራሳቸውን ዓቢይን ስልጣን ላይ ያመጣው ለውጥ እኮ ራሱን የቻለ አብዮት ነው። አብዮት ያለ ምንም ደም መፍሰስም ሊመጣ ይችላል። የሶቭየት ህብረት ሲፈርስና በኋላ ወደ ምስራቅ አውሮፓ ተዛምቶ ስታሊኒስት የነበሩት መንግስታት አንድ በአንድ ሲገረሰሱ ሩሜኒያ ውስጥ የጥቂት ሰዎች ህይወት ከመጥፋቱ በቀር ያ ሁሉ ለውጥ በሰላማዊ መንገድ የተከናወነ ነበር። በቀዝቃዛው ጦርነት ወቅት ሶስተኛው የዓለም ጦርነት ሊነሳበት ይችላል የተባለለት የበርሊን መከፋፈል የምስራቅ ጀርመን መንግስት ሲፈርስና ያ ሁሉ ለውጥ ሲመጣ በስላም ነበር። ዓቢይ ቀደም ሲል ብሄርተኛነት የበላይነት ስሜት መሆኑን በማጥላላት ካቀረቡልን በኋላ፤ “አይ ... አሁንስ ወደ ዓለም አቀፋዊነት ሊመጡል ነው” ስንል ወደ ኋላ ደግሞ “ዓለም አቀፋዊነት አገራዊነትን ያዳክማል” አሉንና ያቺኑ የተስፋ ጭላንጭል ውሃ ቸለሱባትና ጠፋችብን። ችግሩ ብሄትረኛነት፣ አገር ወዳድነትና ዓለም አቀፋዊነት የተለያዩ የፖለቲካ ፈርጆች ቢሆኑም ምንም ግንኙነት በመሃላቸው የሌለ በቻይና ግንብ የተለያዩ ናቸው ማለት አይደለም። በተለይ አገር ወዳድነትና ዓለማቀፋዊነት ዝምድና አላቸው። አገሩን የሚወድ ከሌሎች አገሮች አገሮች/ኃይሎች ጋር ተባብሮ የጋራ ጠላቱን ለመታገል ዓለም አቀፋዊ ለመሆኑ ጥርጥር አይኖረውም። ኢትዮጵያ ከዩናይትድ ስቴትስ የሚደርስባትን ጫና ለመቋቋም ተመሳሳይ ችግር ካለባቸው አገሮችና ይህንን ጫና ከሚቃወሙት ጋር መተባበሯ የግድ ይሆናል። ተወደደም ተጠላም ያ ህብረት በዓለም አቀፍ ደረጃ የሚደረግ ህብረት ብሎም ትስስር ነው። ስለሆነም ዓለም አቀፋዊነት አገር ወዳድነታችንን ያጠነክረዋል እንጂ ዓቢይ እንደሚነግሩን “አገራዊነትን” አያዳክምም። መስፍን ሃብቱ
ከሱዳን ህዝብ ጋር እንቁም! ድሮም ቢሆን የጃንጃዊት ሚሊሺያ ኮማንደር የነበረውንና የስንትና ስንት የደቡብ ሱዳንና የዳርፉር ህዝቦችን የጨፈጨውን መሃመድ ሃምዳን ዳጋሎን ይዞ ለውጥ ቀልድ ነበር። የሱ የበላይ የሆነው ሃ ብሎ ‘ለ’ን የማይደግመውን አል ቡርሃንን የሚያህል የፖለቲካ መሃይም ይዞ ለውጥ በተለይ ከዳጋሎ ጋር የቀልድም ቀልድ ነበር። ሱዳኖች ከራሳቸው ተመክሮ አልማር ብለው ነው እንጂ በ1973 ወታደሩን ተጠግተው የመንግስት ግልበጣ ሞክረው የነበሩት ተራማጆች ወታደሩ ራሱ እንደኛው ደርግ ለምሳ ያሰቡንን ለቁርስ አደረስናቸው ዓይነት ሆነባቸው። በ1964ም እንዲሁ፣ በ1973 እንዲሁም በ1985ም እንዲሁ ወታደሩን በማመን ‘ማእሌሽ’ ተብሎ ያው አል በሽር ስልጣን ላይ ቂጢጥ ብሎ ስንት ዓመት ሙሉ ማን ያውርደው? ጀግናው የሱዳን ህዝብ እንደ 1964ቱ ና 1985ቱ ሆ ብሎ ተነስቶ ከሁለት ዓመት በፊት አል በሺርንም አወረደው። ግን የሁልጊዜው ችግር የህዝቡ አለመደራጀት እየሆነ በፊት ለፊት በር የወጣው ወታደራዊ ጁንታ ባጓሮ በር እየገባ ይኸው ሱዳን ከ1964 ጀምሮ በወታደራዊ መንግስት ስር ሆነች። ዛሬም የሆነው ያው የወታደሩ ጁንታ መሪዎች እስከ ዛሬ ያደርጉት የነበረው የሱዳን ህዝብ ተወካይ የሆነ ህዝባዊ መንግስት እንዳይቋቋም የመንግስት ግልበጣ ነው። ይኸ ግን ለውጥን የፈለገውን የህዝብ ትግል ያዳፍነዋል? በጭራሽ!! የሱዳን ህዝብ ይዋል ይደር እንጂ ማሸነፉ አይቀርም። አይቀሬ የሆነ የፖለቲካ ክስተት ግን በቅጡ ባልተዳራጀ ህብረሰብ ውስጥ ሁልጊዜ ዋጋ ማስከፍሉ አይቀርም። ለመሆኑ እኛ ኢትዮጵያውያን ይሄን ክስተት እንዴት ነው ማየት ያለብን? ሊከሰቱ የሚችሉ ያካባቢው ፖለቲካ አንድምታዎችስ እንዴት ነው የሚታዩት? ወንድማችንና እህታችን የሆነችውን ሱዳንን (ህዝቧን) እንዴት ልንረዳ እንችላለን? እንዲህ ያለ የግፍ አገዛዝ ሲጫንበትስ ዝም ብለን ማየት አለብን? የደርግም ሆነ የወያኔ ፋሺስታዊ አገዛዝ ሲጫንብን “የዓለም ዓቀፍ ህብረሰብ” የምንለው እስኪረዳን ጠበቅን እንጂ በርግጥ ሊረዳን የሚችለውስ የሱዳን ህዝብ ቢረዳን ብለን ተማጽነን አልነበርምን? ያን ሁሉ ስደተኛ አቀፎና ደግፎ ወንድሞቼ እያለ ያስተናገደንን የሱዳን ህዝብ በዚህ በቀውጢ ጊዜ እኛስ ምን ልናደርግለት እንችላለን? ባሁኑ በግሎባላይዜሽን ዘመን የተለያዩ አገር ህዝቦች ርስ በርሳቸው ከመደጋገፋቸውም በላይ የአንደኛው ህልውና ያለሌላው ህልውና ሊከሰት ስለማይችል (ኢንተርዲፔንደንስ) ዋነኛ ጉዳይ እየሆነ መጥቷል። ኢንተርዲፔንደንስ ደግሞ ያለ ንቃት ዋጋ አይኖረውም። የተለያዩ ህዝቦች ኢንተርዲፔንደንት መሆናቸውን ካልተገነዘቡ ራሳቸውን የቀን ጅቦቹ የሃያላን መንግስታት ራት ይሆናሉ። ስለሆነም ያንድ አገር ህዝብ ሲጎዳ አንደኛው ሊደርስለት ይገባል። ነግ በኔ ነውና። ዛሬ የምእራቡ ሃያላን ኢትዮጵያን ህልውናዋንና ሉአላዊነቷን በመፈታተን ሲያስጨነቋት የሌሎቹን ድጋፍ የፈለግነውን ያህል ሌሎች ህዝቦችም ተመሳሳይ ችግር ውስጥ ሲገቡ በችግራቸው ልንደርስላቸው ይገባል ዛሬ የሱዳን ህዝብ የሃያላኑና የግብጽ ሎሌ የሆነውን የአልቡርሃንን ጁንታ እየተፋለሙ ይገኛሉ። ቀደም ሲል ባደረገው ሰልፍ የሱዳን ህዝብ ”ከኢትዮጵያ ህዝብ ጋር ጦርነት እንፈልግም፤ የኢትዮጵያ ህዝብ ወንድማችን ነው!”ብሎ ጮኋል። እኛስ አሁን የሱዳን ህዝብ ከጁንታው ጋር እየተፋለመ ባለበት ወቅት ድጋፋችንን መግለጽ አይገባንምን? የምእራቡ ኃያላን በህዳሴው ግድብ የተነሳ ግብጽን ደግፈው ለግብጽ የተመቻቸ ስምምነት እንዲደረስ ማድረግ ሲያቅታቸው ከወያኔ ጋር በማበር ያገራችንን ህልውና ሲፈታተኑ ይታያሉ። በዚሁ እቅዳቸው ሱዳንን በጃቸው ማስገባታቸው ዋናው መሳሪያቸው በመሆኑ የሱዳኑ ጁንታ ኢትዮጵያን እንዲተናኮል አስደርገው ከሆነ ጦርነት እንዲከፈት ካልሆነ ደግሞ ለወያኔ በወልቃይት በኩል ኮሪዶር መክፈት ዓላማቸው ነበር። የሱዳኑ ጁንታ እስካሁን ይህንን እንደልቡ ሊሰራ ያልቻለበት ባንድ በኩል የአብደላ ሃምዶክ የሲቪሉ መንግስት እዚህ ውስጥሊገባ ባለመፈለጉ ሲሆን በሌላ በኩል ደግሞ አል ቡርሃን በራሱ በሱዳን ህዝብ ትግል ተወጥሮ ስለተያዘ ነው። የሱዳን ውስጣዊ ችግር እየተባባሰ ሄዶ አንዳንድ ግዛቶችም (ዳርፉር፣ የቀይ ባህር ግዛት) የራሳቸውን አገዛዝ እየጠየቁ ነው። እንዲህ ባለ የፖለቲካ ሁኔታ ውስጥ የኢትዮጵያና የሱዳን ህዝቦች በመሃላቸው ያለውን የረጅም ዘመን ወንድማማችነትና እህትማማችነት ከመቸውም በላይ ዛሬ በመጠበቅ አንዱ ሲጎዳ ሌላው ሊደርስለት ይገባል። ስለሆነም ዛሬ ከአል ቡርሃን ጁንታ ጋር እየተፋለመ ያለው የሱዳን ህዝብ የኢትዮጵያን ህዝብ ድጋፍ ይሻል፤ ያበረታታውልም። በኢትዮጵያ ለሰብአዊ መብትና ለዲሞክራሲ ቆመናል የሚሉ ድርጅቶችና ተቋማት ሁሉ ለሱዳን ህዝብ ድጋፋቸውን ሊያሰሙ ይገባል። መላኩ ተገኝ tegmel@gmail.com
“የኮሪዶር ልማት” ብሎ ነገር መቸም ክቅርብ አመታት በተለይም ‘ከለውጡ’ ወዲህ ይቺ የፈረደባት አገር በተለያየ ቃላት ጋጋታ ስትፈተን ቆይታለች። ያም ሆኖ ቃላቱ በመንግስት መገናኛ ብዙሃን አንዴ ከተነገሩ በኋላ ትርጉማቸውን ማንም ጥያቄ ውስጥ ሳያገባ ሁሉም ሲደግማቸው ይሰማል። የሚገርመው የመንግስት ተቃዋሚ የሆኑ ፓርቲዊችና ማህበራዊ ሚዲያም ጭምር ምንም ጥያቄ ሳያነሱ እነዚህን አዳዲስ ቃላት ሲዘምሯቸው ይደመጣሉ። ከሁሉም የሚገርመው ደግሞ የመንግስት ተቃዋሚ ነን የሚሉት ማህበራዊ ሚዲያዎችና አንዳንድ ተቃዋሚ ፓርቲ መሪዎች ይህንን ትርጉመ ቢስ የቃላት ጥርቅም ያለ ምንም ጥያቄ ተቀብለው ማናፈሳቸው ነው። ከነዚህ ቃላት አንዱና በሰፊው ሁሉም ሲዘምረው የሚሰማው “የኮሪዶር ልማት” የሚለው ነው። ለመሆኑ “የኮሪዶር ልማት” ብሎ ነገር ምንድነው? የኮሪዶር ልማት የሚባል ነገር አለ እንዴ? ከሁሉ አስቀድሞ ኮሪዶር ይለማል እንዴ? ወይስ ልማት መስሏቸው በቀኝና በግራ የተገነቡ ህንጻዎች መሃል ያለው መንገድ እንደ ኮሪዶር ታይቶ ይሄም ‘ልማት’ ነው ለማለት ነው? ወይስ ዋናው ልማት እምቢ ሲል ማደናገሪያ መሆኑ ነው? ያም ሆነ ይህ “የኮሪዶር ልማት” የሚለው ምንም ትርጉም የሌለው የቃላት ጋጋታ ነው። ከተማን ማብለጭለጭ ልማት ነውን? መንገዱ ሁሉ መብራት በመብራት ስለሆነ የከተማው ድሃ ዳቦ አገኘ ማለት ነውን? አፍዝ አደንግዝ መብራት ልማት አያመጣም፣ ሰዉ አፉን ከፍቶ “ወቸ ጉድ!” ብሎ እያለ መብራቱን ስላደነቀ ለተከፈተው አፉ ዳቦ ይሆንለታል ማለት አይደለም። ከዚሁ “የኮሪዶር ልማት” ጋር መታየት ያለበት ደግሞ የቤተመንግስትና የፓርኮች ግንባታ ነው። አሁን ማ ይሙት ለከተማው ድሃ የሚያስፈልገው እንደ መብራትና ውሃ አገልግሎት ማቅረብና እንዲሁም ቁሻሻ ማስወገድ ነው? ወይስ ከአፍሪካ በከፍተኛ ወጪ በመገንባት ተወዳዳሪ የሌለው ቤተ መንግስት መገንባት? ለቤተ መንግስቱና ፓርኮች መገንቢያ የሚወጣው የተወሰኑ ፋብሪካዎችን ሊከፍትና ለድሃውም የስራ እድል የሚከፍት ሊሆን ይችል ነበር። ከዚያም በላይ በከተሞች ያሉትን የመብራትና ውሃ አቅርቦቶች ማሻሻል ብሎም የቁሻሻ ማስወገጃ ስርአትን ማዳበር ያስችል ነበር። ልማት በተለይም የከተማ ልማት የሚጀምረው ከዚህ ነው። አንዳንድ የመንግስት ባለስልጣናት ቅድሚያ እንደ ኮሪዶር ልማት ላሉት መሆኑን ለተቃወሙት መልስ ሲሰጡ ፖሊሲያቸው ለምን ትክክል እንደሆነ ለማስረዳት ቢጥሩም ክርክራቸው መሬት ጠብ የሚል አይደለም። ለምሳሌ በከፋ ውስጥ ስለተሰራው ሪዞርት (የቱሪስት መዝናኛ) አንድ ባለስልጣን ምን ያህል ትርፋማ ሊሆን እንደሚችል ተናግረው ነበር። አሁን ማ ይሙት ከጦርነት አባዜ ባልተላቀቀችው አገራችን የትኛው ያበደ ቱሪስት ነው አንደኛ ወደ ኢትዮጵያ የሚመጣው፣ ሁለተኛ ከ$300 ዶላር በላይ በቀን የሚከፍለው? ይ ሁሉ ገንዘብ ወጥቶ ሪዞርቱ አፉን ከፍቶ ቁጭ ማለቱ የታወቀ ነው። ይሄ በጠቅላላው መንግስት ስለልማትና ፕላኒንግ ያለውን የተሳሳተ አመለካከት ያሳየናል። ይልቅ ይሄን ትርጉም የሌለውን “የኮሪዶር ልማት” ትተን ስለርግጠኛው የከተማ ልማት እናንሳ። ከሁሉ አስቀድሞ የከተማ ልማት ባንድ አገር የልማት ሂደት ላይ ከፍተኛ ቦታ ያለው ነው። እንደ ኢትዮጵያ ያሉ አገሮች በዘመኑ የኢንዳስትሪያል ኤኮኖሚ ስላልተንበሸበሹ በአሜሪካው ፕሬዚዳንት ትሩማን “ኋላ ቀር” ተብለው እንደተፈረጁት ከተሞች ባንድ አገር የልማት ሂደት (እነሱ “የኤኮኖሚ እድገት ይሉታል) ውስጥ ቦታ እንደሌላቸው አድረገው ያቀርቡታል። የምእራቡ ኤኮኖሚ የተማሩትም ‘ምሁሮቻችን’ ስለልማት ያላቸው አመለካከት እንዲሁ የተዛባ ነው። ስለዚህ በገጠሩ ልማት በምናገኘው ትርፍ ኢንዱስትሪ እንገነባለን የሚለው የስንቱ የአፍሪካ ምሁርና አገር መሪ ቅዠት እንደሆነ ለመታዘብ አፍሪካ እስካሁን በልማት ረገድ የተጓዘችበትን ማየት በቂ ነው። ባገራችን የተጀመረው ‘የከተማ ልማት’ ደግሞ “የኮሪዶር ልማት” በሚል ጠበል ተጠምቆ ባንድ በኩል የከተማው ህዝብ መንግስት ምን ሊሰራ እንደፈለገ ግራ እንዲገባው ሆኖ፣ በሌላ በኩል ደግሞ ቤቶችና ህንጻዎች እየፈረሱ ከተማዋ መብራት በመብራት እንደትብለጨለጭ ተደረገ እንጂ ርግጠኛው የከተማ ልማት እንደሆነ ምንም እንዳልተነካ ወርደ ብለን እናያለን። ከንቲባዋም ምንም ሳይፈሩና ሳይቸሩ ይሄን ስራ “ኣዲሳባን እንደ ስሟ ማስዋብ” ነው ይሉናል።
ዲፕሎማሲ፣ ዓቢይና ውጭ አገር ያለው ኢትዮፕያዊ ሰኞ ለት ጠ. ሚኒስትሩ ለፓርላማው ባደረጉት ንግግር ውስጥ ካነሷቸው ነጥቦች አንደኛው የዲፕሎማሲው ጉዳይ ነው። አንዳንድ ሰዎች በዲፕሎማሲው መስክ ወያኔ እንደ በለጠን አርገው የሚያቀርቡ አሉ። ይኼ ጨርሶ የተሳሳተ ነው፤ የመንግስትን ዲፕሎማሲ ስኬታማ እንዳይሆን ያደረገው ወያኔ በሚሊዮን ብር የቀጠራቸው ሎቢስቶች ናቸው እንጂ ወያኔ ራሱ በሰራው ስራ አይደለም። ችሎታውም ስለ ሌለው። ወያኔ ገና ከድሮ ጀምሮ ዘላለም ዲፕሎማሲውን በተወሰኑ ፈረንጆች እያሰራ የኖረ ነው። የሚደንቀን ግን የራሳችን መንግስት ዲፕሎማሲ እንዲህ የሚፈለገውን ውጤት ሳያመጣ ሲቀር ነው። ለነገሩ የውጭ ዲፕሎማሲ እንዲሰራ ለማድረግ የሚፈለገው ስራ በመሰረቱ በቀጥታ ከውጭ መንግስታት ጋር ያለው በይነግብር ብቻ አይደለም። ዋናው ጉዳይ የአውሮፓና የአሜሪካ መንግስታት ፖሊሲን ለማውጣትና ለማስፈጸም ውሳኔ ላይ የሚደርሱት እንዴት እንደሆነ ማወቁ ላይ ነው። ይህን ጥያቄ በትክክሉ መመለስ ዲፕሎማሲያችን የት ላይ እንደደከመ ለመረዳት ያስችለናል። ይህን ስንመልስ ነው በዲፕሎማሲው ረገድ በውጭ አገር ያለው ኢትዮጵያዊ (በስህተት “ዳያስፖራ” የሚባለው) ምን ያህል ወሳኝ ሚና ሊጫወት እንደሚችል መረዳት የምንችለው። ውጭ አገር ያለው ኢትዮጵያዊ በእጅጉኑ አብዛኛው በራሱ ጥረት ተፍጨርጭሮ የተማረና ስራ የያዘ ነው። በዚህ ረገድ ያለ ምንም ማጋነን በውጭ አገር የሚኖሩ ኢትዮጵያውያን ጠንካራ ሰራተኞች፣ በተሰማሩበት ስራም ሆነ ትምህርት እጅግ የተመሰገኑ ናቸው። አገራቸውንም በመውደዳቸው ስላገራቸው ዘላለም እንደተጨነቁና እንዳሰቡ ነው። የአገራቸውንም ችግር በሚመለከት ሰልፍ ሲጠራ እንደጎርፍ የሚወጡትም መዋጮም የሚያዋጡት ላገራቸውና ለወገናቸው ባላቸው ፍቅር ነው። ብዙዎቹ አገራቸው እያሉ ያጡትን እድል በቀላሉ ሲያገኙ ወደ ትምህርት በመግባት እስከ ከፍተኛ ደረጃ ድረስ ሊማሩ ችለዋል። ባሁኑ ጊዜ በተለይም በዩናይትድ ስቴትስና ካናዳ በየዩኒቨርሲቲው በማስተማር ላይ የሚገኙት ኢትዮጵውያን ቁጥር እጅግ ብዙ ነው። ችሎታቸውም የተመሰከረለት ነው። ከዚህ አንጻር ካየነው በውጭ አገር ያሉ ኢትዮጵያውያን ያላቸውን እምቅ ችሎታና ኤክስፐርቲዝ ላገራቸው ቢያውሉት በኢትዮጵያ ሊኖር የሚችለውን ለውጥ መገመት አይከብድም። ባሁኑ ወቅት በተለይ ተነጥሎ ላገራችን ኋላ ቀርነት ተጠያቂ የሆነው በመንግስትም ሆነ በክልሉ ሴክተር ገንኖ ያለው ከፍተኛ የችሎታ ማነስ ጉዳይ ነው። በውጭ አገር ያለው የተማረው ክፍል ባገራችን ለሚያስፈልገው በኤኮኖሚ፣ ፖለቲካ፣ ትምህርት፣ ህክምና፣ ወዘተ ... አመራር በመስጠት ቢሳተፍ ሊገኝ የሚችለውን ውጤት በቀላሉ ማስላት ይቻላል። ታዲያ ባገራችን በሚካሄደው የለውጥና የልማት ሂደት ውስጥ ይህን ክፍል ማሳተፍ የሚቻለው እንዴት ነው የሚለውን ጥያቄ ማንሳት ያስፈልጋል። ምን ቢደረግ ነው ይኼ አገሩን በተቻለው አቅሙ ሊረዳ የሚችለውን/የሚፈልገውን ክፍል ማሳተፍ የሚቻለው? እስካሁንስ በሚፈለገው መጠን ሊሳተፍ ያልቻለው ለምንድነው ብለን መጠየቅ ይኖርብናል። አብዛኛው ውጭ አገር ያለው ኢትዮጵያዊ ወደ ውጭ አገር በገፍ የወጣው በደርግ ጊዜ ነው። ታዲያ እንዲህ አገሩንና ወገኑን የሚወደው ኢትዮጵያዊ እንዴት ነው ደርግ ከወረደ በኋላ ባገሩ ጉዳይ በቀጥታ ሊሳተፍ ያልቻለው? መልሱ ቀላል ነው። ወያኔ የተማረ ኢትዮጵያዊ እንደ ጦር ይፈራ ስለነበር ውጭ አገርም ያለው ኢትዮጵያዊ በነጻነትና በቀጥታ በፖለቲካም ሆነ በኤኮኖሚው እንዳይሳተፍ ለማገድ ዓላማው ስለነበር ውጭ አገር ያለው ኢትዮጵያዊ አገሩ መጥቶ ከፖለቲካና መከላከያ/ጸጥታ በስተቀር መስታፈ ይችላል አለ። በህገ መንግስቱም ውስጥ ኢትዮጵያውያን የሁለት አገር ዜግነት ሊኖራቸው አይችልም ብሎ ደነገገ። ስለዚህ ውጭ አገር ያሉ ኢትዮጵያውያን የፖለቲካ ተሳትፎ መብት ሳይኖራቸው፣ ወያኔ በጀመረው የከይሲዎች አገዛዝ ዝም ብለው አንገታቸውን ደፍተው እንዲሩ ወያኔ ደነገገ። ውጭ አገር ያሉ ኢትዮጵያውያን ደግሞ ከሁሉ አስቀድሞ የሰብአዊና የዲሞክራሲያዊ መብት ባገራቸው እንዲኖር ይፈልጋሉ። እንዲህ ያለ መብት በሌለበት ምን ይበጀኝ ብለው ወዳገራቸው ሊመለሱ ይችላሉ? ወያኔ ውጭ አገር ያሉ ኢትዮጵያውያን በራሱ የጨዋታ ህግ ተሸብበው ስለ ሰብአዊ መብትና ስለ ዲሞክራሲያዊ መብት ሳይጠይቁ አንገታቸውን ደፍተው እንዲገዙ ፈለገ። ይሄ ሊሆን ስለማይችል በውጭ አገር ያሉ ኢትዮጵያውያን እጅግ ብዙዎቹ አገራቸው ተመልሰው ማገልገል ቢፈልጉም ሳይመለሱ ቀሩ። ምንም ቢሆን የሚያስቡትን ሳይገላመጡ እንደልባቸው በሚናገሩበትና የህይወት ዋስትና ባለበት በውጭ አገር ለመቆየት ወሰኑ። ከሶስት ዓመት በፊት የወያኔ አገዛዝ መጀመሪያ በኢትዮጵያ ሙስሊሞች ሰልፍ ተደፍሮ ሲገዘገዝ ቆይቶ በኦሮሞና አማራ ወጣቶች ትግል ስልጣኑን ለመልቀቅ ሲገደድና አዲስ መንግስት ሲቋቋም የህዝቡ ተስፋ ከፍ እንዳለው ሁሉ ውጭ አገር የሚኖረውም ኢትዮጵያዊ ተስፋው እንደገና ብድግ አለ። የወያኔ አገዛዝ ያብቃ እንጂ ውጭ አገር አንድም ቀን ማደር የማንፈልገው ለውጡ ልባችንን ቢሰቅለውም ባንድ በኩል ደግሞ አገራችን ተመልሰን ባለን ችሎታ አገራችንን ለማገልገል ይህ ወያኔ የደነገገው ህግ ካልተቀየረ ምን ያህል አስተዋጽኦ ይኖረናል የሚለው ፍርሃት ቀፍድዶ ያዘን። ዓቢይ በመጀመሪያው የፓርላማ ንግግራቸው ብንደመምም በተጨባጭ ግን ያ ከይሲ ህግ እስካልተቀየረ ተሳትፏችን ውሱን መሆኑ እንደማይቀር ታየን። ስለሆነም እስከዛሬ ድረስ እንዲህ ያለ ጽሁፍ መጻፍ ከመሰለ ተሳትፎ የዘለለ ሚና ሊኖረን አልቻለም። ባንዳንድ የመንግስት ባለስልጣናት ዝብረቃ፣ በሚዲያ ሰዎች አሳፋሪ ድክመት፣ ባንዳንድ የክልል ባለስልጣናትና ሰራተኞች ችሎታ ማነስ፣ በዲፕሎማሲው ድክመት እንዲሁም በሌላውም ድክመትና ስህተት ሁሉ እየተሳቀቅን መኖር ተገደናል። ገና ያልተመለሰውና ይህንን ሁሉ ጉድ ያላየውስ ውጭ አገር ያለ ኢትዮጵያዊ ምንም ለማድረግ የፖለቲካ መብት ከሌለው ምን ሊያደርግ ይመለስ? ይኼ ኢትዮጵያዊ እኮ የውጭ አገር ዜግነት የወሰደው ወዶ አይደለም፣ ለህይወት ዋስትና እንጂ። ከቀይ ሽብር የተረፈ፣ ከወያኔ የከይሲ አገዛዝም የተረፈው እኮ ከሁሉ አስቀድሞ የህይወት ዋስትና ይፈልጋል። የውጭ አገር ዜግነት የሚሰጠው ይኼን የደህንነት ዋስትና ነው። ይህ ደህንነት ፖለቲካዊ ብቻ አይደለም። አንደ ሰው ስራ ካጣ ለኑሮው የሚያስፈልገው ድጎማ ሁሉ ይደረግለታል። ውጭ አገር ያለው ኢትዮጵያዊ እንዲህ ያለውን የደህንነት ዋስትና ለምዶ የኖረ ነው። ኢትዮጵያ ውስጥ እንዲህ ያለ የተሟላ ዋስትና እንደሌለ የታወቀ ቢሆንም የፖለቲካ ዋስትና ግን ሊኖር ይችላል። ህግን የመደንገግ ጉዳይ ስለሆነ። መንግስት ፖሊሲውን ማስተካከል ብቻ ነው የሚጠበቅበት። ስለሆነም ውጭ አገር የሚኖረው ኢትዮጵያዊ እንዲህ ዋስትና በሌለበት ሁኔታ ለመስራት አይፈልግም። አንዳንዱም ልጆቹን ጥሎ፣ ሴቷም የምትወደውን ባሏን፣ ወንዱም የሚወዳትን ሚስቱን ትቶ ወደ ኢትዮጵያ ለመምጣት ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው የደህንነት ዋስትና ሁኔታ አስተማማኝ መሆን አለበት። ከዚህም ዋናው የፖለቲካ ነጻነት ነው። እንዲያው ምንም ቢሆን አገሬ ብሎ ከላይ የጠቀስነው ዋስትና ባይረጋገጥም ለውጡ ከወያኔ አገዛዝ ይሻላል ብሎ ለመመለስ ቢፈልግም አሁንም አንዳንድ እንከኖች አሉ ብሎ ስለሚያምን ተመልሶ አገሩን ለማገልገል አይቻለውም። ይህንን ለማድረግ ግን ይህ ክፍል ምን ይፈልጋል? ሰላም፣ መረጋጋት፣ የብሄር ፖለቲካ አምልኮ ቆሞ አገልግሎት ሰጪዎች ቀልጣፋና ትክክለኛ አሰራር መከተላቸው፣ ሃሳብን የመግለጽ ነጻነት ሙሉ ለሙሉ መከበር፣ የመንግስት ሚዲያ አገልግሎት ለህዝብ እንጂ ለመንግስት አለመሆኑ፣ ወዘተ.... ያንድ ብሄር የበላይነት አለ ለሚለው ፍርሃቱ የማያወላዳ መልስ መስጠት፣ በተለያዩ ደረጃዎች የኤኮኖሚ ፕሮጄክቶች ሊጀምር ቢፈልግ ሊያገኝ ስለሚችለው የመንግስት ትብብር ርግጠኛ አለመሆን፣ ወዘተ .... አገር አደጋ ላይ ስትሆን ያሳየው መተባበር ያሉትን ጥርጣሬዎችና ጥያቄዎች አስወግዷል ማለት አይደለም። “ዳያስፖራው” በዲፕሎማሲው ሊካፈል ይገባል እየተባለ ስለ “ዳያስፖራው” የፖለቲካ መብት ግን ምንም አለመነሳቱ ዋና እንቅፋት ሆኖበታል። ስለሆነም ከሁሉ በፊት ፖለቲካዊ መልስ ይፈልጋል። ውጭ አገር ያለው ኢትዮጵያዊ ለላገሪቱ ዲፕሎማሲያዊ ስኬት ያለው አቅም ከፍተኛ ነው። እንደ አውሮፓዊ ወይም አሜሪካዊ ዜጋ ያለው የዜግነት መብት አፍተኛ ስለሆነ ያለበት አገር መንግስት የሚከተለውን የውጭ ፖሊሲ የመጠየቅ ሲልም የመቃወም መብቱ የተጠበቀ ከመሆኑም በላይ በፓርላማ ባልተወሰኑ ግን መንግስት በራሱ በሚወስዳቸው ፖሊሲዎች አንድ ዜጋ የፓርላማ አባላትንና ሌሎች ፖለቲከኞችን እየነዘነዘ ለሚዲያም መረጃ እየሰጠ ፖሊሲው እንዲቀየር ወይም እንዳይሳካ ማድረግ ይችላል። ይኼ እንግዲህ በግለሰብ ደረጃ አንድ ሰው ሊያደርገው የሚችለው ነው። እዚህ ላይ ደግሞ መደራጀትና መቀናጀት ሲታከልበት ውጤቱም ይበልጥ ስኬት ሊያሳይ ይችላል። ጠ. ሚኒስትሩ በንግግራቸው ስለ ዲፕሎማሲው ካነሱት ጉዳይ አንዱ ኤምባሲዎችን የመቀነስና ውጭ ያለውን ኢትዮጵያዊ ትብብር መሻት ያሉት ጥሩ ሃሳብ ነው። ቢሆንም ውጭ ያለው ኢትዮጵያዊ ቢደረግለት ስለሚፈልገው ደግሞ ግልጽ መሆን ያስፈልጋል። መብትና ነጻነትን ያላዘለ ጥሪ የደርጉን “የእናት አገር ጥሪ” እንዳይመስል መጠንቀቅ ያስፈልጋል። ኤምባሲ መቀነስ ሃሳቡ ጥሩ ቢሆንም ሊያስከትል የሚችለውን ያሰራር ምስቅልቅል በቅጡ አጢኖ መዘጋጀትን ይጠይቃል። ውጭ አገር ያለው ኢትዮጵያዊ ከኤምባሲው ስራ ሊሸፍን የሚችለው አድቮኬሲና ሎቢውን ብቻ ይመስለኛል። ሌሎች ክኖትራክቹዋል የሆኑ ጉዳዮችን ሊሸፍን አይችልም። ይህን የመሳሰሉት ስራዎች እንዴት እንደሚሰሩ በቅጡ መጤን አለበት። በርግጥ እንደ ቪዛ ያሉት ጉዳዮች ካዲሳባ ሆኖ በኦን ላይን ሊሰሩ ይችላሉ። ሌሎች በኦን ላይን ሊሰሩ የማይችሉ ጉዳዮች እንዳሉም የታወቀ ነው። የሆኖ ሆኖ ግን ውጭ አገር ያለው ኢትዮጵያዊ በአድቮኬሲና ሎቢ ብዙ አስተዋጽኦ ኢያደርግ ይችላል። ከሁሉ አስቀድሞ ግን የሚገባውን የፖለቲካ መብቱን ማክበር ያስፈልጋል። ውጭ አገር የሚኖሩ ኢትዮጵያዉያን ሁለት ዓይነት ዜግነት ሊኖራቸው እንደሚችልና በፖለቲካውም ለመሳተፍ እንደሚችሉ በህግ መደንገግ አለበት። በርግጥ የሁለት አገር ዜግነት ጉዳይ በኢትዮጵያ መንግስት ብቻ የሚወሰን ሳይሆን የሌሎቹንም አገሮች ህግ የሚመለከት ነው። በሽብርተኞች ምክንያት አንዳንድ አገሮች የሁለት አገር ዜጋነት የሚለውን በህግ ሰርዘዋል። እንዲህ ባለው ሁኔታ ውጭ አገር ያሉ ኢትዮጵያውያን ባገራቸው የፖለቲካ ሂደት ውስጥ የመሳተፍ መብታቸው ግን ሊደነገግ ይችላል። በኢትዮጵያ የፖለቲካ ሂደት ውስጥ ወደ ዲሞክራሲ በሚደረገው ሽግግር፣ ብሎም በኤኮኖሚውም፣ በትምህርትና ህክምና ረድፍ በመሳተፍ ውጭ አገር ያሉ ኢትዮጵያውያን ከፍተኛ አስተዋጽኦ ሊያደርጉ ይችላሉ፤ ... የፖለቲካ መብታቸው ከታወቀና ከላይ የጠቀስናቸው የፖለቲካና ያሰራር እንቅፋቶች ከተነሱ። መስፍን ሃብቱ mesfinhabtu5@gmail.com
የታሪክና የፖለቲካ ትርክቶች እንዳይምታቱ በሪፖተር ጋዜጣ ሐምሌ 5፣ 2012 እትሙ ላይ የወጣው ከረዳት ፖሮፌሰር አበባው አያሌው ጋር የተደረገው ቃለ ምልልስ አስገርሞኛል። በዚህ ጽሁፍ አበባው አያሌው ላነሷቸው አንዳንድ አስገራሚ አስተያቶች መልስ በመስጠት እሰጥ አገባ ለመግባት ሳይሆን የተለየ አስተያየት ለማቅረብ ነው። አንድ ፖሊቲኮ-ታሪካዊ ትንተና ሲደረግ በመሰረቱ ታሪካዊ አቀራረቡ ፍጹም የተጣራና በማስረጃ የተደገፈ ሆኖ ወደ ተፈለገው የፖለቲካ ትንተና ወይም መደምደሚያ ለመድረስ የሚያስችል መሆን ይኖርበታል። የታሪክ ትርክት ብቻውን ትንተና አይሆንም። ትንተና የሚሆነው ባንድ በኩል ወደ አንድ ፖለቲካ መደምደሚያ ለመድረስ የሚያስችል መላ ምት ተደርጎ የፖለቲካል ሳይንስ የትንተና ዘርፎችን በመጠቀም ለምን? እንዴት? የሚሉ ጥያቄዎች እየተዥጎደጎዱና እየተመለሱ በዚህ ረገድ የተወሰነና በግሩ የሚቆም ሃሳብ ሲዋቀር ነው። በሌላ በኩል ታሪካዊ ሁኔታዎች ተለዋዋጭ እንደመሆናቸው አንድ የፖለቲካ ክስተት ሲተነተን በተነሳበት ወቅት ከነበረው ተጨባጭ ታሪካዊ ሁኔታ ጋር እየተገናዘበ መሆን ይኖርበታል። በሶስተኛ ደረጃ ደግሞ እንደ አስፈላጊነቱ አንድ ሁኔታ የከሰተበትን ተጨባች ታሪካዊ ሁኔታ በሌላ ጊዜ ከተከሰተው ታሪካዊ ሁኔታ ጋር እያወደዳሩ ልዩነቶቹን አጉልቶ ማሳየት ይሆናል። የፖለቲኮ-ታሪካዊ ትንተና በዚህ መንገድ መዋቀር ይኖርበታል። የፖለቲካ/ያስተዳደር ችግሮቻችንንም አመጣጥ ሆነ ወይም ገንነው የነበሩ አመለካከቶች እንዴት እንደመጡ ስንተርክ (ዲስኮርስ አናሊሲስ ከሆነ) እንዲያው ትረካ ብቻ ሳይሆን ወደድንም ጠላንም ትንተናን ማድረግ ይጠይቃል። በተለይ ባሁኑ በኢትዮጵያ ሁኔታ ይኼ በተራው ደግሞ ከሁሉ አስቀድሞ ምሁራዊ ስነ ምግባር ይጠይቃል። ምሁራዊ ስነምግባር ከሁሉም በላይ ሃቀኝነትን/እውነተኛነትን ብሎም ትክክለኛ ማስረጃዎችን ማቅረብ ይጠይቃል። ትክክለኛ ማስረጃዎች ደግሞ በጥናት ላይ የተደገፉ፣ አያሌ ሰነዶችን እንደማስረጃ ያጣቀሱ፣ ወዘተ ... የመሳሰሉት እንጂ በየሜዳው እንደ ታሪክ የሚጫረው “በሬ ወለደ” መሆን የለበትም። እንዲያው ለተወሰነ መላ ምት ማረጋገጫ ተብሎ ምንም መሰረት ሳይዙ የሚተረኩ መሆን የለባቸውም። ባገራችን ታሪክ አወዛጋቢ ጉዳይ ነው። ያገራችንን ታሪክ ውስብስብና አነታራኪ ያደረገው መሰረቱ በታሪክም ሆነ በዘመናችን የተከሰተው የስልጣን ሽኩቻ ያስከተለው ኮምፒቲቲቨ ትርክት አያሌ “በሬ ወለደዎች” እንደ ‘ታሪክ’ ስለተተረኩ ነው። በዘመኑ ታሪካችን እስካሁን ድረስ ገንነው የነበሩ የፖለቲካ አመለካከቶችን አመጣጥና እንዴትና ለምን እንደተቀየሩ፣ አንደኛው አመለካከት ለሌላው ቦታውን እንዴትና/ለምን እየተወ እንደሄደ ስንተነትን ባንድ በኩል እያንዳንዱ አመለካከት የተነሳበትንና የገነነበትን ወቅትና ተጨባጩ የፖለቲካ ሁኔታ እንዴት እንደነበረ ማገናዘብ የማይታለፍ መንገድ ሲሆን፤ ዋነኛው ጉዳይ ግን የነዚህ አመለካከቶች መነሳትና መውደቅ ዞሮ ዞሮ ከዘመናዊው መንግስት (modern state) ምስረታ ጋር የተያያዙ መሆናቸው ነው። ይኸም በተራው ኢትዮጵያ ከአውሮፓ መንግስታት ጋር ከነበራት የግንኙነት ታሪክና ጠባይ ጋር ይያዛል። የኢትዮጵያ ነገስታት/መሳፍንት ከአውሮፓ ነገስታት ጋር የስራና ትብብር ግኑኝነት መመስረት የጀመሩት ከዘመነ መሳፍንት ማብቂያ አካባቢ ነው ማለት ይቻላል። ይኸም ከአውሮፓውያን የቅኝ ግዛት መሰማራት በፊት መሆኑ ነው። ያኔ ነገስታቱና መሳፍንቱ ዋናው ፍላጎታቸው የጦር መሳሪያ በተለይም በዛን ጊዜ ዘመናዊ ሆኖ የመጣውን ጠመንጃ ማግኘትን ነበር። ከጊዜ በኋላ ግን ወደ ንግድም ሊሻጋገር የሚችል ግንኙነት መፍጠር አስፈላጊ ሆነ። ዋናው ጉዳይ ግን ያንዳንድ ያውሮፓ ነገስታት አዝማሚያ ኢትዮጵያንም ለቅኝ ግዛት ሊዳርግ የሚችል ነው የሚለውን ስጋት ስለፈጠረ በምኒልክ ጊዜ መንግስቱን ማዘመንና በጊዜ ጠንካራ አገዛዝ መመስረት እንደሚያስፈልግ ታመነበት። በዚህ ጊዜ ነው ባገራችን ታሪክ ውስጥ ዘመናዊ መንግስት የማቋቋም ሙከራ የተጀመረው። ይህ ሙከራ ይበልጥ ተገፍቶበት ያገዛዙ ስርአት የዘመናዊ መንግስት መልክ የያዘው አገራችን በሙሶሊኒ ሰራዊት ተወራ ብዙ ግፍ ከደረሰባት በኋላ በተገኘው ትምህርት መሰረት ዘመናዊ መንግስትና ጠንካራ መከላከያ ሰራዊት ማቋቋም ዋናው ጉዳይ ሆነ። እንግዲህ በዚህ ሂደት ውስጥ የተነሱትን የፖለቲካ አመለካከቶች ስንመዝን በጊዜው ከነበረው ተጨባጭ ሁኔታ ተነስተን ነው። ይህ ተጨባጭ ሁኔታ ከሁሉም በላይ ያስገነዘበው ጉዳይ ቢኖር ዘመናዊ መንግስትና ስርአት ማስፈለጉ ነው። ከምኒሊክ ጊዜ ጀምሮ አውሮፓ ለትምህርት ሄደው የነበሩትም በኋላም በሃይለ ስላሴ ጊዜ ስለ ዘመናዊ መንግስት አስፈላጊነት የወተዉቱትም በየትኛውም ያገዛዝ ዘርፍ (ኮንስቲቱሽናል ሞናርኪ ወይም ሪፓብሊክ) ምልከታቸው ያውሮፓውያኑ ስርአት ነበር። አገር በቀል ስላልነበሩ እንደ ዶ/ር አበባው አስተሳሰብ “ባይተዋር” አልነበሩም። “ባይተዋር” የሚለው አጠቃቀም ከፖለቲካል ሳይንስ አንጻር ግን ሳይንሳዊ አይደለም። አበባው እነዚህን በጊዜው የነበሩትን ወደ አውሮፓ ያቀኑ ምልከታዎችን “ባይተዋር” አይሏቸውም። ለሳቸው “ባይተዋር” አመለካከት የመጣው በኢትዮጵያ ተሞሪዎች እንቅስቃሴ ነው። ልዩነቱን ግን አይገልጹልንም። በጊዜው ሪፓብሊካኒዝምን “ባይተዋር” ያላሰኘው በኋላ ደግሞ የተማሪው እንቅስቃሴ ያቀነቀነውን ሶሻሊዝምን “ባይተዋር” ያሰኘው ምኑ እንደሆን አበባው አልገለጹልንም። ሁሉም ዘመናዊ መንግስትን የሚያቀነቅኑና ምንጫቸውም አውሮፓ ስለነበር አንደ አበባው አባባል ሁሉም ”ባይተዋር”መባል ነበረባቸው። የተማሪው እንቅስቃሴ ስር ነቀል ለውጥ ነው መፍትሄው ከማለቱ በፊት የተለያዩ ስር ነቀል ያልነበሩ አመለካከቶችም በእንቅስቃሴው ውስጥ በተለያዩ ግለሰቦች ተነስተዋል። ከተማሪው እንቅስቃሴ ውጭም መንግስት ኋላ ቀር ነው እያሉ የአስተዳደር ማሻሻያ የሚያቀርቡና መንግስትን የሚቃወሙ ግለሰቦች ነበሩ። እነዚህ ግለሰቦች ያነሷቸውን የመፍትሄ ሃሳቦች በጊዜው ብዙ ሰው ተጋርቷቸዋል። ተወዳጅም አድርጓቸዋል። መንግስቱ ገዳሙ የተባለው ጸሃፊ ወመዘክር በየጊዜው (ምናልባትም በየወሩ) የመንግስት ሹማምነትን ሁሉ እየጋበዘ የመንግስትን አስተዳደርና ፖሊሲ ይወርፍ ነበር።ችግሩ ሃሳብን በነጻ የመግለጽ ነጻነት ባለመኖሩ ከህዝቡ የተገኘው ድጋፍ ህብረሰባዊ መሰረት ሳይኖረው ቀረ። ሃሳቦቹን ያቀነቀኑት ግን እንዲያው ባጭሩ ተቃዋሚ እየተባሉ አንዳንዶቹ ለእስርም ተዳርገዋል። ከነዚህ ዋነኞቹ ደራሲዎቹ አቤ ጉበኛና መንግስቱ ገዳሙ ይገኙባቸዋል። ከዚያው ከባለስልጣናቱ መሃል ደግሞ በተለይም ከታህሳሱ ሙከራ በኋላ ታዋቂው ደራሲ አዲስ ዓለማየሁ፣ ባለስልጣኑ ጄኔራል አቢይ አበበና ምናልባትም ደራሲው ተክለጻዲቅ መኩሪያ በግላጭ ለንጉሱ ደብዳቤ ጽፈው ሌላ ታህሳስ ከመምጣቱ በፊት ንጉሱ “የኮንስቲቱሽናል ሞናርኪ” ስርአት እንዲመጣ እንዲያደርጉ ሃሳብ አቅርበው ነበር። ንጉሱ ለነዚህ ሁሉ ጆሮ ዳባ ልበስ ብለው የኋ ኋላ የየካቲቱ አብዮት ገዢውን መደብ እንዲጠራርገው አርገዋል። ከዚህ የምንረዳው ባንድ ወቅት የተነሳ ሃሳብ የማይሰራ ሆኖ ሲታይ ሊላ ይሰራል ተብሎ የሚታሰብ አመለካከት ብቅ እንደሚል ነው። የፖለቲካ አመለካከቶች ከሰማይ ዱብ አይሉም፤ ችግር ባለበት ሁኔታ ውስጥ ምሁራን መፍቴው ይኼ ነው ብለው የሚፈለፍሏቸው ናቸው። ከሁሉ የሚደንቀው አበባው ስለታህሳሱ የነመንግስቱ ነዋይ ሙከራ ምንም አለማለታቸው ነው። የታህሳሱ ሙከራ ግን ባገራችን የፖለቲካ ታሪክ ውስጥ ከፍተኛ ቦታ ከሚይዙት የፖለቲካ ክስተቶች አንደኛው ነው። ምክንያቱም ባንድ በኩል “ንጉስ አይነካም፣ አይገረሰስም” የሚለውን የገዚው መደብ ትርክት አፈር ያለበሰ ሲሆን በሌላ በኩል ምናልባትም ባንድምታው ከፍተኛነት አንጻር ሲታይ ላገሪቱ የፖለቲካ ልሂቅ አመለካከት መቀየር ከፍተኛ አስተዋጽኦ ነበረው። ምናልባትም ያለነ መንግስቱ ሙከራ የተማሪ እንቅስቃሴ በዚያ ስር ነቀል አመለካከቱ (“ባይተዋር”??) ላይኖር ይችል ነበር ብንል ማጋነን አይሆንም። ለምን? የተማሪውን እንቅስቃሴ አንዳንድ በሜታፊዚካዊ አስተሳሰብ የተተበተቡ ሰዎች “ከይሲው ትውልድ” ብለው እንደሚፈርጁትና እንደሚያስቡት ሳይሆን ከጊዜ ወደ ጊዜ እያደገና እየጎለመተ የመጣ እንቅስቃሴ ነበር። በመጀመሪያው ላይ ተማሪው ገና ከገዢው መደብ አስተሳሰብ ባልተላቀቀበት ወቅት የልመና ዓይነት በመሰለ ለመንግስት “ይሄ ይደረገ፤ ያ ይደረግ” እያለ ሃሳብ ያቀርብ ነበር። ይህን አስተሳሰብ የጠረቡት ከተለያዩ ያኔ በቅርብ ነጻ ከወጡት የአፍሪካ አገራት ለትምህርት የመጡት ተማሪዎች በተማሪው እንቅስቃሴና ባገሪቱም አስተዳደር ኋላቀርነት ያቀረቡት የሰላ ሂስ ነበር። በዚህ ምክንያት ተማሪው ዓይኑን መግለጥ ሲጀምር ነው የነመንግስቱ ነዋይ ሙከራ የመጣው። ለዚህም ነው የዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ ተማሪዎች ሙከራውን በግልጽ ደግፈው ሰላማዊ ሰልፍ አድርገው ከአራት ኪሎ ተነስተው መከላከያ ሚኒቴር ሲደርሱ ጦር ሰራዊት በተኩስ በተናቸው። የተተኮሰው ወደ ተሰላፊው ጭምር ስለነበር ተረፈ ወልደ ጻዲቅን (በኋላ ዶክተር) ይዞ ጥቂት ተማሪዎች በተተኮሰ ጥይት ቆሰሉ። ከዚያ ጊዜ በኋላ ነው የተማሪው እንቅስቃሴ ወደ ስርነቀል አመለካከት ሄዶ በርግጥም ሰፊ ህዝባዊ እንቅስቃሴ ሊሆን የበቃው። በዚህ ረገድ የነመንግስቱ ሙከራ ባንድ በኩል የተማሪውን እንቅስቃሴ ወደ ስር ነቀለነት ሲገፋው በሌላ በኩል ደግሞ ምን ይደረግ? ምን ዓይነት መንግስት? ለሚሉ ጥያቄዎች መንገዱን ከፍቶ የህዝባዊ ዲሞክራሲያዊ መንግስት አስፈላጊነት ላይ እንዲደረስ ያደረገ በመሆኑ ለዚያ ትውልድ አመለካከት መመንደግ ከፍተኛ አስተዋጽኦ አድርጓል። እንዲህ እንዲህ እያለ የተማሪው እንቅስቃሴ ሲግም ወደ ኋላ የለውጥ ጥያቄዎች ተጨባጭ መልስ በፈለጉበት ወቅት ደግሞ የታህሳሱን ሙከራ ድክመቶቹን ተንትኖ እንቅስቃሴው ሂስ አቅርቧል። አበባው እንደ መስፍን ወልደ ማሪያምና ሌሎችም (ያንን ትውልድ ማውገዝ ‘ምሁራዊ’ ፋሽን የመሰላቸው) የተማሪው እንቅስቃሴን አመለካከቶችና የወያኔን እንተ ፈንቶ ዝንጠላ (አመለካከት እንኳ ተብሎ ሊጠራ የማይችል እንቦጯዊ የሃሳብ ዘባተሎ) አንድ አስመስለው ያቀርባሉ። ይህንን ሲያደርጉ በሃቅ ላይ ተመስርተው፣ ሰነድና ጽሁፎችን አጥንተው ሳይሆን፣ የዚያን ትውልድ ጽሁፎችንና የወያኔን ሰነዶች ሳያስተያዩ ከራሱ ከወያኔ ፕሮፓጋንዳ ብቻ ተነስተው ወያኔ የተማሪው እንቅስቃሴ ቅጥያ ነኝ በማለቱ፣ በብሔር ጥያቄ ላይ ያለኝ አመለካከት እንደ ተማሪው እንቅስቃሴነው በማለቱ፤ ዋለለኝን ስላወደሰ፣ ወዘተ.... ብቻ የተማሪው እንቅስቃሴና ወያኔ አንድ ናቸው ወደሚል መደምደሚያ ደርሰዋል። መስፍን እንኳን ጆግራፈር ናቸው አይፈረድባቸውም ቢባል እንኳ የታሪክ ምሁር ነን የሚሉት ግን እንዲህ ያለውን አልባሌነትና ስንፍና ደብቀው እንዲያው ባገሩ ምንም ምሁር የሌለ ይመስል ወይም በጊዜው የነበሩ ሰዎች ሁሉም ያለቁ ይመስል በጭፍን ከወያኔ አባባል ብቻ ተነስተው ተማሪውና ወያኔ አንድ ናቸው ብሎ መደምደም ሀቀኝነትም ምሁራዊነትም በዞረበት አለመዞር ነው። ከሁሉም በላይ ደግሞ እንዲህ ምንም ማስረጃ የሌለውን ወሬ ሲነዙ ያገሩን ታሪክ ጓግቶ ለማወቅ የሚፈልገውን ወጣት ያልሆነው ሆነ እያሉ ሀሰተኛ ‘ታሪክ’ እያስተማሩት ነው። በዚህ “በሬ ወለደ” ወሬ ተመስርተው በየጊዜው ‘ትንተና’ የሚሰጡ ጋዜጠኞች በርከት እያሉ ነው። ባሁኑ አስመሳዩ (ተንታኝ፣ ጸሃፊ፣ ጋዜጠኛ፣ ወዘተ...) በበዛበት ጊዜና አስመሳዩም በሚበላበት ጊዜ አዳማጩም ሆነ አንባቢው በበኩሉ ደግሞ ማስረጃዎችን መጠየቅ አለበት።እንዲህ ያሉ ያለ ማስረጃ የሚፏልሉ ጸሃፊዎች፣ ጋዜጠኞችና ምሁራን እያንዳንዳቸው በጃቸው ላይ የሰማእታት ደም እንዳለ ግን የተረዱት አይመስሉም። ማንም ግለሰብ ስለ ታሪክ በሚጽፍበት ጊዜ በተለይም ስለ አመለካከት የሚተርክ ከሆነ ይህ የተባለው አመለካከት መቼና በየትኛው ሰነድ እንደተባለ ሰነዱን እየጠቀሰ ማቅረብ አለበት እንጂ በደፈናው እንዲህ ነው ቢል አሁንም በሬ ወለደ ከመሆን በላይ አያልፍም። ጉዳቱ ሀሰተኛነቱ ብቻ አይደለም። አሁን ገንኖ ላለው የጎጠኛ አመለካከት መንገስ አንደኛውና ላገሪቱ ፖለቲካ ፍሬከርስኪነት አስተውጽኦ ያደረገው ወጣቱ ትውልድና ያ ትውልድ በሃሳብ በላመገናኘታቸውና ትውልዳዊ የሃሳብ ክፍተት (ጄኔሬሽናል ጋፕ) በመፈጠሩ ነው። ለዚህም ክፍተት መፈጠር ዋነኛውን አስተዋጽኦ ያደረጉት ከመስፍን ወልደ ማሪያም ጀምሮ “ያ ትውልድና ወያኔ አንድ ናቸው” የሚለውን በሬ ወለደ የፈበረኩት ‘ምሁራን’ (እንዲህ አርጎም ምሁር የለ!!) ጸሃፊዎችና ጋዜጠኞች ናቸው። የተማሪውን እንዲሁም የዚያን ትውልድና የወያኔን የተለያየና ተቃራኒ አመለካከቶችን በሚመለከት ማንም ቅንና ሃቀኛ ጸሃፊና ምሁር በቀላሉ ሊያገኛቸው የሚችሉ በርካታ ሰነዶችና ጽሁፎች አሉ። ከዚያም በላይ በተለይ ኢህአፓና ወያኔ የተከራከሩባቸውን ጉዳዮች፣ ማ ምን ይል እንደነበር የሚያሳዩ አያሌ ሰንዶች አሁንም አሉ። ሀቀኛ ምሁር፣ ጸሃፊም ሆነ ጋዜጠኛ እነዚህን ሰነዶች እያጣቀሰ ማመሳከሪያዎቹን ማቅረብ ይኖርበታል እንጂ አገሪቱን የታሪክ መሃይም ብቻ የሞላው ይመስል የፈለገውን እየጫረ በተለይ ወጣቱን መበከል የለበትም። አንባቢውም ቢሆን ማንም የጫረውን እንዳለ መዋጥ ሳይሆን ርግጠኛነቱን ማስተዋል ይኖርበታል። አለዚያ ‘ምኒሊክ ጡት ይቆርጥ ነበር’ የሚለውን ውጦ አገር ወደማመስ እንደመሄድ ይሆናል። እነዚህና ሌሎችም አመለካከትን የሚመለከቱ አስተያየቶች ለዛሬዋ ኢትዮጵያ ከፍተኛ ቦታ አላቸው። ሜታፊዚካዊ አመለካከቶች ጽንፍ ናቸው። አንድን አመለካከጥ ወይ ፍጹም ጥሩ አለዚያም ፍጹም መጥፎ አርገው ይወስዳሉ። በዚያ ትውልድ ላይ ያላቸው ያመለካከት ችግር ከዚሕ ሜታፊዚካል መሰረት ይነሳና ያ ትውልድ ወይ ፍጹም ትክክል ነበር አለዚያም ፍጹም ጽሕተተኛ ነበር ወደሚል ይሔዳሉ። ያ ትውልድ በመሰረቱ ትክክለኛ፣ ለሓቀኝነቱ ጥርጥር የሌለበት በቆራጥነቱም ወደር የሌለው ነበር። ላገሩ የደማ፣ የተገረፈ፣ የተሰዋ፣ ኢትዮጵያዬ ብሎ ያለፈ ትውልድ ነበር። አባቶቻችንና እናቶቻችን ላገራቸው ያሳዩትን አገር ወዳድነት በዘመኑ የደገመ ነበር። እነ መስፍን ወልደ ማርያምና መሰሎቻቸው ያልተገነዘቡት ነገር ቢኖር በዚያ ትውልድ ላይ በመዝመት ያ ትውልድ ከወጣቱ ትውልድ ጋር የሚያገናኘውን ድልድይ መስበራቸውና በዚያውም ለወጣቱ በየጎጡ መሸሸግ አስተዋጽኦ ማድረጋቸውን ነው። ያ ጥውልድ ምንም ስሕተተ አልሰራም አልተባለም። ትግልን የሚያሕል ከባድ ስራ ይዞ ስሕተት አይሰራም ማለት ራሱ ሜታፊዚካዊ አስተሳሰብ ነው። በተረፈ አበባው ያነሷቸው ሁለት አስገራሚ አስተያየቶች አሉ። የመጀመሪያው የፖለቲካ ፓርቲ ህዝብ ሲፈቅድና ሲስማማ የሚቋቋም መሆን አለበት የሚሉት ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ ህቡእ የሚባል ነገር የለም ያሉት ነው። እነዚህ ሁለት አስተያየቶች ባንድ በኩል በየትኛውም ዓለም ሰርተው የማያውቁ፣ ልስራ ቢባል እንኳን በግሩ የሚቆም ሃሳብ አይሆንም። በሌላ በኩል ደግሞ የሶስተኛውን ዓለም ተጨባጭ ሁኔታ ሳይሆን የከበርቴው ዲሞክራሲ ያለበትን ሁኔታ ታሳቢ ያደረገ ሃሳብ ስለሆነ “ላም አለኝ በሰማይ ...” ሆኖብኛል። የፖለቲካ ፓርቲ የሰንበቴ ማህበር ወይም ሌላ ዓይነት ህዝባዊ ማህበር ነው ካልተባለ በቀር በየትኛውም ዓለም ህዝብ እያጸደቀው የተቋቋመበት አናውቅም። የፖለቲካ ፓርቲ ባንድ አገር ወስጥ ሊኖር የሚገባው ዲሞክራሲ/ህዛባዊ መንግስት ወይም ልማት ወይም እድገት መምጣት ያለበት በዚህ በዚህ ሁኔታ ነው ብለው የተወሰኑ ሰዎች አምነውበት የሚቋቋም፣ ዓላማው የፖለቲካ ስላጣን ለመያዝ፣ የሆነ ራእይ ይዞ የሚነሳ የፕሮፌሽናሎች ድርጅት ነው። አንድ ፓርቲ እንደተቋቋመ መሰረቱን በህዝቡ መሃል ለማስፋት ዓላማው ተቀባይነት እንዲያገኝ በተለያየ መንገድ ሃሳቦቹን እያሰራጨ ይሰራል። በዚህ መንገድ ነው ወደ ህዝቡ የሚዘልቀው። “ህዝብ ሲስማማ ነው ፓርቲ የሚቋቋመው” ማለትስ ምን ማለት ነው? ፓርቲው ሲመሰረትመላው ህዝብ ግልብጥ ብሎ መመስረቻ ጉባኤው ላይ ይገኛል ነው? እንደዚያስ ከሆነ ስንቱ? ዶ/ር አበባው፣ “ህዝብ ሲስማማበት ነው ፓርቲ የሚቋቋመው” የሚለው የዓለም ቅዠት ነው። በየትም አገር፣ የከበርቴው ዲሞክራሲ ባለበትም በሌለበትም፣ እርሶ በሚሉት መንገድ የተቋቋመ ፓርቲ የለም። አለ ካሉ ይንገሩን። ሁለተኛ ስለህቡእነት ያነሱት ነው። አንድ ፓርቲ እኮ ወዶ ወይም በምርጫ አይደለም ህቡእ የሚገባው። ህጋዊ በሆነ መንገድ በግላጭ ሃሳቡንና ዓላማውን ለማስፋፋት ነጻነት ያለው ፓርቲ እኮ በምንም ምክንያት ህቡእ አይገባም። በርግጥ ነጻነት ባለበትም ቢሆን ህቡእ የሚገቡ አንዳንድ ድርጅቶች አሉ። እነዚህ ግን ህቡእ የሚገቡት ህጉን በጣሰ መንገድ ለመጓዝ የሚፈልጉት ናቸው። ለምሳሌ መንግስትን በአመጽ እጥላለሁ የሚሉ (ለምሳሌ በዩናይትድ ስቴትስ ዌዘርመን ተብሎ የሚታወቀው ድርጅት) ወይም ሽብር በመንዛት በሚፈጠር ውዥንብር እነሱ ካልገዙ ሰላም አይኖርም በማሰኘት ስልጣን ለመጨበጥ የሚነሱ (ለምሳሌ የሂትለሩ ናዚ ፓርቲ) ዓይነቶቹ ናቸው። በተረፈ በመላው ዓለም ህቡእ የገቡ ድርጅቶች ያለው መንግስት ህጋዊና ሰላማዊ በሆነ መንገድ እንዲሰሩ ስለማይፈቅድላቸው በህቡእ ለመታገል የተገደዱ ናቸው። ባገራችንም ቢሆን ከሁለት ዓመት ወዲህ ለውጡ እስከመጣ ድረስ እንደዚያ ነበር። ኃይለ ስላሴም፣ ደርግም፣ ወያኔም ፓርቲዎች በሰላማዊ መንገድ እንዲሰሩ አይፈቅዱም ነበር። የነበረው ምርጫ ወይ በህቡእ መታገል ነው ወይም እጅን አጣጥፎ መቀመጥና የግፍ አገዛዝ ሲካሄድ ዝም ብሎ ማየት ነው። -------------------------------------- መስፍን ሃብቱ mesfinhabtu5@gmail.com
እሽኮለሌ በጉራማይሌ ያንድን አገር የፖለቲካ ዳይናሚክስ ለመረዳት የፖለቲካ ክስተቶቹን ብቻ ነጥሎ መረዳት ብቻ አይበቃም። በተለይም የፖለቲካ ትንተና የሚያደርጉ ተንታኞችና የፖለቲካ ፓርቲ መሪዎች/አክቲቪስቶች የህብረሰባዊ ዳይናሚክሱን (ሶሻል ዳይናሚክስ) ካልተረዱ ትክክለኛ ትንተና ወይም ፖሊሲ ለማውጣት ሊቸግራቸው ይችላል። በኢትዮጵያ በሁሉም ህብረሰቦች ውስጥ አዎንታዊ ሊባሉ የሚችሉ አያሌ ህብረሰባዊ ወጎች (values) እንደ መኖራቸው አሉታዊ የሆኑ አያሌ ወጎችም አሏቸው። የኢትዮጵያ ህብረሰብ መሳ በመሳ ልማዳዊ (traditional) በመሆኑ የዘመናዊ መንግስት ለማቋቋም ከተደረገው ሙከራ ጋር ተያይዞ ቅንጣት በምታክለዋ የኢንዱስትሪ ዘርፍ፣ ዘመናዊ ንግድና በተለይም በዘመናዊ ትምህርት ምክንያት እነዚህ ልማዳዊ ወጎች መቀየር ጀምረው ነበር። በዚህ ረገድ ወደ ዘመናዊነት ለሚደረገው ሽግግር ትልቁ እንቅፋት የራሱ የገዢው መደብ አባላት መሳ በመሳ ልማዳዊ በመሆናቸው የኑሮ ዘይቤያቸውም ልማዳዊ ነበር። ምንም ሚኒስትር ወይም ዳኛ ቢሆን፣ መምህር ወይም የጦር መኮንን ቢሆን በግል ኑሮው ልማዳዊ ከመሆኑ የተነሳ እንኳን ለወጣቱ ትውልድ አርአያ ሊሆን ከልጆቹ አንዳንዴም ከባለቤቱ ጋር በሚገባው ቅራኔ (ወጎች ላይ የተመሰረቱ ቅራኔዎች) ምክንያት የራሱንም ቤተሰብ በሚገባው መምራት ያልቻለውም ነበር። ከዚህ የተነሳ የገዢው መደብ አንድ እግሩ ዘመናዊነት ላይ ያረፈ ቢመስልም እንዳለ ልማዳዊ ነበር ማለት ይቻላል። ለዚህ ነው አገሪቱንም በሙሉ ልብ ወደ ዘመናዊነት ሊመራት ያልቻለው። ራስ ካሳ ንጉሱን “ይሄን ሁሉ የድሃ ልጅ አስተምረህ ኋላ ራስህ ላይ እባብ ይጠመጥምብሃል” ያሉትን ልብ ይሏል። ያኔ ገንነው የነበሩት ወጎች የልማዳዊው ወጎች ነበሩ። ከነዚህም ወጎች በርካታ አሉታዊ ገጽታዎች ያላቸው ቢሆኑም ተገቢና ምን ጊዜም ጠቃሚ የሆኑ ወጎችም ነበሩ። በዚህ ረገድ አንዳንድ ሰዎች የነበሩት ልማዳዊ ወጎችን ያለምንም ሂስ እንዳለ ልንኮራባቸው የሚገቡ ወጎች ናቸው ማለታቸውና አንዳንድ የምእራባዊው ዘመናዊነት ላይ ጫና የሚሰጡ ደግሞ ልማዳዊ ወጎችን መሳ በመሳ “ኋላ ቀር” ብለው መደፍጠጣቸው ተገቢ አይደለም። ይህ ሁኔታ የሚያሳየው አገሪቱ የሽግግር ጅማሮ ላይ አንደ መሆኗ በባህልም ረገድ ሽግግር ላይ እንደነበረች ነው። የዓለም ሁኔታ በተለይም ከ2ኛው የዓለም ጦርነት በኋላ በማያወላዳ መንገድ መላው ዓለም ወደ ዘመናዊነት ዓለም ለመግባት ሽግግርላይ ነበር ማለት ይቻላል። እዚህ ላይ እንደ ሶሻል ሲስተም ካፒታሊዝምም ሶሻሊዝምም የዘመናዊ መንግስት ፕሮጀክቶች መሆናቸውን መገንዘብ ያስፈልጋል። በሁለቱ ሶሻል ሲስተምስ መሃል በነበረው እሽቅድድም በተለይም የካፒታሊስቱ ወገን ተሰሚነቱን ከሚያስፋፋበት ዘዴ አንደኛው ምእራባዊነትን በባህላዊ ዘዴ ማራገብ ነበር። በዚህ ረገድ የምእራቡ ዓለም መሪ የሆነው ዩናይትድ ስቴትስ በሆሊዉድ ፊልሞች፣ በሮክ ዘፈኖች፣ በሚዲያ፣ በመጽሄቶች፣ ፋሽን ዲዛይኖች እንዲሁም በዘመናዊ ትምህርትና በሌሎችም ባህል ነክ ዘዴዎች ባንድ በኩል እንደ አሜሪካ ዲሞክራሲና ነጻነት የሰፈነበት፣ የሰለጠነ፣ ሁሉም በሽ በሽ የሆነበት፣ እንዲያውም ወርቅ የሚታፈስበት እስኪመስል ድረስ እጅግ መጠነ ሰፊ ባህላዊ ዘመቻ ሲያደርግ፤ በሌላ በኩል ደግሞ ሶሻሊስት ነን በሚሉ አገሮች (በጊዜው ሶቭየት ህብረት፣ ቻይና፣ ወዘተ...) ውስጥ ያለውን ስርአት “የኮሙኒስት ስርአት” እያለ የማጥላላትና የማበሻቀጥ ዘመቻ አካሂዷል። ይህንን ሲያደርግ በራሱ አገር ውስጥ ለሰብአዊ መብት የሚታገሉትን ቀደም ሲል በባርነት ተሸማቅቀው የነበሩትን አፍሮ አሜሪካኖች፣ የሶሻሊስት ስርአት የፈለጉትን ሁሉ እያሳደደ እያሰረና እየገደለ ነበር። ይሔኛውን ድርጊቱን ግን በምንም ዓይነት አይጠቅሰውም። ሶሻሊስት ነን የሚሉትም በዚያው ልክ የድሮ ስርአት ናፋቂ፣ ያሜሪካ ቡችላ እያሉ በርካታ ሰው አሰቃይተዋል፣ ገድለዋልም። አሁን እንደ ኢትዮጵያ ያሉት አገሮች ደግሞ የነዚህ ሁለት ኃያላን ወጎች መፋለሚያ ሆኑ። የንጉሱ መንግስት የዩናይትድ ስቴትስ ተከታይ ስለነበር ባገሪቱ ገንኖ የነበረው የውጭ ወግ ያሜሪካኖቹ በተለይም የሆሊዉድ ወግ ነበር። ልማዳዊ ወጎችን ይፈታተኑ ከነበሩት አንደኛው ይሄው ያሜሪካው ወግ ሆነ። የዚህ ወግ ነጸብራቁ በብዙ መንገድ ይገለጽ ነበር። ምሁሩ ያሜሪካውን አመለካከት ይዞ ይሄ ነው መንገዱ ይላል፣ ሚዲያው የዜናና የትንተና ምንጩ የምእራቡ ሆነ፣ አንዳንድ ከሆሊዉድ ፊልሞች ቲፎዞነት ወደ ሙዚቃ የገቡትም ዘፋኞች ኤልቪስ ፕሪስሊ ነን አሉ። ባጭሩ ምእራባዊነት እንደ ባህል እንዲህ በመሰለ ጥራዝ ነጠቅነት የገለጽ ነበር። ይህ ሁሉ ሲሆን ካገሪቱ ህዝቦች 90 ከመቶ የሚሆነው ይኼ የምእራቡ ባህላዊ ወረሺኝ ያልነካው ወይ ገበሬ ወይ አርብቶ አደር ነበር። በዚህ ሁኔታ ውስጥ ነው የደርግ አገዛዝ የመጣው። የ17 ዓመቱ የደርግ አገዛዝ ይኼን የምእራቡን ባህላዊ ወረራ ከላይ በፖሊሲና በፕሮፓጋንዳ ደረጃ ሊቀይረው ቢሞክርም ራሱ በህዝቡ ዘንድ እጅግ የተጠላ ስለነበር እንዲያውም “የማያውቁት አገር ይናፍቃል” በመሰለ በርካታ ሰው ጭራሽ የምእራቡ በተለይም ያሜሪካ ናፋቂ ሆነ። በወያኔ ጊዜ ደግሞ አገዛዙ የምእራቡ ደጋፊ ነኝ በማለቱና “የሶሻሊስቱ” ዓለምም ስላበቃለት ለምእራቡ ልማድ ማጎብደዱ ባንድ ጊዜ ተመነደገ። ቢዚያ ላይ ዩናይትድ ስቴትስ ዲቪ የሚባል ፕሮግራም ጀምሮ ሰዎችን እያወዳደረ በነጻ ወደ አሜሪካ ያግዝ ጀመር። አሜሪካ ከመቅጽበት ወርቅ “የሚታፈስበት” ሆነ። እዚያ የሄዱትም ባብላጫው ስለ ዓለም ታሪክና የፖለቲካ ሁኔታ እንዲሁም ስለአሜሪካ ታሪክና ፖለቲካ ራሱ በቂ ግንዛቤው ያልነበራቸው ስለነበሩ አይሞሯቸው ባሜሪካ ያመለካከት ሳሙና የታጠበ ሆነ። ገንዘብ እያጠራቀሙ ወዳገር ለእረፍት ሲመጡ በዚህ ድሃ ህዝብ ላይ ጉራቸውን ነፉበት፣ የወላጆቻቸው ቤት እያለ ትናንት የኖሩበትን ቤት ረሳነው በመሰለ ያለ ሆቴል አያርፉም። በተለይም ወጣቱ ይሄን እያየ ዓላማውም ህልሙም አሜሪካ መግባት ሆነ። ይኼ ሁሉ ሲሆን ማህበራዊ ዳይናሚክሱ ደግሞ ምን አንደደረሰ ማየት ያስፈልጋል። በደርግ እጅግ ግፈኛ አገዛዝ ምክንያት በተለይም የቀይ ሽብር ብሎ አገሪቱን በሽብር ሲገዛ ያደረገው እጅግ ዘግናኝ ግድያና ድብደባ በሰዉ መሃል መተማመን እንዳይኖር አደረገ። አለመተማመኑ ከፖለቲካ ነጻ ስላደረገ በሰላም ለመኖር ዓይነተኛ ባህላዊ ወግ ሆነ። ከጣልያን ጦርነት ጀምሮ የተገነባው በባልንጀራ መሃል የነበረው መተማመን ተነነ። ተማምነው ላገራቸውና ለህዝባቸው ነጻነትና ዲሞክራሲ የታገሉት የተረፋቸው መረሸንና መገረፍ ሲሆን በሰላም የመኖር አማራጩ እንዲያም ሲል ኑሮን ለመግፋት የሚያዋጣው ማጎብደዱ ሆነ። ሳያምኑበት ለደርግና ለባለስልጣኑ ለቀበሌ ሊቀ መንበር ሳይቀር ማጎብደዱ “የሚያዋጣ” ሆነ። በደርግ ጭፍጨፋ አያሌ ምሁራን ስላለቁ ወይም ወደ ስደት ስለሄዱ ባገሪቱ የእውቀት ክፍተት ተፈጠረ። ምሁር ነኝ የሚለው ራሱ አጎብዳጅ ሆነ። በወያኔም ጊዜ ይኼው አጎብዳጅነት ቀጠለ። ወያኔም የሚያጎበድዱለትን እንጂ ሃሳባቸውን የገለጹትን ስለማይፈልግ ያጎብዳጅነት ባህሉ ቀጠለ። ያጎበደደ ይወጣለት ጀመር። በቂ ትምህርትና ስልጠና የሌላቸው የወያኔ ባለስልጣናትና ካድሬዎች ኢትዮጵያን የምታህል አገር ሲገዙና ሲፈልጡ ከተጠቀሙበት መንገድ አንደኛው ላገዛዛቸው እንዲመቻቸው ካረቀቁት ህገመንግስት በላይ ያልታወጀ ‘ህግ’ ነበራቸው፤ የጫካ ህግ (law of the jungle)። የሙስና ስራዎችን ለመስራት ህጉ ሳያመች ሲቀር በጫካው ህግ ብዙ ነገር ተሰርቷል፤ በቂ ትምህርት እንደሌለው እየታወቀ ካድሬው አጭበርብሮም፣ ገዝቶትም ዲግሪ በዲግሪ ሆነ። በተለይም ቢሮክራሲ ውስጥ የተሰገሰገው ንኡስ ከበርቴ ይቺም አለች ለካ በመሰለ በተራው ዲግሪ በዲግሪ ሆነና የቢሮክራሲው በር እንዲከፈትለት አደረገ። ይህ እንደሰራ ሲታወቅ በማጭበርበር አርት የተካኑ ሰዎች ብቅ እያሉ ያልሆኑትን ነን እያሉ ስልጣንም ሃብትም አካበቱ። ከጥቂት ዓመታት በፊት አንድ በዚህ የማጭበርበር ዘዴ የተካነ የባለጌ ሊቅ “ፕሮፌሰር ነኝ፣ አለቃዬም ኦባማ ነው” ብሎ ስንት ጉድ እንደሰራ ይታወቃል። እንዲህ ያለው ሌብነት እየሰራ ሲታይ በርካታ ሰው ተጨመረበት። ዲግሪ፣ ሰርቲፊኬት፣ የመንጃ ፈቃድ እንዲሁም ሌላውም ማመሳከሪያ ሁሉ በጉቦ ማውጣት ልማድ ሆነ። እንደ ነውርም መቆጠሩ እየቀረ ሄደ፤ ሁሉም እያረገው ነዋ! ይህ አመለካከት ሰዉ የተለየ ባህርይ እንዲኖር አደረገው። በቀደም ጠ. ሚኒስትሩ እንዳሉት ሰዉ የማይታመን ሆነ፤ ቅሌታሙ በዛ፣ የመንግስት ሰራተኛው ስራውን እንዳያጣ እንጂ ላገሩ መስራት የሚለው ባእምሮው እንዳይኖር ሆነ፤ አስመሳይነት፣ ያልሆነውን ሆንኩ ባይነት፣ አጭባርባሪነት ነገሰ። ባህላዊ፣ልማዳዊና የወጎቻችን እሴቶች እየተቀየሩ ሄዱ። አሜሪካ ልጆቻቸውን ሊጎበኙ የሄዱ አዛውንት እንኳ ሳይቀሩ ሰዎች ለዘመዶቻቸው እንዲያደርሱላቸው የሰጧቸውን ገንዘብ ስንቶቹ ሳይሰጡ እንደቀሩ “ሽማግሌው ሳይቀር ቅሌታም ሆኗል” እስኪባል ራሳቸው እንደበሉት የታወቀ ነው። ባገራችን የነበሩ (አሁንም ትንሽ የቀሩ) የሚያስመሰግኑ የልማድና የወጎ እሴቶቻችን በእንደዚህ ዓይነት መንገድ ተቀያየሩ። እንዲህ ያለው የእሴቶች መለወጥ አገር ወዳድ ስሜታችን ላይም ተጽእኖውን አሳረፈ። አሜሪካን ከማምለክ የተነሳ ምንም ነገር ይሁን ከአሜሪካ ከሆነ ይወደሳል። አሜሪካ የሚኖረውም ኢትዮጵያዊ “ዳያስፖራ” በሚል በተሳሳተ ቅጽል ተጠምቆ ይወደስና ይመለክ ጀመር። ትናንት የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን ያልጨረሰው አሜሪካም ሄዶ ሳይማር የጉልበት ስራ የሚሰራው ሁሉ እንደ አዋቂ የታይ ጀመር። ይህንን የሚያውቀው በየሆቴሉና ሃኪም ቤቱ ስራው ሽንት ቤት መጥረግ ወይም በየራንቹ የፈረስ ጥርስ መቦረሽ የሆነው ያሜሪካ/ካናዳ ነዋሪ ለእረፍት አዲሳባ ይመጣና ያቺን ያጠራቀማትን ዶላር በርካሽ እየመነዘረ እንደ ሚሊየኔር ይታይ ጀመር። አሜሪካ እግሬ ይግባ እንጂ እገሌ እንዲህ ከሆነ እኔማ ብዙ ነገር እስራት እችላለሁ የሚለውም ወጣት በዛ። ስለዚህም በየትም ይሁን በየት አሜሪካ ግባ እንጂ እያሉ ወላጆች ሁሉ ሳይቀሩ ልጆቻቸው በደንበር አሻጋሪ ወንጀለኞች አሜሪካ እንዲገቡ ገፋፉና ብዙ ወጣት በየበረሃውና (ሳሃራ) በየባህሩ (ሜዲቴራኒያን) ቀረ። እጅግ አድርጎ በሚያስቅ ወይም በሚያበግን (እንደ ተመልካቹ ስለሆነ) መንገድ ካሜሪካ ስለመጣ እንደ አዋቂ እንዲያስቆጥር ሙከራ በዚያ ሰሞን የተደረገ ነበር። “በአስቂኝነቱ” በሚታወቀው በሰይፉ ፋንታሁን ሾው አንድ ግዜ ኤሊያስ ተባበል የተባለ ዘፋኝ እንግዳ ሆኖ ቀረበ። ዘፋኙ አሜሪካ ከሰላሳ ዓመት በላይ ቆይቶ መምጣቱ ነው። እና እስኪ ገጠመኝህን ተናገር ተብሎ ዘፋኙ ተጠየቀ። ኤሊያስ ሆዬ ባንድ ወቅት ሱፐርማርኬት (ዴፓርትመንት ስቶር ነው የሚባለው እዛ) የሆነ ነገር ገዝቶ ለመክፈል ወረፋ ሲጠብቅ ካንድ አፍሮ-አሜሪካዊ ጋር ይላከፋል። አሜሪካኑ “ጮኸ ጮኸና አላቆም ሲለኝ መንኪ (ዝንጀሮ) አልኩትና አሳበድኩት” ብሎ በድል አድራጊነት ያንን ጥፍር ውስጥ የሚያስገባ እጅግ አሳፋሪ ገጠመኝ አወራና አረፈው። ኤልያስ “አገሬ ከተመለስኩ ደርግ ሊበላኝ ሊሰለቅጠኝ ይችላል” ብሎ ለምኖ ግሪን ካርድ ያገኘ ነው። እንዲህ ያለ ሰው አሜሪካኖችን አመስግኖና አክብሮ እንደመኖር እጅግ አጸያፊ በሆነ መንገድ አንድ አፍሮ-አሜሪካኖችን መሳደብ በራሱ የቅሌት ቅሌት፣ የበላበትን ወጪት ሰባሪነት ነው። ሁለተኛ አንድ አፍሪካዊ አንድ አፍሮ-አሜሪካንን ልክ አንደ ኬኬኬ ፋሺስት-ዘረኞች “ዝንጀሮ” ብሎ መሳደቡ የሱን የዓለም ድንቁርና ከማሳየት ያለፈ ሌላ ነገር የለውም። ኤሊያስ ነጭ የሆነ ዘረኛ ቢያጋጥመው እሱንም “ሄይ ኒገር ቦይ” ሊለው እንደሚችል አለማወቁ ራሱ ያሳዝናል። ‘ዳያስፖራው’ ኤልያስ ካሜሪካ ስለመጣ ብቻ ራሱን አዋቂ አድርጎ ስለቆጠረ አላውቂነቱን አውጆ አረፈው። ኤልያስ እንኳ አላዋቂ ሆኖ ነው እንበል፣ የሚገርመው ደግሞ ‘ያስቂኙ’ የሰይፉ ስራ ነው። ያ ፕሮግራም የቀጥታ ስርጭት (ላይቭ) እንዳልነበረ ሁሉ ኤዲት መደረጉ አልቀረም። ግን ሰይፉም የኤልያስን አላዋቂነት ተጋርቶ ይንን አሳፋሪ ገጠመኝ ተመልካቹን “እንዲያስቅ” እንዳለ ለቀቀው። ስለዘረኝነት ካወራን አይቀር በብዙ አፍሪካ አገሮች “እናንት ኢትዮጵያውያን ዘረኞች ናችሁ” የሚሉን መብዛታቸውን ማስተዋል ተገቢ ነው። አፍሪካውያን ኢትዮጵያ ነጻነቷን ጠብቃ የጣልያን ፋሺስቶችን ድል ያደረገች መሆኗን ስለሚያውቁ ለኢትዮጵያና ኢትዮጵያውያን ክብር አላቸው። ይህንን ክብር ግን እኛው ራሳችን እየሸረሸርነው ነው። ደርግ ሊበላኝ ነው ወይም ወያኔ ሊገለኝ ነው ብሎ የፖለቲካ ጥገኝነት አግኝቶ ተከብሮ በሚኖርበት አገር አመስግኖ እንደመኖር የዛን አገር ሰው “ባሪያ” የሚለው ኢትዮጵያዊ በርካታ ነው። ለምሳሌ ኡጋንዳ ውስጥ በተለይም ካምፓላ በርካታ ኡጋንዳውያን ከኢትዮጵያውያን የሚሰነዘርባቸውን የዘር ጥቃት እያስተዋሉ የህንዶቹ ዘረኛነት ሳያንስ ኢትዮጵያውያንን ያመጣብን ሙሴቬኒ (ፕሬዚዳንቱ) በመሆኑ “ቆይ ያ ጊዜ ሲመጣ እናሳይችኋለን” የሚሉ በርክተዋል። እንዲህ ያለው አመለካከት በኢትዮጵያውያን ስደተኞች ብቻ ሳይሆን እዚሁ ኢትዮጵያ ውስጥም የሰፈነ ነው።ይኼን አለይ ማለት አይቻልም። እንዲያውም ትናንት ሃምሌ 27 በ ፋና ቴሌቪዥን በሚተላለፈው ተወዳጁና አስቂኙ “ዘጠነኛው ሺ” በተባለው ድራማ ላይ አቡሽን ሆኖ የሚሰራው ወጣት ፍቅረኛው ስላኮረፈችው በተለምዶ “ለምቦጭሽን አትጣይ” የሚለውን ትቶ ጥፍር ውስጥ በሚያስገባ ዘረኛ መግለጫ “እንደ ናይጄሪያ ከንፈር አደረግሽው” ዓይነት ብሎ አረፈው። ይኼን ሳይ “የዚህ አገር ቴሌቪዥኖች ኤዲቶሮች የሏቸውም እንዴ?” እንድል አድርጎኛል። ውይይት ላይማ ማነው ደፍሮ ‘ከአዋቂው’ (በስህተት ዳያስፖራ የሚባለው) ጋር የሚከራከረው? በርግጥም ትንሽ ትምህርት ያገኘው የተማረውን አካብዶ አካብዶ እንደ ከፍተኛ ስኮላር እየተቆጠረ በየሚዲያው የሚጠየቀው፣ ቃለ ምልልስ የሚደረግለትም ከሱ ጋር ነው። ስሙን ሰምተን የማናውቀው አሜሪካ አለ የተባለ ዩኒቨርሲቲ ውስጥ ተመራማሪ ነው እይተባለ ይደመጣል። ሚዲያውና ሌላውም ማመሳከር የሚባል ባይምሯቸውም ሽው አይል። በርግጥ ሰውየው/ሴትየዋ እንደምትለው ኤክስፐርቲዙ አለው/አላት ወይ ተብሎ መጠየቅ ነውር ይመስል ሚዲያውም፣ የመንግስት ቢሮዎችም አይጠይቁም። ለምሳሌ እስካሁን ድረስ እንደ ታላቅ ኤኮኖሚስት የሚታይና በሚዲያው ቃለ ምልልስ የሚደረግለት አንድ ግለሰብ እሱ አንደሚለው ካሊፎርኒያ ካለ አንድ ዩኒቨርሲቲ የዶክትሬት ዲግሪ እንደሌለው ዩኒቨርሲቲው ይሄንን ግለሰብ እንደማያውቀው አሜሪካ ያለው ጋዜጠኛ አበበ ገላው ደርሶበታል። ሌላ ጊዜ ደግሞ አንድ የከባድ ሚዛን ቦክሰኛ ነኝ፣ አሜሪካም በዚህ በዚህ አሸንፌያለሁ ብሎ እንደተለመደው አሜሪካ አምላኩ የሆነው ሚዲያ አሞካሽቶ አሞካሽቶ በኋላ ሰውየው የወጣለት ቀጣፊ፣ ቦክሰኛም ያልሆነ እንደሆነ ታወቀ። ካምፓላ (ዩጋንዳ) ከጥቂት ዓመታት በፊት አንድ ሌባ ከካናዳ ኢትዮጵያውያን ስደተኞችን ወደካናዳ እንዲሄዱ ለመርዳት ነው የመጣትሁት ብሎ ስደተኛውን የማመልከቻ ፎርም እያስሞላ ጠቀም ያለ ገንዘብም እያስከፈለ በደንብ ከነደፋቸው በኋላ አንድ ጠዋት ተሰወረና ያ ሁሉ ስደተኛ ገንዘቡን ተበልቶ ቀረ። እንዲህ የመሳሰሉ የቅጥፈት ስራዎች ከላይ ከጠቀስነው የባህላዊ እሴቶች መቀየር የመጣ ነው። አንድ ፈረንጅ ከሰሞኑ “እናንት ኢትዮጵያውያን ጥሩ ሰዎች ነበራችሁ፤ አሁን ግን ....” እንዳለው ነው። የጣልያን ፋሺስቶች አገራችንን ወርረው በህዝባችን ላይ ያካሄዱት ጭፍጨፋና ያደረሱት ግፍ በድህረ-ጣልያን ወረራ የነበረው ትውልድ ባገር ወዳድነት ተኮትኩቶ ያደገ ነበር። አገር ወዳድነት አገር ስትወረር ብቻ የሚገለጽ እሴት አይደለም። አገር ወዳድነት ሁልጊዜ ላገር ጥሩ ነገር ማሰብንና መስራትማለትም ነው። በዚህ ረገድ አገር ሲባል ተራራውና ሽንተረሩ አይደለም፤ ህዝቡ ነው። ስለዚህ በሰላምም ጊዜ አገር ወዳድነት ለህዝብ ጥሩ ነገሮችን መስራትን ይመለከታል። ወጣቶችም በዚህ አቅጣጫ መኮትኮት አለባቸው። ኢትዮጵያውያን በራሳቸው ማንነት መኩራት አለባቸው። በተለያየ የብሄር ማንነታቸውም መኩራት አለባቸው። አንደቀስተ ደመና የተዥጎረጎረው ባህላዊ እሴቶቻቸው ማንነታቸውን ይገልጻል። የወላይታውን ባህላዊ ልብስና ጭፈራ የሌላው ብሄረሰብ አባላት እንደራሳቸው አድርገው መውሰድ፣ የነሱም የሌላው እንደሆነ መቁጠር ይኖርባቸዋል። ሰለጠኑ የተባሉት ፈረንጆች እኮ እንዲህ ያለው አንደ ቀስተ ዳመና የተዥጎረጎረው ባህልና ማንነት ያስደንቃቸዋል። እኛ ደግሞ በዚህ መኩራት አለብን። ያንዳችን ባህል ከሌላው ይበልጣል ሳንል ሁሉንም በእኩልነት ማየት አለብን። ሁለተኛው አገር ወዳድነት የሚገለጸው ለፈረንጁ ባህልና እሴቶች አለማጎብደድን ይመለከታል። በራሳችን ባህል፣ ልማድ፣ ወጎችና እሴቶች መኩራት አለብን እንጂ የኛ እሴቶች ከፈረንጁ ‘ዝቅ ያሉ’ ወይም ‘ያልሰለጠኑ’ ናቸው ብለን በፍጹም ማመን የለብንም። እንዲህ ስንል በርግጥ ከፈረንጁ እሴቶች ደግሞ ጠቃሚ ጎኖች የሉም ማለት አይደለም። ለነገሩ በዓለም ያሉ ህዝቦች በሙሉ የራሳቸው ባህላዊ እሴቶች አሏቸው። የኛ ባህላዊ እሴቶች በሙሉ አዎንታዊ እንዳልሆኑት ሁሉ በሌሎችም ባህሎች የፈረንጁን ጨምሮ ጎጂ እሴቶች አሉ። የማንኛውም ህዝብ እሴቶች አዎንታዊ ጎኖች እንዳሉት ሁሉ ለኛ የሚጠቅሙ ከሆነ እነዚህን እሴቶች መጋራት እንችላለን። የምንጋራው የፈረንጁን ብቻ አይደለም። ከላይ እንደጠቀስነው በሁለቱ ኃያላን መንግስታት የሽኩቻ ዘመን የአሜሪካው ኃያል ተሰሚነቱን ለማስፋፋት ባህላዊ ዘመቻም እንዳደረገ ገልጸናል። በዚህም በመላው ዓለም “አሜሪካ አምላኩ” የሆኑ ግለሰቦችን ማፍራት ዓላማው ነበር። ዘዴው የተለያየ እንደሆነም ጠቅሰናል። ከነዚህ አንደኛው በስነ ጹፍና (ፊልሞች፣ ጋዜጣና መጽሄት፣ ሙዚቃ፣ ወዘተ...) በሚዲያ በኩል የሚደረገውን ነው። በነዚህ አውታሮች ከሚነዛው ፕሮፓጋንዳ አንደኛው ውበትን የሚመለከት ነው። ቆንጆ የሚባለው ቆዳው ያልጠቆረ እንዲያውም ነጣ ያለ፣ አፍንጫው ቀጥ ሰልከክ ያለ፣ ጸጉሩም ሉጫ የሆነ እንደሆነ ተደርጎ ይወሰዳል። አንደ ኢትዮጵያ ባሉ አገሮች (ምናልባት ኒጄር ውስጥ እንዳለው አንድ የፉላኒ ህብረሰብ በተቀር) ባለው ባህላዊ ወግ ደግሞ ቆንጆ መሆን የሚጠብቅባቸው ሴቶች ናቸው። ሴቶቹም ቆዳቸው የነጣ፣ አፍንጫቸው ሰልካካ፣ ጸጉራቸው ሉጫ እንዲሆን መከራቸውን ያያሉ። የቆዳ መንጣቱና የአፍንጫው ሰልካካነት እስካሁን በሰው ሰራሽ መንገድ ሊቀየር ተሞክሮ ብዙ ጉዳትን አስከትሏል። ጸጉር ግን ተፈጥሮ ቢሆንም ሰው ሰራሽ ወይም ደግሞ የታከመ ሂውማን ሄር ተሰርቶለታል። ቁንጅናን ፈረንጅ አይምሯችን ውስጥ እንደቀረቀረው በሉጫ ጸጉር ተርጉመን ሴቶቻችን ይኸው ለሰው ሰራሽ ወይም ሂውማን ሄር ሲጋደሉ እናያለን። አፍሪካዊ ማንነታችን አሳፍሯቸው ነው? ወይስ ያ ዊግ ወይም ሂውማን ሄር የሷ እንዳልሆነ መንገደኛው ሁሉ እያወቀ “የሷ ያልሆነውን የሷ ነው” እንዲባል ነው? በጣም የሚያሳስበው ግን በባህልና በባህርይ ተምሳሌት መሆን የሚገባቸው የመንግስት ባለስልጣናት የሆኑ ሴቶች ሚኒስትሮችም ጭምር ይህንኑ ሂውማን ሄር መጠቀማቸው ነው። ከጥቂት ዓመታት ጀምሮ ባገራችን ገንኖ ያለ ዋነኛ የጉራማይሌ ተምሳሌት ይሄ ሴቶቻችን የሚራኮቱበት ሰው ሰራሽ ጸጉር ነው። ሌላው በቅርብ የተጀመረው ጉራማይሌ ደግሞ ሴቶች ቆዳቸው እንዲነጣ የሚጠቀሙበት ክሬም ተፈለጊነቱ እየተስፋፋ መምጣቱ ነው። ይህ ተግባር ጉዳት በሴቶች ላይ በማስከተሉ እንደ ጋና ያሉ አገሮች ከልክለዋል። በኢትዮጵያም በዚህ ጉዳይ መንግስት ጣልቃ ገብቶ ብዙ ጉዳት ሳይደርስ ማስቆም መቻል አለበት። ጉራማይሌው በሴቶች ብቻ የሚገለጽ አይደለም። ወጣት ወንዶችም የፋሽን ሰለባዎች ናቸው። ከጸጉር ይጀምራል። የአፍሮ-አሜሪካን ራፕ ዘፋኞችን ተከትለው ጸጉር ማንጨብረር፣ በጣም አስቂኝ በሆነ ስታይል መቆረጥ፣ አስቂኝ በሆነ ስታይል ሰላም መባባል፣ ወዘተ.... ሌላው አስቂኝ ስታይል ደግሞ ከጉልበት በታች ሹጥጥ ያለ ሱሪ መልበስ ነው። አንዳንድ በመነሳት ላይ ያሉ ዘፋኞችመንዲህ ያለ ሱሪ ለብሰው በቴሌቪዥን ይታያሉ። በዚህ ጉዳይ ላይ ያለባበስ ስነ ምግባር በቴሌቪዥንም መኖር አለበት። ሌላው የጉራማይሌ አባዜ ደግሞ ብዙም ያልተነገረለት ስምን አሜሪካዊ የማድረግ አባዜ ነው። በተለይ ታዋቂ የሆኑ ግለሰቦች ስማቸውን አሜሪካዊ አድርገው ምንም ሂስ ሳይቀርብባቸው ሲቀር ወጣቱ ሁላ ተነስቶ ስሙን በተቻለ መጠን አሜሪካዊ ሊያደርግ ቆረጠ። የታወቁ ሰዎች ህብረሰባዊ ሃላፊነት (social responsibility) ስላለባቸው ከንደዚህ ያለ ከንቱ ስራ በመቆጠብ በራሳቸው ማንነትና በባህላቸው መኩራታቸውን በማሳየት ተምሳሌት መሆን አለባቸው። ስለ ኢትዮጵያ እየዘፈኑ ስማቸው እንኳ ኢትዮጵያዊ እንዳይሆን ማድረግ እርስ በሩስ የሚቃረን ነው። በዚህ ምክንያት የቴዎድሮስ ካሳሁን አባት አቶ ካሳሁን መሆናቸው እስከዚህ አይታወቅ ይሆናል፤ ሰውየው “ቴዲ አፍሮ” ነኝ ስላለ። ጎሳዬ የሚባለው ደግሞ “ጎሲ ነኝ” አለ። ዮሴፍም “ጆሲ” ሆነ፣ አንዱ ደግሞ ትንሳኤን የመሰለ ቆንጆ ስም ይዞ “የለም ... ቲኑ ነኝ” አለ (እውነትም “ቲኑ”!) ሌሎችም በርካቶች አሉ። ከሁሉ የሚገርመው ሚዲያው ራሱ እነዚህን ቅጽል ስሞች እንደ ደንበኛ ስም ተቀብሎ በተለይ በቴሌቪዥን ያስተዋውቃቸዋል። አንዱን ተዋናይ “ቤቢ” ይለዋል። ሌሎችም በርካቶች አሉ። መስፍን ሃብቱ mesfinhabtu5@gmail.com
Ethiopia’s Revolution: from Creeping to Real May 17, 2025 It is essential to situate events that led to the creeping revolution when the ruling Tigrean People’s Liberation Front (TPLF) was compelled to give up power at the national level. Was TPLF’s surrender of federal power a coincidence? My reading of the history and orientation of the TPLF informs me otherwise. TPLF only moved to its erstwhile Plan B which, in actual fact, had been its primary objective – formation of the Tigrean Republic according to its 1976 Manifesto – before it ventured to form the EPRDF as a united front in 1983. As capturing political power in Addis was not its original objective, the formation of the EPRDF and eventually the federal republic was as far as TPLF could go conjectural or experimental in nature. Within this context, TPLF’s objectives were to exhaust all possibilities from federal sources to make Tigray politically, economically, financially and militarily powerful, and be prepared for any eventual showdown if the political experiment at the federal level failed. Politically, such a plan could not be attained unless the rest of the country was divided at any possible level. The instrument of division has been primary identities, i.e. ethnicity; hence, the resort to ethnic federalism, ethnic-based regions, formation of Special Forces by each region, etc over the past 27 years. Consequently, TPLF’s sinister strategy gave Ethiopia a hundred years of homework as the elite in the regions resorted to grab political power at local level. Such rule of ambivalence by TPLF accentuated social and political contradictions within society that finally led to an implosion in 2015-16 when Ethiopian Muslims flooded the streets of the capital to protest government interference in their internal affairs. This was followed by a massive protest movement by the Oromo and then the Amhara youth in 2017-18, which the TPLF could not quell. Despite the declaration of state of emergency in two occasions, both attempts failed miserably. The uprisings could not be stopped unless political changes were introduced. That created schism within the ruling EPRDF upon which leading members of the then Oromo Peoples’ Democratic Organization (OPDO) and the then Amhara Nationals Democratic Movement (ANDM) sided with the people’s revolt. The situation led to the resignation of Prime Minister Hailemariam Dessalegn, paving the way for Abiy Ahmed’s election as the next prime minister of the country. That marked the beginning of a creeping revolution with dual power reigning; the federal government in Addis and the TPLF regime in Mekelle as the leaders of the latter gave up their flirtation with federalism. The most noticeable fact of the creeping revolution is the fact that Abiy’s power evolved out of the structures of the ruling EPRDF. That necessitated, among other things, upholding the TPLF federal Constitution. This revolution, unlike the ones in 1974 that ended imperial rule and 1991 that ended the military regime, had to respect the laws of the land. Thus, Abiy’s government also has to abide by the laws of the land. The creeping revolution had to continue until it gives rise to a decisive stage; either to reign supreme somehow or to be bogged down with constitutionality in the face of a fierce public critique on the one hand and by a multifarious provocations of extremists supported by the TPLF who resorted to a campaign of ethnic cleansing specifically targeting members of the Amhara community outside the region. In effect, TPLF was involved in a counter-revolution with the aspiration of coming back to federal power. That, in actual fact was the contradiction created by the creeping nature of the revolution. Subsequently, it was obvious that the policies TPLF implemented at the federal level for 27 years began to bear ‘fruit’ with the creation of multifarious contradictions that throttled the country for over two years. ‘Politicians’ with the agenda of ethnic-based ‘self-determination’ pop up in a number of regions such as Oromiya, Southern region, Amhara, Somali, with the most serious threat came from ethnic Oromo politicians. The Oromo Liberation Front (OLF) that was amnestied by the new government returned from exile but with a dubious agenda very similar to what the IRA adopted in Ireland, i.e. the Official Sin Fein and the Irish Republican Army operating parallel, the earlier being the political wing operating legally while the IRA continued as a guerrilla army engaged in armed struggle. Similarly, OLF’s armed wing known as the OLF-Shene, started to be involved in a terror campaign through a violent act that has no other description than genocide against ethnic Amharas in Oromiya region. Gruesome attacks against Amharas became its principal preoccupation while the official OLF in Addis Ababa denied any involvement with it. The TPLF had already cemented collaboration with OLF-Shene and supported the latter’s genocidal activities against Amharas in Oromiya region. Captured OLF-Shene’s guerrillas confessed that they had received arms, trainings and ammunition from TPLF. In June, a massive uprising was organized by OLF, OLF Shene and the leading members of the Oromo Federalist Congress (OFC) following the assassination of a well-known Oromo musician, Hachalu Hundessa. His assassination way followed by destruction of factories, other institutions of production and businesses in a number of cities including the capital Addis Ababa. Abiy’s administration, which had hitherto been reluctant to use force, was then compelled to quell the rebellion and arrest leading Oromo politicians directly involved in instigating violence and genocide, which includes Jawar Mohammed and Bekele Gerba. Until then, the public at large had been frustrated with Abiy’s administration that refrained from enforcing rule of law and a great deal of support rendered to him at the beginning had already dwindled. And in many cases people who had supported him earlier stood against him and accused him of cultivating “Oromo supremacy”. But public opinion began to change after these latest acts of upholding rule of law in June following the killing of Hachalu. On top of Abiy’s inaction against the genocide in Oromiya region, the crime continued unabated in Oromiya with gruesome attacks against ethnic Amharas. The situation then spread to neighbouring Benishangul region. Reports came attesting that all these atrocities were committed by OLF-Shene with active support by TPLF. Even some officials including the head of the Somali region expressed their frustration at the lack of action by Abiy in face of such genocide taking place in a country. Fast-forward, after all these atrocities in Oromiya and Benishangul, the TPLF attacked the units of the Northern Command of the federal army based in Tigray and killed many. “The last straw broke the back of the camel” as the saying goes; Abiy finally resolved to crush the TPLF in its own turf and declared war against it. With the military advances that the federal army made crushing TPLF’s resistance so far, Ethiopians all over the country were overjoyed with the relief that the TPLF would be finally wiped out irreversibly. With victory in the foreseeable future by the federal army over the TPLF, it is now time to reflect on the principal question “quo Vadis Ethiopia?” (Which Way Ethiopia?). We have to divide this question into two: in the immediate and in the long run In the immediate: At a certain point in the history of a nation, a tipping point may be reached at which the nation has to decide on the fate of those vectors of the wrong that cost the country in countless lives and property. Once a decisive victory is attained against such a force, the only way to ensure that such a force will never revive is to disband TPLF forever. That is the starting point for the propositions I am going to make below. There are a number of crucial issues that need to be addressed in the immediate that require unambiguous answers. These questions address pertinent problems whose answers feed into the answers to be given for the long term problems. At the political level, we need to ride roughshod over the demise of TPLF who was behind many troubles throughout the country. In other words, we need to take advantage of the triumph over the TPLF and institutionalize a few changes that are of strategic significance in the long term. De-ethnicization: this is the time that we all need to hammer out de-ethnicizing the politics that the TPLF had institutionalized as the political gospel of this country. Ethiopia hasn’t suffered from anything else as much as it has from ethnicization of politics. So many lives have been lost, property destroyed and millions and millions suffered from the most deformed construction of ethnicity that we have never witnessed in any other country. In a nutshell, the ethnicization of politics is Ethiopia’s shame. None other than the TPLF has constructed the ethnicization of politics for obvious strategic reasons. Therefore, the immediate task at the political level is to de-ethnicize politics as much as possible. Hit the iron when it is still hot, as the saying has it. What does de-ethnicization mean anyway? This involves doing away with all the structures/institutions set up outside the parameters of the Constitution but with huge impact on accentuating ethnic division and those that can still be used by power mongering ethnic-based politicians. We should not be self-complacent. Ethiopia still has so many problems even after the TPLF is gone as we still are prisoners of the ethnicization of politics that it institutionalized for 30 years. First and foremost, the so-called Special Forces under regional administrations should be dissolved and should be integrated to the national army. The power of the regions should not exceed those stated in the Constitution. This should be accompanied by series of public discussion broadcasted on TV and radio for the purpose of accentuating de-ethnicization and for unified structures of power. In line with this, the wind of change that is blowing over Ethiopia also has to courageously move to renounce some territorial claims. TPLF made a few territories of the Amhara region a part of Tigray. Therefore, Wolkait, Tegede, Tselemt, Raya and Azebo all must be returned to their previous territorial dispensation as parts of the Amhara region. Elections: this is a crucial undertaking that should take place as planned. The election is crucial among other things because it is only under the new parliament that revising the Constitution can be done. Secondly, and most importantly, is: we will have a legitimate government elected to office by the people, the first of its kind in our country. This legitimacy gives all the power that the government requires to ensure the observance of rule of law throughout the country. Constitutional Review: trying to review the Constitution indeed is going to be one of the biggest challenges that the country is going to face. Needless to say, there are a number of articles in the Constitution that need to be changed and revised. Therefore, the constitutional review process should start right after the elections. The necessary bodies that lead the review must be set up, the principal being a Constitutional Review Commission. The Commission needs to be composed of experts of constitutional law, fellow citizens from different walks of life, government officials and representatives of civil society. The final draft must be subject to public discussion across the country before a referendum on it. Constituent Assembly: to forge further unity within the country and prevent unnecessary schisms or conflicts, setting up a Constituent Assembly as a national forum for policy prescriptions is essential. And this Assembly should also compose of scholars, government officials, civil society representatives from unions, NGOs, professional associations, etc… and needs to meet on a regular basis to discuss issues that require forging policies and prescribe to the government. Developing Institutions of the State: initial steps toward formation of state institutions must be taken as soon as possible. Institutions that are now controlled by the government need to be transformed into public institutions and accountable directly to the parliament as opposed to the central government. Ethiopia needs to take the first steps toward transforming these institutions that are now under the government into public institutions answerable to the parliament. These institutions include government affiliated media institutions, the election board and other institutions that need to be directly under the parliament. Development Challenges: a panel of development experts, economists and other social scientists should convene to discuss, debate and come up with policy prescriptions to the government regarding the policies that the country should follow to generate social development. The same panel should also tackle issues such as ending violence against women, protection of the environment, public education and the plight of children, pastoralism, and other similar pertinent development issues. Foreign Policy: one crucial area for Ethiopia’s security and its development concerns is foreign policy. In this respect too, there needs to be a panel of experts that advise the central government on foreign policy matters. This body must be composed of academics of political science and international relations in particular, prominent personalities from the ministries of foreign affairs and defence and personalities knowledgeable on certain countries with geographical proximity to Ethiopia or on specific countries relevant to Ethiopia’s foreign diplomacy. Long-term: The area we need to look at in the long-term should all deal with the subject of undoing poverty and underdevelopment. These are grand issues of transformation (from government to state, society to civil society and individual subjects to citizens) that need to be tackled after the elections and when a government elected by the majority of the population sits in office. We should only mention the main issues to be addressed as the principal and structural challenges that Ethiopia faces to mitigate poverty and underdevelopment and finally attain social development issues. These includes the process of evolution towards formation of a modern state, evolution towards emergence of civil society, the environment challenge, perennial diseases: gender inequality and violence against women, Agrarian revolution (peasant agriculture and pastoral livestock production system), and children and youth. These are only preliminary ideas to provoke public discussion and inform the government which direction to take toward realization of social development. Editor’s Note: Melakou Tegegn is founder of the Ethiopian People’s Revolutionary Party (EPRP). The views expressed in this article do not necessarily reflect the views of The Reporter. The writer can be reached at: tegmel@gmail.com Contributed by Melakou Tegegn Share
ጉልቻ ቀይሮ ወጥ ማጣፈጥ ቢቻልማ . . . ሰሞኑን የተለያዩ የማሞክሻ ስሞች እየተሰጡት የሚነገርለት የመንግስት “የማክሮ ኤኮኖሚክ ማሻሻያ” ርምጃ አንዲያው ተደርጎ በማይታወቅ መንገድ በኢትዮጵያና ለኢትዮጵያ ብቻ የተፈበረከ ፖሊሲ መስሎ ተሽሞንሙኖ ይቅረብ አንጂ ጉዳዩ አንደሁ ያው የድሮው የጥንቱ፣ የስንቱን ኣገር ኤኮኖሚ ገደል የከተተው የኣይ. ኤም. ኤፍና የኣለም ባንኩ ስትራክቸራል ኣጀስሜንት ፕሮግራም (ሳፕ) ነው። በተራማጅ ኣለምና በልማት ኣለም ለረጅም ጊዜ የተወገዘው ሳፕ የተለያየ ቀለም ቀቡት አንጂ ኣጅሬ አንደሁ ያው ነው፣ “ድመት መንኩሳም ኣመሏን ኣትረሳ” አንደተባለው። ከሁሉ የሚገርመው ግን “ይህንን ውሳኔ ያሳለፈው ኣካል የትኛው ነው?” ነው። ጠ. ሚኒስትሩ ለመኖራቸው ጥርጥር የለንም። ግን “የመንግስት ውሳኔ ነው” ተብሎ ሲነገር እኔ እንደሚገባኝ ከሁሉ ኣስቀድሞ የመንግስት ካቢኔው ነው ማለት ነው። ይህ ኣለመሆኑ የትምህርት ሚኒስትሩ ራሳቸው ወጥተው ውሳኔውን አንዳልተቀበሉና ሃላፊንቱ ሙሉ በሙሉ የጠ. ሚኒስትሩ ነው ማለታቸው ነው። ያገሪቱን ኤኮኖሚ በሚመለከት ጉዳይ ከዚያም ኣልፎ ሄዶ ኣመጽ ሊያስነሳ በሚችል ጉዳይ ላይ አንዴት ካቢኔው ሳይመክርበት ይቀራል? ይሄ እኮ ቢያንስ ቢያንስ የሚኒስትሮች ካቢኔውን በሙሉ ያሳተፈ፣ የነሱም ውሳኔ መሆን ያለበት አጅግ ከፍተኛ ጉዳይ ነው። ይህ ባለመደረጉ በስነ ስርኣት ደረጃ ከፍተኛ ስህተት ተፈጽሟል። ኣሁን ወደ ሳፕ አንመለስ። ሳፕ ስንትና ስንት የኣፍሪካ፣ የላቲን ኣሜሪካና የአሲያ ኣገሮችን ኤኮኖሚ ገደል የከተተ ፕሮግራም ነው። የሳፕ የተለየ ጠባዩ ይበልጥ የኤኮኖሚ ቀውስ በመፍጠር ድህነትን ያባብሳል። በዚህ ምክንያት በተለያዩ ኣገሮች የህዝብ ኣመጽ አንዲነሳ ኣድርጓል። (ዛሬ ናይጄሪያ ኣይናችን ስር አየታመሰ ነው።) ሳፕ አንዲሰራ ከተፈለገ ከፍተኛ የኤኮኖሚ አድገት ደረጃ መድረስን ይጠይቃል። ለምሳሌ ሳፕ ሰራ በተባለበት በደቡብ ኮሪያ የሆነው ደቡብ ኮሪያ በጊዜው ከፍተኛ የኤኮኖሚ ደረጃ ደርሳ “ኣራቱ ነብሮች” የሚል ስም ከተሰጣቸው ኣገሮች ኣንዷ ከሆነች በኋላ ነው። ሳፕ ፍሬያማ አንዲሆን ምንን ይጠይቃል? ከሁሉ ኣስቀድሞ የኤኮኖሚ አድገት ደረጃው ከፍ ያለ መሆን ኣለበት። ከሁሉ ኣስቀድሞ ኣይ. ኤም. ኤፍና የኣለም ባንክ ላንድ ኣገር ብድር ለመስጠት በሚገባ ደጅ ኣስጠንተው፣ ኤኮኖምያችሁን አንዴት አንደምታሻሽሉ ፕላናችሁን ኣቅርቡ ብለው ኣይተው ኣጥንተው፣ ያገሪቱንም ሁኔታ ኣይተው ነው። ለባንኩ ውሳኔ የፖለቲካ ይዘት የለውም የሚለው የዋህነት ነው። አንዲያውም ዋናው የፖለቲካ ይዘቱ ነው። ኣሁን ባለው ሁኔታ የምእራቡ ኣለም በብሪክስ መመስረትና ብዙ ኣገሮችም (ሳኡዲን ጨምሮ) የብሪክስ ኣባል ለመሆን ፍላጎት በማሳየታቸው፣ ይሄ ከሆነ ደግሞ የምእራቡ ኤኮኖሚ ችግር ላይ ስለሚገባ ኣገራት ወደ ብሪክስ አንዳያዘምሙ ማድረግ ኣንደኛው የባንኩ ስትራቴጂ ነው። ለኢትዮጵያም ይህ ብድር እንዲፈቀድ ካደረጉት ምክንያቶች ኣንደኛው ኢትዮጵያ የብሪክስ ኣባል ስለሆነች ምናልባት ከብሪክስ ልናስወጣት አንችል ይሆናል የሚል ግምት የላቸውም ብሎ ማሰብ የኣለም የዋህነት ነው። ስለዚህ የብልጽግናው ኣገዛዝ ይህንን ብድር ለማግኘት ያገሪቱን ኤኮኖሚ አንዴት አንደሚያስተካክለው ለባንኩ ጥርት ያለ ፕላን ማቅረብ ነበረበት። ይሄ ፕላን የብሄራዊ ኤኮኖሚ ማሻሻያ ፕላን አንጂ ኣሁን አንደሚነገረን የማክሮ ኤኮኖሚ ማስተካከያ፣ የዶላር ምንዛሪ . . . ወዘተ ብቻ ኣይደለም። የሳፕ ችግሩ ምንድነው? ከሁሉ ኣስቀድሞ መንግስት የፋይናንስ ኣቅሙን ማጎልበት ኣለብህ ስለሚሉት እቃዎች ላይ ዋጋ አንዲጨምር ያደርጋል፣ መንግስት ያደርጋቸው የነበሩትን የተለያዩ ድጎማዎች ኣስቀርቶ ሁሉም ነገር በክፍያ ይሆናል። ይህ ደግሞ ኣነስተኛ ገቢ ባላቸውና በድሃው ህዝብ ላይ ከፍተኛ ጫና ብቻ ሳይሆ ድሃው መክፈል ስለማይችል ለተለያዩ ኣደጋዎች ይጋለጣል፥ ረሃብ፣ በሽታ፣ ወዘተ . . ። ባጭሩ ሳፕ ድሃውን ህዝብና ኣነስተኛ ገቢ ያላቸውን ደድቅቃል። ይሄ በመላው ኣለም የታየ ነው። በ1980ቹ ውስጥ ግብጽ ይህንኑ የባንኩን ሳፕ ስራ ላይ ስታውል የዳቦ ዋጋ ላይ ያንድ ፒያስትር ጭማሪ ኣደረገች። ድሃው ተነስቶ ካይሮን ሊያቃጥል ትንሽ ነበር የቀረው። የህዝብ ኣመጽ ተነሳና መንግስት ወዲያው ርምጃውን ሳበ፣ ልክ ትናንት ኬንያ ላይ እንዳየነው። መንግስት ድጎማዎቹን ሲያቆም የሚጎዳው ድሃው ነው ሲባል ከድሃው መሃል ደግሞ ይበልጥ የሚጎዱት ህጻናትና ሴቶች ናቸው። ይሄ በብዙ ኣገሮች የታየ ነው። በኢትዮጵያ የማይሆንበት ምንም ምክንያት የለም፣ ብልጽግናዊ ተኣምር ከሌለ። ህጻናት ከፍ አስኪሉ የህክምና ርዳታ ያስፈልጋቸዋል፣ ክትባቶች፣ ህክምና፣ ኣልሚ ምግቦች፣ ወዘተ . . . መንግስት ሳፕ ስራ ላይ አንዲውል ምሎ ተገዝቶ ስለሆነ ብድሩን ያገኘው ይህንን ፕላኑን ያደናቅፉብኛል የሚላቸውን ክስተቶች ላንዳፍታም ኣይታገስም። ጠቅላይ ሚኒስትሩ በቀደም አንዳሉት ማለት ነው። ሳፕ ስራ ላይ እንዲውል በቂ የኤኮኖሚ እድገት ደረጃ ላይ መሆን ብቻ ሳይሆን የመንግስታዊ ኣስተዳደሩን የሚያኪያሂደው የመንግስት ቢሮክራሲና ሲቪል ሰርቪሱ ከሙስና የጸዳ፣ ቀልጣፋና ብቁ ደረጃ ላይ ያለ መሆን ኣለበት። መታወቂያ ጠይቆ ያ መታወቂያ ምን አንደሚል ማንበብ ወይም መረዳት የማይችል ፖሊስ ባለበት፣ የሙስና ደረጃው ኣስፈሪ ደረጃ ላይ የደረሰ ቢሮክራሲ ባለበት ኣገር ብቁና ቀልጣፋ ሲቪል ሰርቪስ መጠበቅ ቀልድ ነው። የኢትዮጵያ ቢሮክራሲ በብሄር ተዋጽኦና “ኣንድ ብሄር የበላይ መሆን ኣለበት” በሚል ብሂል የተዋቀረ አንደመሆኑ መጠን ቢሮክራሲው ኣሁን ባለበት ሁኔታ በምንም ተኣምር ሳፕን ስራ ላይ የሚያውል ኣይደለም። በዘር ፖለቲካ መዘፈቅ ኣንደኛው ጉዳቱ ይሄ ነው። መንግስት ሳፕን አንዲቀበል ያስደረገው ምንድነው ተብሎ ቢጠየቅ ዋነኛ ከሆኑት ኣንደኛው የመንግስት ካዝና መሟጠጥ ነው ተብሏል። ኣሁን መነሳት ያለበት ጥያቄ እኮ ያንን ሁሉ ግብር የሚሰበስብ መንግስት አንዴት ካዝናው ተሟጠጠ? ነው። ሃላፊነቱስ የማነው? የፓርላማው ኦዲት ኮሚቲ የተለያዩ የመንግስት መስሪያ ቤቶችን አንጂ ህግ ኣስፈጻሚውን ሲመረምር ሰምተን ኣናውቅም። ሁለተኛ፣ መንግስት በተለይም ባለፉት ሁለት ኣመታት ውስጥ ኣዳዲስ ግብር አየፈጠረ በተለይም የከተማውን ነዋሪ ዘቅዝቆ ኣንጠፍጥፎ ነው የበዘበዘው ማለት ይቻላል። በተለይም ያዲሳባው ‘ኣስተዳደር’ ኣዳዲስ ግብሮችን እያመጣ የፈረደበትን የከተማ ነዋሪ በዝብዞታል። ከሁለት ኣመት በፊት ከዚያ በፊት ተሰምቶ የማይታወቅ “የግድግዳና ጣራ ግብር” ብሎ መጣ። መቸም የዚህ ኣይነት ግብር የትም ኣገር የሌለ ነው ብንል ቢያንስ ሰምተን ኣናውቅም። ለመሆኑ መንግስት የሚሰበስበውን ግብር በቅጡ ላገሪቱ ጥቅምና ለህዝቦቿ ደህንነት ያውለዋል ወይ? ብለንም መጠየቅ ኣለብን። አንዲህ ከእለት ጉርሶ አየተነጠቀ “ላንት ጥቅም ነው” የተባለው ህዝብ በርግጥ ለራሱ ጥቅም ይሁን ኣይሁን መጠየቅስ ይችላልን? አንኳን ህዝቡ በህዝብ ተመረጡ የተባሉት የፓርላማ ኣባላት እንኳ ይህን የመሰለ ጥያቄ ሲጠይቁ እንኳን “እንዴት ደፍራችሁ?!” የተባሉበትም ጊዜ ነበር። በ500 ቢሊየን ብር ስለሚገነባው ቤተ መንግስት ፓርላማ ውስጥ ጥያቄ ተነስቶ “እናንተ ያጸደቃችሁት ባጀት ኣይደለም፣ ምናገባችሁ?” ነበር የተባሉት። ባጭሩ በብልጽግና መንግስት ስር ከህዝብ የሚሰበሰበው ገንዘብ (ግብር፣ ቅጣት፣ ወዘተ. . .) ብዛት ኢህኣዴግ ከሚሰበስበው ጋር ሲወዳደር “ኢህኣዴግ ይሰበስብ ነበር ወይ?” የሚያሰኝ ነው። ከዚህ ከሚሰበስበው ገንዘብ ምን ያህሉ በቅጡ በታቀዱ ህብረሰቡን ለሚጠቅሙ ፕሮጄክቶች ውሏል ብለን መጠየቅ ኣለብን። የከተማው ህዝብ በውሃና መብራት እጥረት አየተሰቃየ ባንጻሩ ቤተ መንግስትና ፓርክ በፍጹም ማገናዘብ በማይቻል ባጀት ይገነባሉ። ኣሁን ለደረስንበት የኤኮኖሚ ቀውስ ምናልባትም ዋነኛው ኣስተዋጽኦ የመጣው ከዚህ የተዛባ የመንግስት ውጪ ስርኣት ነው ብንል ኣንሳሳትም። ይህ የሚያሳየው የቀውሱ ምንጭ ራሱ መንግስት ነው ማለት ነው። በሌላ በኩል ከላይ እንዳልነው ሳፕን ስራ ላይ ለማዋል ብቁና ቀልጣፋ መንግስታዊ ቢሮክራሲ ያስፈልጋል። አንዲህ ያለ ቢሮክራሲ እንደሌለን ገሃድ ሆኗል። ከዚህ ኣንጻር አንኳ ብናየው ሳፕ ገና ስራ ላይ ሳይውል ከሽፏል ማለት ይቻላል። ሳፕ ኣንድን መንግስት “ኣስፈላጊ ኣይደለም” የሚላቸውን ወጪዎቹን ሲያስቀንስ ድጎማዎች ይቀነሳሉ ወይም ጨርሶ ይወገዳሉ፣ የመንግስት ሰራተኛ ቁጥር ይቀነሳል፣ ደሞዝም ይቀነሳል። ይሄ አስካሁን የሆነው ነው። የሳፕን ኣስከፊ መልክ የኢገልጹት አነዚህ ስለሆኑና ላለፉት 30 ኣመታት ያህል ኤኮኖሚስቶችና የልማት ኤክስፐርቶች በወቀሳ ይቀተቅጡት የነበረው ይሄኛውን ጎን ስለነበር ባንኩ ይሄን ኣያውቅም ማለት ኣይደለም። ስለሆነም ባንኩ ካንድ ኣገር ጋር ሲደራደር በዚህ ጉዳይ ላይ ረገብ ሊል ይችላል። ተበዳሪው የብልጽግና መንግስትም ይህንኑ ጉዳይ ስለሚያውቅ ሳፕ ኣመጽ እንዳያስከትልበት በዚህ ጉዳይ ላይ የተለየ ዝግጅት ለማድረግ ከባንኩ ጋር ሊስማማ ይችላል። ለዚህ ይመስላል የመንግስት ሰራተኞች ደሞዝ ይጨምራል የተባለው። ጥያቄው ጭማሪው ከዋጋ ግሽበቱ ጋር ይመጣጠናል ወይ ነው። ኣንዳንድ “ኤኮኖሚክስን ተክኘዋለሁ” የሚሉ ሰዎች ብልጽግና የተቀበለውን የሳፕ ፕሮግራም ኣገሪቱን ይጠቅማል “አንዲያውም ዘግይቷል” ያሉን ኣሉ። አንዲህ የሚሉ ሰዎች ምን ኣይነት ኤኮኖሚክስ አንደተካኑ ያስታውቃል። ድርቅ ያለ፣ ኤኮኖሚክስን ከፖለቲካ ወይም መልካም ኣስተዳደር ነጥሎ በተንሸዋረረ መነጽር ‘የሚያዩ’ ናቸው። ሳፕን ቀደም ብለን አንዳሳየነው ኤኮኖሚን ከፖለቲካ ገንጥሎ በማየት መመዘን ኣይቻልም። ሳፕ የሚመነጨውና የሚያከትላቸው መዘዞች የሚመዘኑት ከፖለቲካ ኣንጻር እንጂ ብልጽግናና የጠቀስናቸው “የኤኮኖሚክስ ተካኞች” አንደሚነግሩን ከኤኮኖሚ ኣንጻር ኣይደለም። ኣንባብያን በዚህ ጉዳይ በተለይም ሳፕ በሌሎች የኣፍሪካ ኣገሮች ስላደረሰው ችግር ጉግል ኣድርገው ንባብ አንዲያደርጉ አንመክራለን። ያኔ ያንን ሁሉ ኣገር ገደል የከተተ የሳፕ ፕሮግራም በምንም ኣይነት ተኣምር ኢትዮጵያንም ሊታደግ አንደማይችል ሊገነዘቡ ይችላሉ።
ቱሪዝም በኤኮኖሚው ያለው ቦታ ሲውገረገር ባለፉት ሁለት ዓመታት ጠ.ሚኒስትሩ ስለቱሪዝም በሰፊው አውግተውናል፣ ባዲሳባና በሌሎችም አካባቢዎች የተቋቋሙት ፓርኮች ቱሪስቶችን ምን ያህል እንደሚስቡልን በዚህም አገሪቱ ገቢዋ ከፍ እንደሚል ብዙ ጊዜ ነግረውናል። እንዲያውም ራሳቸው በእንጦጦ ፓርክና በሌሎችም ቦታዎች እየተገኙ በቴሌቭዥን የተላለፈ መግለጫ ሰጥተዋል። ይኼ ሁሉ መግለጫ የተሰጠበትና እንደ አንድ ገቢ ምንጭ ተስፋ የተጣለበት “የቱሪስት መሳቢያ” ፖሮጀክት በዚህ ሁለት ዓመት ውስጥ ስንት ቱሪስት ሳበልን? ስንትስ አገኘን? የሚሉ ጥያቄዎችን ማንሳት ተገቢ ይሆናል። የዚህ ጽሁፍ ዓላማ የታለመውን ገቢ ስላላገኘን ፕሮጄክቶቹን ለመንቀፍ ሳይሆን ስለ ቱሪዝም ያለውን የተሳሳተ ቅኝት እንዲስተካከል ለማድረግ ነው። በመሰረቱ ቱሪዝምን የገቢ ምንጭ አድርገን ለማየት ስንነሳ ባንድ በኩል በቱሪዝም ከፍተኛ ገቢ ያገኙ አገሮችን ተመክሮ መቃኘት በሌላ በኩልም ከቱሪዝም ጋር አብሮ የሚመጣውን ባህላዊ መበከል ለመቆጣጠር ምን ምን ማድረግ እንደሚስያስፈልግም እያሰብን መሆን አለበት። ከመነሻው ቱሪዝም ውጫዊና ውስጣዊ ነው፤ ማለትም የውጭ አገር ቱሪስቶችንና ያገራችን ቱሪስቶችን ይመለከታል። በቻይናና በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ ከውጭ አገር ከሚመጣው ቱሪስት በቁጥር እዚያው አገር ውስጥ ያለው ያገሬው ቱሪስት ይበልጣል። የሚገኘውም ገቢ ተመጣጣኝ ነው። ይሁን እንጂ ያገር ውስጥ ቱሪስት እንዲኖር የዚያ አገር ኢኮኖሚ የዳበረ ስለዚህም የነፍስ ወከፍ ገቢውም ከፍተኛ ሊሆን ይገባዋል። አለዚያማ አፋሩ እንዴት ብሎ ነው ጎንደር ቱሪስት ሆኖ የሚሄደው? ቦረናውስ እንዴት ብሎ አክሱምን ለመጎብኘት ቱሪስት ሆኖ ይነሳል? በውጭ አገር ቱሪስቶች ላይ ብናተኩር ሁለት ዓይነት ቱሪስቶች አሉ። አንደኛው በታሪክ ላይ ከፍተኛ ፍቅር ያለው ስለዚህም ታሪካዊ ቦታዎችን ለማየት የሚፈልገው ቱሪስት ነው። በዚህኛው ክፍል ባብላጫው የታሪክ፣ የአንትሮፖሎጂ፣ አርኪዮሎጂና መሰል ትምህርት የተማሩ ምሁራን ሲገኙበት ሌሎችም የጥንት ታሪክ አድናቂዎችም ይገኙበታል። ይኸኛው ክፍል ከጠቅላላው የቱሪስት ቁጥር እጅግ አነስተኛ እንደመሆኑ መጠን ከዚህ ክፍል የሚገኘው ገቢም እጅግ አነስተኛ ነው። በርግጥ እጅግ የታወቁና ከፍተኛ ማስታወቂያ የተደረገላቸው እንደ ታጅ ማሃል (ሕንድ) ግሬት ዎልና (ቻይና)፣ ማቹ ፑቺ (ፔሩ) የመሳሰሉት ባገር ውስጥም በውጭ አገር ቱሪስቶችም የመጎብኘት እድል አላቸው። ነገር ግን በዓለም ያሉ ታሪካዊ ቦታዎች ሁሉ እንደ ታጅ ማሃል፣ ግሬት ዎልና ማቹ ፑቺ በገፍ ይጎበኛሉ ማለት አይደለም። ሁለተኛው የቱሪዝም ፈርጅ ማስ ቱሪዝም ሊባል የሚችለው ነው። በቁጥሩም ገቢ በማስገኘትም ከፍተኛ ሚና አለው። ማስ ቱሪዝም እንደ ስሙ ተራውን የውጭ አገር ሰው በተለይም ፈረንጁን፣ ቻይናውንና ጃፓኒዞች ቱሪስቶችን ይመለከታል። በዚህ ፈርጅ ቱሪስት ሆኖ የሚመጣው ተራው ሰራተኛ ፈረንጅ ሲሆን ባመት አስራ አንድ ወሩን ደሙን ተፍቶ ላቡን አንጠፍጥፎ ሰርቶ ያንድ ወር የእረፍት ጊዜውን በመጠቀም ሌላ አገር ሄዶ ለመዝናናት፣ ጥሩ ጥሩ ምግብ ለመብላት፣ ከሁሉም በላይ ደግሞ አገሩ በማያገኘው ጸሃይ ላይ እየተሰጣ ዋናውን እየዋኘ፣ ቀዝቃዛ ቢራውን/መጠጡን እየጠጣ የሚዝናና ነው። እንዲህ ያለውን ቱሪስት በማጥመድ የተካኑ አገሮች አሉ፤ ታይላንድ፣ ኢንዶኔዢያ፣ ኬኒያ፣ ቱኒዚያ፣ ግብጽ፣ ጋምቢያ፣ታንዛኒያ፣ የካሪቢያን ደሴቶች፣ ታሂቲ፣ ሃዋይና ሌሎችም ይገኙበታል። ከነዚህ አገሮች አብዛኛዎቹ ደግሞ ይኼ ላንድ ወር ለማበድ ተዘጋጅቶ ለሚመጣ ፈረንጅ በተጓዳኝ ሽርሞጥናውን ከፍተውለታል፤ የጋምቢያው ሴሬኩንዳ፣ የኬኒያው ሞምባሳ፣ የኢንዶኔዢያው ባሊ፣ እንዲሁም ያታይላንዱ ፓታያና የካሪቢያን ደሴቶች በዚህ የታወቁ ናቸው። እነዚህ አገሮች ከእንዲህ ያለ ቱሪዝም የሚያገኙት ገቢ እጅግ ከፍተኛ ነው። የቱሪዝም ሽርሙጥናው ሆን ብሎ በቁጥጥር ምክንያት ባልተሰፋፋባቸው እንደ ግብጽና ቱኒዚያ ያሉት ከቱሪዝም የሚያገኙት ገቢ ጅግ ከፍተኛ በመሆኑ ለምሳሌ በቱኒዚያ እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ ከጠቅላላው የውጭ ምንዛሪ (foreign exchange earnings) እስከ 60% ያገኙ ነበር። እንግዲህ እኛም ቱሪዝምን አስፋፍተን ገቢ እናሳድጋለን ካልን በሁለተኛው ፈርጅ ስላለው ቱሪዥም እንጂ የታሪክ ፍቅር ያላቸውን ወይም ያገር ውበትን አድናቂዎችን ማለታችን እንዳልሆነ ካሁኑ ግልጽ መሆን ያስፈልጋል። ገቢ የሚያስገኘው ማስ ቱሪዝም እንደመሆኑ መጠን ይኼኛው የቱሪዝም ዘርፍ የሚያስፈልገውን መዋቅር ማዘጋጀት ያስፈልጋል ማለት ነው። እንዳልነው ፈረንጁ ጸሃይ፣ ጥሩ ምግብ፣ መጠጥ፣ መዋኛ ቦታዎች ነው የሚፈልገው። ሽርሙጥናውን ለሌሎቹ ትተን ባንድ በኩል ፈረንጁ ቱሪስት የሚዝናናበትን መዋቅርና ግልጋሎቶች ማዘጋጀት፣ በሌላ በኩል ደግሞ እንደ ግብጽና ቱኒዚያ ቱሪዝም ሽርሙጥናን እንዳይጨምር አድርገን ማዘጋጀት እንችላለን። ለቱሪስቱ የጸጥታ ዋስትና ዋነኛው ጉዳይ ነው። ሊዝናና የመጣ እንጂ በቱኒዚያና በግብጽ ባንድ ወቅት አሸባሪዎች እንዳደረጉት ሊታረድ የመጣ ስላልሆነ የጸጥታ ዋስትና ቁልፍ ነው። ከዚሁ ጋር ተያይዞ የጸጥታ አካላት ስራዬ ብለው በየትኛውም ቦታ ቱሪስቶች የጸጥታ ስጋት እንዳይኖራቸው ማድረግ ይኖርባቸዋል። ይህ ራሱ በጸጥታ አስከባሪው አካል ዘንድ ቱሪዝምን በሚመለከት ራሱን የቻለ ግዴታ አለበት ማለት ነው። መዋቅር ስንል መንግስት በራሱ የሚቆጣጠራቸውን ብቻ ማለት አይደለም። የግል ሴክተሩንም ይመለከታል። ለምሳሌ ሆቴሎች ለዚህ በቅጡና በብቃት መዘጋጀት አለባቸው። ሆቴሎች ለዚህ ስራ እንዲበቁ የቱሪዝም ሚኒስቴር ዝርዝር መመሪያ ለሆቴሎች ማውጣትና ሆቴሎችም ለዚህ እንዲበቁ ማድረግ ይኖርበታል። ለምሳሌ ሪሴፕሽን ውስጥ የሚሰሩና ዌይተሮች በቀጥታ ከቱሪስቱ ጋር የሚገናኙ እንደመሆናቸው በቂ ስልጠናና የቋንቋ ችሎታ ያስፈልጋቸዋል። ማጭበርበር ወይም ከዋጋው በላይ ማስከፈል እንዳይኖር ማድረግ የሆቴሎች ሃላፊነት ነው። ህግና የቱሪዝም መስተንግዶ ስነ ስርአቱን የሚጥሱ ወይም የማያስከብሩ ሆቴሎች ወይም ሌሎች አገልግሎቶች መቀጣት አለባቸው። የቱሪዝም ስራ በጣም ሴንሲቲቭ ነው። አንድ ቱሪስት “እዚህ አገርማ እንዲህ አርገው አጭበርብረውኛል” ብሎ ካወራ ይኼን የሰማ ቱሪስት እተባለበት አገር/ከተማ ዝር አይልም። ዓላማውን ገቢ ማስገኛ ያደረገ ማስ ቱሪዝም ዋና ዋና ገጽታው ይሄ ሲሆን ለዚህም አንድ አገር ምን ያህል ዝግጅት በፖሊሲና መዋቅር ደረጃ ማድረግ እንዳለበት አሳይተናል። አሁን ባለንበት ሁኔታ ማስ ቱሪዝምን ለመሳብ አገራችን ያላት ዝግጁነት ምን ያህል ነው ብለን ብንጠይቅ እጅግ በጣም ዝቅተኛ ለመሆኑ ጥርጥር የለውም። ስለዚህ ከጅማሮው ገና ብዙ መስራት እንዳለብን የታወቀ ነው። ፖሊሲውም፣ መዋቅሩም ዝግጁነቱም የለንም። እንግዲህ ማስ ቱሪዝምን ለማስፋፋት ከፈለግን መጀመሪያ ቱሪስቶች ሊዝናኑበት የሚችሉ የባህር ዳርቻዎች(ቢቾች) አሉን ወይ ብንል የለንም ነው። አገራችን የባህር ዳርቻ ስለሌላት ባሉን ሃይቆች ዳርቻዎች ማዘጋጀት እንችልም ወይ ቢባል ይቻላል ነው መልሱ። አንዳንድ የአውሮፓ አገሮች ሃይቆች ላይ ዳርቻዎች አዘጋጅተው ቱሪስቶችን የሳቡ አሉ (Black Sea)። እኛም ይኼን ማድረግ እንችላለን። በነዚህ ሃይቆች ደረጃውን የጠበቁ ሆቴሎች፣ ደረጃቸውን የጠበቁ ግልጋሎቶች (ኢንተርኔት ጭምር)፣ መዝናኛዎች እንዲኖሩ ማድረግን ይጠይቃል። ባሁኑ ጊዜ ይኼ ሁሉ እንደሌለን የታወቀ ነው። ስለዚህ የቱሪዝም ኢንዳስትሪውን ለመጀመርና ለማሳደግ ስራዬ ብሎ መስራትን ይጠይቃል። እንደ ኬንያና ታንዛኒያ ከቱሪዝም ገቢ ለማግኘት ማስ ቱሪዝምን ኢላማ ማድረግን የጠይቃል። እነዚህን አገራት ባመት ቢያንስ እስከ ሁለት ሚሊዮን ቱሪስት ይጎበኛቸዋል። አሁን በቅርብ የተሰሩት ያገራችን ፓርኮች ማንን ይማርካሉ ቢባል ከአውሮፓ፣ ወይም ከቻይና ወይም ከጃፓን ሊመጣ የሚችለውን ቱሪስት ሳይሆን ደህና ገቢ ያለውን ያገራችንን የከተማ ነዋሪው እንደሆነ የታወቀ ነው። አንድ ሊትር ዘይት ከ500 ብር በላይ በሆነበትና ሰዉ በኑሮ ውድነት በሚያማርርበት አገር አንድነት ፓርክን ለመጎብኘት 200 ብር መክፈል የሚችለው ማነው? ስንቱ? ስለዚህም አሁን ባለው ሁኔታ የፈረንጁን ቱሪስት እንደ ገቢ ምንጭ አድርገን ማየት እንችላለን? አንችልም። ስለዚህ ፓርኮቹ በቂ ገቢ ያላቸውን ኢትዮጵያውያንን እንጂ የፈረንጅ ቱሪስትን አይስቡልንም። ታሪካዊ ቦታዎችንና እንደ ሊማሊሞና ሰሜን ተራሮች የመሳሰሉ አስደናቂ የተፈጥሮ ቦታዎችን ሊመለከት የሚመጣው ፈረንጅ ምሁር ምሁሩ ስለሆነ ቁጥሩ እጅግ አነስተኛ ነው። ስለዚህ ገቢ ሊያስገኝ የሚችል ማስ ቱሪዝም ለመሳብ ጥሩ ስትራቴጂ ማውጣትን ይጠይቃል። ጥሩ ስትራቴጂ ለማውጣት ከላይ የተጠቀሱት አገሮችን መጎብኘትና ማስ ቱሪዝምን እንዴት እንዳዘጋጁት ከተምክሯቸው መማርን ይጠይቃል። ለመሆኑ ቱሪዝም ለኢትዮጵያ ምን ያህል ቅድሚያ ሊሰጠው የሚገባ የኤኮኖሚ ዘርፍ ነው? ከላይ እንዳየነው የቱሪዝም ኢንዳስትሪ ሰፊ ዝግጅት ብሎም ካፒታል የሚጠይቅ ነው። እንደ ኬንያና ታንዛኒያ የውቅያኖስ ዳርቻ ስለሌለን ዳርቻውን እኛው ራሳችን ከሀይቆቻችን የምንገነባው ስለሆነ ካፒታል ይጠይቃል። እዚህ ላይ ነው እንግዲህ ምን ያህል ቅድሚያ የሚሰጠው (priority) ይሆናል ስንል ብዙም ባይሆን ካፒታልን የሚጠይቁ ሌሎች አንገብጋቢ የኤኮኖሚ ክፍሎች እንዳሉ ማየት አለብን። ከኢትዮጵያ ህዝብ ወደ 85 ከመቶ የሚሆነው ገጠሬ ወይ አርሶ አደር ወይ አርብቶ አደር ነው። ኢትዮጵያ ውስጥ ለኢንዳስትሪ የሚሆን ካፒታል ማከማቸት የሚቻለው በእጃችን ላይ ካለው ሃብት ሲሆን ይኸውም የአርሶ አደሩ የእህል ምርትና የአርብቶ አደሩ እንሰሳ ርባታ (ኢትዮጵያ በቀንድ ከብት ብዛት ከአፍሪካ ሁለተኛ ናት) ናቸው። የገጠሩ ልማት ቅድሚያ የሚሰጠው ባንድ በኩል የካፒታል ክምችት ሊያመጣ የሚችል ሴክተር ስለሆነ ሲሆን በሌላ በኩል ግን ከፍተኛ ድህነት ያለበት በመሆኑ ድህነትም መጥፋት ስላለበት ሲሆን ሶስተኛው ደግሞ ባገሪቱ ልማት የሚመጣ ከሆነ ህብረሰቡም ግለሰቡም ትራንስፎርም ማድረግ ስለሚኖርበት ከፍተኛው የትራንስፎርሜሽን ስራ የሚካሄደው በገጠር ስለሆነ ነው። ለገጠሩ ልማት የተሰጠውን ትኩረት ብናይ አርሶ አደሩ ላይ ብቻ እንደሆነ እናስተውላለን። በዚህ ረገድ ብዙ እንደተሰራ እንሰማለን፤ እሰየው የሚያሰኝ ነው። ይሁን እንጂ በአርብቶ አደሩም እጅ ከፍተኛ ሃብት ያለ ስለሆነ ይኼም ዘርፍ ትኩረት ይሻል። ሁለተኛ የኢትዮጵያ አርብቶ አደሮች ችግራችን የገበያ መዋቅር ማጣት ስለሆነ ገበያ ይከፈትልን እያሉ ገና ከንጉሱ ዘመን ጀምረው ሲጮሁ የነበሩት እስከዛሬ አልተከፈተላቸውም። (አርብቶ አደሩ ከብቱን ለመሸጥ ድንበር እያቋረጠ ወደ ኬንያ፣ ሶማሊያና ሱዳን እንደሚጓዝ የታወቀ ነው።) መንግስት እዚህ ላይ ትኩረት አድርጎ ገበያ ቢከፍትላቸው ባንድ በኩል አርብቶ አደሩ ኑሮውን እያሻሻለ ልጆቹንም እያስተማረ ባገሩም ላይ ያለው እምነት እየጨመረ ስለሚሄድ አያሌ ጠቀሜታ ይኖረዋል፤ በሌላ በኩልም መንግስት ወይም ባለሃብቱ በወተትና ተዋጽኦ ኢንዳስትሪ ወስጥ እየገባ አገልግሎት ሊሰጥ ስለሚችል ላገሪቱ ኤኮኖሚ አስተዋጽኦ ያደርጋል። በዚህ ስትራቴጂ እጅግ ብዙ አርብቶ አደሩ ህዝብ ከድህነት ሊወጣ ይችላል፣ ለኢንዳስትሪም መስፋፋት (በወተት ተዋጽኦ ላይ ያተኮረ) እንዲሁ አስተዋጽኦ ይኖረዋል። ከዚህ አንጻር ካየነው የገጠሩ ልማት ምን ያህል ቅድሞያ ሊሰጠው እንደሚገባ ግልጽ ነው። ቅድሚያ መስጠትና አለመስጠት ከባጀት ምንጭ ጋር መያያዝ የለበትም። ጠ. ሚኒስትሩ ባንድ ወቅት ፓርኮች ቅድሚያ ሊሰጣቸው አይገባም የሚለውን ሲተቹ ባጀቱን የሰጠኝ ፓርላማው ስላልሆነ እኔ በራሴ ጥረት ያገኘሁት ገንዘብ በመሆኑ ልጠየቅ አይገባም ብለው ነበር። ጉዳይ እኮ “ቅድሚያ ለማነው?” የሚለው ነው። ለአርብቶ አደሩ ልማት ቅድሚያ ቢሰጡና ፓርላማውም ባጀት ባያጸድቅልዎት አርብቶ አደሩን ሊረዱ ባጀት ፍለጋ ይሄዳሉ ማለት አይደለም። ዋናው ጉዳይ በቅድሚያ ስትራቴጂው ላይ አንድ ልብ መሆኑ ላይ ነው። በርግጥ አንድ የሆነ ፋውንዴሽን አቋቋመው ባጀቱ በፋውንዴሽኑ ስራ ላይ ቢውል ፓርላማው የሚያገባው አይደለም። እንደ መንግስት ፕሮጄክት ሲሆን ግን ይለያያል። ምንኛውም የመንግስት ተግባር (ባጀቱ በግል ጥረት ተገኘ አልተገኘ) ተጠያቂነቱ ለፓርላማ ስለሆነ። መስፍን ሃብቱ mesfinhabtu5@gmail.com
The Gender-democracy-development Nexus: How Detrimental? An alarming silence is haunting Ethiopian society, namely the silence of political parties on strategies of development and emancipation of women. If such ‘leaders’ think gender is less important than political power, the following is my challenge to them as I hold that gender is pivotal both to democracy and development. The marginalization of women and the violence unleashed against them have effectively become a hurdle to releasing the women’s agency and that in turn has contributed to perpetuating the poverty and under-development of Ethiopia. Seen from this perspective, releasing the women’s agency constitutes a key link to both social development and freedom. That is indeed why I contend that women constitute the historical agency for social change and development in the concrete conditions of Ethiopia. The treatise on “freedom as precondition for development” must go beyond rationalizing the indispensability of freedom and establish the linkages between the various components that make this freedom workable and practical in a given society at a given time and identify the principal social agent for development. Beyond the necessity of space for popular participation by civil society, that is, freedom, there is also a structural problem at the cultural/ethical level that severely prevents society from having the disposition to accept, absorb and consolidate democratic ideas and alternatives. It is crucial in a discourse on democracy and democratization, with implicit impact on development, to identify these hurdles and get to the bottom of the nature and characteristic features of their construction. It is the identification of these hurdles that can lead to identifying areas of intervention that can make a breakthrough towards change of perceptions that Ethiopian society still clings to. It is my bold assertion that knowledgability is one important precondition for the transformation of individuals from subject to citizen, thereby laying the foundation for the emergence of civil society. I also assert that the process of social change towards civil society and the dismantling of poverty are the opposite sides of the same phenomenon, development. I also argued that women constitute the social agency of both social development and social change towards freedom. Here, we are dealing with another dimension of the problem, namely, how lack of knowlegeability, -which constitutes poverty of the mind,- in turn perpetuates poverty and under-development. As the Ethiopian variant of the patriarchal mentality has it, male dominance prevails as a function of the degradation of women. In addition and as the shameful practice of rape and violence against women unambiguously displayed, Ethiopian women, far from becoming a social agency with recognition of their role in social change, in fact, live in perpetual fear, hopelessness and apathy. Their male counterparts enjoy the dominance that patriarchy bestowed on them but at a huge cost; at the cost of perpetuating their own ignorance. A great many of the womenfolk also share this patriarchal mentality, thus becoming a hurdle in the required transformation from subject to citizen. At this stage, the patriarchal society in Ethiopia, even if it is granted unrestricted freedom for participation and political choice, suffers from serious maladies at the cognitive level, which is in turn one of the major stumbling blocks to the transformation of subjects to citizens. The universality of ignorance, its pervasiveness and impact of the low level of cognition on an individual Ethiopian constitutes the principal hurdle for democratic and humane values to develop and expand, which in turn influences the development process. The prevailing attitude on sexuality in general and masculinity and female sexuality in particular lies at the heart of this cognitive malady. It accounts largely for the generally repressive and under-developed attitude towards the living (women) and the future (children). Unless Ethiopian society passes through some kind of ‘cultural revolution’ at the level of cognition, democratization and freedom in practice will still be an unrealistic dream and so will poverty eradication and development. In this sense, women, being both the object and subject of the required change as well as in their responsibility for nurturing the future generation, constitute the principal social agent for development. Without women as principal subjects and gender as the perspective at the centre of a strategy of change and development, neither freedom/democracy nor development can be attained. I wonder how many of the political parties in this country realize this. From the reality at grassroots level too, poverty is very much linked to women and in the contemporary world poverty has a woman’s face. Successive UNDP Human Development Reports as well as numerous studies have consistently indicated that 70% of the world’s poor are women. This holds true to Ethiopia too, where there are more factors that make women poorer. As part of a traditional society of the fiercest patriarchal values, Ethiopian women are primarily responsible for raising and rearing children; they also look after the aged. In male-headed households women have no say in property and the allocation of family income. In pastoral communities, women are not even allowed to own property. The paradox is however, in such an impoverished country, the household and the country and the family managed to co-exist mainly due to the sacrificial role of women. In short, women constitute the proletarians of our time. By the same token, development paradigms and strategies as well as democratization processes cannot do without recognizing the central role to be played by women and in the absence of gender as the principal perspective. Furthermore, no section of Ethiopian society is as exposed to all forms of violence and discrimination as women are. Violence against women is believed to have been going on for centuries and has now reached an alarming proportion. This violence is tantamount to unleashing violence against society itself. One enormous structural constraint on the part of civil society as far as the process of subject-citizen transformation goes is precisely the prevalence of the violent psyche against women. The violence against children also falls in the gender domain. Moreover, if civil society is that sphere of society located outside the state sphere, the section of society which has always been dis-empowered and located outside the sphere of state power since time immemorial, is women. That by itself makes them potentially the most vibrant members of civil society as they ‘have nothing to lose but their chains’ to use Marx’s famous phrase. However, a significant characteristic feature of a civil society is its capacity to engage the state. In the case of women’s civic organizations and those working on gender issues, the experience of the EPRDF’s attitude towards women was that of restriction. Like all civic organizations, those working on gender were also subject to restrictions and sometimes intimidation. The EPRDF’s policy was to dominate all spheres of organized, active social life and it left no stone unturned to dominate organizations working on gender issues too. It established phantom ‘institutions’ in the name of the Women’s Affairs Office under the Prime Minister’s Office and a number of ‘women’s associations’ under regional governments in Addis Ababa, Amhara, Tigray, Oromiya, SNNPS and so on. These ‘associations’ were appendages to the EPRDF as mass organizations of the vanguard party. They were not independent at all, and cannot be one as they are all set up and led by EPRDF cadres, and follow the party line and implement its policies. From the macro perspective, the state, by definition, cannot cover all areas of development by excluding the independent participation of civil society. Then, even if it is a state with a profound knowledge of gender and with a wonderful policy of emancipating women, the independent participation of civil society is still crucial. Now, as we have seen earlier, the EPRDF had serious limitations on this score. It had no profound knowledge of gender as it is stuck with the old Leninist formula of the ‘woman question’. It follows that it did not have an emancipatory policy either. The consequence is enormous. Like other development disciplines that constitute the domains of sustainable development, the EPRDF created a vacuum by systematically excluding and stifling civic associations without delivering the solutions to the problems of Ethiopian women. The impact of this restrictive policy is enormous. It has stifled the emergence of independent civic associations among which are also women’s associations and NGOs working on gender issues. This is the severest blow to the cause of women’s emancipation as it robs women of their most important capability to emancipate themselves: independent participation. Having followed such a stifling policy, the EPRDF also failed to develop its own institutions of governance to the level of a fully-fledged state. A government in power can only attain such level of institutional development through interaction and response to independent civic intervention. It is the massive intervention of civic groups that prompts a government to move to its rightful role of regulating rather than controlling and dominating society. And it is only such a role that in turn can galvanize the process of deconstructing poverty and under-development. In the post-EPRDF period, Ethiopia is entering a new phase particularly in the political sense. We are living now in a new era where freedom of expression and organization prevail. This constitutes initial step towards a negation of all the harm that the EPRDF’s policy has done to this country. Hope and despair prevail in the wake of the end of EPRDF’s rule. The country seems still to be suffering from the seeds of destruction that the EPRDF sowed. One of these is the complete silence on the part of the political elite on the conditions of women and the need for a strategy for their emancipation. As we have indicated above, gender in general and the emancipation of women in particular is pivotal to the cause of both development and democracy. The most alarming phenomenon in this respect is the fact all political parties without exception have opted to keep quiet about this crucial discipline. All aspire and dream how to capture power but not how to emancipate women. NGOs, scholars and intellectuals in general should challenge political parties in this country to dwell on strategies of development and emancipation of women. Above all, they should be exemplary particularly to the youth in humane and gender-sensitive behavior towards women. We are talking here about half the population. This article is drawn from my book ‘State’ and ‘Civil Society’ in Ethiopia: Ethiopia’s Development Challenges. Melakou Tegegn tegmel@gmail.com
“Little knowledge is dangerous”, Mr.Trump At times, the US has seen strange presidents in its history such as the slave rider Andrew Jackson, the slave owner George Washington and the un-knowledgeable George W. Bush. Beyond the shade of doubt, Donald Trump, the business tycoon-turned president of the US, is indeed the weirdest and most controversial president the US has ever had. One potentially controversial president could have been Barry Goldwater, the republican candidate for US presidency in 1964. In this respect, Goldwater is light weight compared to Trump. Almost at anything that Trump deals with, there seems to be trouble or controversy. Either he is completely wrong about the issue or unknowledgeable about it. Then, how come people in the US elected him as president? That in turn tells you enough about the state of mind of the US electorate. Michael Moor is perhaps right when he said that in the final analysis there is no substantial difference between republicans and democrats. That might be true as far as ideological and even political orientation goes. After all, it was John Kennedy (and later Lyndon Johnson) who started the war in Vietnam. As opposed to republicans however, democrats have displayed a degree of magnanimity in selected cases of US role as the world policeman. Clinton’s presidency can be an example to this assertion. But much more magnanimity in this respect was displayed under Obama’s presidency: undoing the George W. Bush’s bellicose foreign policy and aggressive interventions abroad. Obama was not a saint either when it comes to few cases of US foreign intervention. He, however, seems to have adopted a foreign policy that is in the long run viable for the US ruling class to navigate, -without changing it altogether though,- away from a nasty foreign policy, grossly inhuman at times such as the US support for Israel’s policy of genocide against Palestinians. The policy he opted for would eventually guarantee longevity to the ruling class. Some of the changes he opted to introduce at home such as the Obama-care and later the suspension of the construction of the pipeline in the land of the Sioux in Dakota were in the long run all contributive to the sustenance of the system. But, politics and political discourse in particular in the US is so archaic and the majority of the electorate politically so backward that politicians of the right took Obama’s internal reforms as “socialist” or ‘’communist’’. In actual fact however, Obama’s policy was not even close to that of the policies of the welfare state in Western Europe, which the US racist-right considers as “socialist”. Amazingly, Donald Trump in this respect is more backward and less knowledgeable than the mainstream right in the US. Now, to Trump’s personality. He reminds me of a childhood friend named Chichi. Chichi’s father was an Italian mechanic and had a good income, well enough, -to our envy-, to buy all sorts of toys to his son. We were dying to play with Chichi’s toys, and we resorted to flattering him all the time. Then he wanted to be the goalkeeper of our football team and it was a difficult decision for us to say no. We let him to be the keeper anyway but he seemed to be unaware that our decision was made out of flattery and, in fact, he started to pose as the best player of the team. We let him assume that role while we all knew that he was not even the best goalie in the team. It is indeed pathetic that Trump, a 70 plus old, reminds me of the 8 years old Chichi. (As a matter of coincidence in fact, CNN’s Anderson once told Trump in his face that his argument was that of “a five year old”!!) Indeed, despite his age, Trump is still juvenile in his behaviour and thinking. Above all, as if being utterly un-presidential is not enough, Trump is downright insolent. He once said that you only have to “grab by the …” to get a woman. He referred to African countries as “shit nations”. He literally insults journalists who ask him questions of not to his liking. He has no idea of being presidential and polite. He seems not to have been raised in a family milieu ever being told “no”. Being a son of a millionaire, he seems to have got whatever he wanted since childhood. I have no idea about his education, but he seems to speak and act as an illiterate cowboy. It doesn’t take a minute to tell that he is unintelligible and completely unaware of selecting the right words that constitute part of being presidential. It seems that because nobody has ever said “no” to him, he is in the habit of unashamedly playing the role of others including professionals. Even when the world is confronted with the most deadly pandemic, Covid-19, Trump was not serious enough to be careful of what he was saying. Instead of leaving the medical side of the pandemic to health experts, he unintelligibly recommends people to take the malaria drug, chloroquinne and, strangely enough, bleaching agent!! At a time when more than two million are affected by the virus world-wide and with the death toll of close to 30,000 in his own country alone, Trump was so careless in recommending medical prescriptions which is not his job at all. That should constitute an offense as nobody except health professionals can prescribe medicine. As president, he is expected to deal with issues to be dealt with at the macro level. But, Trump doesn’t know the difference between macro and micro management. That is why he tweets literally on every issue thereby creating confusion even among his staff and entering conflicts and controversy with many including sports personalities. What is more harmful and dangerous is the policy he followed in the wake of the breakout of the Corona virus. When the first US case was reported he went on the media and assured the people of the US that “the Chinese virus” was not any danger to the US at all and that even if it appeared in the US soil, his administration is well prepared to control it. Thus, people should not bother but relax instead. That left many US citizens to be unsuspecting on the one hand and, on the other hand, his administration failed to make sufficient preparations to mitigate the crisis. In actual fact, he even denied the danger that the virus poses to the people of the US. He is so subjective that in face of such devastating virus, what seemed to be in his mind was having a tranquil situation upon which he gallops to a second victory in the presidential elections. What he suggests at each stage of the corona crisis is so unintelligible that he went into controversy with a number of governors. Of course if, for instance, governor Cuomo of New York state rejects his suggestions, it is because “Cuomo is a democrat”. Can you imagine a US president thinking about party politics when two thousand US citizens are dying every day of the pandemic? How can one take this president seriously? Typical of unruly cowboys of the Wild West when they attempt to play ‘smart’ (holy shit!), Trump also thinks he is smart by shifting the blame for his failure in handling the pandemic at the World Health Organization (poor WHO!!). He even stopped US contributions to the WHO at a time when they need money to combat the corona pandemic world-wide. Now, one has to weigh the impact of this particular action. Everybody is fighting to defeat the pandemic and a great many countries particularly in the South need support as they lack the required health facility. There has never been a single issue upon which the entire world is united. Cutting down support at a time when governments and organizations throughout the world are fighting against the odds to save the lives of millions and millions of people is tantamount to a crime against humanity. If this is not a crime against humanity, what is? Trump has miserably failed in the face of the Corona pandemic. The impact of the pandemic is enormous; close to twenty million of US citizens have lost their jobs. Perhaps, the devastation might not have been that serious had the Trump administration been well prepared to combat it in the first place instead of being complacent. It was not the time to think about elections, party politics and so on. It is not just ridiculous to do so but also downright insensitivity. To refer to the virus as the “Chinese virus” is in short childish if not abominably racist. Two outstanding issues arise out of Trump’s failure to control the pandemic. First, the US which he promised to make the most prosperous and economically number one in the world (“Make America Great Again”) is most likely to lose that status. The pandemic has caused an economic crisis never seen in the US after the Great Depression of the 1930s. Unemployment has gone up by more than 25 million, the soup lines are back at least in New York for the first time since the 1930s and there seems to be no light at the end of the tunnel when it comes to reviving the economy. Undoubtedly, the US has become a superpower in the first place solely by its economic might. Thanks to the policies of the current president, its economy is in tatters and revival not being in sight, the possibility that the US might lose its superpower position is in the offing. “A single spark starts a prairie fire”, as the saying goes, it is not the corona pandemic as such but Trump’s reluctance to combat it that caused all these disasters to the US. The insolent and un-presidential president of the US angered millions and millions of Ethiopians with his rudely constructed comments about the Nile dam negotiations between the three countries. Trump was completely wrong in what he said about the negotiation process. Perhaps what the Ethiopian delegation told him in his office did not sink in his head (what can?) Trump was the most un-presidential president that the world is dealing with. It is huge relief that he lost the elections. Mesfin Habtu, mesfinhabtu@gmail.com
Of Trump and Charlottesville More often than not, nations, great and small, pass through a convulsion be it social and political the outcome of which is determined by the decisiveness of the actors involved, the leadership in the main. In its relatively short history, the United States has also passed through social and political convulsions that at the end of the day decided the outcome and made the country for what it is today. If what makes the US for what it is today is its own violent history marked by great political and social convulsions, then the main ones that stand out as highly significant are the genocide against the native (indigenous) population, slavery, the gold rush to California, the war of independence, the civil war, World War II and the resultant dominance in world politics and the consequent self-entitlement as the world policeman. Each of these convulsions was accompanied by political constructs that ‘rationalized’ and eulogized the social and political circumstances that prevailed thereby burying the vanquished into the ashes. Because of the specifically ferocious nature of these conflicts that ravaged the country, ideas and perspectives were polarized that demonized those of ‘the other’. Competing ideas were, more often than not, polarized to the extreme resembling binary opposites. Characterizations followed smearing this or that community or people belonging to certain social classifications. It has always been the native (indigenous) versus the European, slaves and slave-owners, the North versus South, gray versus blue coats, democrats versus republicans, liberals versus the far right. Such dichotomy has also been extended to the international level wherever the US turned up to act as the policeman; Americans versus Japs or Germans, Americans versus Chinese, Koreans, Vietnamese (VC), Cubans and the list is long. In all these developments one element missing with enormous consequences, -and as opposed to Western Europe-, on the political behaviour of US politicians is, among others, the absence of social democracy particularly after World War I. Though the social democratic movement in the US was strong in the late 19th century and up until World War I, a ruthless political war was declared on it and was later crushed with extreme violence the remnants of which was once again uprooted through the McCarthy campaign in the late 50s. The disappearance of social democracy from the mainstream US politics deprived that country of another or alternative view, if you like, that is different from those of democrats and republicans who, in the main, are not ideologically different. That was to have huge impact on not only the political process, the working of government institutions and of those state institutions involved in the area of national security, but also in the thinking of ordinary Americans. Foreigners applying for a US visa used to be asked whether or not they are members of a Communist Party. West Europeans who also come from the traditions of liberal democracy, on the other hand, have distinct political dispensation where political bigotry does not exist significantly unlike the US. People are never persecuted for what they think in the political sense. Until their political suicide in the wake of the end of the Cold War, communist parties freely competed in European politics. In fact, Francois Mitterrand who ran on the socialist and communist ticket won the presidency in 1981. Such political dispensation has huge impact on how ordinary Europeans’ interact politically among each other and internationally. With the end of the Cold War and with the “victory of the US”, political liberalization was expected to make headway as there was no contending super-power. On the contrary, political bigotry assumed a new proportion as the far right sought political dominance. Clinton won the presidency and a fresh resurgence of hope and optimism in world politics surfaced as a result of which a series of changes occurred at the global level. Apartheid came to an end, the Good Friday agreement ended the conflict in Northern Ireland, the erstwhile ‘unsolvable’ conflict between Palestinians and Israelis gave a promising start with the Norwegian-negotiated Oslo Accord, and the pacification of the Korean peninsula also gave a promising start with the declaration of Pyongyang’s readiness to end its nuclear programme and so on. These were the world’s political hotbeds that were on the way of getting solutions. Amazingly, the optimism that was just created started to fade away, -except the situation in South Africa,- when George W. Bush assumed the US presidency on a political platform that was so reminiscent of the Cold War warriors such as Richard Nixon. As such, Bush renewed the antagonism that the US entered with different forces globally, a hostile policy that was completely uncalled for at the time of the optimism created during the Clinton’s presidency. The North Koreans went back to resuming their nuclear programme, the Oslo Accord went into shambles and the Middle East once again became a hotbed with the intransigence of Israelis. Incidentally, it is impossible to imagine Bush adopting a jingoist policy particularly in the Middle East without collaboration with the Israelis. With the end of the Cold War, jingoists within the Israeli ruling circles saw a good chance in further isolating Palestinians by crushing their active supporters particularly Sadam’s Iraq and Syria. Bush’s false claims of weapons of mass destruction in Iraq were just excuse for dethroning Sadam. Then, no wonder why Syria was next. It is on the basis of such reality that one needs to examine what is going on in the US today and its involvement outside its territory. No doubt that G. W. Bush’s presidency was one of the worst in the history of the US. It created public outrage at various levels including foreign policy and the financial crisis that threw the entire Western world in a deep economic meltdown with huge impact on the deterioration of quality of life. Western Europe, save the Scandinavian countries, resorted to a further trimming of public welfare thereby changing the character of the welfare state as we know it. This had to have huge impact on the voting pattern of the election in the US in 2008 when Barak Obama won by a landslide. Now, we need to ponder a little bit on the historic significance of Obama’s victory. What did Obama’s victory mean? When Jesse Jackson ran for the presidency in the mid-80s, he failed to win even the democratic nomination. Within a span of two decades, the people of the US elected a black man as their president. I had always thought that because the US was built at the expense of the genocide of the native population, the surplus from the cotton plantations where unpaid slave labour was massively abused and the violence perpetrated against women, a black, indigenous and a woman would never be elected as president. Obama’s victory displayed a shift in public perception of race relations in the US. The numbers spoke for themselves; it was not just the black vote that brought Obama to the White House. In fact, a substantial vote must have come from white folks as well. That signifies an important departure from the heretofore prevailing perception about race relations in the US. What does that mean in sociological terms? It means that a social transformation has taken place, a great many people now think differently from the heretofore dominant perceptions on a number of social, political and economic issues. This is highly significant as it is perhaps for the first time that a social transformation has taken place in the US at that scale. A great many people broke from a number of perceptions that they used to hold. It should be within this context that we need to examine the significance of the changes that Obama opted to introduce. Obama’s victory was a victory of sanity over jingoism at a national scale. To that extent it constitutes social transformation. Like all social revolutions or transformations, Obama’s landmark legacy almost immediately faced the wrath of the right and all sorts of racists. Since the arrival of Columbus in ‘America’, the US had been beleaguered with all forms of bigotry directed against the native/indigenous (condescendingly referred to as ‘Indians’), Afro-Americans, women, Hispanics and other non-Caucasian immigrants, Jews, gays and so on. All these forms of bigotry emanate from constructs that don’t accept human beings for what they are and with what they are born. And none other than Nelson Mandela reminds us of the fact that racism and bigotry is not born but learned, socially and politically constructed. There are two fundamental elements of importance in this statement which, incidentally, Mandela himself lived up to. First, racism is learned and constructed and the hidden irrational for such constructs is either power or money. The second element is that once a person is aware of the origins and irrationality of such constructs, such a person is disposed to consider racism/bigotry as foolish, stupid and ignorance. Such ideological disposition makes an individual capable of being forgiving and never leaves any room in her/his mind to hate and bigotry. It is such ideological disposition that makes one towering over bigots and haters. That made Mandela perhaps not only the greatest freedom fighter but also the greatest statesman. No wonder he was loved by white South Africans as well. Obama was such a leader. I still remember vividly the images of those white young women weeping with joy along Jesse Jackson at Obama’s victory rally one night on November 9, 2008. Unfortunately and unlike Mandela, however, he had to pass so many hurdles erected in his way by the far right both in the Congress and outside. Now, let’s glance at these hurdles. Obama’s major contribution to the US is mainly in the social transformation that we mentioned earlier. He stood for women and children rights. Invariably, he displayed his support for women and children and unequivocally condemned the violence against them. This was anathema to the far right that sees any liberalization at the level of thought and perception as a declaration of war against the tradition of the US. Obama affirmed gay rights and was the first president ever to endorse gay rights. For the far right and Christian fundamentalists, this was again a declaration of war on the very “morale of the American family.” The US had been one of the four diehard states that stood consistently against the recognition of the rights of indigenous communities. It sided with few powerful states and literally held the UN Working Group on Indigenous Populations hostage by blocking the draft UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples for over twenty years in Geneva. It was under Obama that the US finally signed the UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples and it was Obama who stopped the construction of the controversial oil pipeline in North Dakota, the land of the native Sioux. This hit the heart of the far right. These social transformations indeed raised its wrath. Generating social transformation is one thing but maintaining it and making it sustainable and, above all, to guard it from the backlash of the right, is totally a different matter and belongs to a different category in social thought. This is about strategy and tactics on the one hand and opting for which principles on the other. That is perhaps where the Democratic Party goofed paving the way for the far right to launch a come-back. As the saying goes in my native Amharic, a wounded wild animal makes a violent movement before dying. That is exactly what happened in the US after Obama’s election: enters the Sanders’ phenomenon creating a huge cleavage within the Democratic Party to the extent that Sander’s supporters refused to endorse Hillary Clinton during the presidential election. The powerful youth behind Sanders signify that not only the Republicans, even Democrats are not poised to bring the alternative to the country’s woes. Obama’s social transformation faced setback, the far right regained momentum with the support of conservative elements and evangelists and voted Trump to the White House. With the help of fundamentalist churches, middle of the road voters crossed over to the Trump camp. The fact that how long this setback to Obama’s social transformation would last depends mainly on the actions of Donald Trump, a process that has already begun and moving quickly. Charlottesville turned out to be pivotal to this process. The wrath of sane America is directed against Trump as the entire political society of the US hit the roof by his statements that are non-committal to the sane values of the country. Now, if there was ever a moment when Trump displayed his idiotismus, as the Germans would say, was Charlottesville. In a span of one week, he gave three statements one contradicting another. But, the most telling one came on Tuesday when he equated neo-Nazis and racists with those who protested against them. But, politics is not a football match where a referee says you are wrong and punish you with free kicks. This is about the US, a country that bled during the civil war in which perhaps hundreds of thousands of lives were lost and managed to abolish slavery and traversed over the years and centuries to bury the ramifications associated with slavery such as racism and bigotry. These are the values of the US as a multi-racial country and constitute the foundation for its unity. No politician, let alone the president, can be indifferent to this fundamental value and principle. Neo-Nazis and other far right groups may express their views according to the US Constitution but the state and politicians cannot remain indifferent when they come out publicly. In fact, it was the duty of the state and the police in particular to bring under control these fascist thugs when they resort to violence. In Charlottesville last week, where was the police? And when members of sane America protested against the neo-Nazis, Trump comes out and says “both sides were in the wrong”. We have heard so many absurd statements and utterances by Donald Trump beginning from the days of his campaign but this one is beyond absurdity. The fact that he was so emotional when stating that “there are fine people” among the neo-Nazis speaks for itself. Donald Trump does not belong to sane America, he is on the “wrong side of history”, to use Obama’s famous expression. **************
Accumulation in the Pastoral Livestock Production System What makes the discussion on pastoralism, pastoral development and a strategy thereof, difficult is the fact that it constitutes a ‘new’ terrain in development discourse. The discussion on pastoral accumulation is even more so because it is unheard of. That by itself warrants resistance as the mainstream development discourse has always been dis-informed by the dominant discourse on development. It is simply not in the books. Not Adam Smith not Marx nor the contemporary champions of neo-liberal economics has ever written about it. It is not in the holy books of classical economic theories. But, pastoralism has always been there. The dominant discourse, the holy books simply did not recognize it, they did not even look at it as something worthy of anything. On the contrary, pastoralism was condemned: condemned to extinction. Who would ever care about it, how it survived and how viable it could become? Who would then care about the notion of accumulation out of pastoralism? How can a system condemned to extinction ever be a basis for wealth accumulation? It is such notion that makes any discussion on pastoralism and pastoral accumulation difficult. However, it is the contention of this paper that pastoral accumulation is possible and is likely to be more feasible and contributive to the national economy than other traditional economies if equal attention is paid to its development and the necessary support it deserves is rendered. Needless to say that, pastoralism as threatened than ever deserves support particularly at the macro level as a conducive policy environment backed by implementation of concrete government measures are crucial links to pastoral accumulation. In other words, pastoralism needs similar attention and support that the farming community is accorded with by the government. Livelihood Diversification The process of accumulation in traditional formations as pastoralism and the peasant world begins with livelihood diversification. Livelihood diversification has become the catchword these days. But, livelihood diversification cannot be attained without a comprehensive approach and without the necessary support mechanism put in place. The most crucial element in enabling livelihood diversification is assuring ownership of the most important component in the means of production; i.e. livestock in the case of pastoralists and land in the case of peasants. Ethiopian pastoralists are placed in a much better position than their peasant counterparts as livestock is still in their hands (not nationalized) and the land is not privatized though the traditional form of communal ownership has not yet been restored. Secondly, after more than a century of systematic marginalization by the central governments actively supported by the modernization projects of the World Bank and African Development Bank, pastoral life has been severely threatened without the alternative being provided. Because pastoralists were pressured to change their way of life, the institutions of governance and social life that passed as modern and other enterprises such as commercial farms and wild life parks were all alien to pastoralists. Neither did the pastoral communities benefit from these institutions in terms of employment and social services. This alienation has created a situation where pastoralism, though threatened by modernity, was maintained. It is important to stress that pastoralists are not resisting change. They are only resisting a change that is imposed on them. Otherwise, like all societies, pastoral society is also dynamic and passes through change. The riddle in terms of thinking social change within pastoralism is to recognise the tempo of this organic change and adopt a policy that is acceptable by the community on the one hand and realistic enough to generate economic surplus on the other. What is crucial in generating livelihood diversification is precisely the recognition of this fact: a policy that is accepted by the community. In the process of livelihood diversification, individual members of a given pastoral community will only resort to move towards another form of life and/or production system when they have some form of confidence and trust, or a form of social contract if you like, on the existing macro-economic policy. In other words, the individual pastoralist who has a large herd of cattle must say to herslf/himself: “Yes, now I can move to a different trade.” This trust is absolutely essential to the process of diversifying means of livelihood. It is indeed clear that the process of pastoral accumulation that needs to start with the process of diversifying means of livelihood first of all requires a conducive policy environment. In other words, freedom and democracy are at the core of the process. As one of the chief maladies in Ethiopia is the disparity between policy rhetoric and the implementation on the ground, the good governance that is crucial to pastoral accumulation in turn requires the institutions of good governance in place. One cannot have good governance with a pious wish on the part of policy makers. This by itself is a huge undertaking which cannot be in place in the sense that the accumulation process requires it. It is precisely this fundamental weakness on the part of the government that calls for rapproachment and mutual recognition and dependence between governments and pastoralists. Such modus Vivendi and modus operandi between the two is the key to other chronic problems that impact on the process of accumulation as well as on social development in general, namely conflict. Institutions of democracy are key to livelihood diversification that generates social development to end poverty and prevent famines. According to the current federal form of ‘state’ and given the low level of human capacity in pastoral regions, it is indeed essential to back the institutions of governance with professionals from other regions or change the ethnic criteria for placement of officials and professionals altogether. In fact, as pastoral regions have been forgotten for decades, they are the most marginalised therefore impoverished therefore prone to any natural disaster. It is precisely for this reason that pastoral regions must be staffed with the best professionals that the country has as there is a lot to be done there. [On the Reporter newspaper of June 22, 2003 we read that the head of the Afar region has only completed grade five.] Putting Market Mechanisms in Place Developing the scope of the market in general: In the process of diversifying livelihood systems, the market plays a pivotal role. Without the mechanism to develop the market in place, individuals with the potential to be entrepreneurs cannot move on to a different livelihood. It is essential to put the market mechanism in place. This requires a number of undertakings on the part of the government. Let’s not forget that we are here assuming good governance and its institutions in place. Good governance by itself dispels the potential for conflict which in turn positively affects the flow of primary goods and commodities. Being lenient to let the market flourish with essential goods and commodities is important. It is necessary to create the atmosphere of the prevalence of the market. This can be supplemented with human capital, a trained human power on managing small scale business. That in turn will introduce and boost increasing social necessities. The government can even learn from the South Korean experience and literally give cash to few enterprising individuals to start business and show by way of example that one can succeed in business. The creation of such a mechanism coupled with the general conducive climate can attract pastoralists to move on to such business. A livestock market mechanism Throughout, the fundamental demand of pastoralists has always been market for their cattle. Because, their demand for a market was not heeded, they are compelled to sell their cattle to market sights far away from their places and even resort to cross-border trade to neighbouring countries. This way of cattle trade has never been beneficial to them that they still persist in their demand for a market that is beneficial to them. Lack of market and other mechanisms of trade associated with it such as processing dry meat (for the local market) and modern meat processing (for export) have debilitating effect when calamities such as long drought occur that wipes out cattle sometimes up to more than pastoral cattle. In terms of cash and property, this is a huge loss. The fact that an effective livestock marketing mechanism is crucial to pastoral communities is indisputable. But why is livestock marketing so crucial? It is crucial for three main reasons; (1) for pastoral food security at normal times, (2) as a lee way at times of drought and (3) for pastoral accumulation. I.Pastoralists lead their life by entering trade with other communities by exchanging their cattle for grain and for other necessities. In view of the dynamic nature of pastoral life in face of an increasingly changing surrounding, pastoral communities will feel secure if they acquire cash that enables them to cope with the changing environment. Sending their children to school and having access to modern medical facilities are among the requirements to cope with the change. That in the final analysis will entail change in the way of life of their children. From the right perspective too, pastoralists must have equal right with farmers who are accorded with all the support that the government can muster in terms of enabling them with access to the market. To lead a normal life, pastoralists need a market mechanism just like anybody else who is disposed to sell whatever surplus she/he has. II. At times of a long drawn drought, pastoral cattle will be at the risk of being wiped out. In the 1997 drought, the Borana pastoralist community lost close to 97% of its cattle. At that point on time the worry was not to save the cattle, which was too late to do so, but to save even a few of them for breed for the future. The big problem that pastoralists face is how to dispense with their cattle in face of such disasters. A few NGOs tried a project to process dry meat in exchange for cash to pastoralists. Setting up a market mechanism for pastoral livestock is also helpful at such times of disaster. That will also reduce the urge on the part of pastoralists to over-stock and encourage them to try another trade. III.The most important necessity of an effective livestock mechanism for pastoralists is for the process of diversification of means of livelihood that leads towards accumulation. There are quite a number of conditions that may drive pastoralists towards diversification namely, the threat that pastoral life faces as a result of external dynamics and the dynamics of change within itself. If good governance is institutionalized imbued with a pedagogic mission that we are going to describe later, the pastoral confidence and trust will grow and that is an ideal factor for resorting to move towards a different trade. The mentality of traditional communities is not easy to change and from a distance. Pastoralists want to see that institutions of governance are there for them, to help them and their children and the community. And where governance has been associated with an administration completely alien and unpopular, there is so much expected from the government in terms of policy and concrete practice to prove that it stands for the community. Effective and, if possible also efficient, livestock marketing mechanism plays a crucial role in the pastoral accumulation process. The existence of such mechanism will encourage pastoralists to start diversifying their livelihood and through time start accumulating in a different trade. This paper contends that pastoral accumulation has a better chance of success that other subsistence economies due to some leverage that pastoralism has. What are these advantages? In the first place, Ethiopia has the largest cattle per head in Africa. Nevertheless, whether we are first or second is immaterial to the discussion at hand. What is important is that this is the wealth that Ethiopia has and is well known for. This is a huge wealth that one has to appreciate and try to make use of it. As an Amharic saying has it: “A bronze at hand is equivalent to having gold.” Livestock is the gold that Ethiopia has. The best that the country does to make use of this wealth is only natural. Developing a strategy of accumulation on the basis of availability of wealth is again a natural course. Compared to the process of accumulation based on crop cultivation, what pastoral accumulation requires in terms of capital investment is much less. What pastoralists all have to do is bring their cattle to the market and all what the government has to do is set up a market mechanism. Compared to the peasant sector and given the required assistance form the government in terms of water harvesting, pastoral livestock production is much less precarious. If properly strategized, there exists a vast natural resource to support pastoral accumulation. So many of the great rivers of the country pass through pastoral land and there exist a vast natural resource to complement and support livestock trade. If the government succeeds to export cattle, given the high demand for organic meat in industrial countries, Ethiopia can have a high foreign exchange earning through cattle export. If the government invests itself or encourages investors to invest in meat processing plants and other plants accessories to livestock such as leather, that can accelerate the rate of pastoral cattle entering the market thereby boosting the financial capacity of the community enabling it to diversify livelihood, send their children to school and have access to modern medication. Having witnessed the precarious nature of peasant agriculture, there is increasing interest on the part of donors on pastoral development. That can enable the government to access donor money if it comes up with a proper pastoral development strategy. Tasks of the government Indeed, what we described above cannot be realised without the active and conscious role of the government. There are crucial areas where government can make interventions to assure the success of pastoral efforts towards livelihood diversification and accumulation. We cannot help but be naive when it comes to expecting the government to do what it has to do. Let’s broadly enumerate these tasks that are strategic and historical. Policy consultation:It is absolutely imperative that the government forms policy forums where pastoral development strategies and policies be discussed at the federal as well as at regional levels. At the federal level it is important that the government forms a national pastoral development policy forum where all stakeholders of pastoral development including academics participate. At regional levels, pastoral development policy forums can also be established to look closely at the development process in the respective regions. Conducive environment:As described above an enabling policy environment is a crucial component for the pastoral accumulation process. Livestock Trade Promotion: The government needs to conduct an intensive, effective and professional trade promotion particularly in Western Europe and the Arab World as regards livestock, leather and associated commodities. It has to target specific countries where it can have access to their market. Needless to say that this task is difficult as European Countries follow a policy of protecting their agriculture. That in turn requires lobbying through civic organizations in Europe. In the Arab World and in the Gulf countries in particular, there was livestock trade boycott against Ethiopia for fear of Rift Valley Fever that beset neighbouring Kenya. Under such circumstances it is important to launch trade promotion campaign assuring that so and so cattle disease does not exist in Ethiopia. Livestock health:In face of the existence of various forms of cattle diseases that can also affect humans, it is absolutely crucial to launch a large-scale and permanent campaign to assure livestock health. The government has to invest in training programmes to produce veterinarians and community animal health workers; liberalize its rules and allow veterinary privatization through a credit system, institutionalize a system of surveillance of diseases, and so on. Supporting programmes:Like it does to peasant communities through its agricultural extension programmes, the government also needs to support the pastoral livestock- production system. It has to promote human health services, education system and mobile schools in particular, water development and so on. Cooperation with NGOs:NGOs have an immense role to play in pastoral development. The government has to recognise this and come into active cooperation with them. NGOs have the expertise and experience in pastoral development that the government can tap and cooperate with. Dairy industries Strategic interventions (quality staffing, specialized education, conscious investment)
Dual Power with the Military, Playing with Fire? Myanmar and Sudan The Derg’s promise to return power to civilian rule when it usurped power in 1974 is still fresh in our memories. In many countries, the military did promise to return to civilian rule almost without exception. During the Col War, it was unimaginable to stage military coups without the consent and active involvement of a super-power; Vietnam 1963, Chile 1973, and so on. In Africa, we had witnessed countless coups in the past four decades as well. With exception of Jerry Rawlings’ (Ghana) and Thomas Sankara’s (Burkina Faso), almost all the military coups in Africa resulted in dictatorships and suppressed democratic rights. El Bashir’s coup in Sudan (1989) and the coup in Burma this week are no exception. The Mynamar military has been in power since the fifties and established a formidable dictatorship. The 1988 popular revolution did not manage to end military rule. Instead, the military resorted to a massive clamp down against protesters and kept Aug San Suu Ki under house arrest for over twenty years. But, that did not end the aspiration for democracy in Burma. Change would be inevitable and the military goons that had looked unshakable in face of international condemnation of their repressive actions, mellowed down a bit and agreed to certain constitutional reforms that brought Suu Ki’s party to power. But that particular constitutional dispensation left actual power still into the hands of the military even though Suu Ki became the prime minister. Thus, what Suu Ki accepted was a dual power to reign in Myanmar: executive power into her hands but actual and military power still into the hands of the military but well known for its brutality. Why did Suu Ki accept this arrangement when it is not even power sharing in the proper sense of the term? Perhaps she might have a strategy to gradually dis-empower the military. But, that requires a concerted organizational strategy that aims at recruiting soldiers, both regular and officers, to her party or political agenda, and laying down her party’s influence and structure particularly through the non-state sphere (unions, NGOs, professional associations, etc…) and actually get prepared for any eventual showdown by the high brass of the military. Has shed done that? The fact that the civilian protests after the recent coup were not strong enough to destabilize the military indicates that she had not been prepared for a show down. Illusion over the military? On top of that, perhaps her biggest mistake that tarnished her international image is her bigotry towards the Rohingya even when the military conducted genocide against them. She even had the nerve to defend the military’s actions of crimes against humanity at a hearing in the World Court of Justice. Disgusted with this blatant bigotry, many in the international scene called the Nobel Prize Committee to ask her to return the Peace Prize she was earlier awarded. Suu Ki’s experience in this regard is a clear case of accepting dual power co-existing with the military. This, I think, is an illusion of immense proportion. Sudan’s recent history also poses a similar problem despite a history of popular uprisings that uprooted two military dictatorships in 1964 and 1985. I am an eye witness to the 1985 Intifadha when millions of Khartoum, Umdurman and Bahri residents went to the streets come what may and overthrew Nimiery’s dictatorship. The provisional military administration under Suar Ad-Dahab promised transition to a civilian rule after a general election within one year. Perhaps, that was among the very few military that honoured their words. Elections were held and Sadik El Mahdi was elected prime minister. El Mahdi’s government did not last long; El Bashir overthrew him in 1989 and brought back military dictatorship. 2018/9 ushered yet another popular revolution in Sudan and overthrew Beshir’s regime but not his military. The confrontation between the people’s revolution and the military’s counter-revolution was fierce and the resolve of the people finally won the day and the military agreed to ‘remove’ Beshir before they were all uprooted from power. It is hardly possible to believe that some members of the junta who were well known for their extreme brutality would ever agree to remove their boss. In actual fact, General Mohammed Hamdan Dagolo, who is currently no. 2 in the military, was Beshir’s commander of the infamous militia, the Janjawid, well known for committing untold massacres first in South Sudan and then in Darfur. Together with General Burhan, the no. 1 in the military now, they toured Egypt, Saudi Arabia and the Emirates and believe to have agreed with Egyptian and Saudi leaders on certain agenda among which one is on the Nile. There was a stand-off between the revolution and the military for a while as to how to go about the changes that the peoples demanded. Finally, an Ethiopian team of mediators led by premier Abiy Ahmed managed to bring the two sides into an agreement that ended up in a situation of dual power very similar to that of Myanmar. A civilian government led by Abdala Hamdok took the helm of government while the army still retains actual power. Unlike Mynamar’s military, Sudan’s high brass also represented a foreign agenda mainly that of Egypt. With the breakout of war in Tigray recently, Sudan’s high brass resorted to perhaps one the most stupid mistakes it could ever make by invading Ethiopia’s territory. Their outcry for “reclaiming Sudan’s own territory” was not even well thought out. By contrast the same military leaders were never heard of reclaiming a chunk of Sudan’s territory, the Halayab Triangle invaded by Egypt as far back as 1992. The invasion of Ethiopia’s territory by Sudan’s military was at least a subject of negotiation that had gone for of years while the Halayab was an outright invasion. In any case, this unilateral measure by the military put the civilian government in a fix. It also made the negotiation process with Ethiopia difficult as there can be no negotiation without returning to the status quo ante. Hamdok’s government might accept this premise but not the military. That is the consequence of reigning in a dual power with a military. Sudan’s revolution should have consummated by overthrowing Beshir’s crucial weapon, the military’s high brass altogether. At the end of the day, what is crucially important is the fraternity and sisterhood between the peoples of Sudan and Ethiopia. The foundation of this solidarity is solid, built by the most generous hospitality of the two peoples towards each other. The famous song by Ahmed El Mustafa, Etyobya was Sudan, ahwan ahwan” is solidly cemented in the hearts of the two peoples. A network of Sudan’s civil society recently issued a statement to this effect. Such solidarity should not be allowed to be spoiled by the stupidity of a few soldiers in the high brass of Sudan’s military. Abiy Ahmed has so far displayed exemplary patience and wisdom by not resorting to immediate reprisals which Sudan’s military seems to have expected perhaps on the advice of Al Sisi of Egypt. Melakou Tegegn, tegmel@gmail.com
Al-Jazeera: “Inside Story”? Or Outside Story? Al Jazeera’s English service has been my favourite TV channel ever since its inception. I found it more objective and more sympathetic to the oppressed and marginalized than the mainstream global media such as the CNN and BBC. As a media person, I enjoyed its unique programme “The Listening Post”, a penetrating critique of the media as well as governments that are enemies of the media. After watching all critique against the weaknesses of the media in the Listening Post for years, I now start to blame Al Jazeera itself for the same reason; a deliberate distortion of the reality when it comes to reporting about the various problems in Ethiopia. It started last July when riots broke out following the assassination a famous Oromifa singer, Aachalu Hundessa. Oromo youth burned down factories, schools and other buildings, set fire on vehicles, destroyed properties belonging to members of the Amahara ethnic group; not to speak of the genocide they unleashed against Amharas. This happened in the towns nearby the Capital Addis. In Addis itself, the mob also burned down buildings and cars and were about to commit another round of genocide when the security forces acted forcefully for the first time. The riots were quickly put down by security forces. The government accused some forces including the Tigrean People’s Liberation Front (TPLF) and some Oromo extremists such as Jawar Mohammed were reprimanded right away. TPLF, Oromo extremists and their foreign supporters entered an unholy alliance in praising the ‘uprising’ (read genocide) and condemning the government. Surprisingly, Al Jazeera joined this same bandwagon and started its campaign against the Ethiopian government. Al Jazeera entirely depended for information on the opposition TV, OMN, and TPLF TV to accuse the government for the violence. It uncritically aired interview with the spokesperson of Amnesty International’s Ethiopia section, a person well-known for his pro-TPLF views. In all these episodes, I haven’t seen any person from the government or independent scholars being interviewed by Al Jazeera. Then came the war in Tigray. Again, Al Jazeera repeated the same ‘mistake’ by blaming the Ethiopian government for starting the war. Even the TPLF would not deny that they started the war. This time, it seems as if Al Jazeera started a campaign of heresy. It devoted a number of episodes from its “Inside Story” programme and invited mostly people who are tied to TPLF and Oromo extremists for ‘comments’. A certain Awol Allo from the University of Keel known for his parochial views was invited to give his ‘expert opinion’ on the war in Tigray. Then, British journalists such as Martin Plaut with skin-deep knowledge about Ethiopia were also invited at Inside Story to give ‘expert opinion’ and warn the world that “Ethiopia is disintegrating” and that “Ethiopia is close to a civil war!!”!! That was exactly what the TPLF leadership, already overthrown, was saying to attract international attention and perhaps bring the matter to the UN Security Council with the help of Egypt and Trump. On hindsight, the war in Tigray was perhaps planned to create an internationalized conflict in the first place. Egypt is the most interested party in this campaign. Egypt used its Trojan horse in Sudan, the army, to internationalize the conflict. The Sudanese army invaded an area in Gondar which has been a subject of negotiation for many years. They had expected a backlash by the Ethiopian army thereby internationalizing the conflict. The Ethiopian government preferred not to make Egypt happy and refrained from a military retaliation. In all this, Al Jazeera continued its negative reporting regarding Ethiopia. It seems that Al Jazeera is looking for the slightest excuse to resort to negative reporting regarding Ethiopia. For instance, during the flooding of Sudan last August, its minister of water resources went public in praising the Ethiopian dam under construction for containing millions of cubic meters of water in its reservoir which otherwise would have added misery to the already dire situation of Sudanese flood. At that point, Al Jazeera’s reporter in Sudan amazingly reported the opposite: that the Ethiopian dam was to blame for the flooding. This is a deliberate distortion and twisting of facts. I then threw Al Jazeera’s ‘objectivity’ out of the window. No, Al Jazeera has become consistently negative when reporting about Ethiopia. No doubt it is political and connected with the foreign policy of the Quatari regime. Looking at the people who it interviews in its Inside Story programme compels me to conclude that it is no longer “Inside Story”, but “Outside Story”. Mesfin Habtu mesfinhabtu5@gmail.com
ስቴት፣ የሲቪል ህብረሰብና ተጠያቂነት በቅጡ ሳይላመጥ፣ ሳይታሰብበት ወይም ሰሞነኛው ጃርገን ስለሆነ አንድ ሰሞን በየሚዲያው የሚራገቡ ቃላቶች ባገራችን ተለምደዋል። አንድ የመንግስት መሪ ወይም ባለሰልጣን ስላለው ብቻ ትርጉሙን በቅጡ ሳያላምጥ የመንግስት ሚድያው ተቀብሎ ያራግበውና የተለመደ ቋንቋ ሊሆን ትንሽ ሲቀረው የግሉ ሚዲያ ይደርስና ደግሞ ላንድ ሰሞን ያርገበግበዋል። ከነዚህ ቃላቶች አንዳንዶቹ ስቴት (ከሰሞኑ “አገረ መንግስት” ተብሎ የሚራገበው)፣ የሲቪል ህብረሰብና ተጠያቂነት (accountability) ይገኙባቸዋል። እነዚህ ቃላቶች በርግጥም የፖለቲካ ቃላቶች ብቻ ናቸው? ወይስ እጅግ ግዙፍ የሆኑ አስተሳሰቦችን የሚያመለክቱ ከጀርባቸው እንዲሁ ግዙፍና እጹብ ድንቅ የሆኑ መገለጫዎች? ለመሆኑ ስቴት ምንድነው? በበኩሌ “አገረ መንግስት” የሚለው አጠቃቀም ስቴትን በቅጡ የሚገልጸው አይመስለኝም። ስቴትን (state) ባገር ደረጃ ያለ መንግስት ለማለት ከሆነ ጋቨርንመንትም (government) ባገር ደረጃ ያለ ነው። ልዩነቱ ባገር ደረጃ መሆኑና አለመሆኑ ሳይሆን ስቴት እንደ ተቋም ከጋቨርንመንት እጅጉኑ ይለያል። ስቴት ጋቨርንመንቱን፣ ፓርላማውንና የፍርድ ስርአቱን ያካተተው ተቋም ሲሆን ጋቨርንመንቱ ግን ስራ አስፈጻሚው አካል (አገዛዙ) ብቻ ነው። ጋቨርንመንቱ ተጠሪነቱ/ተጠያቂነቱ ለፓርላማው ሲሆን ስቴቱ ተጠሪነቱ/ተጠያቂነቱ ለሲቪል ህብረሰቡ (ህዝቡ) ነው። እንደምናየው ስቴት፣ የሲቪል ህብረተሰብና ተጠያቂነት የተያያዙ ናቸው፤ አንደኛው ከሌለ ሌላው ሊኖር አይችልም ማለት ነው። የነዚህ ተቋማት ተጠያቂነት ርስ በርሳቸው ባላቸው ተያያዥነት ይገለጻል። ስቴት ተጠያቂ እንዲሆን መጀመሪያ የሲቪል ህብረተሰብ መኖር እለበት። የሲቪል ህብረተሰብ ከሌለ ስቴትም አለ ማለት አይቻልም። ስቴትም ከሌለ የሲቪል ህብረተሰብ አለ ማለት አይቻልም። ሁለቱም ርስ መርሳቸው የሚደጋገፉ (symbiotic relationship ያላቸው) ናቸው። እናብራራ … ስቴት የፓርላማው፣ የአስፈጻሚው አካልና የፍርድ ተቋሙ አንድነት (ኤምቦዲመንት) ነው ብለናል። ይህ አንድነት ሊከሰት የሚችለው በአዋጅ ወይም አስፈጻሚው አካል፣ ፓርላማውና የፍርድ ስርአቱ በተናጠል እንደ ተቋም ስላሉ ብቻ አይደለም። በመሃላቸውም ያለው የስራና የስልጣን ክፍፍል እንዲሁም ማ ለማ ተጠሪ/ተጠያቂ እንደሆነ በህገመንግስቱ (እንደ ኢህአዴግ ህገ መንግስት) ስለተደነገገ ብቻ አይደለም። ይህ የስራና የስልጣን ክፍፍል ብሎም በተግባር ማ ለማ ተጠያቂ እንደሆነ ካልተተገበረ በህገ መንገስቱ የሰፈረው ሁሉ ወሬ ሆኖ ይቀራል፣ ወይም ለለጋሾች ‘ዲሞክራሲያዊ’ ህገ መንግስት እንዳለ ለማሳየት ብቻ ሆኖ ይቀራል። ዋናው ጉዳይ የስልጣን ክፍፍሉ በተግባር አለ ወይ? ነው። ይሁን እንጂ የስልጣን ክፍፍሉና ተጠያቂነቱ ከወሬ አልፎ በርግጥም ተግባራዊ እንዲሆን የሲቪል ህብረተሰቡ መኖርና የስቴቱ ዋና ዋና አካላት ለህብረተሰቡ ተጠያቂ መሆናቸው ዋነኛ ጉዳይ ነው። ለዚህ ሁሉ መሰረቱ ደግሞ ዲሞክራሲና ነጻነት መኖራቸው ነው። ያለ ዲሞክራሲና ነጻነት የሲቪል ህብረተሰቡ ጉልበትም ስልጣንም አይኖረውም። ስለሆነም ዲሞክራሲ ከሌለ የስቴቱ ተጠያቂነት ሊኖር አይችልም፣ በስቴቱም ውስጥ በሶስቱ አካላት (አስፈጻሚው አካል፣ ፓርላማውና ፍርድ ስርአቱ) መሃል የስራ ክፍፍልም ተጠያቂነትም ሊኖር አይችልም። ከዚህም በላይ የስቴቱ ተቋማት ፓብሊክ ተቋማት (public institutions) ተብለው ተጠሪነታቸው ላገዛዙ (ጋቨርንመንት) ሳይሆን ለፓርላማው ነው። ለምሳሌ ባሁኑ ወቅት ያሉት የመንግስት ሚዲያ ተቋማት የሚባሉት፣ የምርጫ ቦርድና ሌሎችም ተቋማት የፓብሊክ ተቋማት ስለሆኑ ተጠሪነታቸው ለፓርላማው ነው። ከመተዳደሪያ ደንባቸው ጀምሮ እስከ ስራ አካሄድ ፖሊሲያቸው ድረስ የሚያወጣው ፓርላማው ነው። ለምሳሌ የመንግስት ሚዲያዎች እንዴት እንደሚተዳደሩን አንዴት እንደሚሰሩ ብሎም ያሰራር ፖሊሲያቸው እንዴት መሆን እንዳለበት በዝርዘር የሚደነግገው የፓርላማው የኮሚውኒኬሽን ኮሚሽን ነው። ኮሚሽኑ ደግሞ የሚገዛው ፓርላማው ባጸደቀው የገሪቱ የኮሚውኒኬሽን ህግ ነው። ስለሆነም መጀመሪያ የኮሚውኒኬሽን ህግ (communications law) መኖር እለበት፣ ከዚያም ፓርላማው የኮሚውኒኬሽን ኰሚሽን ያቋቁማል። (ለነገሩ ኮሚሽኑ ተቋቁሞ ህጉንም ሊያረቅ ይችላል።) አሁን ያለውን ተጨባጭ ሁኔታ ብናይ ያሁኑ መንግስት ከወያኔው መንግስት በብዙ መንገድ በእጅጉኑ እንደሚሻል፣ በተለይም ሃሳብን በነጻ በመግለጽ ረገድ ነጻነት አለ ማለት እንችላለን። ዲሞክራሲን ለማስፈን እንደሚሰራም መንግስት ጠዋት ማታ ይነግረናል። ይኼ ሁሉ ደግ ነው፤ ግን ዲሞክራሲ ሃሳብን በነጻ በመግለጽ ወይም የመንግስት ምርጫ በማድረግ ብቻ የማይወሰን እንዲያውም ትልቁ ጉዳይ ከላይ የጠቀስነው የስቴቱና የህግ አስፈጻሚው አካል ተጠያቂነት ለዲሞክራሲ መኖር ዋነኛው ነው። ተጠያቂነቱም ሊኖር የሚችለው ባንድ በኩል ከላይ የጠቀስነው በስቴቱ አካላት መሃል ያለው የስልጣን ክፍፍልና ተጠያቂነት ሲሆን፣ ዋነኛው ጉዳይ ግን የሲቪል ህብረተሰቡ ጠያቂ የመሆን ስልጣኑ በስራ መገለጹ ነው። በግልጽ እንደምናየው ለዚህ አንደኛ የሲቪል ህብረተሰቡ መኖር አለበት፣ ሁለተኛ ስቴቱን ተጠያቂ ለማድረግ ደግሞ የሲቪል ህብረተሰቡ መንቀሳቀስ አለበት። ለመብቱ ያልቆመ፣ ስቴቱንም ሆነ ስራ አስፈጻሚውን ተጠያቂ የማያደርግ ህብረሰብ የሲቪል ህብረሰብ ሊባል አይቻለውም። ምክንያቱም የሲቪል ህብረተሰብ ለራሱ የቆመ (“a society for itself”) መሆን አለበትና። ስለሆነም የራሱን ህልውና የሚወስኑ ክስተቶች ምን መሆናቸውን (conscious of the conditions of its own existence) ያልተረዳ ህብረተሰብ የሲቪል ህብረተሰብ ሊባል አይችልም። ምክንያቱም አንድን ህብረሰብ የሲቪል ህብረተሰብ የሚያደርገው ከመንግስት ውጭ ያለ አካል መሆኑ ብቻ አይደለም። አገሪቱ ስላለችበት ሁኔታ፣ ራሱም እንደ ሲቪል ህብረተሰብ በዚህ ዓለም ላይ ሊያኖረው ስለሚችለው የፖለቲካ፣ ኤኰኖሚና ህብረሰባዊ ክስተቶች ማወቁ የሲቪል ህብረተሰብ ለመባል ወሳኝ ነው። እንዲህ ያለው ንቃት/እውቀት በየጊዜው ይበልጥ ማወቅን ምን ያህል ወሳኝ እንደሚያደርገው የግሎባላይዜሽን መስፈን ታይቷል። ዛሬ ባንድ አገር ላለ ህብረሰብ የሚጠበቀው ንቃት/እውቀት ባገሩ ስላለው ሁኔታ ብቻ ማወቁ አይደለም። ለምሳሌ የኢትዮጵያ ሲቪል ህብረተሰብ ባገሪቱ ሰፍኖ ያለውን የድህነት መንስኤ በሚገባ ለመረዳት ስላካባቢው (የአፍሪካ ቀንድ)፣ በአፍሪካ ስላለው ሁኔታ ብሎም በዓለም ላይ ስላለው የፖለቲካ ሁኔታ ማወቁ አስፈላጊ ነው። የራሱን ህልውና ስለሚወስኑት ክስተቶች ማወቅ የሚባለው እንዲህ ያለው ንቃት/እውቀት ነው። (እንዲህ ስንል ግን በህብረሰብ ደረጃ መታወቅ የሚገባቸውን ጉዳዮችና በአካዳሚ ደረጃ በጥልቀት መታወቅ የሚቻሉትን አንለይም ማለት አይደለም።) እንግዲህ ከዚህ የምንረዳው ለስቴቱም ሆነ ለሲቪል ህብረተሰብ መኖር ወሳኙ ጉዳይ ያንድ መንግስት መልካም ፈቃደኛነት (ዲሞክራሲያዊ በመሆን) ብቻ ሳይሆን እነዚህ ተቋማት ታሪካዊ ፈርጅነት እንዳላቸው ነው። ተቋማቱ እንደተቋም መገንባት አለባቸው፣ እነሱም በመልካም ፈቃደኛነት ብቻ አይገነቡም። የፖለቲካ መልካም ፈቃደኛነት ለንግባታው የፖለቲካ ሁኔታውን ያመቻቻል እንጂ በራሱ ብቻውን ተቋማቱን አይገነባም። ይህን ካልን ዘንዳ ወደ ተጠያቂነት እንመለስ። ባገራችን ካሉ አስተዳደራዊ ችግሮች ዋነኛው ተጠያቂነት አለመኖር ነው። ካንድ ትራፊክ ፖሊስ ጀምሮ እስከ መንግስት ባለስልጣን ድረስ ተጠያቂነቱ ያልኖረው የመንግስት ፍላጎት ሳይኖር ወይም ይህን የሚደነግጉት ፖሊሲዎችና ደንቦች ሳይኖሩ ቀርተው አይደለም። ችግሩ ስቴቱ እንደ ተቋም የሲቪል ህብረተስቡም እንደ ሲቪል ህብረተሰብ አለመኖር ነው። ይህ የሚያሳየው ስቴቱም የሲቪል ህብረተሰቡም መገንባት እንዳለባቸው ነው። ግን ለስቴቱ መገንባት ህብረተሰቡ እንደ ሲቪል ህብረሰብ የስቴቱን ተቋማት ተጠያቂ ማድረግ ሲችል ነው። አስፈጻሚው አካልም የሲቪል ህብረተሰቡ ታሪካዊ ሚናውን እንዲጫወት ባንድ በኩል ህጋዊ ሁኔታውን ሲያመቻች በሌላ በኩል ደግሞ የሲቪል ህብረሰቡ ስራውን በሚገባ መስራት አለመስራቱን እየተከታተለ ተጠያቂ ሲያደርገው (regulate ማድረግ) ነው። ከዚህ የምንረዳው የስቴትና የሲቪል ህብረሰብ መመስረት ምን ያህል አንገብጋቢ እንደሆነና በጠቅላላውም የተጠያቂነት (accountability) መሰረት መሆናቸውን ነው። ብዙ ሰዎች ስቴትና የሲቪል ህብረሰብ ባንድ መንግስት ውሳኔ ወይም በህብረሰቡ አባላት ፍላጎት ብቻ የሚመሰረቱ ይመስላቸዋል። ሚስጥሩ ይህ እንዳልሆነ ከላይ ባጭሩም ቢሆን አመላክተናል። ይህን ይበልጥ ግልጽ ለማድረግ ለነዚህ ሁለት ክስተቶች መመስረት ዋና ጉዳይ ከሆኑት አንደኛውን ደግሞ እናነሳለን። ይኸውም የመቀያየር (ትራንስፎርሜሽን) ጉዳይ ነው። ለስቴትም ሆነ ለሲቪል ህብረሰብ መከሰት ሶስት ዋና ዋና መቀያየሮች መከናወን ይኖርባቸዋል። እነዚህም ስራ አስፈጻሚው አካል (ጋቨርንመንት) ወደ ስቴት፣ ህብረሰቡም ወደ ሲቪል ህብረሰብ፣ ተገዢዎችም (subjects) ዜጎች (citizens) ወደ መሆን መቀያየር (subjects to citizens) ይኖርባቸዋል። እነዚህ እስካሁን የጠቀስናቸው መቀያየሮችና ለውጦች ባንድ ዲሞክራታይዜሽን ተብሎ በሚጠራው የተወሰነ የታሪክ ሂደት ባንድ ጋ ተያይዘው የሚከሰቱ ናቸው። እነዚህ መቀያየሮች ሳይኖሩ ዲሞክራታይዜሽን ወይም ወደ ዲሞክራሲያዊ ስርአት መሸጋገር ሊከሰት አይችልም። (እንዲህ ሲባል ግን የፖለቲካል ዲሞክራሲ ሽግግር አይኖርም ማለታችን እንዳልሆነ ከወዲሁ ግልጽ ማድረግ እንወዳለን።) ስቴት በምን ዓይነት ሂደትና ሁኔታ እንደሚከሰት እንዲሁም አንድ ህብረሰብ ወደ ሲቪል ህብረሰብ እንዴት ሊቀያየር እንደሚችልና እንደሚገባ ተመልክተናል። ስለ ግለሰቦች መቀያየር ማለትም ከተገዢነት ዜጋ ወደ መሆን (subjects to citizens) መቀያየር እንደሚያስፈልግም ባጭሩም ቢሆን አንስተናል። (ስለሶስቱም መቀያየሮች ማለትም ስቴት፣ ሲቪል ህብረሰብና ዜጎች እንዴት ሊከሰቱ እንደሚችሉ በዝርዝር ለመረዳት ‘State’ and ‘Civil Society’: Ethiopia’s Development Challenges በተባለው መጽሃፌ በሰፊው ተተንትኗል።) በዚህ በሶስተኛው መቀያየር ማለትም ከተገዢነት ዜጋ ወደ መሆን ሂደት ላይ ግለሰቦችን ዜጋ ወደ መሆን ሊቀይራቸው የሚችለው ዓቢይ ጉዳይ ሴቶች በህብረሰቡ ውስጥ ያላቸው ቦታ መሻሻሉ ብቻ ሳይሆን ወንዶች ስለ ሴቶች ሴቶችም ስለራሳቸው ያላቸው አመለካከትም መስተካከሉ ወሳኝ ነው። ወንዶች ስለሴቶችም ሆነ ስለራሳቸው፣ ሴቶችም ስለራሳቸውም ሆነ ስለወንዶች ያላቸው አመለካከት መስተካከሉ በህብረሰቡ ውስጥ ሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ ስነምግባር እንዲስፋፋና ሲቪሊቲም እንዲጠናከር ያደርጋል። ይህ አመለካከት ካልተስተካከለ ግለሰቦች ዜጋ ወደ መሆን፣ አስፈጻሚውም አካል ወደ ስቴትነት፣ ህብረሰቡም ወደ ሲቪል ህብረሰብ ሊቀያየሩ ስለማይችሉ ተጠያቂነት የሚለውም ክስተት ሊኖር አይቻለውም። ከዚህም በላይ ሴቶች ለተፈጥሮ የበለጠ ርህራሄና እንክብካቤ የማድረግ ዝንባሌ ስላላቸው፣ የህብረሰቡ ግማሽ በመሆናቸው የነሱ እኩልነ ባልተረጋገጠበት ዲሞክራሲ ሊኖር ስለማይችል፣ ህጻናትንና ወጣቶችን በመኮትኮት ይበልጥ ሚና ስለሚጫወቱ፣ ያንድን አገር ብዝሃ ህዝበ (population) ለመቆጣጠር ወሳኙ ሚና የነሱ በመሆኑ ህብረሰቡን ወደ ዲሞክራሲ ለማሸጋገር ሴቶች ወሳኝ ሚና አላቸው። በርግጥ በነዚህ በጠቀስናቸው ዘርፎች የሴቶችን ቦታ/ሚና ለማሳየት ራሱን የቻለ ትንተና እንደሚጠይቅ የታወቀ ነው። (በዚህ ጉዳይ ገፋ አርገው ለማንበብ ለሚፈልጉ ከላይ የጠቀስሁትን መጽሃፌን እንዲያነቡ እመክራለሁ።) ህብረሰቡ ተቀይሯል ከሚያሰኙት ጉዳዮች ዋነኛው የአመለካከትን መቀየር የሚመለከተው ነው። ግለሰቦች ባጠቃላይ የኑሯቸውን ሁኔታ ስለሚወስኑት ዋና ዋና ጉዳዮች ማወቃቸው ብሎም ባመለካከት ደረጃ ራሳቸውን መቀየራቸው ዋነኛው ነው። በዚህ ረገድ ይቺ ዓለም በግሎባላይዜሽን እንደተያዘችና በግሎባላይዜሽን ሃይሎች እንደምትገዛ፣ ብዙ የሶስተኛው ዓለም ድሃ አገሮች በግሎባላይዜሽን ሂደት እንደሚጠቁ መረዳት ስለዚህም ጎሎባላይዜሽን ስላስከተለው ጉዳት ማወቅና ይህ ዓይነት ጉዳት ባገሪቱ እንዳይከሰት መረዳቱ አንደኛው የንቃት ጉዳይ ነው። ለምሳሌ የዓለም የአየር ሁኔታ መቀያየር (climate change) በዓለም ላይ ያስከተለው አደጋ እጅግ ከፍተኛ ነው ቢባልም ከፍተኛው ጉዳት በእርሻና አርብቶ አደርነት ላይ ተማምነው የሚኖሩት ህብረሰቦች ላይ ነው። ስለዚህ ጉዳይ ህብረሰቡ ንቃት ማግኘቱ ወሳኝ ጥያቄ ነው። የኢትዮጵያ ህዝብ በተወሰነ ወቅት ባገሪቱ ድርቅ ወይም ጎርፍ እየተከሰተ ለምን ጉዳት እንደሚያደርስ መንሴውን ማለትም በለጸጉ በተባሉ አገሮች የተካሄደው የኢንዳስትሪያላይዜሽን ሂደት መሆኑን በቅጡ ማወቁ አስፈላጊ ነው። ይህ ችግር እንዳይባባስ እንደ ትራምፕ ያሉ መሪዎች ጎጂ የሆነ ፖሊሲያቸውን እንዲቀይሩ ለማድረግ ዩናይትድ ስቴትስ (‘አሜሪካ’) ካሉት ንቁ ሲቪክ ድርጅቶች ጋር መተባበር የህልውና ጉዳይ ነው። ስለሆነም ተወደደም ተጠላም አሁን ዓለም በደረሰችበት ደረጃ ይህን የመሰለው ዓለማቀፋዊ ይዘት ያለው ንቃት ዜጋ ለመሆን መብቃትን ያመለክታሉ። ይህን ስናሰላ አሁን ባገራችን ውስጥ ካገር ደረጃ ባነሰ በጎጥና በዘር ማሰብ መግነኑ ያገራችን ህዝቦች ዜጎች ለመሆን ምን ያህል ንቃት እንደሚያስፈልጋቸው መገንዘብ እንችላለን። ይህን ችግር ለመፍታተ ትምህርት ዋነኛ ጉዳይ እንደመሆኑ መጠን ይህም በተራው ትምህርት (development education) ከተማሪዎችም በላይ ለጠቅላላው ህዝቡ ሊደርስ በሚችል ስትራቴጂ ሊሰጥ እንደሚያስፈልግ ያስገነዝበናል። “የአገረ መንግስት ግንባታ” የሚለው የሰሞኑ መነጋገሪያ ርእስ እነዚህን መሰረታዊ ጉዳይችን ማገናዘን ይኖርበታል። የስቴትና ሲቪል ህብረሰብ ብሎም የተጠያቂነት ስርአት መገንባት ታሪካዊ ክስተቶች እንደ መሆናቻው ጠለቅ ያሉ በጥናት ላይ የተመሰረቱ ውይይቶች ማድረግን፣ የመንግስትና የተደራጁ የህብረሰቡ ክፍሎች (በዘልማድ ‘የሲቪል ህብረሰብ’ ተብለው የሚጠሩት) ታሪካዊ ሚናና ሃላፊነትን ማመላከትን ይጠይቃሉ። መላኩ ተገኝ tegmel@gmail.com
ትናንት ነገን አይሆንም ነገ ምን ይጠብቀናል? ድሮ አንድ እሳቱ ተሰማ የሚባል የክብር ዘበኛ ባንድ ዘፋኝ “ትናንት ዛሬ እይደለም” የሚል ዘፈን ነበረው። ዛሬ ደግሞ “ትናንት ነገን እንደማይሆን” አስበን ስለዚህም ነገ አገራችንን ስለሚጠብቋት እግር ተወርች የሚያስሩ ከባድ ከባድ ችግሮች ነገ ሳይሆን ዛሬ ሳይውል ሳያድር መወያየትና የመፍትሄ አቅጣቻዎችን መያዝና መከተል ያስፈልጋል። “ትናንትንና ዛሬን ብቻ የሚያይ ነገን አያውቃትም” ሆነና ለነገ ያልተዘጋጀ ደግሞ ለራሱም ላገሪቱም መፍትሄ አያስገኝም። አገራችን ነገ የሚያጋጥሟትን ችግሮች ሳይውል ሳያድር ዛሬ ካልተጋፈጠቻቸው እጅግ ከባድ ምናልባትም የማትወጣበት ማጥ ውስጥ ትገባለች። “አይነጋ መስሎት ከቆጥ ተጸዳዳ” ተብሎ እንደሚተረተው “ምነው ችግሩን ያኔ በተጋፈጥነው ኖሮ” የምንልበት ጊዜ መምጣቱ አይቀሬ ነው። እነዚህን ችግሮች ዛሬ ካልተጋፈጥናቸው ምን ሁኔታ ይፈጠራል? ያካባቢ ውድመት በልማት ላይ የሚያስከትለው አንድምታ ከፍተኛ እንደመሆኑ ባገራችን ተጨባጭ ሁኔታ ልማት ስንል እንዴት? ምን ምንስ ያካትታል የሚለውን ባጭሩ እንመልከት። ሀ.የአካባቢ ውድመት ይቺ ዓለማችን ካሁን ጀምሮ ምን ያህል ዓመት ቀርቷታል? ኢንተር-ጋቨርንመንታል ፓነል ኦን ክላይሜት ቼንጅ (Inter-governmental Panel on Climate Change) በመባል የሚታወቀው የተባበሩት መንግስታት ያየር ለውጥ ፓነልና ሳይንቲስቶች በቅርቡ ባወጡት ማስጠንቀቂያ የዓለም መንግስታት ባንድ ላይ ሁነው አሁን የተከሰተው ያየር ለውጥ ወደ ከፋ ሙቀት እንዳይሸጋገር አሁን! ዛሬ! አስፈላጊውን ርምጃ ካልወሰዱ ከ10-12 ዓመታት ውስጥ በዓለም የተከሰተው ያየር ለውጥ እንደተፈራው ተባብሶ ከዚያ በኋላ እየጨመረ የሚሄደውን የዓለም ሙቀት መቀነስም አይቻልም፤ የሙቀቱንም መጨመር መግታት አይቻልም ብለዋል። ይሄ ምን ማለት ነው? የዓለም ሙቀት እየጨመረ ከሄደ፡ አቀማመጣቸው ከባህር ወለል እጅጉን ከፍ ያላሉ ከተሞችና ደሴቶች በባህር ወለል መጨመር ምክንያት ይሰጥማሉ። ለምሳሌ የኢንዶኔዢያ ዋና ከተማ ጃካርታ መስመጧ የማይቀር በመሆኑ ያገሩ መንግስት ያገሪቱን መናገሻ ከተማ ካሊማንታን ወደ ተባለው ከተማ ለማዞር ወስኗል። መስመጣቸው ከማይቀሩት ደሴቶች አንዷ ሞልዲቪስ የምትባለዋ ደሴት አገር ትገኝበታለች። እንደ ሆላንድና ቤልጂየም ባሉ አገሮች የሚገኙ ኖርዝ ሲ በተባለው ባህር ዳርቻው ላይ የሚገኙ በርካታ ከተሞች እንዲሁም በተመሳሳይ ሁኔታ ላይ ያሉ አገሮችና ወደቦች የመስመጥ አደጋ አለባቸው። ሙቀት መጨመር ድርቀትንም ስለሚያስከትል የዓለም የርሻ ሁኔታ ከባድ ችግር ውስጥ ይገባል። በተለይም ገና በኢሪጌሽን የመጠቀም ደረጃ ላይ ያልደረሱ እንደ ኢትዮጵያ ያሉ ገበሬዎችና ርሻዎቻቸው ፈተና ውስጥ ይገባሉ። ያለ ውሃ ማምረት ስለማይችሉ። የኑሮ ዘይቤያቸውን በደረቃማ ቦታዎች ያደረጉ አርብቶ አደሮችም ከፍተኛ ፈተና ውስጥ ይገባሉ፣ከብቶቻቸውን የሚያስግጡበት፣ ውሃም የሚያስጠጡበት አያገኙም። በሙቀት ምክንያት የሚነሱ እንደ ወባ ያሉ በሽታዎች ይስፋፋሉ፣ ሌሎችም በተለያዩ ለፍሳትም ሆነ ቢምቢዎች ሊመጡ የሚችሉ ያልታወቁ በሽታዎች ሊነሱና ብዙ ሰው ሊገሉ ይችላሉ። እስካሁን ያልታወቁ ቫይረሶች በሙቀት መጨመር ምክንያት በተለይ ከውቅያኖስ እየመነጩ እንደ ኮቪድ የሰውን ልጅ ገና ተጨማሪ ፈተና ውስጥ ይከቱታል። እንዲሁም ሌሎች እስካሁን የማናውቃቸው የጤናና ያካባቢ ችግሮች ሊከሰቱ ይችላሉ። የዓለም ሳይንቲስቶች በዓለም ሙቀት መጨመር ምክንያት ሊነሱ የሚችሉትን ችግሮች ገና በጠዋቱ ገምተው ዓለምን ሲያሳስቡ ወደ 50 ዓመት ገደማ ሆኗቸዋል። ይሁን እንጂ ከምእራብ ፖለቲካኞች ከፊሉ በተለይም የአሜሪካ ሪፓብሊካኖች (ከሚያገኙት ጥቅማ ጥቅም አንጻር) ይህንን የሳይንቲስቶች ማስጠንቀቂያ አንቀበልም ብለው እንዲያውም ይግረማችሁ ብለው እንደ ትራምፕ ያሉት ደግሞ “የዓለም ሙቀት መጨመር የሚለው ውሸት ነው” በማለት ለችግሩ ትኩረት ሳይሰጡ ቀሩ። የችግሩ አሳሳቢነት ከፍተኛ በመሆኑ ከስንት ጭቅጭቅ በኋላ አሜሪካም በኦባማ ጊዜ ችግሩ እንዳለ በመቀበሉ ለመጀመሪያ ጊዜ በ1916 ላይ የታወቀውን የፓሪሱን ዓለም አቀፋዊ ስምምነት የዓለም መሪዎች አጸደቁ። ኦባማ ስልጣናቸውን ሲለቁ በቦታቸው የመጡት ትራምፕ ደግሞ ይግረማችሁ ብለው ስምምነቱን በማፍረስ አሜሪካ ከስምምነቱ መውጣቷን አስታወቁ። እዚያ ሁሉ ደስታ ላይ ቀዝቃዛ ውሃ ቸለሱበት። በትራምፕ እብደት የተደፋፈሩት አዲሱ የብራዚል ፕሬዳንት ቦልሶናሮ ደግሞ ዓለም አለኝ የምትለውን ዓይነተኛ የአማዞን ትሮፒካል ደን እንዲጨፈጨፍ ፈቀዱና ዓመት ሳይሞላቸው አማዞን እንዲመናመን አደረጉ። በሳቸው የተበረታቱት ህገ ወጦች ደግሞ በተረፈው የአማዞን ደን ላይ አሳት ለቀቁበት። ዓለም አንገቷን ደፋች። የአማዞን መጨፍጨፍ ጉዳቱ ለብራዚልና ላካባቢው ብቻ ዓይደለም። አማዞን በተቃጠለ ጊዜ ሳይንቲስቶች የዓለም የኦክሲጅን አቅርቦት በ20% ቀንሷል ብለዋል (ዛፍ ከሚሰጠው ጥቅም ዋነኛው አየር ውስጥ ያለውን ካርቦን ዳዮክሳይድ ወደ ህዋ ሳይሄድ ሲያስቀር ያንኑ ያህል ደግሞ ኦክሲጅን ወደ አየር ውስጥ ይለቃል። የሰው ልጅ ደግሞ ያለ ኦክሲጅን የሚተነፍሰው አይኖረውም።) ይህንን ሁሉ ስናይ አገራችን (ሌሎችም የአፍሪካ አገራት) ምን ዓይነት ችግሮች ውስጥ በቅርብ ጊዜ ውስጥ ልትገባ እንደምትችል መገመት አያዳግትም። ሳይንቲስቶች እንደሚሉት ይህንን አስከፊ አደጋ ለማስቀረትና ዓለም የቀራት 12 ዓመት ብቻ ነው። በዚህ ጊዜ ውስጥ ዓለም ሙቀትን ለመቀነስ መስራት ያለባትን ካልሰራች ከላይ የጠቀስናቸው አስከፊ ችግሮች መከሰት ይጀምራሉ። ምንም እንኳን በኢትዮጵያ ዘንድሮ በመንግስት አነሳሽነት የተወሰደው የዛፍ ተከላ ከፍተኛ ጅምር ቢሆንም ኢትዮጵያ ብቻዋን ችግሩን ልትወጣ አይቻላትም። የዓለም የሙቀት መጨመር ችግር የሁሉም አገራት ችግር እንደመሆኑ ያፍሪካ አገሮችና እንዲሁም ሌሎችም ጭምር ተመሳሳይ ርምጃ እንዲወስዱ፣ የዓለም መንግስታትም ማድረግ ያለባቸውን እንዲያደርጉ ኢትዮጵያ የመጎትጎት ሃላፊነት አለባት። ያካባቢ ውድመት ጉዳይ እንደ ምሁራን ወይም እንደ ፈረንጅ ችግር ተቆጥሮ ያገሪቱ ገዢዎችና ባለስልጣናቱ ለረጅም ጊዜ ንቀው ትተውት የነበረ ችግር በመሆኑ ዛሬ ባገሪቱ የሚካሄደው ያካባቢ ውድመት ከፍተኛ ደረጃ ላይ እንዲደርስ አድርጎታል። ያካባቢ ጥበቃ ላገሪቱ ወሳኝ ነው የሚባለው ለምንድን ነው? ከህዝባችን እስከ 85% የሚሆነው ህዝባችን ባካባቢ ተማምኖ ተፈጥሮ የምትሰጠውን እየጠበቀ የሚኖር ነው። አርሶ አደሩ፣ አርብቶ አደሩ፣ እንዲሁም በቁጥር አነስተኛ ቢሆኑም አድነውና ለቅመው የሚኖሩ ህዝቦች ሁሉ በተፈጥሮ ተማምነው፣ መሬት ከምትሰጣቸው፣ ወቅቱን ጠብቆ የሚዘንብ ዝናብ ከሚሰጠው ውሃ ሙሉ በሙሉ ተማምነው የሚኖሩ ናቸው። የከተማውም ህዝብ ቢሆን በተፈጥሮ በተለይም በዝናብ ተማምኖ ይኖራል። ዛሬ እንጀራ በኤሌክትሪክ ምጣድ በሚጋገርበት ጊዜ የሃይድሮ ኤሌክትሪክ ግድቦች ድርቅ ለረጅም ጊዜ ከቀጠለ ኃይል ማመንጨት ስለማይችሉ እንጀራ መጋገሪያ ሁሉ ሊጠፋ ነው። ሌሎች ሌሎች ችግሮችም ይኖራሉ። በዋነኛነት ግን የገጠሩ ህዝብ በተፈጥሮና በተለይም በዝናብ ተማምኖ የሚኖር በመሆኑ በድርቅ ምክንያት እህል ማምረት ስለማይቻል ያካባቢ ጥበቃ ጉዳይ ለገጠሩ ህዝብም ስለዚህም ላገሪቱ ወሳኝ ነው። በዚህ ታላቅ ጉዳይ ላይ መንግስት ከዛፍ ተከላው በላይ ሄዶ ሁለገብ የሆነ (comprehensive) ያካባቢ ጥበቃ ፖሊሲዎችን ማውጣትና ስራ ላይ መዋሉን ማረጋገጥ ይጠበቅበታል። እስከዛሬ ድረስ ባገራችን የተነሱ መንግስታትና መሪዎቻቸው እንደተቀረው አፍሪካ በነሱ ቤት ልማት ሲባል እንደ አውሮፓና አሜሪካ መሆን ስለሆነ፣ ስለዚህም ኢንዳስትሪያላይዜሽንና “ዘመናዊነት” ዋነኛ የልማት ስትራቴጂያቸው ነው። አፍሪካ በጠቅላላ ይሄን የመሰለ ፖሊሲ ሲከተል ይሄው ከ60 ዓመት በላይ ሆነው። ነገር ግን አንድም አገር በዚህ ፖሊሲ ኢንዳስትሪያላይዝ ያረገና የዘመነ የለም። የልማት ትርጉሙ በዚህ የኩረጃ አመለካከት ተመስርቶ ዘመናዊ ያልሆኑ ክስተቶችን እንደ ኋላቀርነት ቆጥሯቸዋል። በዚህም ከህዝቡ 85% በላይ የሆነውን አቅፈው ደግፈው ያሉትን ባህላዊና ልማዳዊ የሆኑ የኑሮና የምርት ዘይቤዎችን በኋላቀርነት ፈርጆ ሳይንከባከባቸው ቀርቷል። ዘመናዊነት ብሎ ለሚያልመው ኢንዳስትሪያላይዜሽን መጋቢና ምንጭ ሊሆኑ የሚችሉትን እነዚህን ባህላዊ የኑሮ ዘይቤዎች ተገቢ የሆነ ፖሊሲ አውጥቶ ሊንከባከባቸው ሲገባ ዛሬ የካፒታል ክምችት ምንጭ እንደሌለው ከተቀረው ዓለም በቢሊዮኖች የሚቆጠር ገንዘብ ሲበደር ይታያል። በዚህም የገበሬው የምርትና ዘይቤ፣ ያርብቶ አደሩ የምርትና የኖሩ ዘይቤ ከመጤፍ ሳይቆጠሩ እንደናሙና በሙዚየም ሊታዩ እንደሚገባቸው ክስተቶች አርጎ ቆጥሯቸዋል። የዚህ አመለካከት መሰረታዊ ስህተቱ ስለ ልማት ያለው አመለካከት የተወላገደ በመሆኑ እነዚህን ባህላዊ ዘይቤዎች ከመጤፍ አለመቁጠሩ ስለዚህም እነሱን ለመንከባከብ የሚያስፈልገውን ፖሊሲ ሳያወጣ መቅረቱ ነው። በርግጥ በገበሬውና ባርብቶ አደሩ መሃል ልዩነት ያበጃል፤ የገበሬውን ስልተምርት ተገቢነቱን ሲቀበል ያርብቶ አደሩን ግን “ኋላቀር” ነው ይላል። ልማት ዘመናዊ መሆን ብቻ ይመስለዋል፣ ስለዚህም ገጠሩ ቦታውን ለከተማው መልቀቅ፣ የገጠሩም ህዝብ ከተሜ መሆን አለበት ይላል። እንዲህ ባለ አመለካከት ያፍሪካ አገሮች ሲመሩ ይኸው 60 ዓመት አለፋቸው። አንዳቸውም ኢንዳስትሪያላይዝ አላደረጉም። ስለሆነም ይከተሉት የነበረው ፖሊሲና ስለልማት ያላቸው አመለካከት በመሰረቱ የተሳሳተ ለመሆኑ ገሃድ ነው። ውጤቱም እውቁ ምሁር ሳሚር አሚን እንዳለው “ማልዲቬሎፕመንት” (የተንጋደደ ‘ልማት’) ሆነ። ባገራችንም የንጉሱ፣ ደርግና ወያኔ አገዛዞች ተመሳሳይ ፖሊሲ በመከተል አገራችንን ለድህነት ዳርገዋታል። ስለልማት እንደገና ማሰብና ባገራችንም ልማት እንዴት ሊመጣ እንደሚችል ሰፊ ውይይትና ክርክር መደረግ ይኖርበታል። እዚህ ላይ “ታዲያ ይሄ ሁሉ ካካባቢ ጥበቃ ጋር ምን አገናኘው?” ብለን መጠየቅ ይኖርብናል። ኢንዳስትሪያላይዜሽን በመሰረቱ ያካባቢ ጸር ነው። ነገር ግን ኢንዱስትሪም ያካባቢ ጥበቃም ያስፈልጋሉ። ሁለቱም ክስተቶች ሚዛናቸውን ጠብቀው ሊሄዱ አይችሉም ማለት አይደለም። አካባቢን መጠበቅ ግን የህልውና ጉዳይ ነው። ለዚህ ነው በዓለም ላይ የደረሰውን ያየር ለውጥ በመገንዘብ እስካሁን የደረሰው ጉዳት ይበቃል፣ ዓለም የቀረውን የተፈጥሮ ሃብቷን በመንከባከብ ያየር ለውጥ ሂደቱን መቆጣጠር አለባት የሚል ከፍተኛ እንቅሳቃሴ ባውሮፓም በሌላውም የተነሳው። እንደ ትራምፕ ያሉ ሰዎች ግን ዓለምን ወደባሰ ያየር ለውጥ (የሙቀት መጨመር፣ ድርቅ፣ ወዘተ...) ሊያመራ የሚችል ፖሊሲ ይከተላሉ። ለምን? ቢባል አካባቢን የመንከባከብ ፖሊሲ ንግዱንና ኢንዳስትሪውን ‘ይጎዳል’ ብለው ስለሚያስቡ ነው። ያካባቢ እንክብካቤ እንቅስቃሴ መሪዎች ደግሞ የሰው ልጆች ከገንዘብ (ንግድና ኢንዳስትሪ) ይበልጣሉ፣ ቅድሚያ ለሰዎች ደህንነት መሰጠት አለበት ይላሉ። ስለሆነም ባገራችን ያካባቢ እንክብካቤ አማራጭ የሌለው ነው፣ ክህዝባችን ከ85% በላይ የሚሆነው በተፈጥሮ ተማምኖ የሚኖር ገበሬና አርብቶ አደር በመሆኑ። ለ.የገጠር ልማት ካገራችን ህዝብ በእጅጉኑ አባዛኛው በገጠር የሚኖር በመሆኑና ለኢንዳስትሪያላይዜሽን ለሚያስፈልገው የካፒታል ክምችት ምንጩ ግብርና (ማለትም ያርሶ አደሩና ያርብቶ አደሩ የምርት ዘይቤዎች) በመሆኑ፣ማሳካት የምንችለው ኢንዳስትሪያላይዜሽንም እርሻውን በርሻ ላይ የተመሰረተውን የሚመለከት በመሆኑ፤ የተስተካከለ የገጠር ልማት ፖሊሲ ማስፈለጉ አንድና ሁለት የለውም። በዚህ ረገድ ምን ዓይነት ፖሊሲ ለሚለው አገራችን ሶስት ራሱን የቻለ ተመክሮ አላት። በንጉሱ ዘመን የነበረው የዘረፋ ስርአት፣ የታወቀው የደርጉ “መሬትን የህዝብ ያደረገው” ፖሊሲና የወያኔ “መሬት አይሸጥም አይለወጥም” ፖሊሲ ባገራችን ሊኖር የሚገባውን የገጠር ልማት ምን ያህል እንደጎዱት የታወቀ ነው። እኛ በዚህ ረገድ ጥሩ የገጠር ልማት ፖሊሲ ለመከተል ራሱን የቻለ በቂ ተመክሮ አለን። ዋናው ጉዳይ ሁለቱ ዋና ዋና የገጠሩ የምርት ዘይቤዎች (የገበሬው እርሻና ያርብቶ አደሩ የእንሰሳ ርባታ) እኩል ግንዛቤ ተሰጥቷቸው ያገሪቱን የገጠር ልማት እንዴት ሊያሳድጉ ብሎም በርሻ ላይ የተመሰረተ ኢንዳስትሪያላይዜሽን ለይሳፋፉ ይችላሉ የሚለውን መመለስ ነው። በተለይም ያርብቶ አደሩ የከብት ርባታ ዘይቤ እስከዛሬ ግንዛቤም ትኩረትም ተሰጥቶት ስለማያውቅ በልማት ፖሊሲ መካተት ይኖርበታል። የገጠር ልማት በትክክለኛ ፖሊሲ የሚካሄድ ከሆነና ከፖሊሲውም በላይ ሰፊ የሲቪክ ትምህርት በጉዳዩ ከተሰጠበት ጥሩ ውጤት ማምጣት ስለሚቻል የገጠሩ ህዝብ በተለይም ወጣቱ ወደ ከተማ መጉረፉ ሊቀንስ ይችላል። የገጠሩን ኑሮ የተሻለና ጥሩ በማድረግ ወጣቱ እንዲወደው ማድረግ መቻል ያስፈልጋል። በዚህም በገጠር አካባቢ ያሉ ከተሞች እድገታቸው ከፍ ብሎ አርሶ አደሩ የሚፈልጋቸውን ቁሳቁሶች በአነስተኛ ኢንዱስትሪዎች ለገበያ የማቅረብ ችሎታቸውን ማሳደግ ያስፈልጋል። በዚያው በግብርና ውስጥ የስራ ክፍፍሎችን በመፍጠር (በምርትና ንግድ በኩል)፣ በተለያየ ዘርፍ ሊሰማሩ የሚችሉ ነጋዴዎች እንዲወጡ በማገዝና በከተሞች ያሉትን ገበያዎች እንዲስፋፉ በማድረግ ወደ ከተማ የሚደረገውን ፍልሰት መቀነስ ይቻላል። በዘመናዊ እርሻ (ሜካናይዝድ እርሻ) ሊሰማሩ የሚችሉ የከተማ ነጋዴዎችን ማበረታታት እንዲሁም ለርሻ የሚያስፈልጉ የርሻ መሳሪያዎችን በገጠር ኢንዱስትሪ ደረጃ (cottage industry) በማምረት ለገጠሩ ልማት ታላቅ እመርታ ሊሆነው ይችላል። ይህ በተራው መንግስት ያገሪቱን ነጋዴዎችና ባለሃብቶች ማገዝና በገጠሩ ልማት እንዲሰማሩ ማበረታታት ይጠበቅበታል። በሌላ በኩል ከዚህ በፊት ተጀምሮ እንደነበረው ግን በኢህአዴግ ተዘግተው የነበሩትን ሰፋፊና ሜካናይዝድ የመንግስት እርሻዎችን ማስፋፋትና ምርታማነታቸውን በማረጋገጥ ወደ አግሮ-ኢንዱስትሪ እንዲሸጋገሩ በማድረግ የግል ገበሬዎችና አርብቶ አደሮች ካቅማቸው በላይ በመሆኑ ሊገቡበት በማይችሉ የምርትና የንግድ እንቅስቃሴዎች በመሳተፍ ባንድ በኩል ለገጠሩ ልማት አስተዋጽኦ እንዲያደርጉ ማድረግ፣ በሌላ በኩል ደግሞ የአገሪቱን የእህል ክምችት ማሳደግ ይቻላል። አገሪቱን ባንድ ጊዜ በአውሮፓውያኑ መንገድ ኢንዳስትሪያላይዝ ማድረግ ስለማይቻል የገጠር ልማትን በራሳችን ዘይቤ ማሳደግ የግድ ነው። ይህ ያብዛኛውን ህዝብ ኑሮ የሚመመለከተው ስራ አገራችንን ነገ ይጠብቃታል። ከረሃብና ከድህነት ለመላቀቅ የገጠር ልማት ጉዳይ ቁልፍ ነው። ሐ.የሴቶችን መብት ማስከበር፣ እኩልነታቸውንም ማረጋገጥ ልማት ሲባል ኢኮኖሚያዊ ወይም ቁሳዊ ብቻ አርገው የሚያዩ አሉ። ይኼ ግን የተሳሳተ አመለካከት ለመሆኑ በተለይም ልማታዊ ኤኮኖሚስቶች አበክረው ያስተምራሉ። በዚህ ረገድ በኤኮኖሚክስ የኖቤል ሽልማት አሸናፊ የሆነው ህንዳዊው አማርቲያ ሴን ይጠቀሳል። የተባበሩት መንግስታት የልማት ፕሮግራምም (ዩ.ኤን.ዲ.ፒ.) ገና ክ40 ዓመት በፊት ጀምሮ በዚህ ጉዳይ ላይ ትኩረት ሰጥቶ ሰርቶበታል። ፕሮግራሙ በያመቱ በመላው ዓለም ያሉ አገሮችን የልማት ሰንጠረዥም እያወጣ የትኛው አገር በልማት አንደኛ የትኛው ውራ እንደሆነ ሳይቀር ይገልጻል። ዩ.ኤን.ዲ.ፒ. የተጠቀመባቸው የልማት መለኪያዎች ኤኮኖሚያዊ ብቻ አይደሉም። የፖለቲካ መብት፣ የስብአዊ መብት፣ የሴቶች መብት፣ ያካባቢ ጥበቃ፣ ወዘተ... የመሳሰሉ ኤኮኖሚያዊ ያልሆኑ መለኪያዎችንም ተጠቅሟል። ምክንያቱም ልማት ሲባል ኤኮኖሚያዊ ብቻ መለኪያውም ምርት ብቻ ስላልሆነ። ባመለካከት ደረጃም ህብረሰቡ ስለሴቶች እኩልነት ያለው አመለካከትም እንደወሳኝ መለኪያ ተቆጥሯል። ለምን? አንደኛ፤ ሴቶች በማንም ህብረሰብ ውስጥ ከህብረሰቡ ግማሽ የሚሆኑት እነሱ ናቸው። ከህብረሰቡ ግማሹን ለሆነው ትኩረት የማይሰጥ ልማት ልማት ሊባል አይቻለውም። ሁለተኛ፤ ከትውልድ ትውልድ ሲወርድ ሲዋረድ በመጣ ኋላቀር ልማድና ባህል የተነሳ ሴቶች እንደ ሰው ሳይቆጠሩና መብታቸው ሳይከበር ኖረዋል። ሶስተኛ፤ በሴቶች ላይ ጨርሶ አላስፈላጊ የሆነ ከፍተኛ በደልና ጥቃት ይካሄዳል። በዚህና በሌሎችም ምክንያቶች ህብረሰቡ በሴቶች ላይ የያዘውን አመለካከቱን ካልቀየረ በኤኮኖሚ እመርታ ቢደረግም ልማት አለ ማለት አይቻልም። ልማት የህብረሰቡን መቀያየርንም (transformation) ያጠቃልላልና። ባገራችንም በእህቶቻችን፣ እናቶቻችንና ልጆቻችን ላይ የሚደርሰው ግፍና ጥቃት ለከት የለውም። ሚስቶች ይደበደባሉ፣ ልጃገረዶች ተጠልፈው ይደፈራሉ፣ ያንድን ወንድ ጥያቄ አልፈልግም ያለች ልጃገረድ አሲድ ይደፋባታል፣ ዘመን በማይሽረው ግርዛት ሴት ህጻናት ይተለተላሉ፣ ሌላውም ሌላውም.... አንድ ህብረሰብ እነዚህን የመሳሰሉ ዓይነታ የኋላቀርነት ነቅርሳዎች ይዞ ልማት ሊኖር አይችልም። ልማት ህብረሰባዊ ለውጥም (social change) ነው፣ ለዚህ መሰረቱ ደግሞ ያመለካከት ለውጥ ነው። አንድ ህብረሰብ ዝንተዓለም ባመለካከቱ ሳይለወጥ ሊኖር አይቻለውም። የትምህርት መስፋፋት፣ አገሪቱ ከውጭው ዓለም ጋር ያላት ቁርኝት ሲጨምር፣ በቴክኖሎጂ ማደግ ምክንያትና በተለያዩ ምክንያቶች የኑሮ ዘይቤዎች በተለይም በከተሞች ተቀይረዋል። ከግሎባላይዜሽን ክስተትም አንደኛው ጠባዩ ዓለምን በመገናኛ በሌላውም ማቀራረብ፣ አንድ ማድረግ ነው። በተወሰነ ደረጃ ህብረሰባዊ ለውጥ አለ፣ እየተስፋፋም ነው፣ አገራችን ከተቀረው ዓለም ጋር ምንም ግንኙነት ካልፈለገች በቀር ይኸን መግታት አይቻልም። ባጭሩ ህብረሰቡ ለንደዚህ ዓይነት ህብረሰባዊ ለውጥ ዝግጁ መሆን አለበት። የፖለቲካ መሪዎችና ሚዲያ በዚህ በኩል ከፍተኛ የማስተማር ሃላፊነት አለባቸው። ከዚህ ያመለካከት ለውጥ በእጅጉኑ ከፍተኛ ግምት የሚሰጠው ህብረሰቡ የሴቶችን መበት በሚመለከት ያለው ያመለካከት ለውጥ ነው። ህብረሰቡ ስለሴቶች ባጠቃላይና ስለ ሴቶች መብት በተለይ ያለው አመለካከት ሳይቀየር ህብረሰባዊ ለውጥ ማለት ቀልድ ነው። የዚህ ዓይነት ያመለካከት ለውጥ የያንዳንዱን ቤተሰብ ቤት ያንኳኳል። የመንግስት ወይም የፖለቲከኞች ሃላፊነት ብቻ አይደለም። እያንዳንዳችን ላገራችን ምን እንደምናደርግላት ካሰብን ዛሬ ሳይውል ሳያድር ወንዶች ስለሴቶችና ስለራሳቸው፣ ሴቶችም ስለወንዶችና ስለራሳቸው ይዘውት የነበረውን ኋላቀርና ጎጂ አመለካከት መቀየርና መተው አለባቸው። በዚህ ረገድ የማያቋርጥ ሲቪክ ትምህርትም መሰጠት አለበት። ያገር መሪዎች ብቻ ሳይሆኑ እኔስ ላገሬ ምን ላድርግላት ብሎ መጠየቅ ማለት ይህን የመስለውን ኋላቀር አመለካከት መቀየር መቻል ነው። እንዲህ ዓይነቱ ያመለካከት ለውጥ የህብረሰባዊ ለውጥ ብሎም የልማት የመጀመሪያው ርምጃ ነው። ኬራላ የተባለችው የህንድ ክፍለ ሃገር ከህንድ ወስጥ ለምታለች የተባለችው በኢንዱስትሪ መስፋፋትና በሌላውም ኤኮኖሚያዊ ለውጥ ሳይሆን በዋነኛነት በዚህ ያመለካከት ለውጥ በተለይም በሴቶች መብት ላይ ባለው ህብረሰባዊ ያመለካከት ለውጥ ነው። መ. የህጻናትና የወጣቶች ጉዳይ ልማት ትርኩስኩስ ያለ ላይ ላዩን የሚያስጋልብና ለጊዜው ብቻ የሚሆን ፋሽን ሳይሆን ዘለቄታዊ መሆን ይኖርበታል። ለዚህም ነው ዘለቄታዊ ልማት (sustainable development) የሚባለው። ከዘለቃዊ ልማት አውታሮች አንደኛው የወደፊቱን ትውልድ ማዘጋጀትን፣ ካሁኑ መኮትኮትን ይመለከታል። ምን ዓይነት ትውልድ ነው ይቺን አገር የሚረከበው? እንዴትስ ያለ የፖለቲካ ስርአት ነው የምናወርሰው? ምን ዓይነት ኤኮኖሚ በተለይም ምን የመሰለ አካባቢ ነው የምናወርሰው? ዛሬ አካባቢውን አውድመን ነው አገሪቱን የምናስረክበው? መጪው ትውልድ ምኑን ሊያርሰው? ምን ላይ ቆሞ? እነዚህና ሌሎችም መሰረታዊ የመጪውን ትውልድ የሚመለከቱ ጥያቄዎች ዛሬ መመለስ አለባቸው። ዛሬ ካላዛጋጀን ጊዜ ቆሞ አይጠብቀንም። ለዚህ ነው የወደፊቱ ትውልድ ጉዳይ ቁልፍ ከሆኑት የልማት ጉዳዮች አንደኛው የሚሆነው። ይኼ ራሱ የያንዳንዱን ቤትም ያንኳኳል። በርግጥ በብዙ ረገድ መንግስት ይበልጥ ሃላፊነት ቢኖርበትም ልማት የመንግስት ስራ ብቻ አይደለም፤ እያንዳንዱ ቤተሰብም ከፍተኛ ሃላፊነት እለበት። በተለይም ህጻናትና ወጣቶች በጥሩ ያገር ወዳድ ስነ ምግባር እንዲያድጉ ቤተሰብ የሚጫወተው ሚና ከፍተኛ ነው። ልጆችና ወጣቶች ከት. ቤት ይልቅ ከቤተሰብ የሚያገኙት ትምህርት ጠባያቸውን በማረቅ በኩል ወሳኝነ አለው። በተለይም በተለያዩ ብሄሮች ላይም ሆነ ስለራስ ብሄር ሊኖር ስለሚገባው አመለካከት የቤተሰብ ኩትኮታ ከፍተኛ ሚና አለው። ለምሳሌ አሜሪካ ውስጥ እጅግ አስከፊ የሆኑት ዘረኛና ፋሺስታዊ ወጣቶች ያመለካከታቸው ምንጩ ወላጅና ቤተሰብ መሆኑ የታወቀ ነው። ስለሆነም ባገራችንም የተለያዩ ህዝቦቻችን ተደጋግፈው እንዲኖሩ ወላጆች ከፍተኛ ሃላፊነት አለባቸው። “ላገሬ ምን ላድርግላት?” የሚለውን ለመመለስ ወላጆች ይኼን ሃላፊነት መወጣት አለባቸው። ወላጆች ሳይውል ሳያድር ዛሬ ይሄን ማድረግ አለባቸው። ኢትዮጵያ የመጪው የወጣቱ ትውልድ ናት፣ አሁን ያለው የወላጆች ትውልድ አላፊ ነው። ለመጪው መልካም መልካሙን የሚያስብ፣ በጥሩ ስነምግባር፣ በአገር ፍቅርና በመከባበር የተገነባ ትውልድ ማፍራት ለነገ የማንለው የዛሬ ሃላፊነት ነው። ህብረሰባዊ ለውጥ ከላይ ከመንግስት ብቻ የሚጠበቅ አይደለም። እያንዳንዱ ሰው በግሉ በራሱ በብዙ መንገድ ለልማት አስተዋጽኦ ሊያደርግ እንደሚችል ማስተማር ያስፈልጋል፤ እኔ ላገሬ ምን አድርጌያለሁ ብሎ ከጠየቀ ሩቅ ሳይሄድ ምንም ንብረት ሳያባክን ከቤቱ ጀምሮ የሚሰራቸው (ሴቶች፣ ህጻናት፣ ወዘተ ...) ብዙ የልማት ስራዎች አሉ። የራስን ኋላ ቀር አመለካከት ለመቀየር ራስን ማሸነፍ፣ ልጆችንም በንጹህና ዲሚክራሲያዊ ግብረገብነት መኮትኮት ታላቅ የልማት ስራ ነው። ህጻናትን በዲሞክራሲያዊ ስነምግባርና አስተሳሰብ እንዴት ማሳደግ እንደሚቻል መንግስት ወላጆችን የማስተማር ድርሻ አለበት። ሠ.ብዝሃ ህዝብ (over-population) ብዙ ጊዜ ሲነሳ የማይሰማው አንዱ የልማት ችግር የብዝሃ ህዝብ ጉዳይ ነው። ዛሬ የኢትዮጵያ ህዝብ ቁጥር ከመቶ ሚሊዮን በላይ ሊሆን ነው። አብዛኛው ህዝባችን የገጠር ነዋሪ በመሆኑ የህዝብ ቁጥር በዚህ ፍጥነት ከቀጠለ የሚታረሰው መሬትና ሌላውም የተፈጥሮ ሃብት እያነሰ መሄዱ አይቀርም። በተለይም ባሁን ወቅት ገበሬው ባማካይ በምን ያህል የመሬት ስፋት ላይ ያርሳል ብለን ብንጠይቅ ጉዳዩ ምን ያህል አሳሳቢ እንደሆነ ማይት ይችላል። ከ15 ዓመት በፊት የኢትዮጵያ ኤኮኖሚክ ማህበር ባደረገው ጥናት ግኝት ባማካይ ገበሬው የሚያርስበት የመሬት ስፋት ከ 0.1 ሄክታር በታች ሆኗል። በዚህም የሚያመርተው ብዛት የለውም። ከ16 ዓመት በፊት አንድ የአርሲ አዛውንት በቴሌቪዥን ቀርበው ከዘጠና በላይ ልጆች እንዳሏቸውና አሁንም እግዜር ከሰጣቸው መውለዱን እንደሚቀጥሉ ተናግረው ነበር። በከተማም መጠኑ ይለያይ እንጂ ተመሳሳይ ችግር አለ። በዚህ ረገድ መንግስት ከፍተኛ የማስተማር ሃላፊነት አለበት። ወላጆች ሃላፊናታቸው ህጻናትን ወደዚህ ዓለም ማምጣት ብቻ ሳይሆን ልጆቻቸው ሃላፊነት የሚሰማቸው የወደፊቱ ንቁና አገር ወዳድ እንዲሁም ያገር ሸክም ሳይሆኑ ትጉ ዜጋ እንዲሆኑ ሆነውም ማሳደግ ስላለባቸውና የማስተማሩ ሃላፊነት ደግሞ የነሱ ብቻ ሳይሆን ከት. ቤትም የሚገኝ በመሆኑ ቤተሰብ ልጆቻቸው በተቻለ መጠን እስከ ከፍተኛ ትምህርት ደረጃ እንዲደርሱ አርገው ማሳደግ ይኖርባቸዋል። አገራቸው ያገር ሸክም ወይም እዳ የሚሆኑ ሳይሆን አገራቸው አሉኝ ብላ የምትኮራባቸው ዜጎች እንዲሆኑ አርገው ማለም አለባቸው። ይህን የመሰለ አመለካከት ያላቸው ወላጆች አቅማቸውን አውቀው በዚህ ዓይነት እይታ ሊያሳድጉ የሚችሉት ጥቂቱን እንጂ ብዙ ስላልሆነ ራሳቸው መጥነው ሊወልዱ ያስችላቸዋል። ከ16 ዓመት በፊት አንድ አዛውንት በቴሌቪዥን ቀርበው ከዘጠና በላይ ልጆች እንዳሏቸውና አሁንም እግዜር ከሰጣቸው መውለዱን እንደሚቀጥሉ ተናግረው ነበር። ትምህርቱ ግን ከመንግስት መምጣት አለበት። መንግስትም ግልጽ የሆነ የብዛ ህዝብ ፖሊሲ ነድፎ ባስቸኳይ ስራ ላይ መሰማራት አለበት። የብዝሃ ህዝብ ጉዳይ ከማክሮ ኤኮኖሚ አንጻርም መታየት አለበት። የህዝብ ብዛት መጨመር ኤኮኖሚው ከሚያሳየው እመርታ/አድገት ጋር መታየት ይኖርበታል። ጤነኛ ኤኮኖሚ ባለበት፣ የዋጋ ግሽበት በማያንገሽግሽበት ሁኔታ የህዝብ ቁጥር ቢጨምር ጉዳት ላይኖረው ይችላል። ከዚህ ውጭ እንዳገራችን ኤኮኖሚ ከሆነ ግን የህዝብ ቁጥር መጨመር ጉዳቱ ያመዝናል። በእንደዚህ ያለ ሁኔታ ውስጥ የብዝሃ ህዝብ ቁጥጥር ከሌለ ኤኮኖሚው ከማንሰራራት ይልቅ ይበልጥ ችግር ውስጥ ይገባል። መንግስት በህዝብ ብዛት የተነሳ ለሚመጡ እንደ ስራ አጥነት፣ የትምህርትና የጤና አገልግሎት የማዳረስ ችግሮች ላይ ይጠመድና ለልማት ሊውል ይችል የነበረውን ካፒታል ወደዚህ መደጎሚያ ሊያውል ስለሚገደድ መንግስት የካፒታል እጥረት ውስጥ ይገባል። ይህ ከሆነ ደግሞ ስራ የመክፈት እድሉ እየጠበበ ይመጣል ማለት ነው። ይኼ በተራው አገሪቱ ከቀውስ አዙሪት እንዳትወጣ ያደርጋታል። ባጭሩ የብዝሃ ህዝብን መጨመር ሊቆጣጠር የሚችለው ከሁሉም በላይ ህዝቡ ራሱ ነው። እያንዳንዱ ወላጅ ወደዚህ ዓለም የሚያመጣው ልጅ በጥሩ አስተዳደግ፣ በምክር የታነጸ፣ በጥሩ ትምህርት ማደግ ያለበትና ወደፊት ህብረሰቡን የሚጠቅም ጥሩ ዜጋ መሆኑ እንዳለበት ተገንዝቦ በዚህ ዓይነት ሁኔታ ትኩረት ሰጥቶት ሊያሳድገው የሚችለው መሆን አለበት። ወላጆች ማየት ያለባቸው የራሳቸውን “የብዙ ልጆት ወላጆች መሆን” የሚለውን የግል ስሜት ሳይሆን የሚወልዱት ልጃቸው አድጎ ጠቃሚ እንጂ የህብረሰቡ እዳ እንዳይሆን አስበው ብዙ ከመውለድ መቆጠብ አለባቸው። በዚህ በኩል ሰፊ ትምህርት መሰጠት አለበት፣ መንግስት፣ የሃይማኖት ተቋማትና የትምህርት ተቋማት ልዩ ሃላፊነት አለባቸው። ለነገ አሁን ምን ይደረግ? አሁን ባገሪቱ ገንኖ ባለው የፖለቲካ ችግር የተነሳ አያሌ ሰዎች ስሜታቸው በመነካቱ የሚሰነዝሩት አስተያየትም ሆነ የሚወስዱት ርምጃ አንድ የሆነ ሃሳብ ከመያዝ በሌላው ላይ ጥቃት እስከመሰንዘር ድረስ ያለውን ያጠቃልላል። እንዲህ ያለው አካሄድ ግን በምንም ዓይነት ወደ ጥሩ መፍትሄ አያደርስም። እንዲህ ያለውን በጥላቻ ላይ የተመሰረተ ወይም ራስን ከፍ ሌላውን ዝቅ የሚያደርግ ጽንፈኛ አስተያየት የያዙ ሰዎች “አመለካከቴ ከየት መጣ?” ብለው ራሳቸውን ላንዳፍታ እንኳን ቢሆን መጠየቅ ይኖርባቸዋል። አንድ እውቅ ፈላስፋ “ባንድ ወቅት ገንኖ ያለ ሃሳብ የገዢዎች ሃሳብ ነው” ይላል። በርግጥም ሰዎች ባንድ ወቅት የያዙት ሃሳብ ከየት እንደመጣ ረጋ ብለው ላንዳፍታም ቢሆን ማሰብ ይጠቅማቸዋል። ምክንያቱም ማንኛውም የፖለቲካ አስተሳሰብ ዘላለማዊነት የለውምና። በሌላ ወቅት ሰዎች “ለምን ነበር እንደዚያ እስብ የነበረው?” ብለው ራሳቸውን መጠየቃቸው አይቀርም። ቢያንስ ልጆቻቸው “ያኔ በወጣትነትህ/ሽ እንዴት ነው እዚህ ሃሳብ ላይ የደረስከ/ሽው?” ብለው ሊጠይቁ ይችላሉ። ያንድ የገዢ ቡድን አገዛዙን ለማስፈንና ለማራዘም ከሚጠቀምባቸው ዘዴዎች አንደኛው ህዝቡን በሆነ ዘይቤ ከፋፍሎ መግዛት ነው። በአፍሪካ ደግሞ ለዚህ አመቺው ዘዴ በዘር መከፋፈል ነው። አሁን ገንኖ ያለውን ሃሳብ የሚያቀነቅኑትን “የመለስ ልጆች” ብሎ መፈረጁ ተገቢ ይመስለኛል። ምክንያቱም የሱ እኩይ ሃሳብ ውጤቶች ናቸውና። የወያኔ መሪዎች አእምሯቸው የተቃኘው በዘር ፖለቲካ በመሆኑ ገና ሲቋቋሙ ጀምሮ እገሪቱን በዘር የመከፋፈል ስትራቴጂ ተከትለዋል። ስልጣን ብንይዝ “የኛ ህዝብ” ቁጥሩ ትንሽ በመሆኑ በትላልቆቹ ብሄሮች መዋጥ ሊመጣ ስለሚችል በተለይ እነዚህን ትላልቅ ብሄሮች ሲሆን መከፋፈል ካልሆነም አንዱን ካንዱ ማጋጨት አለብን በሚል ሂሳብ ፖሊሲያቸውን ቀርጸው አገሪቱን እንዲህ ባለ ፖሊሲ ለ27 ዓመት ገዙ። በተለይም ትላልቆቹን ኦሮሞንና አማራን ማጋጨቱ የስትራቴጂያቸው ዋናው ቅኝት ሆነ። በዚህም ህዝቡ ዛሬ ስላለበት የልማት ችግር ሳይሆን ባለፈው ላይ አተኩሮ ዛሬንና የወደፊቱን እንዲረሳ የታሪክ ተረቶች ተፈለሰፉ። ኦሮሞውን “ምኒልክ ጡት ቆርጧል” ሌላውን ደግሞ ሌላ ሌላ ተረት እየፈጠሩ ታሪክ ነው ብለው ወጣቱን አእምሮውን በከሉት። ከዚያም በተጨባጭ ፖሊሲያቸው የሚያሳየው በዚህ ተረት ተመስርተው በህዝቦች መሃል በተለይም በኦሮሞና አማራ መሃል ጥላቻና ጠብ እንዲነግስ ተግተው ሰሩ። ዛሬ የምናየው ዘርን መሰረት ያደረገ ግጭት የዚህ የመለስ ዜናዊ የተንኮል ስትራተጂ ውጤት ነው። ሀ.ስለሆነም ሰዎች በግለሰብ ደረጃ በጥልቀት ማሰብና ከሌሎችም ጋር መወያየት የበሰለ አቀራረብ ነው። አንዳንድ በዚህ ተረት ተመስርተው ተወዳጅ ፖለቲከኛ የሆኑ የመሰላቸው ካሉ በዚህ ዓይነት ተመሳሳይ ተረት እልፍ አእላፍን በማሰለፍ ለስንት ህዝብ ህይወት ህልፈት ተጠያቂ የሆነው አዶልፍ ሂትለር ያደረሰውንም የደረሰበትንም አስታውሱ እንላለን። የሚሻለው ዘወትር ረጋ ባለ መንፈስ ማሰብና መወያየት ነው። ዞሮ ዞሮ ሰው ሳይበላና ሳይጠጣ መኖር ስለማይቻል ቢያንስ ልጆቹን “ምን ላብላ፣ ምን ላጠጣ?” ብሎ ማሰቡ ስለማይቀር የኤኮኖሚና የልማት ጥያቄ ቁልፍ መሆኑን ተገንዝቦ ስለ ትናንቱ ብቻ ሳይሆን ስለነገም ማሰብ መጀመር አለበት። ስለሆነም በጥልቀት ማሰብ የሃቀኛ ፖለቲከኛ መለያ ነው። ለ.ሃቀኛው ፖለቲከኛ የምሁራንን ተገቢ ሚና ያውቃል። ስለሁሉም ነገር አዋቂው እኔ ብቻ ነኝ የሚል ግብዝ አይደለም። ምሁራን እውቀቱ ስላላቸው ለትንተናና ለሌላውም እውቀት ላይ ለተመሰረተ ጉዳይ ቅድሚያ ለምሁራን ይሰጣል። በምሁራን ላይ እምነት ስላለው እንደ ኢዲ አሚን አይፈራቸውም፣ አይጠላቸውም። የተማሩ ሰዎች ላገሪቱ ብርቅዬ እንደሆኑ ስለሚያውቅ ይንከባከባቸዋል። ስለሆነም ባሁኑ በኢትዮጵያ ሁኔታ የምሁራን ሚና ከፍተኛ ሊሆን ይችላል። ይህ የሚሆነው ግን ተገቢው መድረክ ሲሰጣቸው ነው። በቀደም አንድ ፖለቲከኛ ምሁራን ተገቢ ሚናቸውን አለመጫወታቸው ያሳዝናል ብለው ነበር። ምሁራን በተዋከበ ሁኔታ፣ ማ ማንን እንደሚጎዳና ሊገድልም እንደሚችል በማይታወቅበት ጊዜ ሚናቸውን ሊጫወቱ አይችሉም። መንግስት ተገቢውን ጥበቃ ሊያደርግላቸው ከቻለ ጥሩ ነው። በምሁራን ላይ ደርግ ያደረሰውን ጭፍጨፋና ጉዳት ስለሚያስታውሱ ለሚጫወቱት ሚና ማስተማመኛ ይፈልጋሉ። አንድ ያኮረፈ ባለክላሸን ፖለቲከኛ በጥይት እንዳይላቸው ዋስትና ይፈልጋሉ። ዛሬ እንዲህ ብለው ዝንተ ዓለም አንድ ፖለቲከኛ አምኖበት የነበረውን ዋጋ ካሳጡት ያ ፖለቲከኛ ሊጎዳቸው ስለሚችል ዋስትና ይፈልጋሉ። አሁን አገሪቱ ባክለችበት የሽግግር ወቅት የምሁራንን ሚና ማጉላት ለነገ የማይባል ስራ ነው። ከሐቀኛ ፖለቲከኞች ምን ይጠበቃል? ሐቀኛ ፖለቲከኛውስ ማነው/ማናት? ሐቀኛ ፖለቲከኛ “እኔ” ወይም “ለኔ” የሚለውን ቃል የሰረዘና እነዚህን ቃላት በ “እኛ”ና በ “ለኛ” የተካ፣ የራሱ የግል ጥቅማ ጥቅም የማያውቅ፣ ይህን በድህነት የሚማቅቅ ህዝብ ለማገልገል እንጂ የስልጣን ወይም የገንዘብ ሱስ የሌለው ነው። እጅግ ሲበዛ ለውነት የቆመ ለዚህም ሌላው ከሱ የተሻለ ሃሳብ ካለው ዓይኑን ሳያሽ በደስታ የሚቀበል ነው። የፖለቲካ ሐቀኝነት ሃብት ካለማካበት ወይም በሙስና ካለመዘፈቅ ብቻ የሚታይ አይደለም። ስልጣንን ሙዝዝ ካለማለትንም ይጨምራል። ዞሮ ዞሮ የህዝቡ ድህነት የሚጠፋበትን መንገድ የሚያስከትል ጎዳና መከተል እንጂ አንዴ በዚህ መንገድ ጀምሬዋለሁ ተብሎ ሙዝዝ የሚባልበት አይደለም። ለዚህም ነው ሐቀኛው ፖለቲከኛ ለህዝቡ የሚበጅ ከሱ የተሻለ ሃሳብ ከመጣ ዓይኑን ሳያሽ የሚቀበለው። አገርና ህዝብ ከግል ክብርና ዝና ይቀድማልና። ሐቀኛ ፖለቲከኛ ህዝቡ በነጻ ምርጫ ግራና ቀኙን ዓይቶ መምረጥ መቻል እንዳለበት ያምናል። እንዲያውም እንዲመርጠው የሚፈልገው ህዝብ ከሱ የተለየ ወይም ተቃዋሚ የሆነ ሃሳብ ያላቸውን ፖለቲከኞችንም እንዲያዳምጥ መርዳት አለበት። ህዝቡ ሌላውን እንዳይሰማ አድርጎ እኔን ብቻ ስሙና እኔን ብቻ ምረጡኝ ብሎ ሐቀኝነት የለም። የፖለቲካ ወይም የምርጫ ውድድር ማለት ፓርቲዎች በነጻ መወዳደር መቻላቸው ብቻ ሳይሆን እንዲያውም የምርጫ ዋናው ሃሳብ መራጩ ህዝብ በነጻነት መምረጥ መቻሉ ነው። መራጩ በነጻነት ለመምረጥ የሁሉንም ተወዳዳሪዎች ሃሳብ ያለ ምንም አስተርጓሚ ከራሳቸው ከፓርቲዎቹ መስማት መቻል አለበት። የዲሞክራሲያዊ ምርጫ ዋናው ጽንሰ ሃሳቡ የፖለቲካ ፓርቲዎች በነጻ መወዳደር መቻላቸው አይደለም። ይበልጡኑ ህዝቡ ያለምንም ተጽእኖና አስተርጓሚ ራሱ በቀጥታ ከራሳቸው ከፓርቲዎቹ እየሰማ መምረጥ መቻሉ ነው። አለበለዚያ ዲሞክራሲው ለህዝቡ መሆኑ ቀርቶ ለፓርቲዎቹ ይሆናል። አንድ ፓርቲ ህዝቡን “ችግርህን የምናወቅልህ እኛ ነን። እነዚህ ሊያወናብዱህ ነውና አትስማቸው” ማለት ከጀመረ የሌሎቹን ፓርቲዎች የመወዳደር መብት ወደመግፈፉ ከመሄድ አይቆጠብም። እንዲህ ከሆነ ገና ምርጫው ሳይደረግ እንዲህ ያለው ፓርቲ መሸነፉን አምኗል ማለት ነው። የዘመናዊ መንግስት (the modern state የሚባለው) ተቋማትን ቦታ ማስያዝ ለነገ የማንለው ስራ ነው። ዲሞክራሲ ዲሞክራሲ ተብሎ በየጊዜው ይለፈፋል። ዲሞክራሲ ግን ያለ ዘመናዊ መንግስት ተቋምና ምስረታ አይከሰትም። አንድን አገዛዝ ዘመናዊ መንግስት የሚያደርገው ሶስቱ ዋና ዋና ተቋማት ማለትም የህግ አስፈጻሚው አካል (government የሚባለው)፣ የህግ አውጪው አካልና (parliament) የፍርድ ስርዓቱ (judiciary) በአካል መኖራቸው ብቻ አይደለም። በነዚህ አካላት መሃል ያለው የስልጣን ክፍፍልና ሃላፊነት ዋናው ጉዳይ ነው። ህግ አስፈጻሚው ተጠሪነቱ ለፓርላማው መሆን አለበት። ይህ ጠሪነት ፓርላማው ህግ አስፈጻሚውን ከስልጣን እስከማውረድ ድረስ ይደርሳል። ፓርላማው ደግሞ ተጠሪነቱ ለህዝብ መሆን አለበት። ይህ ባንድ ቦታ ያሉ ነዋሪዎች (ለምሳሌ ወረዳ) ካልተስማማቸው ተወካያቸውን ከፓርላማው አስጠርተው በሌላ ተመራጭ ሊተኩት መቻል አለባቸው። ህዝቡ ሆ ብሎ ተነስቶ ካልፈቀደው ፓርላማውን እንዳለ ማውረድ ይችላል። የፍርድ ስርዓቱ ደግሞ ህግን ስራ ላይ የማዋልንና ፍርድን በተመለከተ የመጨረሻውን ቃል የሚሰጠው አካል ነው። ከህግ አስፈጻሚው አካልም ነጻ ነው። እነዚህ ሶስት ዋና ዋና የዘመናዊው መንግስት አውታሮች ስልጣን ከላይ እንደተገለጸው በግልጽ ስራ ላይ መዋላቸው ለነገ የማንለው ስራ ነው። ዲሞክራሲ መብት ወይም ምርጫ ብቻ አይደለም፤ ተቋማትን ይጠይቃል፣ ተቋማቱም እነዚህ ናቸው። እነዚህ ተቋማት ከላይ በተዘረዘረው የስልጣን ተዋረድ ካልሰሩ ዲሞክራሲ ስራ ላይ ሊውል አይችልም። ባሁኑ ጊዜ በትጋት መሰራት ያለበትም ዋነኛ ጉዳይ ይህ ነው። ሌላው የዲሞክራሲ ዋነኛ መገለጫው የሲቪል ህብረሰብ መኖር ነው። ለሲቪል ህብረሰብ መኖር ከላይ የጠቀስናቸው የዘመናዊ መንግስት ተቋማት መኖራቸውና በተገቢው የስልጣን ክፍፍል መስራታቸው የግድ ነው። ዲሞክራሲ በሌለበት የሲቪል ህብረሰብ ሊኖር አይችልም። የሲቪል ህብረሰብ መኖር አንድ ህብረሰብ በርግጥም ነጻነቱን ጠብቆ መብቱንና ሃላፊነቱን ስራ ላይ ሊያውል የሚያስችለው ነው። መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች ወይም ነጻ ጋዜጦች ስላሉ የሲቪል ህብረሰብ አለ ማለት አይደለም። የሲቪል ህብረሰብ አለ ማለት የሚቻለው ዲሞክራሲ ሲኖርና እነዚህ የህዝብ ድርጅቶች የነጻነት ዋስትና ኖሯቸው፣ የሲቪክ ሃላፊነታቸውንና መብታቸውን ተገንዝበው ሲሰሩ ነው። ውስጠ ፓርቲ ዲሞክራሲ፡- አሁን የዲሞክራሲ ጭላንጭል ሊፈነጠቅ ባለበት ወቅት እያንዳንዱ ፓርቲ ለዲሞክራሲ የሚያደርገው ትግል ከራሱ ከድርጅቱ ውስጥ መኖር ካለበት ወስጠ-ፓርቲ ዲሞክራሲ ይጀምራል። እንድ ፓርቲ በራሱ ድርጅት ውስጥ ዲሞክራሲ ሳይሰፍን ባገሪቱ ዲሞክራሲ እንዲሰፍን አደርጋለሁ ካለ ያ ፓርቲ መታመን የለበትም። በራሱ ድርጅት ውስጥ ዲሞክራሲ ያላሰፈነ ባገር ደረጃ ዲሞክራሲ ያሰፍናል ማለት ዘበት ነው። አባላቱ ሙሉ መብታቸውን የማያስከብሩበት ፓርቲ ለዲሞክራሲ ሊታገል አይቻለውም። አንድ ፓርቲ መጀመሪያ ዲሞክራሲን መለማመድ ያለበት በራሱ ድርጅት ውስጥ ነው። አባላቱ መብት አላቸው ወይ? ካልፈለጉ አመራሩን ሊያወርዱ ይችላሉ ወይ? በሴቶች መብት ላይ ያመለካከት ለውጥ ማድረግ ሌላው ቁልፍ ጥያቄ ነው። ለዲሞክራሲ ወይም ያንድን ህዝብ መብት ለማስከበር የቆምኩ ነኝ የሚል ፓርቲ በርግጥም ለመብትና ለዲሞክራሲ መቆሙ የሚፈተሸው መጀመሪያ ስለሴቶች መብት ባለው አስተያየትና በድርጅቱም ውስጥ ለሴቶች ምን ያህል ቦታ ሰጥቷል ከሚለው መሆን አለበት። አንድ ፓርቲ በርግጥም በህብረሰብ ውስጥ ለውጦችን (transformation) ለማምጣት መቆሙ የሚታወቀው በራሱ ድርጅት ውስጥ ለሴቶች ምን ያህል መብት ሰጥቷል? ወደፊትስ የሴቶችን መብት ለማስከበርና እኩልነታቸውን ለማረጋገጥ ከወረቀትና ፕሮግራም ያለፈ ምን እቅድ ይዟል? ከሚሉ ጥያቄዎች አንጻር ነው። ስለ ዓለም ሁኔታና ዓለም አቀፍ ግኑኝነት ጠቅላላ እውቀት በዓለም ላይ ያሉትን አደገኛ የፖለቲካ ዝንባሌዎች ጠንቅቆ ማወቅና ይህን አደጋ ለመከላከልና ላገሪቱም የሚበጅ ስትራተጂ ማውጣት ለነገ የማይባል ስራ ነው። ከዘመነ ግሎባላይዜሽን ለሚጠበቅ የፖለቲካ ፓርቲ አመራር ማንኛውም ፓርቲ ዝግጁ መሆን አለበት። ዛሬ አገሮች ራሳቸውን በሆነ አጥር አጥረው ማንም አይደርስብኝ እኔም ማንም ላይ ላደርስም የሚሉበት ሳይሆን ዓለም ያገሮችንና የህዝቦችን እርስ በርስ መደጋገፍ (interdependence as a global reality) የግድ ያደረገበት ዘመን በመሆኑ አገሮች ያላቸው ምርጫ አያገባኝም ብሎ ራስን ነጥሎ ገዳም አንደ መግባት (ወይም ከዓለም ዓቀፍ ስምምነቶች አይመለከተኝም ብሎ መውጣት) ሳይሆን ባንድ ጋ ሆኖ ለጋራ ችግር የጋራ መፍትሄ የሚፈለግበት ዘመን ነው። ስለሆነም የፖለቲካ ፓርቲዎች ስለዓለም ሁኔታ ግልጽ መሆንና በተለያዩ ጉዳዮችም ላይ የራሳቸው አስተያየት ሊኖራቸው እንደሚገባ ግልጽ ነው። በተለይም በአካባቢያችን (አፍሪካና መካከለኛው ምስራቅ) ስላለው ሁኔታ/ችግሮች ከታሪካዊ አመጣጣቸው ጀምሮ ጠንቅቆ ማወቅ የግድ ነው። የውጭ ጉዳይ ፖሊሲ በምኞት ወይም በፍላጎት የሚነዳ ሳይሆን ከተጨባጩ ሁኔታ መነሳትን የግድ ይላል። ስለሆነም አንድ በኢትዮጵያ ለፖለቲካ ስልጣን የሚወዳደር ፓርቲ ለምሳሌ ኢስት ቲሞርን ኢንዶኔዢያ ስትወር “አሜሪካ ወይም ፈረንሳይ ምናለ?” ሳይሆን የራሱ አስተያየት ሊኖረው ይገባል። ለዚህም ስለዓለም አቀፍ ግንኙነትና በዓለም ላይ ስላሉ ዋና ዋና ችግሮች ግልጽ ሆኖ የራሱን አስተያየት ይዞ የሚሳተፍ አስተዋጾም ማድረግ መቻል ይኖርበታል። (ልማት በኢትዮጵያ እንዴት በሚለው ጉዳይ ዝርዝር ትንተናና ንድፈ ሃሳባዊ አተረጓጎሙን ማንበብ ለሚፈልጉ ቀደም ሲል የጻፍኩትን ‘State’ and ‘Civil Society’: Ethiopia’s Development Challenges የተሰኘውን መጽሃፌን ማንበብ ይችላሉ።) መላኩ ተገኝ tegmel@gmail.com
የጎጠኞች ትርክት አመጣጡና መዘዙ አሁን ያገራችንን የፖለቲካ ሁኔታ ምስቅልቅሉን አውጥቶ፣ የህዝቦቿንም ደህንነት አደጋ ላይ ጥሎ ባገሪቱም ላይ የመከፋፈል አደጋ ያመጣው “የጎጠኞች” አክራሪነት ለመሆኑ ማመሳከሪያ የሚያስፈልገው አይደለም። እነጃዋር በሚያስገርም ድንፋታ “ከፈለግሁ ኦሮሚያን በሁለት ወር እገነጥላለሁ” እንዲሉ ያበቃቸው ጽንፈኝነት ከየት እንደመጣ መረዳቱ ባንድ በኩል ወደፊት እንደዚህ ያሉ ጽንፈኞች እንዳይነሱ ሲረዳ በሌላ በኩልም መንግስትና ህብረሰቡ ምን ማድረግ እንዳለባቸውም ሊያስገነዝብ ይችላል። ባገራችን የፖለቲካ ውይይቶችን አስቸጋሪ የሚያደርገው ያንዳንድ ጽንፈኛ “የብሄር” ፖለቲከኞች ያልታወጀው ዓላማቸው እየተደባበሰ ስለሚቀርብ የነዚህ ፖለቲካኞች ርግጠኛ ዓላማ ምን እንደሆነ ቆመንልሃል ላሉት ህዝብ እንኳ በግልጽ አለመናገራቸው ነው። ጎጠኛ ጽንፈኞች ባብላጫው ስውር አጀንዳ አላቸው። ይሄ ስውር አጀንዳቸው ግልጽ የሚሆነው ኃይላቸውን አጠናክረው ስልጣን ለመያዝ እንችላለን ብለው በሚገምቱበት ጊዜ ወይም በመጨረሻ ስልጣን ሲይዙ ነው። ይኼ ክስተት ብዙ ጊዜ በብሄር ጽንፈኞች ላይ ይከሰታል። ባገራችንም የሆነው እንደዚሁ ነው። ባገራችን የተነሱት ጎጠኛ ጽንፈኞች የተለያየ መልክ ይዘው መጥተዋል። ይህ ጽንፈኝነት እንዴት መጣ? የዘንድሮዎቹ ጽንፈኞችስ እንዴት ወደዚህ አመለካከት አቀኑ? እንዴትስ በወጣቱ ዘንድ ተደማጭ ሊሆኑ ቻሉ? የሚለ ጥያቄዎችን ማንሳት ተገቢ ይሆናል። 1. የብሄር ጥያቄ አነሳስ፦ አሁን ጽንፈኛ ጎጠኞች ባገሪቱ ላይ በደቀኑት አደጋ፣ ባስከተሉት ከፍተኛ ጉዳትና በተለይም ደግሞ ያሳዩት አንጋፍጋፊ ጭካኔና ግድያ የተነሳ ብዙ ህዝብ የብሄር ጥያቄን “አታንሱብኝ” ወደሚል ሄዷል። ይሁን እንጂ ኢትዮጵያ የብዙ ብሄር አገር እስከሆነች ድረስ የብሄር ጥያቄ መኖሩ የማይቀር ነው። ጽንፈኞች ጉዳዩን ስላበላሹት ጉዳዩ እንዳይነሳ አይባልም። በታሪክም ቢሆን በርካታ ጸሃፊዎችና አንዳንድ ጋዜጠኞች እንደሚሰብኩት የብሄር ጥያቄ በኢትዮጵያ ተማሪዎች እንቅስቃሴ ዘመን አልተነሳም። የብሄር ችግር ከተጻፉት መጻህፍት እንኳ ብንነሳ (የብሄር ጥያቄ ወይም የብሄር ችግር ባይሉትም) ገና ከአጼ ቴዎድሮስ ጊዜ ጀምሮ ያለ ነው። አገሪቱ በጣልያኖች በተወረረችበት ወቅት ቤልጂያኖች ሩዋንዳ ውስጥ እንዳደረጉት ለከፋፍለህ ግዛ እንዲመቻቸው ፋሺስቶች ህዝባችንን በብሄር ከፋፍለውት ነበር። በግልጽ እንነጋገር ከተባለ ባንዳው ሁላ በጣልያን ፋሺስቶች እንደሰለጠነ (ምናልባት ስፓጌቲ በሹካ መብካት ስለተማረ!! ይኼም ስልጣኔ ሆኖ!) በድህረ-ጣልያን ኢትዮጵያም አያሌ የብሄር አመጾች ነበሩ (ኤርትራ፣ ኦሮሞ፣ ጌዴዎ፣ ሱማሌ፤ ሲዳማ ... ወዘተ)። ወደ 60ዎቹ ገደማ ደግሞ የኤርትራና-ኢትዮጵያ ፌዴሬሽን በመፍረሱ ምክንያት በኤርትራ የተነሳው አመጽ ከፖለቲካም አልፎ የብረት ትግልንም ይዞ መጣና ወደፊት ለሚነሱት “የብሄር እንቅስቃሴዎች” ሁሉ አዲስ “የብሄር” ፖለቲካ ይትብሃል ፈጠረ። የተማሪው እንቅስቃሴ በጋመበት ወቅት የመንግስቱ መከላከያ ኃይሎች በኤርትራና በባሌ የተነሱትን አመጾች ለማጥፋት በገፍ ተመድበው ጦርነት ላይ ነበሩ። በመንግስት ደረጃም የኢትዮጵያና የሱማሌ መንግስታት በኦጋዴን ጥያቄ ምክንያት ሶስት ጊዜ ጦርነት አድርገዋል። እነዚህ የፖለቲካ ችግሮች ዞሮ ዞሮ ያገሪቱን አንድነት የሚመለከቱ በመሆናቸው (ቢያንስ የኤርትራና የኦጋዴን የመገንጠል አደጋ ገሃድ ስለነበር) የተማሪው እንቅስቃሴ ስለ ችግሮቹ መወያየት ከጀመረ በኋላ ያንን የፖለቲካ ችግር “የብሄር ጥያቄ” ብሎ “ክርስትና” አነሳው። ኢትዮጵያ የብዙ ብሄሮች አገር መሆኗን፣ እነዚህ ብሄሮች በእኩልነት መኖር እንዳለባቸውና ሉአላዊ በመሆናቸውም የራሳቸውን እድል በርሳቸው የመወሰን መብት ሊኖራቸው ይገባል አለ። በተረፈ ተራማጆችና በሁሉም ብሄር እንቅስቃሴ ውስጥ ያሉ ዲሞክራቶች በኩልነት ላይ ለተመሰረተች ኢትዮጵያ መታገል እንዳለባቸው አሳሰበ። ያዲሳባ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች ይኼን እንዳሉ በመንግስት ትንኮሳ የተማሪው ማህበር ፕሬዚዳንት ጥላሁን ግዛው በመንግስት ተገድሎ ሌሎች ተማሪዎችም ተረሽነዋል። ታስረው የተደበደቡም በርካቶች ናቸው። በዚህ ጭፍጨፋ የተነሳ ዩኒቨርሲቲውም በመዘጋቱ የብሄር ጥያቄ ገና ካነሳሱ በርካታው ተማሪ የተሳተፈበት ውይይት ሳይደረግ ቀረ። ከዚያ በኋላ በአውሮፓ ያሉ የኢትዮጵያ ተማሪዎች በ1963 በርሊን ላይ ተሰብስበው ካንድ ሳምንት በላይ ከተከራከሩ በኋላ ባብላጫ ድምጽ ያዲሳባ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች የወሰዱትን ዓይነት ውሳኔ አሳለፉ። ከሳምንት በኋላም ሰሜን አሜሪካ ያለው የኢትዮጵያ ተማሪዎች ማህበርም (ኢዙና) እንዲሁ ተመሳሳይ ውሳኔ አሳለፈ። በወቅቱ ያገሪቱ የፖለቲካ አጀንዳ የነበረው በኤርትራ የተጀመረው የትጥቅ ትግልና በኦጋዴን ብልጭ ድርግም የሚለው ጦርነት ስለነበር በተለይም በኤርትራው እንቅስቃሴ ላይ ውሳኔ ማሳለፍ አስፈላጊ ስለነበር የተማሪዎቹ ማህበራት (በአውሮፓና አሜሪካ) የኤርትራን ህዝብ ትግል ቢደግፉም (ጭቆናን በመቃወም የተደረገ ትግል በመሆኑ) መገንጠሉን ግን አልደገፉም። በተማሪዎቹ ምልከታ በጊዜው ጉዳዩ ራስን በራስ የማስተዳደር አውድ (ኮንቴክስት) ሊታይ የቻለው የኤርትራው ጉዳይ በመሆኑ ጥያቄውን ከተወያየበት በኋላ በጊዜው መገንጠሉን አልደገፉም። እዚህ ላይ አንድ ጉዳይ ግልጽ እናድርግ። በተራማጆች አመለካከት መሰረት አንድ የብሄር እንቅስቃሴ የብሄር ጭቆናን ተቃውሞ እስከተነሳ ድረስ ይደገፋል። ይሁን እንጂ ያ እንቅስቃሴ የዚያን ብሄር ችግር ሁሉ ይፈታል ማለት ስላልሆነ (በታሪክ የታዩ የብሄር እንቅስቃሴዎች የህዝቦቻቸውን ዋና ዋና ችግሮች ሲፈቱ አልታዩምና) እንቅስቃሴው ቢደገፍም መገንጠሉ አይደገፍም። ተራማጆች እንዲህ ዳር ቁጭ ብለው ይሄ ይደገፍ ያ አይደገፍ የሚሉ ሳይሆኑ ችግሩን ለመቅረፍ ቆርጠው ይነሳሉ። ከዚህም አንደኛው የተነሱት የብሄር እንቅስቃሴዎች የነጻነት ሰንደቅ ዓላማ ለማውለብለብ ብቻ ሳይሆን በተቻለ መጠን ቆመንለታል ያሉትን ህዝቡን ዋና ዋና ችግሮች ለመፍታትም እንዲሰሩ ለማድረግ ይጥራሉ። ከነዚህ ስራዎች አንደኛው አብዮታዊ እንቅስቃሴ በመጀመር የብሄር እንቅስቃሴዎችም የዚህ ተራማጅ አካል እንዲሆኑ ማድረግ ነው። (በጊዜው ከተጻፉት የተማሪ እንቅስቃሴዎች ጽሁፎች የምናነበው ይኼንኑ ነው። የዋለልኝ መኮንንና የብርሃነመስቀል ረዳን ጽሆፎች ለዋቢነት እንጠቅሳለን።) ይሁን እንጂ ያገሪቱ የፖለቲካ ሁኔታ ተራማጆቹ እንዳሰቡት ሳይሄድ ቀረና “የብሄር ድርጅቶች ነን” የሚሉት የፖለቲካ መድረኩን ሲወስዱ ትርክቶቹም እየተቀያየሩ መጡ። 2. የጎጠኞች ትርክት አጀማመር፦ አውሮፓ ያሉ ተማሪዎች ያንን ውሳኔ ባሳለፉበት ወቅት ከተማሪው ንቅናቄ ወጥተው ሬቮሉሽናዊ ድርጅት ለማቋቋም ይጥሩ የነበሩ ቡድኖች (በአውሮፓ እነ ኃይሌ ፊዳ፣ በአልጄሪያ እነ ብርሃነ መስቀል ረዳ) እንዳሉ ይታወቅ ስለነበር እነዚህ ቡድኖች የብሄሮችን መበት ከማወቅ በላይ ሄደው በተለይ የኤርትራን ነጻነት ወይም መገንጠል እንዲደግፉ በጊዜ ተጽእኖ ለማሳደር የኤርትራ ግንባሮች በተለይም ሻዓቢያ “የኤርትራ ጥያቄ የቅኝ ግዛት ጥያቄ ነው” ማለት ጀመረ። ከሻቢያ ጋር የጦፈ የርስ በርስ ጦርነት ላይ የነበረው ጀብሃ (ELF) ካለልማዱ የሻቢያን ትርክት ተቀብሎ እሱም “የኤርትራ ጥያቄ የቅኝ ግዛት ጥያቄ ነው” አለ። በውጭ አገር ያሉት የኢትዮጵያ ተማሪዎች ማህብራት አዲሱን “የቅኝ ግዛት ትርክት” በግሩ የማይቆም ብለው አጣጣሉት። በዚህም በኢትዮጵያ ተማሪዎች ማህበራትና በኤርትራ ተማሪዎች ማህበራት ጋር ክርክር ተደረገ። መግባባት አልተደረሰም። ከዚሁ ተከትሎ እነዚሁ የሻአቢያ ወጣቶች “ኤርትራ የኢትዮጵያ አካል ሆና አታውቅም” የሚል ሌላ አፈታሪክ ይዘው መጡ። (በነገራችን ላይ በኋላ የተቋቋመው ወያኔ እነዚህን ሁለት የሻአቢያ ትርክቶች ተቀብሏል። ለዚህም “የኤርትራ ታሪክ፣ ከየት ወዴት? ... ወዘተ...”ብሎ በራሱ በመለስ ዜናዊ የተጻፈውን ጽሁፍ ማየት ይቻላል።) የነዚህ ሁለት ትርክቶች ዓላማ ግልጽ ነው። ኤርትራ የኢትዮጵያ ቅኝ ግዛት ከሆነች ማንም ተራማጅ የማንንም ቅኝ ግዛት ነጻነት እንደሚደግፈው ሁሉ የኢትዮጵያ ተራማጆችም የኤርትራን ነጻነት ያለማንገራገር እንዲደግፉ ነበር። ሁለተኛውም ትርክት ይህንኑ የሚያጠናክር ነው። ኤርትራ የኢትዮጵያ አካል ሆና የማታውቅ ከነበረ ነጻነቷ ወዲያው መደገፍ አለበት ለማስኘት ነው። ይሁን እንጂ የኢትዮጵያ ተራማጆች ያኔ በኤርትራ ውስጥ መሰረታዊ የፖለቲካ ችግሮች እንደነበሩ ተገንዝበዋል። ከሁሉም በላይ ሁለቱ የኤርትራ ድርጅቶች የርስ በርስ ጦርነት ላይ ነበሩ። ርስ በርሳቸው እየተዋጉ በምን ተዓምር ነው ነጻነታቸው የሚደገፈው? ከተራማጅ አስተሳሰብ ነጻነት የሚደገፈው ሌላ አማራጭ ጠፍቶ ብቻ ሳይሆን ነጻነቱ የተሻለ ሁኔታ ለመፍጠር ብቸኛ አማራጭ ሲሆን ነው። ሁለቱ ግንባሮች ርስ በርሳቸው እየተዋጉና ስንትና ስንት የኤርትራ ወታቶች እያለቁ ባለበት ሁኔታ እንዴት ነው ነጻነትን የሚያስደግፍ የተሻለ ሁኔታ ተፈጥሯል የሚባለው? ሁለተኛው ችግር ደግሞ ኤርትራ ራሷ ዘጠኝ ብሄሮች ያሉባት አገር ናት። እንግዲህ የኤርትራ ግንባሮች የኢትዮጵያ ተራማጆች ነጻነታቸውን እንዲደግፉ የፈለጉትን ያህል ለመሆኑ እነሱስ በኤርትራ ውስጥ ያሉት ብሄሮች የራሳቸውን መብት በራሳቸው ለመወሰን ያላቸውን መብት ያውቃሉን? የራሳቸውን ብሄሮች መብት ይደግፋሉ ወይ? የኤርትራ ግንባሮች በዚህ ላይ በግልጽ ያሉት ነገር ባይኖርም ከድርጊታቸው ስንነሳ ግን የራሳቸውን ብሄሮች መብት የሚያከብሩ አልነበሩም። እንደተገመተውም ኤርትራ ነጻ ከወጣች በኋላ በነዚህ ብሄሮች ላይ በተለይም ተደራጅቶ በነበረው የአፋር ንቅናቄ ላይ ዘመቱበት። በ1967 ላይ ወያኔ ይቋቋምና ዋናው ደጋፊው ሻአቢያ ሆነ። ወያኔ የፖለቲካ ፕርግራሙ የሆነውን አሳፋሪውን ማኒፌስቶ አወጣና ሌላ አዲስ ትርክት ጀመረ። የብሄር ጥያቄ በኢትዮጵያ ዋናው ያገሪቱ የፖለቲካ ጥያቄ ነው፣ በዚህም ባገሪቱ ውስጥ ያለው ዓቢይ ቅራኔ የብሄር ቅራኔው ነው አለ። የኢትዮጵያ ተማሪዎችና ኢህአፓ በ66 የተጀመረው አብዮት በማያወላዳ መንገድ የመደብ ይዘቱ ዋነኛው ገጹ እንደሆነ፣ በየካቲት አብዮት በየትም አካባቢ የብሄር መብት ጥያቄ አለመነሳቱ ለዚህ ማስረጃ ከመሆኑም በላይ በየካቲቱ አብዮት የተነሱት ጥያቄዎች በሙሉ መደባዊ እንጂ ብሄርተኛ አይደሉም አሉ። የሚያውቀው ከራሱ ጋር ብቻ ማውራት የሚመስለው ወያኔ ግን ይኼም አልበቃው፤ “የትግራይ ህዝብ ባገሪቱ በጣም የተጠላ ብሄር ሆነ” አለንና አረፈው። ከዚህ አልፎም የብሄር ጥያቄን ወደ አዘቅት የወሰደ ትርክትና አንድ ብሄር ላይ ያነጣጠረ ፖለቲካ ጀመረ፣ “አማራ ጠላት ነው” ብሎ አወጀ። የኢትዮጵያ ተማሪዎችና ኢህአፓም በጠላትነት ተፈረጁ። ”የታላቋ ኢትዮጵያ” (“ዓባይ ኢትዮጵያ” ይሉታል ወያኔዎቹ) አቀንቃኞች፣ ማናህሎኝነት የተጠናወታቸው ናቸው አሉ። ሌላው አደገኛው የወያኔ የጎጠኝነት ትርክት ደግሞ በኢትዮጵያ ያሉ ብሄሮች መጀመሪያ በየብሄራቸው “አዲሱን ዲሞክራሲያዊ አብዮት ካካሄዱ በኋላ ከፈለጉ ተመልሰው ሊዋሃዱ ይችላሉ” ማለታቸው ነው። ይሄ ወዲያ ወዲህ የማይል በግልጽ ቋንቋ በማኒፌስቷቸው እንዳሰፈሩት “ኢትዮጵያ መጀመሪያ መገነጣጠል” አለባት ማለት ነው። ከዚያ በኋላ ነው ብሄሮች ከፈቀዱላ (የኋላ ኋላ ፈቃጆቹ እነሱና ኦነግ ሊሆኑ!) ተመልሰው እንደገና ሊዋሃዱ ይችላሉ የሚሉን። ከዚያ በኋላማ ኢትዮጵያን “ቅኝ ገዢ” ብሎ የሰየመው ጎጠኛ ሁሉ ዓላማው የሆነውን መገንጠልና ስልጣን ላይ መፈናጠጥን ከረጋገጠ በኋላ የራሱን መንግስት አቋቁሞ መገንጠልን እንጂ ተመልሶ መዋሃድንም መቼ ይሞክረውና። እንደዚህ ያሉ ሰዎች ናቸው ደርግ በፖለቲካዊና ወታደራዊ ስህተት ራሱን በመዳከሙ ተጠቅመው ስልጣን ከያዙ በኋላ ደግሞ ሌላ አዲስ ትርክት (“የብሄር ፌዴራሊዝም”፣ ብሄሮችን በክልል ማካለል፣ “እስከመገንጠል ድረስ” የሚለውን ህገመንግስቱ ውስጥ ማስገባት፣ ወዘተ...) ይዘውልን መጡ። እንግዲህ የነሻአቢያ የማይዋጥ ትርክት ከፖለቲካ አንጻር አንድ ርምጃ ወደ ኋላ መወስዱ ሳያንስ ወያኔ ደግሞ ከዘረኝነት የማይተናነስ ሃፍረተ-ፖለቲካ ይዞ መጣ። በኢትዮጵያ ላይና በኢትዮጵያዊነት ላይም ዘመቻ ከፈተ። ስልጣን ላይ ወጥቶም ቢሆን ይህንን አሳፋሪ እምነቱን ባለመልቀቁ አገሪቱን እንኳ “ኢትዮጵያ” ብሎ ላለመጥራት ዳዳው። ይህ የሚያሳየው ከሁሉ አስቀድሞ እነዚህ አሳፋሪ ትርክቶች ከኢትዮጵያ ተማሪዎችና ኢህአፓ አቋም ጋር ተጻራሪ እንደነበሩ ሲሆን በሌላ በኩል ደግሞ በሻአቢያ የተጀመረው የተበላሸ የብሄር ትርክት ወደ ሌላ የተበላሸ ትርክት (የወያኔና ኦነግ) እንዳዘቀጠ ነው። እንዲህ ያለው ብልሹ ትርክት ነው በየጊዜው አዳዲስ የታሪክ ልብ ወለዶችን እየወለደ ዛሬ የደረስንበት ላይ የደረሰው። በዚያው በ1967 ዓ.ም. የኦሮሞ ነጻነት ግንባር (ኦነግ) ተቋቋመና የፖለቲካ ፕሮግራሙም ተበተነ። ኦነግ ከዚያ ቀደም ሲል ከነበሩት የሜጫና ቱለማ እንዲሁም ከባሌው ህዝባዊ አመጽ ጋር ምን ያህል የተያያዘ እንደነበር የሚታወቅ ነገር የለም። ይሁን እንጂ ኦነግም ልክ አንደ ሻአቢያ የኦሮሞ ህዝብ ጥያቄ የቅኝ ግዛት ጥያቄ ነው አለ። ከነሱ ቀደም ሲል አብርሃም ገብረ እግዚአብሄር (አዲስ ህይወት) የጀመረውን አገላለጽ ገልብጠው “ከሱ ነው ያገኘነው” እንኳ ሳይሉ የራሳቸው ግኝት አስመስለው “የኦሮሞ ጥያቄ ወታደራዊ ፊውዳል ቅኝ ግዛት (military feudal colonialism) ነው” አሉ (እነ አቢይ ዋና ቋንቋ የሆነው ኩረጃ ያኔ ነው የተጀመረው)። ይህን ቲሲስ የማይቀበሉትን የኦሮሞ ተወላጆች እንዲሁም በተራማጁ የተማሪና ኢህአፓ እንቅስቃሴ ውስጥ የሚካፈሉትን የኦሮሞ ተወላጆች “አዲሶቹ ጎበናዎች” (neo-Gobenaists) አሏቸው። እዚህ ላይ መነሳት ካለበት ጉዳይ አንደኛው እነዚህ “የብሄር” ንቅናቄዎች የኢትዮጵያ ተማሪዎች የብሄሮችን መብት ማክበራቸውን በደስታ እንደመቀበል በተገላቢጢሽኑ መጀመሪያ በተማሪው እንቅስቃሴ ላይ በኋላ ደግሞ በኢህአፓ ላይ ዘመቻ መክፈታቸው ነው። በስሱ የ“ብሄርተኝነት” ጠባይ የነበረው ትርክት ተቀያይሮ በጎጠኝነት ስር መስደድ የጀመረው ያኔ ነበር ማለት እንችላለን። ጎጠኞች ህብረ-ብሄረተኝነት ወደፊት ለሚያልሙት የፖለቲካ ስልጣን መጨበጥ ዋነኛው አደጋ ሆኖ ታያቸው። በብሄር እንቅስቃሴ ስም በኢትዮጵያ የተነሱት ኃይሎች ዋናው ህልማቸው ስልጣን መጨበጥ (ከዚያም ሃብት ማካበት፣ ወዘተ...) ስለነበረ ለዚህ ዓላማቸው መሳካት ዋነኛው እንቅፋት ደግሞ ዓላማው ድህነትን ማጥፋት፣ ዲሞክራሲን መገንባት፣ በሴቶች ላይ የሚደርሰውን ጥቃት ማስቀረት ወዘተ ... የሆነው ህብረ-ብሄራዊው የተራማጁ እንቅስቃሴ ነበር። ለዚህ ነው እነዚህ እንቅስቃሴዎች በርግጥም የብሄር እንቅስቃሴዎች ነበሩ ወይ? እንድንል የሚያስገድደን። በሌሎች ክፍለ ዓለማት በተለይም ብሄርተኝነት እንደ ፖለቲካ ክስተት የተጀመረበትን ያውሮፓ የብሄር ተመክሮ ብንወስድ እንዲህ ያለ ጠላትነት በተራማጆች ላይ አልነበረም ማለት ይቻላል። እንዲያውም ባብላጫው የብሄር እንቅስቃሴዎቹ ለዲሞክራሲ የተደረገው ትግል አካል ነበሩ። የኛዎቹ የተቆራኙት ግን ብሄርተኝነትን ሳይሆን ወደ ዘረኝነት የሚጠጋ ጎጠኝነትና አንድን ብሄር ለይቶ መጥላትና ከተቻለም ማጥፋት ነው። ለዚህ ነው እነዚህ ሃይሎች የብሄር እንቅስቃሴቆች ናቸው ማለት አይገባም የምንለው። (በእንግሊዝኛው በብሄርተኝነትና በኤትኒሲቲ መሃል ትልቅ ልዩነት አለ። በኛ አገር በተለምዶ “የብሄር እንቅስቃሴዎች” የሚባሉት በመሰረቱ የኤትኒሲቲ ቡድኖች ናቸው ማለት ይቻላል።) ምክንያቱም ብሄርተኝነት በተለይም ባውሮፓ ታሪክ ውስጥ አዎንታዊ ሚና ነበረው፤ ለዚህም ነው ተራማጁ ክፍል ስለ ብሄር እንቅስቃሴዎች አዎንታዊ የነበረው። ከዚያም ተነስቶ ብሄርተኝነት የተራማጅ ይዘትና ተሪካዊ ተገቢነት አለው ይል የነበረው። በኛ አገር የታየው ግን ይለያል። የብሄር ንቅናቄዎቹ የተመሰረቱት አንድን ብሄር -አማራውን- ጠላት አርገው በመነሳት ነው። እስቲ እነጃዋር “በሜንጫ አንገቱን” ሊቀሉት የዛቱበት የጎጃም ገበሬ የኦሮሞ ገበሬ የሚደርስበት ግፍ በሱም ላይ እየወረደበት እያለ እንዴት ነው የኦሮሞ ‘ጠላት‘ የሚሆነው? የት ተዋውቀው? የት ተገናኝተው? ለመሆኑ የወያኔና የኦሮሞ ጽንፈኞች እንደዚህ ዓይነት መደምደሚያ ላይ ሲደርሱ ጥናት አርገው ነውን? በአማራ ክልል ተዘዋውረው ህዝቡን አናግረው ነውን? እንደዚህ እንዳልሆነ ግን የታወቀ ነው። ለመሆኑ እንዲህ ያለው አመለካከት ክቡር የሆነውን የኦሮሞ ህዝብ፣ በሩህሩህነትና የዋህነት የታወቀውን እሴቶቹን ያንጸባርቃልን? በትግራይስ ቢሆን የወያኔ መሪዎችን የሚገልጸው ጸረ-አማራነት፣ ፍጹም ጨካኝነትና ለከት የሌለው አላስተዋይነት የትግራይን ህዝብ እሴቶች ያንጸባርቃልን? የትግራይ ህዝብ ትግራይ የኢትዮጵያ ታሪክ እምብርት መሆኗን የሚያውቅ፣ በኢትዮጵያዊነቱ የሚኮራ ለመሆኑ አንድና ሁለት የለውም። ስለሆነም የወያኔ የታሪክም ሆነ የፖለቲካ ትርክት ምንም አይጥመውም። የትግራይ ህዝብ የሚያምንበትን በግላጭ እንዳይገልጽ ወያኔ ነጻነቱን ነፍጎታል። ጀግንነት የሃሳብ ጥራትና በሃሳብ ጥራት ላይ ያለው እምነት በሆነበት ባሁኑ ዘመን ወያኔ እጅግ አድርጎ የሚፈራው ጉዳይ ቢኖር ከሱ የተለየ ሃሳብ መገለጹን ነው። የወያኔም ሆነ የሌሎች ጎጠኞች “ጀግንነት” ጠመንጃ፣ ገጀራና ሜንጫ ላይ ነው፣ ሰማዊውን ህዝብ መረሸን ወይም አንገቱን መቁረጥ ላይ ነው። ይህ ባንድ በኩል ምን ያህል ኋላ ቀር እንደሆኑ ሲያሳይ በሌላ በኩል ደግሞ ጭካኔያቸው የሰውን አንገት እንደ ዘበት ከሚቀሉት አይ ሲ ስ ከተባሉት ሽብርተኞች ጋር ተመሳሳይ ባርባሪዝም መሆኑን ነው። እዚህ ላይ መገለጽ ካለበት ነገር አንደኛው ጽንፈኞች በሴቶች ላይ ያላቸው ንቀት፣ በሴቶች ላይ የሚያደርሱት በደል እንዲሁም ሴቶች የወንዶች እኩል መሆናቸውን የነሱን ጥመንጃ አንግተው ኣማራውን አስካቀሉ ድረስና በወሬ እንጂ በተግባር የማይቀበሉ ለመሆናቸው ነው። ወያኔ በተለይ አዲሳባ ከገባ በኋላ በሴቶች ላይ ያለውን ንቀትና ሴቶች ከወንዶች እኩል አይደሉም (ከፕሮጋንዳው ሳይሆን ከተጨባጭ ድርጊቱ ተነስተን) ብሎ እንድሚያምን ነው። ታስሮ እንደተለቀቀ ወይፈን መሪዎቹም ጭምር ሴት እንደ ሸሚዥ መቀያየሩን ተያያዙት፣ በየመሸታ ቤቱ (እንደ ክንፈ ያሉ ዋና ዋና የወያኔ መሪዎች ሳይቀሩ) ዋነኛ ታዳሚዎች ሆኑ። ሌሎቹም ጽንፈኞች ከዚህ የተለየ አመለካከት በሴቶች ላይ የላቸውም። ኦነግ ሾኔ የተባለው ቡድን ሴት (አማራ) ተማሪዎችን ነጥለው አፍኖ ወስዶ ማሰር ምን የሚሉት ነው? አመለካከታቸው እንደ ወያኔ ካልሆነ በተቀር? 3. መረራና የ”ነፍጠኛ” አንደርቢ ከሰሞኑ የሆነው ደግሞ በሚያስገርም ሁኔታ የመረራ ጉዲና መቀልበስ ነው። መረራ በመኢሶንነታቸው ምንም እንኳን የኦሮሞ ኮንግሬስ ብለው ቢነሱም አእሞሯቸው ውስጥ ከቀረው ተራማጅ አስተሳሰብ የተነሳ ከጽንፈኞቹ ትርክት ርቀው ቆይተው ነበር። በቀደም ግን እሳቸውም በጽንፈኞች ትርክት እንዳመኑ አወጁልን። “የነፍጠኛውን ስርአት/አመለካከት” ዲሞክራሲ ኢትዮጵያ ውስጥ እንዳይሰፍን ዋና እንቅፋት አርገው አቀረቡና አረፉት። ካፋቸው ያላወለቁት ማስክ በመጥፎ እየተረጎመባቸው ይመስላል እንዲህ ያለ ጊዜው ካለፈበት ትርክት ይገባሉ ብሎ የገመተም አልነበረም። ለመሆኑ ነፍጠኛ ምንድነው? የሆነ ሰይጣን ወይም ጭራቅ ካልሆነ የነፍጠኛው ስርአት ነፍስ ዘርቶ ከመቃብሩ ተነስቶ ይቺን አገር እያመሰ ነው ካልተባለ በተቀር ነፍጠኝነት ካበቃለት ይኼው 45 ዓመቱ። የደርግ የመሬት አዋጅ እኮ መሬት ለገበሬው ማከፋፈል ብቻ ሳይሆን የባለመሬቱን መደብ ጠራርጎታል። ነፍጠኛ እኮ ባለመሬቱ ነበር። ባለመሬቱ ሲያበቃለት ነፍጠኝነትም አብቆተለታል። እንዲያው በሃቅ እንነጋገር ከተባለ ከተቀበረ ከ45 ዓመት በኋላ በየት ቦታ ነው ባለመሬት መልሶ መሬቱን ይዞ እንደገና ገባሩን እያስገበረ ያለው? ከ45 ዓመት በኋላ ያለቀለት ነፍጠኛ በምን ተአምር ነው እንደገና የዚችን አገር የዲሞክራሲ ሂደት እያጨናገፈ ያለው? እነመረራ አሁን ምኑን/ማንን ነው ነፍጠኛ የሚሉን? ነፍጠኛ አሁን ድረስ እስከዚህ የሚወራለት ከሆነ በሆነ የማጉያ መነጽር ነፍጠኛ መፈለግ ሊኖርብን ነው። “ነፍጠኛ! ነፍጠኛ!” የሚል ድቤ እየደበደቡ አንደርቢ ማስነሳት ካልሆነ። “የለም! የለም! የነፍጠኛአመለካከቱ ማለታችን ነውኮ!” ቢሉም የትኛውን አመለካከት? ችግሩ ከላይ ነው ማለታቸው ስለሆነ ኮሎኔል አቢይ ካናቱ ከተቀመተበት የትኛው የመንግስት ፖሊሲ ነው ነፍጠኛ የተባለው? በፖሊሲ ደረጃስ “ነፍጠኛ” ብሎ ነገር ምንድነው? ዛር ወይም አንደርቢ ነው ካላሉን። መረራና መሰሎቹ ምንድነው የሚፈልጉት? በዘመነ ግሎባልይዜሽን ዓለም አንድ ወደ መሆን እየተጓዘች ባለችበት ሁኔታ፣በዓለም ሰፍኖ ያለው ዋና ዋና ችግር የያንዳንዱ አገርም ችግር በሆነበት ስለዚህም አገሮች አንድ ላይ ሆነው ችግሩን ለመፍታት መሞከር አለባቸው በሚባልበት ጊዜ እኛ በድህነት ወስጥ የምንማቅቅ ህዝቦች ድህነትን እንዴት እንደምናጠፋ፣ የሴቶቻችንን በደል አንዴት እንደምናስቀር ማሰብ እንጂ ወደ 19ኛው ክፍለ ዘመን ተመልሶ ከጠፋ 45 ዓመት የሆነን ጉዳይ ልክ አሁንም እንዳለ አስመስለው አንደርቢ ማስነሳት ምን የሚሉት “ፖለቲካ” ነው? እንዲህ ያለ ፖለቲካ እኮ የለም። ይህንንም የፖለቲካ ሳይንስ ‘ፕሮፌሰሩ’ ጠንቅቀው ማወቅ ነበረባቸው እንላለን። ይኼ ሁሉ ድቤ መደብደብ በሌሎቹ የአፍሪካ አገሮች እንደሚደረገው ለስልጣን መቋመጥ ያመጣው አባዜ ነው። “እነ እገሌ ሚኒስትር ከሆኑ እኔ ከዚያ በላይ የማልሆንበት ምክንያት የለም” የሚል የግብዝነት አባዜም አለበት። እንደዚህ ያሉ ራሳቸውን “ፖለቲከኛ” የሚሉ ሰዎች ዋነኛው ችግራቸው አንድም ሃቀኝነት ማጣት ሁለትም ስለ ራሳቸው ያላቸው ግምት ከፍተኛ በመሆኑ ከስልጣን ጥመኝነት ጋር ተደምሮ እንታገልለታለን የሚሉትን ህዝብ መሰረታዊ የለት ተለት ብሎም የሩቅ ችግሮቹን ያዩለት አይመስሉም። ስለዚህም ለምሳሌ የኦሮሞ ገበሬና አርብቶ አደር ከድህነት የሚላቀቀው በምን ስትራቴጂ እንደሆነ፣ ምንም የነጻነት ፍንጣቄ ያጣው የሴቶች አበሳ በምን ዓይነት ስትራቴጂ እንደሚያበቃላቸው፣ ባጠቃላይም በማክሮ-ኤኮኖሚ ያሉት ችግሮች በማይክሮ ደረጃ ካሉት ችግሮች ጋር በምን ዓይነት ስሌት ይታያሉ፣ የሚደጋገፉትስ እንዴት ነው? ባጭሩ ልማት ሲባል እንዴት ነው የሚመጣው፣ የኦሮሞስ ሰፊ ህዝብ በጠቅላላው ከድህነት ወጥቶ ወደ ልማት የሚገባው በምን ዓይነት ስትራቴጂ እንደሆነ እነመረራ ምንም ዓይነት የተቀመረና የተሰለቀ ሃሳብ ያላቸው አይመስሉም። ስለነዚህ መሰረታዊ የመብትና የዲሞክራሲ ጉዳዮች ሲያወሩ ሰምተን ስለማናውቅ። ስለነዚህ ቁልፍ ጥያቄዎች ማውራት የተከለከሉ ይመስል ምንም ሲያነሱ አይሰሙም። ለምን? ጥላቻን ብቻ መንዛት የኦሮሞውን ገበሬ ከድህነት ያወጣዋል? ለመሆኑ የምኒሊክ ሃውልት ፈረሰና የኦሮሞ ህዝብ ድህነቱ ይቀረፍለታል? እነመረራ በሻሸመኔና በሌሎችም አካባቢዎች ቄሮዎች በክርስትና ተከታዮችና በአማሮች ላይ የፈጸሙትን የጅምላ ግድያ (ጄኖሳይድ) ምነው ሳያወግዙ ቀሩ? ይሄኮ መሰረታዊ ጉዳይ ነው። አመላካችም ነው። ይዘግዩ እንጂ የጸጥታ ኃይሎች ርምጃ ባይወስዱ ኖሮ እጅግ ብዙ ክርስቲያኖችና አማሮች ይታረዱ ነበር። አቶ መረራ፤ ይሄ እኮ ፖለቲካ አይደለም። ናዚዎች በአይሁዶች ላይ የሩዋንዳ ሁቱዎችም በቱትሲና ሊበራል ሁቶዎች ላይ የፈጸሙት የጅምላ ጭፍጨፋ ዓይነት ነው። ጎጠኞች እንዲህ ያለውን ጄኖሳይድ ሲያወግዙ አልተሰሙም። ካላወገዙት ደግፈውታል ማለት ነው። ሌላ ትርጉም የለውም። ወደፊትም ቢሆን ማንም የኢትዮጵያ ፖለቲከኛ ከየትኛውም አቅጣጫ ይምጣ በማንም ይደረግ በማንም እንዲህ ያለውን የጅምላ ጭፍጨፋ ወዲያው ማውገዝ አለባቸው። በመጨረሻም ለማንሳት የምንፈልገው የምሁሩን ሚና በሚመለከት ነው። በስድሳዎቹ (አንደ ዛሬው በዘር ላይ የተመሰረተ ትርክት ናላችንን ሳያዞረው) የምሁሩ ሚና በፖለቲካ ውስጥ የጎላ ነበረ። በዚህ ጊዜ የምሁሩ ክፍል ይባል የነበረው ከብዙዎቹ ብሄሮች የተወጣጣ ስለነበር ዘረኝነት ቦታ አልነበረውም። የመኢሶኑ መሪ ኃይሌ ፊዳ በትውልዱ ኦሮሞ ቢሆንም ኢትዮጵያዊ እንደሆነና ለኢትዮጵያ እንዳሰበ አልፏል። መኢሶንም ብዙ ብሄር ያቀፈ እንጂ ያንድ ብሄር ድርጅት አልነበረም። ኢህአፓም ከመሪዎቹ አንዱ አበራ ዋቅጅራ ኦሮሞ ቢሆንም ኢትዮጵያዊ ሆኖ ለኢትዮጵያ የታገለ ነው። ሌሎቹም ከትግራይ (ተስፋዬ ደበሳይ፣ ዘሩ ክሸንና ብርሃነ መስቀል)፣ ከአማራ (ክፍሉ ታደሰ፣ ክፍሉ ተፈራ፣ ኢያሱ አለማየሁ፣ ክፍሉ ተፈራ፣ ዮሃንስ ብርሃኔ፣ ሳሙኤል ዓለማየሁ)፣ ጉራጌ (ፍቅሬ ዘርጋው) የተወጣጡ ነበሩ። ይህ በፖለቲካ ድርጅቶች ደረጃ ይንጸባርቅ እንጂ በብዙሃን ድርጅቶች፣ ማህበራት፣ (ሰራተኛ ማህበር፣ መምህራን ማህበር፣ የሴቶች ማህበር፣ ወዘተ...) ሁሉ እንደዚሁ ብሄር አቀፍ አደረጃጀት ነበር ባገሪቱ የሰፈነው። ከኤርትራ በተቀር በኢትዮጵያ ውስጥ በብሄር መደራጀት የተጀመረው ከ1967 በኋላ ነው። ከ67-70 ባለው ጊዜ ወስጥ ከደርግ ጋር በነበረው ፍልሚያ በርካታ የህብረ ብሄር ድርጅቶች አባላት ወደቁና በብሄር የተደራጁት ቀሩ። በርካታ ምሁራን በደርግ ሲገደሉ ገሚሱም ስደት ሄደና የተቃውሞው የፖለቲካ መድረክ በብሄር ድርጅቶች ተያዘ። ከዚያ ጊዜ ጀምሮ የኢትዮጵያ ምሁራን ተገቢ ቦታቸውን ሳይዙ ቀሩ። በዚህ ጊዜ ነው የተለያዩ ‘ብሄር’ ድርጅቶች የታሪክ ትርክቶች እየተወለዱ የመጡት። ለዚህ ዓይነቱ በሬ ወለደ ትርክት ቦታ ማግኘት ዋናው ምክንያት የኢትዮጵያ ምሁራን ማፈግፈግ (retreat of intellectuals) ነው። ምሁራን እስከዛሬ ካፈገፈጉበት ተመልሰው ተገቢ ቦታቸውን አልያዙም። ያገሪቱን የፖለቲካ ሁኔታ አደገኛ ከሚያደርጉት ምክንያቶች አንደኛው ይኸው የምሁራን ማፈግፈግ ነው። ስላገሪቱ የመከፋፈል አደጋ ስጋቱ ያለው ሁሉ፣ ያገሪቱም የፖለቲካ አካሄድ ወደ ዲሞክራሲ እንዲያመራ የሚፈልግ ሁሉ ምሁራን ባገሪቱ በሚደረጉ ውይይቶች ዋናውን ሚና እንዲጫወቱ ማድረግ አለበት። የተለያዩ የበሬ ወለድ ትርክቶች ሊፈርሱ የሚችሉትና የወደፊቱም ጥርጊያ መንገድ ሊታይ የሚችለው በምሁራን ትንተና ነውና። “ምሁራን በውይይት መሳተፍ አለባቸው” ማለት ብቻውን ምንም ማለት አይሆንም። የሚሳተፉበትን መድረክ ማዘጋጀት ያስፈልጋል። በዚህ ረገድ አያሌ የሚዲያ ተቋማትን በቁጥጥሩ ስር ያደረገው የዓቢይ መንግስት በርግጥም ለኢትዮጵያ አንድነት ከቆመ ምሁራንን የማሳተፍ ሃላፊነት አለበት። የፓርቲ ካድሬ ይሄን ሃላፊነት ሊወጣ አይችልም። መስፍን ሃብቱ mesfinhabtu5@gmail.com
Al Sissi: Inept and Dictatorial The dispute over the equitable use of the Nile waters has its roots in the legacies of British colonialism. By now, the whole world can realise that a number of hot-beds in world politics were all created by British colonial rule; the Palestinian-Israeli conflict and the successive Middle East wars, conflicts in Kashmir, Ireland, white minority rules in South Africa, Zimbabwe, Australia, and New Zealand and so on. Today’s dispute over the Nile waters is also a legacy of British colonialism. Unfortunately, these legacies lingered on mainly due to the accession to power of rulers with orientation that is outright reactionary. The Egyptian ruling class miserably failed to come up with a realistic policy on the Nile that also recognises the fundamental interests of the Nile riparian countries. It seems that the ruling class in Cairo continuously uses the hysteria over the Nile to suppress and quell the demand for democratization within Egypt itself. It is well known that the regime in Cairo has been beating the propaganda drum alleging that “Ethiopia dared to build the dam on the Nile because Egypt was weakened because of the people’ uprising”. It is indisputable that Al Sissi is still opposed by a great many people in Egypt and that it follows a double-edged policy: “diverting the nation’s attention to some kind of national threat” on the one hand and, on the other hand, drawing the sword of the Damocles on any internal demand for democracy and freedom. In fact it seems that Al Sissi needs the “national threat” bogus badly primarily because it is still in the process of consolidating the counter-revolution that temporarily quelled the Egyptian revolution. High handedness is ‘rationalized’ because of the non-existing ‘national threat’. It follows from this that Al Sissi is bogged down in the business of war mongering not only because he is in the business of counter-revolution but also because his regime is fundamentally inept. The inept Egyptian bourgeoisie has miserably failed to come with a meaningful analysis of the crisis within the Egyptian social formation and map a clearly workable macro-economic development policy. Among this failure are the lack of a realistic policy on integrated water resources development that includes the use of the Nile waters, agricultural development and how accumulation through agriculture should in the end lead to boost industrialization. These are extremely crucial questions for Egypt as the country is predominantly desert save the strip of land along the Nile basin from Aswan to Alexandria. Therefore, agriculture cannot be the mainstay of Egyptian economy but only as supplementary to industrialization, mining, tourism and trade. Neighbouring countries such as Tunisia can be a lesson on how to build a stable national economy in a country with a relatively little arable land. However, to embark on such a policy of national development requires first of all democratization and freedom. Egypt has never been a democracy. The only chance toward democracy was created when the Egyptian revolution overthrew the erstwhile dictatorship of Hosni Mubarak. Egypt has to come to terms with its own free-thinking intelligentsia that is imbued with freedom and democracy. The quest and struggle for democracy began with the revolution in 2011 with the earth-shaking turnout in Tahrir Square. Tahrir was symbolic not only for Egypt but also for many in Africa and the Middle East in as much as the outbreak of the popular revolution in Tunisia was for Egypt. That is what Al Sissi’s dictatorship suppressed and he brought back the age-old dictatorship. That is Egypt fundamental problem, not the “possible reduction of the Nile water because of the Ethiopian dam”. That is fiction and the Egyptian dictators needed fiction to divert the national attention. Therefore Al Sissi’s problems are two-fold: ineptness to come up with a realistic policy of national development and meeting the demands of the Egyptian people for democracy and freedom. It will be injustice if we close down this article before pointing out the best option that Egypt needs to follow. The Egyptian bourgeoisie should understand that no revolution can be suppressed for too long. It is inevitable that the second edition of the Tahrir revolution will come. Therefore, Al Sissi needs to depart from his militaristic approach and open up for democracy and freedom. Secondly, Egypt will benefit a great deal if it departs from its erstwhile rigid demand for more water and adopts a realistic policy of coming back to a policy of cooperation within the context of the Nile Basin Initiative. Thirdly, it has to understand that it can also benefit a great deal from the Ethiopian dam. However, Al Sissi seems to be unable to do this as one recent critique of his regime put it, “We will not do any of these because we have a fistful of misanthropes and imbeciles running our governments and our parties, which is not a new phenomenon” (Mahmud Salem, “Regarding the Dam”, Daily News Egypt, June15, 2020.) It has to accept that the Nile dam won’t negatively affect Egypt in any way be it in terms of availability of water and provision of electricity. On the contrary, it can benefit Egypt because it reduces the rate of loss of water through evaporation. As an Egyptian critique of Al Sissi’s regime put it, “Then, let’s talk about water loss: from the share of water we receive, we lose about 12% of it due to evaporation while the water is stored in Lake Nasser for 10months between the flood time and irrigation needs. Ethiopia has a lesser evaporation rate (almost half of Egypt), and the electrical dam will slow down the rate of water we receive, thus making sure that the water that gets stored in Lake Nasser arrives in stages and thus decrease our evaporation rate considerably. This will lead to an actual reduction in lost water and an increase in actual water by 5%. Believe it or not, storing water in Ethiopia before it reaches Egypt will actually lead to an increase in our water supply. So, why the hysteria?” (Mahmud Salem, ibid.) Salem answers the question himself, “We used to get more than our agreed upon share of water, and we are the reigning champions of wasting drinkable water in the world. We naturally don’t have strict guidelines or enforcement laws or plans to maximise the benefits of our water resources”. It is important to notice that successive Egyptian regimes adopted a similar policy as Al Sissi’s particularly in dealing with the riparian countries of the Nile basin. Long before the dispute with Ethiopia over the Nile dam, Egyptian regimes had also entered disputes with other riparian countries but with Sudan in particular. The dispute with Sudan has not been settled yet. The fact that Egypt, along with Sudan though, rejected Article 14 of the Framework Agreement has put it at loggerheads with other riparian countries. Uganda in particular has openly dismissed Egypt’s claims and the method it adopted to go ahead with the tripartite negotiations with Ethiopia and Sudan. Indeed, Al Sissi’s regime is playing a game, a silly game of trying to shift the attention of the public from the real problems of Egypt which are in the main suppression of civil liberties and lack of accountability of the state. If it gets too desperate because of a threat of social revolution from within, it can go to any extent including entering a military conflict to ‘attain’ what no foreign power has ever achieved so far, i.e. defeating Ethiopia. Mesfin Habtu mesfinhabtu5@gmail.com
ጥር 2013 ዓ.ም. “በሚያዝያ (2012 ዓ.ም.) መጨረሻ ገደማ በኮቪድ 19 ቫይረስ የተያዙት ኢትዮጵያውያን ቁጥር 131 ነው ተብሎ የነበረው ዛሬ ጥር 20፣ 2013 ዓ.ም. ቁጥሩ ወደ 2 ሚሊዮን እየተጠጋ ነው። የሞቱትም ኢትዮጵያውያን ቁጥር ወደ 200 ሺ ደርሷል። በህክምና ባለሙያዎችና በዓለም የጤና ድርጅት ግምት ወረርሺኙ በሚቀጥሉት ወራት ውስጥ በኢትዮጵያ ተጨማሪ 2 ሚሊዮን ህዝብ እንደሚያጠቃ ተገምቷል። በዚህ ስሌት በበሽታው የሚሞተው ህዝባችን ቁጥር ወደ 750 ሺ ያሻቅባል ተብሎ ይገመታል” እያለ የኢትዮጵያ ቴሌቪዥን በምሽት ፕሮግራሙ መርዶውን ለህዝቡ እያረዳ ነው። ባላቸውን አቶ አብዱልፈታህን በቅርቡ በዚሁ በኮቪድ 19 ያጡት ወይዘሮ ያሲና አዲሳባ ተክለሃይማኖት ካለው ቤታቸው ከአምስት ልጆቻቸው ጋር ሁነው ይህ ከጊዜ በኋላ የእለት ተለት መርዶ የሆነውን የቴሌቪዥን ዜና እያዳመጡ ነው። ስድስተኛ ልጃቸው፣ ሃኪሟ ኢፕቲሳም በቫይረሱ የተጠቁ በሽተኞችን ስትንከባከብ ከርማ ሰሞኑን ደግሞ ጉሮሮዬን እንደመከረከር ድካም ድካምም እያለኝ ነው ብላ መኝታ ክፍሏ ጋደም እንዳለች ነው። የቴሌቪዥኑን ዜና ከመኝታ ቤቷ ሆና በሩቁ እንደምንም እያዳመጠች እያለ ሳይታወቃት ትኩሳቷ እየጨመረ ነው። የጉሮሮዋን መከርከርና ድካም ድካም ከሚላት ጋር አገናዝባ ተጠራጠረችና ድንገት “ወይኔ!” ብላ የትኩሳት መለኪያዋን ከቦርሳዋ አውጥታ ትኩሳቷን ለካች። ትኩሳቷ ከመጠን በላይ አጋሽቧል። ካባታቸው ሃዘን ገና ላላገገሙት እናቷና ወንድም እህቶቿ ስለ ጉሮሮዋም መከርከርም አልተናገረች ስለነበር አሁን ስለትኩሳቷ ብትናገር ይበልጥ ይደናገጣሉ ብላ ዝም ብላ ጋደም እንዳለች ለጥቂት ደቂቃዎች ቀጠለች። ስልኳን አንስታ ላንድ ባልደረባዋ ደውላ ወዲያው መልሳ እንድትደውልላት ጠየቀቻት። ስልክ ለሷ መደወሉን ቤተሰቡ እንዲሰማው ብላ ነው። ባልደረባዋ እንደደወለች ኢፕቲሳም የቫይረሱ ምልክቶች እንዳሉባት ለባልደረባዋ ነግራት ወዲያው ወደ ሆስፒታሉ እንደምትመጣ ነገረቻትና ተነስታ ልብሷን ለባብሳ ቦርሳዋን ይዛ ስትወጣ ወይዘሮ ያሲና “እንዴ ወዴት ነው ደግሞ? በዚህ ውድቅት?” ሲሉ “አሁን ከሆስፒታል ደውለው እንድትመጪ ብለዉኝ ነው” ብላቸው ... “በግዳጅ ምንም ድርድር የለም” በመሰለ ውልቅ አለች። መኪናዋን አስነስታ መሄድ እንደ ጀመረች የጸጥታ ኃይሎች ያቆሟታል። ማንም ሰው ከቤቱ እንዳይወጣ ጥብቅ አዋጅ በድጋሚ ከወጣ በኋላ የጸጥታ ኃይሎች መንገድ ላይ የሚገኝ ማንንም ግለሰብ እያቆሙ ይጠይቁ ስለነበር ኢፕቲሳምም እንዳቆሟት የጤና ባለሙያ መሆኗንና የተሰጣትን አዲስ የመንቀሳቀሻ ፈቃድ አውጥታ አሳየችና በቀላሉ አለፈች። ያሲና ያንን የቴሌቪዥን ዜና በቁዘማ እያዳመጡ ሳለ ስልክ ተደወለ። ኢፕቲሳም ነበረች። “ምነው ቲሳምዬ?” እንዳሏት “እማዬ... እንግዲህ እንዳትደነግጪ ... እኔም በቫይረሱ ስለተያዝኩ ወደ መቆያ ተወስጃለሁ ... “ እያለች ገና ሳትጨርስ ያሲና ህሊናቸውን ስተው ወደቁ። ልጆቻቸው ተደናግጠው “ምነድነው? ምንድነው? ምነው እማዬ? ቲሳም ምን ሆነች?” እያሉ አንስተው ፎቴው ላይ ጋደም አርገው ውሃ እያጠጧቸው ነቃ አሉ። “እኔም ማቆያ ውስጥ ገብቻለሁ ነው የምትለኝ” ብለው ቁና ቁና ተነፈሱ። አዲሳባ ውስጥ ከቅርብ ወራት ወዲህ እንዲህ ያሉ ወሬዎች የእለት ተለት ጉዳዮች በመሆናቸው ሰዉ እንዲህ ያለ ወሬ በሰማ ቁጥር “ከኔስ ቤተሰብ ማ ይሆን የሚጠቃው?” እያለ ያስባል። ከሳምንት በኋላ በቫይረሱ የሞቱት ቁጥር 350 ሺ ደረሰ፣ የተያዙትም ወደ አስር ሚሊዮን ደርሷል። ወይዘሮ ያሲና ምንም በሃዘኑ ቢመቱምና አብዛኛውን ጊዜ እየቆዘሙ ቢሆንም መለስ ብለው ደግሞ ስላገራቸውና ስለ ወዳጆቻችቸው፣ ስልሚያውቋቸው ሁሉ፣ ሲልም ስለህዝባችን በሙሉ እያሰቡ ነው። ምንም እንኳን የሃይማኖት መሪዎች “ይሄ የእግዜር ቁጣ ነው ጸልዩ” እያሉ ቢሰብኩም ያሲና ግን ወደ መሬት ወርደው ተጨባጩን ሁኔታ ማገናዘብ አልተሳናቸውም። ውጭው ያስፈራል፣ እንኳን ወጥተውበት ቤትም ቁጭ ተብሎ “በላን ሰለቀጠን” በመሰለ ያስፈራል። መንገድ ላይ ቀንም ሆነ ማታ ከጸጥታ ኃይሎች በስተቀር አንድ ሰው አይታይም። በመኪናም ሆነው የሚዘዋወሩት እነሱ ብቻ ናቸው። ያሲናን አንዳንዴ ምሽቱ ቀይ ሽብርን ያስታውሳቸዋል። ይኸኛውስ እሰየው የሚያሰኝ “ቀይ ሽብር” ነው ይላሉ ለራሳቸው። ይኼ ሰዉን ለማዳን ሲባል ስለሆነ ይላሉ ለራሳቸው። ያሲና ሲበዛ ሃቀኛና ቀጥተኛ ናቸው። የሚመስላቸውን ፊት ለፊት መናገር እንጂ ወለም ዘለም፣ መታጠፍ ወይም ሌላ ማስመሰል አልፈጠረባቸውም። ስለ ኮቪድ 19ም እንዲያ መስፋፋትና ባስከተለው እልቂት “ሰዉ አልሰማ ብሎ ነው” ብለው ሳያመነቱ ይናገራሉ። ያኔ ገና በጠዋቱ ስለ ኮቪድ 19 በሽታና ህዝቡ ማድረግ ስላለበት የወጣውን የመጀመሪያውን አዋጅ ሰዉ ቢተገብረውና በተለይም ደግሞ መራራቁን ቢጠብቅ ይኼ ሁሉ አይመጣም ይላሉ። በየሃይማኖቱ ተቋማት፣ በየቀብሩና በየታክሲው ሰልፍ ሰዉ መራራቁን አለመጠበቁ ያበግናቸው ነበር። ህብረሰቡ በጊዜ አልሰማ በማለቱ ነው ቫይረሱ በዚህ ደረጃ የተስፋፋው የሚለው እምነታቸው የጸና ነው። መንግስት፣የሃይማኖት ተቋማት፣ የተለያዩ ህብረሰባዊ ተቋማት፣ሬዲዮው፣ ቴሌቪዥኑ ሁሉም ተረባርቦ ተራራቁ እያሉ ሲያስተምሩ ሰዉ በጊዜው ለምን አልሰማ እንዳለ አልገባ ስላላቸው በራሳቸው መመራመር ይዘዋል። ይህን የብረተሰቡን ባህርይ ለባላቸው ሞትና ለልጃቸው በበሽታው መለከፍ ዋነኛ ምክንያት አርገው ወስደዋል። እውነትም ነው። ይሄን አስተሳሰባቸውን ልጆቻቸው ይጋሩት እንደሆን ብለው እንኳን ጠይቀው አያውቁም ነበር። የኢፕቲሳም መታመም ግን ነገሩን በዝምታ እንዲያልፉ ትግስቱን አልሰጣቸውም። እናም ትልቁን ልጃቸውን አብዱልን ሊያማክሩት ፈለጉና “እንዲያው ህዝቡ አርፎ ቢቀመጥ ይኼን ሁሉ ጉዳት ማስቀረት አይቻልም ነበር?” ይሉታል። አብዱልም በናቱ ትክክለኛ ግምገማ ተገርሞና ተደስቶ ከመቀመጫው ብድግ ብሎ “እንዴታ! እንዴታ!” እያለ ጥቂት ከተንጎራደደ በኋላ፣ “የመጀመሪያው አዋጅ በታህሳስ ሲወጣ ህዝቡ ቢተባበር ኖሮ ይኼ ሁሉ ጉዳት አይደርስም ነበር። ነገሩ በዚህ ብቻ የሚዘጋ አይደለም። የመንግስት አንዱና ትልቁ ሚና የሰዉን ህልውና ማስጠበቅ ነው። የሰዉን ህልውና የሚያሰጋና የሚፈታተን ክስተት ሁሉ እንደ ወንጀል መታየት አለበት። ከዚያም አልፎ የነፍስ ግድያ ሙከራ ወንጀል ተብሎ መፈረጅ አለበት” ብሎ በስሜት ተናገረ። ያሲናም ልጃቸው ከሳቸው ግምገማ ጋር መስማማቱ ቢያስደስታቸውም አብዱል “የነፍስ ግድያ ሙከራ ሆኖ መቆጠር አለበት” ያላቸው ስላልገባቸው “እንዴት ማለት ልጄ?” አሉት። “እየው እማ... ሰዎች በሰው ነፍስ ግድያ ውስጥ የሚገቡት አስበውና ሆን ብለው ስለገደሉ ብቻ አይደለም። ለመግደል ባያስቡም ግን የተወሰነ ደንብ ወይም ህግ ባለክበራቸውም በሚከሰት የሞት አደጋም በግድያ ሊከሰሱ ይችላሉ። ለምሳሌ በአሜሪካ አሽከርካሪዎች ከ8 ዓመት በታች የሆኑ ህጻናትን ከኋላ እንጂ ፊት ባሉት መቀመጫዎች ማስቀመጥ ክልክል ነው። ባደጋ ጊዜ ከአዛውንቱ ይልቅ ህጻናት የሞት አደጋ ሊገጥማቸው ስለሚችል ይኼን ደንብ የጣሰ ማንኛውም ሰው -አባትም እናትም ቢሆኑ- በነፍስ ግድያ ሙከራ ሊከሰሱ ይችላሉ። የኮሮና ጉዳይም ተመሳሳይ ነው። አንድ ሰው ቫይረሱ ይኑርበት አይኑርበት የሚታወቀው ከተያዘ ከ14 ቀናት በኋላ ነው። እስከዚያው ጤነኛ ነኝ ብሎ ቫይረሱን ሲያሰራጭ ሊከርም ይችላል። ስለዚህ የሚወጣው አዋጅም ሆነ ህግ በጠቅላላው ህብረሰቡ በከፍተኛ ጥንቃቄ እንዲኖር ሊያደርግ የሚችል ጥብቅ ህግ መሆን አለበት። የጥንቃቄ ጉድለት እንደነፍስ ግድያ ሙከራ መወሰድ አለበት።” “አብዱ ... እንዴት ነው የጥንቃቄ ጉድለት የነፍስ ግድያ ሙከራ የሚሆነው?” “እየውልሽ እማ ... ቲሳምን ቫይረሱ የት እንደያዛት መገመት እንችላለን በቫይረሱ የተያዙትን ታክም ስለነበረ። አባዬ ግን የት እንደተያዘ አይታወቅም። የኮሮና እንቆቅልሽ እኮ ይሄ ነው። ለዚህ ነው ህብረተሰቡ ተባብሮ በጥንቃቄ ላይ ተመስርቶ በሽታው እስኪጠፋ ድረስ በመተባበርና በመተሳሰብ መኖር ያለበት። ማንኛውም ቫይረሱ ያለበት ሰው የሚታወቀው ሲመረመር ብቻ ነው። አንድ ሰው ቫይረሱ ይኑረው አይኑረው እስከ 14 ቀን ድረስ ሊያውቅ አይችልም። ቢያውቅ ኖሮ እንዳያስተላልፍ ሊጠነቀቅ ይችላል ይባላል። ኮሮና ግን አይታወቅም። መድሃኒትም ስለሌለው ባሁኑ ጊዜ ዓለም ያላት ምርጫ መጠንቀቅ ብቻ ነው። ሰዎችም ይኼን ችግር መገንዘብ አለባቸው። ባንዳንድ አገር ለችግሩ መፍትሄ አምጪው መንግስት ብቻ የሚመስላቸው አሉ። ለምሳሌ ሰዉ ለተወሰነ ጊዜ ከቤት እንዳይወጣ ያደረጉ አገሮች ቫይረሱን በተሻለ ተቆጣጥረውታል። ስለዚህ ሰዉ መረራቅ ብቻ ሳይሆን ከቤት እንዳይወጣ ገና ድሮ በአዋጅ ቢታዘዝ ይሻል ነበር። እያንዳንዱ ግለሰብ ሃላፊነት ሊሰማው ይገባል። የራሱ ልጅ ሊሞት እንደማይፈልገው ሁሉ የሌላውም ልጅ እንዳይሞት ሃላፊነት ሊሰማው ይገባል። ለዚህ ነው በቫይረሱ የተያዘው ሰው ቁጥር ገና 150 ባልደረሰበት ጊዜ ህዝቡ መንግስትም የጤና ባለሙያዎችም የሚሉትን ገና በጠዋቱ ቢሰማ ኖሮ አሁን ካለንበት እልቂት ውስጥ አንደርስም ነበር። ህዝባችን አንዳንድ ጊዜ ጉዳቱ በራሱ ላይ እስኪደርስ በመጠንቀቅ በሽታውን መከላከል እንደሚቻል አያምንም። የሆኖ ሆኖ ግን መንግስትም የህብረሰቡን ደህንነት የማስጠበቅ ሃላፊነት ስላለበት ሰዉም አልሰማም ስላለ ከቤት ያለመውጣት አዋጅ ታወጀ። በዚህ ሁኔታም ሆነ ቀደም ሲል በነበረው የበሽታው መስፋፋት ደረጃ አንድ ሰው ከቤት አትውጣ እየተባለ በጥንቃቄ ጉድለት ቫይረሱን ቢያስተላልፍ እንደ ነፍስ ግድያ ሙከራ መቆጠር እለበት። ከዚህ ሁሉ ትልቁ ጥንቃቄ መራራቅና እጅን በየጊዜው መታጠብ ቢሆንም ባንድ አገር ውስጥ ሁኔታው አስከፊ ደረጃ የሚደርስ ከሆነ ከቤት መውጣት ሁሉ መከልከል አለበት። ባዲሱ አዋጅ እንደተደረገው። እንዲያውም ገና ድሮ በመጀመሪያው አዋጅ ነበር ሰዉ ከቤት እንዳይወጣ ማወጅ... ኡጋንዳ እንዳደረገችው።” አብዱ ይህን ካለ በኋላ ወደ ውጭ አመተረ። ግን ጊዜው ከማስፈራቱ የተነሳ እንኳን ውጭ ለመውጣት ወደ ውጭ መመልከት ራሱ ማስፈራት ጀምሯል። መንገዶች ሁሉ እንደተወረረ ከተማ ጭር ብለዋል። አዲሳባ በቀይ ሽበር ጊዜ እንኳ ውስጥ ውስጡን በሚካሄዱ ዝግ ቤቶች ሞቅ ሞቅ ያሉ ቤቶች ነበሩ። ኮሮና ከደርግ ወታደሮችና የአብዮት ጥበቃ ነፍሰ ገዳዮች ይበልጥ የሚያስፈራ ሆኗል። አይሸሹት ነገር አይታይ፣ አይደበቁት ነገር አይዳሰስ፣ እንዲህ ያለ ነፍሰ ገዳይ ባገራችን ተከስቶም አይታወቅ። ፍርሃት ነግሷል። አንደ ደርግ ጉግ ማንጉግ ሳይሆን የማይሸወድ ገዳይ መጥቷል። “የምን መዓት መጣብን?” እያሉ ያሲና አሁንም አሁንም ይቆዝማሉ። አብዱል አሁንም ወደ ውጭ እያየ ነው። በሃሳብ ተውጧል። ከእጮኛው ጋር በየሰአቱ ቢደዋወሉም አሁን አሁን ያ ያሰቡት ሰርግና የወደፊቱም ትዳር ትርጉም እያጣ ለመሄዱ የኮሮና እውነታ ተስፋ የማያስክድ ቢሆንም ሰው ምንም ቢሆን ሁልጊዜ የተስፋ ጭላንጭል ባይኖርም እንዲኖር አድርጎ ይፈጥራል። ከሚያልቀው የህዝብ ቁጥር አኳያ በየደቂቃው እያንዳንዱ ሰው ተረኛው እሱ/ሷ ይሁን/ትሁን አያውቅም/አታውቅም። ትዳር? የምን ትዳር? ልጅ መውለድ? ለምን ብዬ? የሚያሰኝ ጊዜ ነው። የሩቅ እቅድ ወይም ፕላን ቅንጦት ሆኗል፣ “እስቲ መጀመሪያ በህይወት እንኑር” በሚለው ጥርጣሬ ተተክቷል። ከሁሉ የሚያሳዝኑት (የሚያስቁት እንዳንል በዘመነ ኮሮና ሳቅ ቅንጦት ስለሆነ) ደግሞ በዚህ ሁኔታ ውስጥ መንግስትን የሚቃወም አመጽ የሚጠሩት ናቸው። አብዱል ይሄን ይሄን የትዳሩን ጉዳይና የወደፊቱንም እያሰላሰለ ሌላም አስፈሪ ጉዳይ ታወሰው። ከኮሮናው በፊት የዓለም ያየር ብክለት ሳይንቲስቶች ተሰብስበው “የዓለም መንግስታት ባስቸኳይ ተባብረው ሳይውል ሳያድር ዛሬ መፍትሄ ካላገኙ ይቺ ዓለም 12 ዓመት ነው የቀራት፣ ከዚያ በኋላ የአየር ሙቀት መጨመርን መከላከል ወይም መቀልበስ አትችልም” ያሉት የምጽአት ማስጠንቀቂያ። በዚህ አሳሳቢማስጠንቀቂያ እየተረበሸ እያለ ነው ኮሮናው የመጣው። አሁንም ዓይኑ ውጭው ላይ ቢተከልም የሚያየው ውጭውን ሳይሆን በአእምሮው የሚያሰላስለውን ነው። የያር ሙቀትን መቀነስ አለመቻል በዚህች በድህነት የተወቀጠች አገር ላይ የሚያስከትለው ጉዳት ታየው። ቢሆንስ አገሬ ብቻዋን ይህንን ችግር አትወጣውም ይላል፣ የዚህ ችግር ፈጣሪዎች እኮ እንደኛ ያሉ ድሃ አገሮች ሳይሆኑ ሃብታም የሚባሉት ኃያላኑ ናቸው ይላል። እነሱ በተለይም ደግሞ ያሜሪካው ኮምጬ አምባው (ትራምፕ) ያየር ለውጥ ስለመኖሩ እንኳን አያምንም፤ ስለዚህም በመፍትሄው ፍለጋ አይተባበርም። ከፓሪሱ የዓለም አቀፍ ስምምነትም ወጥቷል። “የሚደንቀው” ይላል አብዱል ከራሱ ጋር እየተወያየ “አያ ኮምጬ አምባው እኮ ባቫይረሱ መከሰትም አላምንም ‘ትንሹ ጉንፋን’ ነው ያላለንን ያህል አሁን ደግሞ በዓለም አቀፉ የመድሃኒት/ቫክሲን ፍለጋ ትብብርም አልተካፈለም” ይላል። “ይሄ ሰውዬ ምነው በሰላሙ ጊዜ መጥቶ ቢሆን ኖሮ፣ ጆርጅ ቡሽን እንደቻልነው እንደምንም እንችለው ነበር። የቀውጢ ጊዜ ገዢ መሆኑ ነው ትልቁ ጉዳት” አለና ለራሱ ቁና ቁና ተነፈሰ። ባገሪቱ ከፍተኛ ፍርሃት ነግሷል። ገበያና ሱቆች በሙሉ ተዘግተዋል፣ መሸጥም መግዛትም የለም፣ ስለሆነም ከፍተኛ ያቅርቦት ችግር ተከስቷል። ቀበሌዎች አልፎ አልፎ በየቤቱ እየዞሩ ዱቄትና ዘይት ያድላሉ፣ ሰዉ ያቺን ቂጣ እያደረገ እድሜውን ሊያራዝም እየሞከረ ነው። እንቅስቃሴ ባለመኖሩ ላይ የፉርኖ ዱቄቱ ቂጣ ተደምሮ ብዙ ሰው ሆድ ድርቀት ቢይዘውም በህይወት ከመኖሩ አንጻር ተመስገን አለ እንጂ አላማረረም። የዱቄቱ አቅርቦት እስከመቼ እንደሚቀጥል አይታወቅም። የረሃብ ፍርሃትም ተፈጥሯል። በዚያ ላይ የመድሃኒት እጥረትም ስለተከሰተ ብዙ ሰው እየተሰቃየና በተለያዩ በሽታዎች እየሞተም ነው። ረሃብና በሽታ ያጣደፈው ያበጠው ይፈንዳ ብሎ ከቤቱ ወጥቶ ሲዋትት ወድቆ ይቀራል። በየቦታው የእንደዚህ ያሉ ሰዎች ሬሳ ወድቆ ይታያል። ከብዛቱ የተነሳ ያዲሳባ መስተዳድር ለቅሞ ሊጨርስ ባለመቻሉ ሬሳ በየቦታው ለረጅም ጊዜ ወድቆ ይታያል። ማ እንደሞተ ማ በህይወት እንዳለ በውል አይታወቅም፤ የሞተው ሁላ በጅምላ ስለሚቀበር። በቀይ ሽብር ጊዜ የነበሩ ያንን ክፉ ጊዜ ቢያስታውሳቸውም የቀይ ሽብር ከኮሮና ሽብር ጋር ሲተያይ ገብስማ ሽብር ነው ማለት ይቻላል። አዲሳባ ጭር ከማለቱም ሬሳ በየቦታው ከመገኘቱ አንጻር የጣረሞት ከተማ መስሏል። በህይወት ስለምትረፍ እንጂ ለንብረት የሚያስብ የለም። ዘግይቶ በወጣው አዋጅ መሰረት ማንም ከቤቱ አይወጣም፣ ከቤት መውጣት ማለት ተወደደም ተጠላም ቫይረሱን ማሰራጨት ማለት ስለሆነ በነፍስ ግድያ ሙከራ ያስከስሳል ተብሏል፣ ግን ፍርድ ቤቱም ስለተዘጋ በግድያ ሙከራ ላይ የተገኘና (ከቤቱ ወጥቶ የተገኘ ማለት ነው) ማቆያ አልገባም ብሎ ማምለጥ የሞከረ ያለማመንታት የግድያ ርምጃ ሊወሰድበት ይችላል። ይኼ የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ ‘ፋሺስታዊ’ ነው ብለው የተቃወሙ አንድ ፖለቲካኛ ሁለት ልጆቻቸው በኮሮና ሲሞቱ አዋጁን ደግፈው ተናግረዋል። እንዲያውም እኔው ራሴ ከቤቱ ወጥቶ የተገኘን ግለሰብ ወዲያው በጥይት ለመግደል ይፈቀድልኝ ብለው ተናገሩ እያለ የኢትዮጵያ ቴሌቪዥን ይዘግባል። አብዱል ዓይኑ ውጭ ውጭዉ ላይ ሆኖ ከቆመበትም ሳይንቀሳቀስ እናቱ ያሲናም የኮሮናው መዓት ያስከተለውን ጉዳት እያሰላሰሉ የቲሳምን ሁኔታ እንዴት ሊከታተሉ እንደሚችሉ ሲያሰላስሉ ስልክ ተደወለ። “ውይ! አብዱዬ...አንሳው ... እኔ አልችልም ይሄንን መስማት" ብለው ስልካቸውን ለአብዱል ሰጡት። የቲሳም መርዶ ይመጣል ብለው ፈርተው ነው። አብዱልም መርዶ መስሎት "እንዴ! እኔስ ምን በወጣኝ?" ማሉትን ተወት አደረገና የሙት ሙቱን ድምጹን የልቅሶ ደባብ እያስቸገረው "ሃሎ ...ማን ልበል?" ሲል "አብዲሳ ነኝ" የሚል መልስ አገኘና ለራሱ "አሃምዱሊላህ" እያለ ያባቱ ወዳጅ የሆኑትን "ጋሼ አብዲሳ! እንዴነዎት? ቤተሰቡስ?" አላቸው። አብዲሳም ለጥቂት ሰኮንዶች እንባቸውን አየተናነቁ ዝም አሉና "ደህና ነኝ አብዱል። እኔማ ምን እሆናለሁ? እናንተስ?" ከማለታቸው አብዱል በአባቱና በእህቱ በኢፕቲሳም የደረሰውን ሊነግራቸው ከእንባው ጋር እየተናነቀ "አይ ጋሼ አብዲሳ ... እኛ እኮ ሀዘን ላይ ነን ... አባዬ እኮ ከሶስት ቀን በፊት አረፈ ...ቲሳምም ታማ ማቆያ ውስጥ ናት ..." እንዳለ እንባው አሸነፈውና እየጮኸ ማልቀስ ሲጀምር "ጋሼ አብዲሳ” ሲል የሰሙት እናቱ ቢያንስ የቲሳም መርዶ እንዳልሆነ ገብቷቸው ስልኩን ተቀብለው "ሃሎ" አሉ። በዚያኛው መስመር ያለው ሰው ስልኩን ሳይዘጋ በልቅሶ ሲንፈቀፈቅ ይሰሙታል። "ወንድሜን! ወንድሜን!" እያሉ አቶ አድማሱ የወዳጃቸው የአቶ አብዱልፈታህ መሞት ልባቸውን ሰብሮት ያለቅሳሉ። ያሲናም አብረው ከአቶ አድማሱ ጋር እያለቀሱ እያሉ አድማሱ ለቅሶውን አላቆም ሲሉ ተጠራጥረው "ለመሆኑ እናንተ ደህና ናችሁ?" አሉና አቶ አድማሱ ይበልጡኑ ድምጻቸውን ከፍ አርገው ማልቀስ ጀመሩ። በዚህ ጊዜ ያሲና ይጠራጠሩና የልብ ወዳጃቸው የወይዘሮ ትርንጎ (የአቶ አብዲሳ ባለቤት) ደህንነት አስጋቸውና "ምነው?! ምነው?! ትርንጎዬ ደህና አይደለችም እንዴ?" እንዳሉ ከወዲያኛው የስልክ መስመር ጩሀቱና ልቅሶው በረከተ። አቶ አብዲሳ "ትርንጎዬ! የኔ እናት! ትለዪኝ?" እያሉ ሲያለቅሱ ያሲና መርዷቸውን ተረዱ። የስንት ዓመት ወዳጃቸው፣ ከእህት በላይ የሚቀርቧቸው፣ የት. ቤት ብቸኛ ጓደኛቸው፣ ሚስጥረኛቸው ትርንጎ መሞታቸውን ተረዱ። ጭንቅላታቸውን እንደተምቱ ያህል ዞረባቸውና እንደገና ወለሉ ላይ ተዘረሩ። ልጆቻቸው ደጋግፈው አንስተው እንደተለመደው ፎቴው ላይ ጋደም እንዲሉ አደረጓቸው። አብዱል ስልክን ተቀብሎ ከአቶ አብዲሳ ጋር ወሬው ጀመረ። ሁለቱ ቤተስቦች መርዷቸውን ከሰሙ በኋላ "የኔስ ተራ መቼ ነው? የሚቀጥለውስ ማነው?" በሚል የራስ ምታት በሆነ ጥያቄ በጥልቅ መቆዘም ያዙ። አብዱልና የወንድሞቹ ከፍተኛ ፍርሃት እናት የደም ግፊትና ስኳር በሽታ ስለነበረባቸው ቫይረሱ ከያዛቸው በጥቂት ጊዜ ወስጥ ይሞታሉ የሚለው ነው። በግላጭም ለመወያየትም ፈሩ፣ ሟርት ስለመሰላቸው። ብቻ እየተያየዩ ዝም ነው። ከጓደኞችና ከዘምዶቻቸው ጋር ያላቸው ግንኙነት በስልክ ብቻ ስለሆነ መርዶውም በስልክ እየተነገረ የቀብር ስነ ስርዓትም በሌለበት በየቤቱ እርም ማውጣት ከሆነ ሰነባበተ። እነ አብዱል በስልክ ብቻ የሰሙት የዘመድና የወዳጅ መርዶ ከመብዛቱ አንዳንዴ "ማነው የቀረው? በህይወት ያለው?" እያሉ እስከመጠየቅ ደርሰዋል። ኮሮና የቀብር ስርዓት እንዲሰረዝ በማድረጉ ብቻ የሞት ሞት የመሰላቸው ብዙ ናቸው። ወላጆቻቸውንና ወዳጆቻቸውን በወግ በማእረጉ መቅበር አለመቻል፣ በወጉ መሰነባበት አለመቻል ምን ያህል የሰውን ልጅ እንደሚጎዳ ኮሮና ነው ያሳየው። ከየቦታው የሚመጣላቸው መርዶ እነ ወይዘሮ ያሲናን ናላቸውን አዙሮታል። አንዳንዱ ገና ኮሮና መሆኑ በወል ሳይታወቅ ገና ለገና ለመከላከልም ይረዳኛል ብሎ የትራምፕን ቱልቱላ ሰምቶ አንዴ የወባ መድሃኒት በሌላ ጊዜ ደግሞ ባራኪና ጠጥቶ ለሞት የተዳረገውም አለ። እነ ያሲና ቤት የሞት ፍርሃት እንደ ጣእረ ሞት እያንዣበበ ሲያስቸግራቸው እዚያው ቤታቸው ውስጥ የጥንቃቄ ስነስርዓት አወጡ። ቤቱ ውስጥ ማንም ያለ ማስክ ከራሱ ክፍል ውጭ አይንቀሳቀስም፣ መኝታም ተራርቀው ባሉ ክፍሎች ውስጥ ሆነ፣ ሲቀመጡም ተራርቀው ነው፣ እጃቸውን በቀን ምናልባት ሃያ ጊዜ ይታጠባሉ፣ በሳኒታይዘር መጠቀምም እንደዚያው። አሁን ሌላው ፍርሃታቸው ሳሙናውም ሳኒታይዘሩም ካለቀ ነው። ሁሉም ነገር በመዘጋቱና ማንም ከቤቱ እንዳይወጣ አዋጅ በመውጣቱ ሰዉ የሚገናኘው በስልክ ብቻ ነው። የያሲና ቤተሰብም የዘመድ አዝማዱን እንዲሁም የወዳጆቻቸውን ደህንነት የሚጠይቁት በስልክ ነው። አንድ ቀን ያሲና የመንግስትንና የህክምና ባለሞያዎችን ምክር አልሰማ ብለው ሰው በበዛበት ሁሉ አንደፈለጋቸው ይዘዋወሩ በየታክሲውም ታጭቀው ይጓዙ የነበሩ ወንድማቸው አቶ ሃሰን ምን ሆነው ይሆን ብለው ደወሉ። አቶ ሃስንም ገና የያሲናን ድምጽ እንደሰሙ ከመቆያ ሆነው እሪታቸውን አቀለጡት። ያሲናም እንደ ለመደባቸው አእሞሯቸውን ሳይስቱ ወንድማቸውን ሊያናግሩ ቢሞክሩም አቶ ሃሰን እሪታውን አላቆም አሉ። በቤተሰባቸው ላይ ያደረሱትን ጉዳት እያስታወሱ ራሳቸውን ይረግማሉ። ያሲናም ነገሩ አልገባቸው፣ ብቻ የሆነ እልቂት እንደደረሰ ጠረጠሩ። “ምንደነው ነገሩ?” ይላሉ። አቶ ሃስንም በመጀመሪያው የመጋቢቱ አዋጅ ሰሞን መንግስትና የህክምና ባለሞያዎች ያስጠነቀቁትን ሳያዳምጡ በንቀት እንደፈለጋቸው ሲዘዋወሩ የነበሩትን ቸልተኝነት እየረገሙ መናገር ጀመሩ። “ምነው እግሬን በሰበረው?!” እያሉ ይጮሃሉ። “ሃሰን! ምን ሆነሃል?” ይላሉ ያሲና ከሌላው መስመር ሆነው። “ቤተሰቤ ... ሁሉም እኮ ሊያልቁ ነው! እኔው ነኝ ‘ተው አባዬ’ ሲሉኝ አልሰማ ብዬ በየቦታው ያለ ጥንቃቄ ስዞር ቫይረሱን ቤቴ ድረስ አምጥቼ ያስፈጀኋቸው!!” አሉና ደግመው “ምነው እግሬን በሰበረው?! ምነው? ምነው እግሬን በሰበረው?!” እያሉ በቫይረሱ የሞቱትን የሚስታቸውንና የልጆቻቸውን ስም በተራ እየጠሩ እሪ ይላሉ። ያሲናም ሃዘን በሃዘን ተደራርቦባቸው እየለመዱት መጡ መሰል ደንዝዘው ቀሩ፤ እንደወትሮው ግን አእምሯቸውን አልሳቱም። መላኩ ተገኝ tegmel@gmail.com
“ብላክ ላይቭስ ማተር!!” አሁን በዩናይትድ ስቴትስ የሚካሄደውን የዘር መድሎን ለማስቀረት የሚደረገውን ትግል ስር መሰረቱን ለመረዳት ወደ ኋላ መለስ ብለን ያ ስርአት ምንና ምን ላይ የተመሰረተ እንደሆነ ማየት ይኖርብናል። አሁን ገንፍሎ የወጣው አመጽ ለረጅም ጊዜ ስር የሰደደ በግፍና የጅምላ ጭፍጨፋ (ጄኖሳይድ) ላይ የተመሰረተ ስርአት ነጸብራቅ እንደመሆኑ፤ ዛሬ እዚህ ደረጃ ላይ ያደረሰውን ቅራኔ ምንጩንና መሰረቱን ባጭሩ ማቅረብ የስፈልጋል። ይኼ ሁሉ አመጽ አገሪቱን ያጥለቀለቀው ያለ ታሪካዊ ምክንያት ስላልሆነ እነዚህ ምክንያቶች ምን አንደሆኑና አንዴት እንዳደጉ ማሳየቱ ይጠቅማል። በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ውስጥ ከፍተኛ ተሳትፎ ቢያደርግም እንደ ሌሎቹ የምእራብ አገሮች ባገሩና በህዝቡ ምንም ጉዳት ሳይደርስበት የተረፈው በተለምዶ ‘አሜሪካ’ የሚባለው ዩናይትድ ስቴትስ ነው። በዚህም የዩናይትድ ስቴትስ ህዝብ እንደ አውሮፓውያኑ ምንም ጉዳትን፣ ረሃብንና ችግርን ሳያይ ተርፏል። ከዚያ በኋላ ዩናይትድ ስቴትስ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ የተካፈለባቸው (“የጫራቸው” ማለቱ ይሻላል) ጦርነቶች በሙሉ ካገሩ እጅግ የራቁ አገሮች ውስጥ ነበር። በቻይና (ቻንግካይ ሼክን ደግፎ)፣ ኮሪያ፣ ቪየትናም፣ ላኦስ፣ ካምቦዲያ፣ ኩባ፣ ግሬናዳ በቀጥታ የተካፈለባቸው ሲሆኑ በተዘዋዋሪ ደግሞ በመላ ዓለም ተካፍሏል ማለት ይቻላል። የኮሙኒስት ደጋፊ ነው እያለ እጅግ ብዙ በሆኑ አገሮች መንግስታትን በመገልበጥ የዓለም ህዝብን አስለቅሷል። በ1965 በኢንዶኔዢያ (ግማሽ ሚሊዮን ህዝብ ያለቀበት) ፣ በ1973 በቺሊ እንዲሁም እጅግ ብዙ በሆኑ አገሮች ውስጥ ከፍተኛ እልቂት ባስከተለ የመንግስት ግልበጣ ቀጥታ ተሳታፊ ነበር። ከኮንጎው ጀግና ፓትሪስ ሉሙምባ ጀምሮ አስከ ህንዱ ኔህሩ ድረስ የዓይናቸው ቀለም ወደ ኮሙኒዝም ያደላል ባላቸው መሪዎች ላይ የግድያ ሙከራ ሲያደርግ ኖሯል። ዩናይትድ ስቴትስ ይሄን ሁሉ ወንጀል በተቀረው ዓለም ላይ ሲፈጽም በዛው ባገሩ ውስጥም በራሱ ህዝብ ላይ ከፍተኛ ወንጀልም እየፈጸመ ነው። የዩናይትድ ስቴትስ መንግስት በኃይልና በጉልበት የሚያምን፣ “ዲሞክራቲክ ነኝ” እንዲያውም “የዲሞክራሲ ተምሳሌት ነኝ” እያለ እየለፈፈ ወዲያው ደግሞ በራሱ ህዝብ ላይ ጦርነት ያወጀ መንግስት ነው። ይሁን እንጂ ይህንን አስከፊ ገጽታውን ለመሸፈንና ይበልጡኑ የዲሞክራሲ ተምሳሌት እንዲባል እጅግ የተንሰራፋ የርእዮተ ዓለም መዋቅር አዋቅሮ መጠነ ሰፊ ፕሮፓጋንዳ ባገሩ ውስጥም በመላው ዓለምም ጭምር ያካሂዳል። በዚህም ሲ.አይ.ኤ. ተብሎ የሚጠራውን የስለላ ድርጅት አቋቁሞ በተለይም በውጭው ዓለም አጅግ ከፍተኛ ፕሮፓጋንዳ ለረጅም ጊዜ አካሂዷል። የክርስቲያን ተቋማትን፣ ት/ቤቶችን፣ ኮሌጅና ዩኒቨርሲቲዎችን፣ የተለያዩ ማህበራትን በተለይም የሰራተኛ ማህበራትን፣ የራሱን የፊልም ኢንዱስትሪ፣ ሚዲያውን እንዲሁም የተለያዩ ድርጅቶችን በመጠቀም ዩናይትድ ስቴትስ “ታላቅ ዲሞክራሲያዊ አገር” እንደሆነ አርጎ ሰብኳል። በዚህም በመላው ዓለም እጅግ ብዙ ህዝብ ተወናብዷል። ባገራችን እንኳ የዲሞክራሲ ተምሳሌት ተብሎ ብዙ ጊዜ የሚጠቀሰው ይኼው ዩናይትድ ስቴትስ ነው። ህገ መንግስቱ ሲረቀቅና በኋላም ሳይቀር የዲሞክራሲ ‘ተምሳሌታችን’ ይኸው ዩናይትድ ስቴትስ ነው። ዩናይትድ ስቴትስን ወርቅ የሚሰፈርበት አገር አስመስሎ በመሳል አያሌ ወጣቶች ከመላው ዓለም ወደዚያ እንዲጎርፉ አድርጓል። እዚያ ሄደው የተማሩትማ ዩናይትድ ስቴትስን እንደ ጣኦት ያመልካሉ። በኛው ሚዲያ እንኳ ስለ ዲሞክራሲ የሚጠየቁትን እዚያ የተማሩ ኢትዮጵያውያን በሚሰጡት ገለጻ ዋናው የዲሞክራሲ ማስረጃቸው ይኼው ዩናይትድ ስቴትስ ነው። ዩናይትድ ስቴትስ እንዲህ ባለ በተጋነነ ዲሞክራሲያዊነትና “ወርቅ የሚታፈስበት ነው” የሚለውን ለማሳመን ለምን አስፈለገው ብለን ብንጠይቅ አንደኛው መልስ ዩናይትስ ስቴትስ የተባለ አገር የተገነባበት የወንጀልና የጅምላ ግድያ መሰረትና ባገሩ ውስጥም በረቀቀ ዘዴ የሚካሄደው አፈና እንዳይታወቅ ነው። ይኼ ዩናይተድ ስቴትስ እንደ አገር የተመሰረተበት የወንጀል መሰረት ምንድነው? 1. ከሁሉ አስቀድሞ ዩናይትድ ስቴትስ ከ16ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ካውሮፓ የሄዱ ፈረንጆች ያገሪቱን የመጀመሪያ ነዋሪዎች (ኢንዲጂነስ ወይም ኔቲቨ የሚባሉት፣ ብልሽትሽት ባለ አጠራር ደግሞ “ሬድ ኢንዲያንስ” የሚባሉት) ታይቶ በማይታወቅ ጭፍጨፋ (ዛሬ ጄኖሳይድ ተብሎ ሊሰየም የሚችል) መሬታቸውንና ንብረታቸውን በመዝረፍ የተገነባ ነው። በኢንዲጂነስ ህዝቦች ላይ የደረሰው የጅምላ ግድያ በመላው ዩናይትድ ስቴትስ ከቦስቶን እስከ ሎስ አንጀሊስ፣ ከቴክሳስ አስከ ካናዳ ድንበር ድረስ ለረጅም ጊዜ የተካሄደ እጅግ አድርጎ አሳዛኝ ታሪክ ነው። ጣልያን ኢትዮጵያን መውረሩንና ያካሄደውንም ጭፍጨፋ ‘ምክንያት’ ሲሰጥ “ኢትዮጵያን ለማሰልጠን ነው” ይል እንደነበረው በዩናይትድ ስቴትስ አዲስ መጦቹ ፈረንጆችም ኔቲቮችን ‘በማሰልጠን’ ሰበብ እጅግ ዘግናኝ የሆነ የጅምላ ፍጅት አካሂደዋል። (ይህንን በበለጠ ለመረዳት Bury My Heart at Wounded Knee የተባለውን የ ዲ ብራውንን መጽሃፍ እንዲሁም The Peoples’ History of the United States የተባለውን የሃዋርድ ዚንን መጽሃፍት ይመልከቱ። በፊል ደረጃም ብዙ የተሰሩ ሲኖሩ ከነዚህም አንደኛው Soldier Blue የተባለው ይገኝበታል።) 2. ሁለተኛው ታላቁ የወንጀል መሰረት ደግሞ የባሪያው ንግድና በባርነት ተጠቅሞ ወደ ኋላ ለኢንዳስትሪያላይዜሽኑ ከፍተኛ ግፊት ያደረገለት የባሪያ ጉልበት ምዝበራ ነው። በ17ኛውና በ18ኛውክፍለ ዘመን ከአህጉራችን ታፍነው በጉልበት ወደ ዩናይትድ ስቴትስ የተወሰዱት አፍሪካውያን አባቶቻችንና እናቶቻችን ያለ ምንም ክፍያ ጉልበታቸው ተመዝብሮ፣ ከዚያ በላይ ልክ እንደውሻ እየታዩ፣ አጥፍታችኋል፣ በቅጡ አልሰራችሁም ወይም ልታመልጡ ሞክራችኋል እየተባሉ በስቅላት የተቀጡትና በጉማሬ የተገረፉት ወገኖቻችን ለዩናይትድ ስቴትስ ኢንዳስትሪ መስፋፋት ያስፈለገውን ካፒታል እንዲከማች ያደረጉ ነበሩ። (በጊዜው አፍሪካውያን አባቶቻችንና እናቶቻችን ይደርስባቸው ስለነበረው ግፍ እጅግ ብዙ መጻህፍት ተጽፈዋል፣ ፊልሞችም ተሰርተዋል። ባለፉት ቅርብ ዓመታት እንኳ ይህ የባርነት ምዝበራ እንዴት እንደነበር የሚያሳዩ “13 Months Slave” እንዲሁም “Jango” የተባሉ ፊልሞችም ተሰርተዋል።) 3. በሶስተኛ ደረጃ ደግሞ በቂ ትኩረት ያልተሰጠው የወንጀል መሰረት በሴቶች ላይ ይደርስ የነበረው ግፍ ነው። ያሜሪካ ሴቶች የባሎቻቸው የቤት ውስጥ ባሪያ ሆነው፣ ቅር ሲላቸው ደግሞ ዘግናኝ በሆነ መንገድ እየተደበደቡ ኖረዋል (በሴቶች ላይ ይደርስ ስለነበረው ወንጀል The Burning Bed የተባለውን ፋራህ ፎሴት (Farah Fawcet) የተወነችበትን ፊልም ይመልከቱ።) ግን ሪቻርድ ኒክሰንና ሌሎች ወግ አጥባቂዎች “የአሜሪካ የቤተሰብ ወግ” ብለው ይጠሩት የነበረው ሰው ሰራሽ ምስል መሰረቱ ሴቶች/እናቶች መሆናቸውን እንኳ እውቅና አግኝቶ አያውቅም። ሴቶች ይደርስባቸው የነበረውን ግፍ ዝም ብለው አላዩም። በ19ኛው ክፍለ ዘመን የተጀመረው የሴቶች እንቅስቃሴ አንደኛው ዋነኛው ክፍል የዩናይትድ ስቴትስ ሴቶች የጀመሩት እንቅስቅሴ ነበር። ስለ ዲሞክራሲፕሮፓጋንዳ ቢደርግም የሴቶች መብት በቅጡ የታወቀው ግን በጣም ቆይቶ ነው። ሴቶች ለመምረጥና ለመመረጥ መብት ያገኙት ግን በ ነው። ባጭሩ ዩናይትድ ስቴትስ የተባለው አገር ይኼን በመሰለ ወንጀል ላይ የተገነባ አገር ነው። ያገሩ መንግስት በሲ.አይ.ኤ. አማካይነት በውጭው ዓለም የሚነዛው ፕሮፓጋንዳ ይኼ ወንጀል እንዳይታይ የሚጋርድ ነው። ግን በዚያው አገር የፈለቁ የህዝብ ልጆች የመጣው ይምጣ ብለው ይኼንን ወንጀል በታላቅ ገድል ታግለውታል፣ ተሰውተውለታል፣ ታስረውለታል፣ በየመንገዱም የተገደሉት ታጋዮች ከማልከም ኤክስ እስከ ማርቲን ሉተር ኪንግ ድረስ አያሌ ናቸው። ተዳፈርክ ተብለው የተፈለገ ዓይነት ወንጀል ተለጥፎባቸው ሰርቀሃል እየተባሉ፣ የራሳቸውን ወንጀል ለመሸፈን አፍሮ አሜሪካውያንን “ገድለሃል” አየተባሉ በሃሰት እየተከሰሱ በየእስር ቤቱ የተሰቀሉና የተገደሉ አስከ 30 ዓመት ድረስ የታሰሩ በርካታዎች ናቸው። (በኦባማ ጊዜ በርካታ አፍሮ አሜሪካውያን ባልሰሩት ወንጀል ተወንጅለው ከ30 ዓመትና በላይ የታሰሩ አፍሮ አሜሪካውያን መፈታታቸውን እናስታውሳለን።) የዩናይትድ ስቴትስ መንግስት በየቦታው የሚጭራቸውን ጦርነቶች በመቃወም ሰልፍ ያደረጉ ተማሪዎችና ታጋዮች ተግድለዋል፣ ታስረዋል። እስከ ስልሳዎቹ ድረስ አንዳንድ እንደ አላባማና ቴክሳስ ያሉ ግዛቶች በግዛቶቻቸው በሚገኙ አፍሮ-አሜሪካውያን ላይ የሚያደርሱትን ግፍ የፌዴራል መንግስቱ (ኤፍ. ቢ. አይ.) ሊመረምር እንኳ አልቻለም ነበር። (ይህንን ሁኔታ የሚታሳየውን Mississippi Burning የተባለውን ፊልም ይመልከቱ።) በሌላ በኩል አገዛዙ ደግሞ ከፍተኛ ቅስቀሳ ባገር ውስጥም በውጭ አገርም አድርጓል። ይኼን ቅስቀሳቅውን በእጅጉኑ የጠቀመው ደግሞ የሆሊዉድ ፊልሞችና የፖፕ ዘፈኖች ናቸው። አሜሪካኖች ምን ያህል ጀግኖች እንደሆኑ ኢንዲጂነስ ህዝቦችን ሲጨፈጭፉ በሚያሳዩና በሁለተኛው የዓለም ጦርነትም የናዚንና የጃፓንን ጦር እነሱ ብቻቸውን እንደደመሰሱ አርገው የሚያሳዩ ፊልሞች ይታያሉ። (የሂትለርን መናገሻ ከተማ መጀመሪያ ያንበረከከው የሶቭየቱ ጦር እንደነበረ ግን ብዙ ጊዜ አይነሳም።) የሌላው ዓለም የፊልም ኢንዱስትሪ ባላደገበት ጊዜ የዓለምን ህዝብ በፊልም ያጥለቀለቁት የሆሊዉድ ፊልሞች ነበሩ። የዜና አውታሮችን በመቆጣጠር እስከቅርብ ጊዜ ድረስ ለዓለም የዜና ምንጮቹ ያሜሪካኖቹ ነበሩ። የራሱ ያሜሪካ ህዝብ አማራጭ የመረጃ ምንጭ እንዳይኖረው አሜሪካ ውስጥ የሌላ አገር የሬዲዮና የቴሌቪዥን ስርጭት የሚስቡ ሬዲዮኖች (እንደ ሾርትዌቭ ያሉት) አይሸጡም ነበር። ህዝቡ እንዳያዳምጥና እንዳያይ ነው። የሾርትዌቭ ሬዶዮኖች አሁንም ቢከለከሉም የሳታላይት ቴሌቪዥን መበራከት ግን የሌሎች አገሮች የቴሌቪዥን ስርጭት እንዲኖሩ ቢያስችልም አሁንም የተወሰኑ የዜና አውታሮች እንደተለጎሙ ነው (ለምሳሌ አልጀዚራና የኩባ ሪዲዮዎች)። ዩናይትድ ስቴትስ በዓለም ከሚታወቅበት መንገድ አንደኛው ያንዳንድ መሪዎቹ ዝነኛነት ነው። ጆርጅ ዋሽንግተን የተባለው የመጀመሪያው የዩናይትድ ስቴትስ ፕሬዚዳንት ምን ያህል አዋቂ፣ ለሰው ልጅ መብት አሳቢ እየተባለ በፕሮፓጋንዳ ቢሳልም ዋሽንግተን ግን በቤቱ ውስጥ በርካታ ባሮች እንደነበሩት እየነገረም። ለዩናይትድ ስቴትስ መንግስት ምስረታ ህገ መንግስቱን በማርቀቅ አዋቂዎች ተብለው ከሚጠሩት አንደኛው ጀፈርሰን የተባለውም ባሮች ነበሩት። የአፍሮ አሜሪካውያን መብት ተቆርቋሪና ባርነትን እንዳስቀረ ተደርጎ በዓለም ዝናው እንዲገን የተደረገው አብራሃም ሊከልንም ቢሆን እንደተወራለት ባርነትን ማስቀረት ዓላማውም አልነበረም። ባገሪቱ የተደረገውም አስከፊ የርስ በርስ ጦርነት መነሾው በኤኮኖሚ ፖሊሲ ላይ የተነሳው ልዩነት እንጂ ባርነትን በማስቀረትና ባለማስቀረት ብቻ አልነበረም። የዩናይትድ ስቴትስ ፕሪዘዳንቶች ሲባሉ በእውቀታቸው የላቁ፣ አስዋይና ሰባዊነትን የተላበሱ ተደርገው ይሳላሉ። ሃቁ ግን በዚህ ደረጃ ሊቀመጡ የሚችሉት በጣት የሚቆጠሩ ናቸው (ለምሳሌ ጂሚ ካርተር፣ አል ጎርና ኦባማ)። ጆርጅ ቡሽ (ትንሹ) በአላዋቂነቱ የሚቀለድበት ሰው ነበር። አሁን ደግሞ “ያሜሪካው ቆምጬ አምባው” ተብሎ የሚቀለድበት ትራምፕም ዓይነተኛ ምሳሌ ነው። ከዚያም በላይ እጅግ አድርጎ በሚሰቀጥጥ በኢንዲጂነስ ህዝቦች ላይ ለደረሰ የጅምላ ጭፍጨፋ ትእዛዝ የሰጡ እንደ አንድሩው ጃክሰን ያሉ ፕሬዚዳንቶችም ነበሩ። በኦባማ ጊዜ ይሄን ሰው ለማስታወስ በሃያ ዶላር ኖት ላይ ያለው የጃክሰን ምስል እንዲነሳ ሙከራ ተደረጎ ነበር። ስለ ኬኔዲም የተነዛው ፕሮፓጋንዳ ተመሳሳይ ነው። ነገር ግን በኋላ ሃሳቡን ይቀይር እንጂ የቬትናምን ጦርነት የጀመረው ኬኔዲ እንደነበረ አይነሳም። በዝህብ ደረጃም ብንሄድ በተለይም አደጉ ከተባሉት የአውሮፓ አገሮች ጋር ብናወዳድር የዩናይትድ ስቴትስ ህዝብ አላዋቂው እጅግ ብዙ ነው። ተራ አሜሪካዊ ስለዓለም ያለው እውቀት እጅግ ዝቅተኛ ነው። እንኳን ስለዓለምና ስለራሱ አገር እንኳ በቅጡ የሚያውቀው በቁጥር ነው። ካውሮፓውያን ጋር ሲወዳደሩ ካገራቸው ወጥተው ሌሎች አገሮችን ያዩ አሜሪካኖች ቁጥር እጅግ ዝቅተኛ ነው። ጆርጅ ቡሽ ራሱ ፕሬዚዳንት እስከሆነበት ድረስ ካገሩ ወጥቶ አያውቅም ይባላል። አሜሪካኖች ስለተቀረው ዓለም እምብዛም አያውቁም ማለት ይቻላል። አገዛዙም በዚህ የህዝብ አላዋቂነት ይጠቀማል። አንድ አገር ይወርና "ኮሙኒስቶች" ውይም "የእስላም አክራሪዎች" ናቸው ይላል። አሜሪካኖች አስኪሞቱ ድረስ ያንድ ሌላ አገር በመንግስታቸው መወረር ጉዳያቸው አይደለም። ለዚህ ነበር መንግስት በህዝቡ አላዋቂነት በሚገባ የተጠቀመው። በሁለተኛው የዓለም ጦርነት የአውሮፓ አገሮች ኤኮኖሚ በመድቀቁ ዩናይትድ ስቴትስ ዋናው የምእራቡ ገናና መሪ ነኝ ብሎ ወጣ። ይህ የራሱ ህዝብ ስለተቀረው ዓለም እምብዛም በማያውቅበት ሁኔታ ራሱን “የነጻው ዓለም መሪ” አርጎ ወጣ። በዚህም መላው ዓለምን ለመቆጣጠር ተነሳ። ኦፊሺያል ምክንያቱ ዓለምን “ከኮሙኒዝም አደጋ ለመጠበቅ” ነው ቢባልም ዋነኛው ምክንያት ግን በመላው ዓለም ያሉ አገሮችን ኤኮኖሚ ተቆጣጥሮ በራሱ ካፒታሊስቶች ማስመዝበር ነበር። ዩናይትድ ስቴትስ በገባበት ሁሉ የመጀመሪያው ጥያቄ “ወርቁ የት ነው? ነዳጁ የት ነው? ዩራኒየሙ የት ነው?” ነው። ሩቅ ሳንሄድ የሳዳም ሁሴንን መንግስት እንዳወረዱ መጀመሪያ የተቆጣጠሩት ነዳጁን ነበር። ዓላማቸው የንብረት ዘረፋ መሆኑ በብዙ አገሮች ታይቷል። ይህንን ዓለምን የመቆጣጠር አባዜ በጣም ጥልቅ የሆነ ስትራቴጂ አውጥተው “ኮሙኒዝምን እንዴት ሊከላከሉ” የሚያስችላቸውን ላገር ውስጥም ለውጭ አገርም ዓላማ ያለው መዋቅር ዘረጉ። ባገር ውስጥ እጅግ ጠንካራ የሆነ የፖሊስ ኃይል እንዲሁም በፌዴራል ደረጃ ደግሞ ስልጣን ያለው የፖሊስ ሃይል ኤፍ. ቢ. አይ. (the Federal Bureau of Investigation) ተብሎ ተዘረጋ። ለውጭ አገሩ ስራ ደግሞ የዓለም ህዝብን በማስለቀስ የታወቀውን ሲ. አይ. ኤ. (Central Intelligence Agency) የተባለውን አውሬ አቋቋሙ። የሲ. አይ. ኤ. ዋናው ተግባሩ በያገሩ ያሉትን ለዩናይተድ ስቴትስ ጥቅም ጠንቅ ናቸው የሚባሉትን ድርጅቶችና ግለሰቦች መስለልና መወገድ አለበት ሲል ደግሞ ድርጅቶችን፣ መንግስታትንና ግለሰቦችን “ኮሙኒስት” ወይም “የእስላም አሸባሪ” የሚል ታፔላ እየለጠፉ ማጥፋትና ማስጠፋት ነው። ከቻሉ ራሳቸው በቀጥታ ወታደሮቻቸውን አስገብተው ጭፍጨፋውን “በሰለጠነ” መንገድ ያካሂዱታል (እንደ ቪየትናም) አለዚያም ባሽከሮቻቻው መንግስታት አማካይነት ይካሂዱታል (በኢንዶኔዢያ ግማሽ ሚሊዮን ህዝብ በ1965 እንደተጨፈጨፈው)። [ሲ. አይ. ኤ. በመላ ዓለም ያካሄደው ግፍ አንገፍግፏቸው በቃን ብለው ድርጅቱን እየለቀቁ የነበሩበትን ጉድ መጽሃፍ እየጻፉ ያጋለጡ እንደ ፊሊፕ ኤጂ፣ (CIA Diary) ዊሊያም ብሉምና (Rogue State) የኤኮኖሚክ ሂትማን ደራሲ የጻፈው እንዲሁም አያሌ ሌሎችም መጽሃፎች የጻፉ ሰዎች አሉ።] በራሱ በዩናይትድ ስቴትስ ወስጥም እጅግ ከፍተኛ ግፍ በራሳቸው ህዝብ ላይ ፈጽመዋል። “ኮሙኒስት” እየተባሉ (ዛሬ የጆርጅ ፍሎይድን በፖሊስ እጅ መገደል እየተቃወሙ ሰልፍ የሚያደርጉትን ትራምፕ “የግራ ጽንፈኞች” እንደሚለው ማለት ነው) በየቦታውና በተለያዩ ጊዜያት የተገደሉና የታሰሩ እጅግ ብዙ ናቸው። ወደ አፍሮ አሜሪካኖች የእኩልነት ትግል መለስ ስንል ደግሞ በየስቴቱ ያሉ ፖሊሶችና ኤፍ. ቢ. አይ. ያካሄዱባቸው ድግያና ግፍ የታወቀ ነው። ይህ ግድያ በሰላማዊ መንገድ ፍትህ የጠየቁትንም ይጨምራል (እንደ ማርቲን ሉተር ኪንግ ያሉት)። አፍሮ አሜሪካኖች ከማንም አናንስም ባሉ ቁጥር “ጥቁር ከነጭ በታች” መሆኑን ፖሊስ ለማስረገጥ ያካሄደው ግፍና ግድያ ይሄ ነው አይባልም። የኦባማ መመረጥን ተከትሎ ዘረኞች (ፖለቲከኞችና ፖሊስ ውስጥ ያሉ) አፍሮ አሜሪካኖች “የትም እንደማይደርሱ” ለማሳየት በሚመስል ቁርሾ አፍሮ አሜሪካኖች እንደ ዘበት በየቦታው በፖሊሶች ይገደሉ ጀመር። ጎረምሶች መንገድ ላይ ሲጫወቱ “ሽጉጥ የሚያወጣ መስሎኝ ነው” ብሎ ፖሊስ ተኮሶ የገደለው የ14 ዓመት ልጅ፣ መኪና ስትነዳ ፖሊስ ያቆማት አፍሮ አሜሪካዊት የመኪናዋን መስኮት ዝቅ እንዳደረገችለት ምንም ሳያመነታ በሽጉጥ አናቷዋን የበተነው፣ በመንገድ ላይ እየሮጠ (ስፖርታዊ ሩጫ) እያለ አሳድደው የገደሉት ጎልማሳ፣ ...ኧረ ሰንቱ? (በአፍሮ አሜሪካኖች ላይ ላለፉት ሁለት መቶ ዓመት በላይ የደረሰው ግፍ በዚህች አጭር ጽሁፍ ተዘርዝሮ የሚይልቅ አይደለም።) እስካሁን ድረስ ይህን ግፍ አፍሮ አሜሪካኖች በተናጠል ብቻቸውን ሲታገሉት ነበር። የጆርጅ ፍሎይድ መገደል ግን ሁሉንም ህበርሰብ የነቀነቀ ሆነና አሜሪካኖች (አፍሮም አሜሪካኖች፣ ነጮች፣ ላቲኖችና ሌሎችም) ባንድ ላይ ተነሱ። አሁን ጥያቄው የፖሊስ ግፍ ይቁም ብቻ ሳይሆን ይህ ግፍ የተመሰረተበት የፖሊስ ተቋም እንዲሁም የዘረኝነቱ አመለካከት መሰረት የሆኑት ሁሉ (በ1860ዎቹ የርስ በርስ ጦርነቱ ጊዜ የደቡብ ኃይሎች ባንዲራ የነበረውንና የመሪዎቹን ሃውልቶች ጭምር) እንዲጠፉ ንቅናቄው እየጠየቀ ነው። ባንጻሩ ትራምፕ “የነዚህ ያሜሪካ ጀግኖች ቅርስ አይነካም” እያለ ነው። ባሁኑ ጊዜ ዩናይትድ ስቴትስ ትራምፕ ከጀመረው አገሩን የመከፋፈል ሙከራ ይልቅ በጣም ግልጽ በሆነ መንገድ ዘረኝነቱን ለማስቀረትና ላለማስቀረት በሚሞክሩት መሃል ተከፋፍሏል። ዴሞክራቶችና የነቃው ያሜሪካ ህብረሰብ ባንድ ላይ ሁነው “ዘረኝነት አሁን ዛሬ መጥፋት አለበት” ሲሉ ትራምፕና በርካታ ሪፓብሊካኖች ደግሞ ይኼን ተቃውመው ቆመዋል። የአፍሮ አሜሪካኖች ትግል እንደ ዘንድሮ ያለም ዓቀፍ ድጋፍ አግኝቶ አያውቅም። ባንዳንድ አገሮች በተለይም በእስራኤል ፍልስጤሞችና እስራኤላውያን ዲሞክራቶች፣ በእንግሊዝ፣ ፈረንሳይና የተለያዩ ያውሮፓ አገሮች፣ በአውስትራሊያና በሌሎችም የእስያ አገሮች የታየው የሶሊዳሪቲ ሰልፍ የሚያስገርም ነው። በነዚህ አገሮች የተደረጉት ሰልፎች “ብላክ ላይቭስ ማተር” ከሚለው መፈክር በላይ ሄደው የነሱም ትግል እንደ አፍሮ አሜሪካኖቹ እንደሆነና በያገሮቻቸው ያሉትን ጭቆናዎች ለማጥፋት ተነስተዋል። በርግጥም ከቪየትናም ጦርነት በኋላ እንዲህ መላው ዓለምን ያዳረሰ የሶሊዳሪቲ እንቅስቃሴ አልታየም። በዚሁ በዓለም አቀፉ የሶሊዳሪቲ ማእቀፍ ክልል የሚያስገርመው ነገር ለአፍሮ አሜሪካውያን የሚቸረው ሶሊዳሪቲ ከሁሉም የዓለም ክፍሎች ይልቅ ከፍተኛ መሆን ባለበት አፍሪካ ንቅናቄው እጅግ ደካማ መሆኑ ነው። ከደቡብ አፍሪካ፣ ኬኒያና በመጠኑም ከጋና በተቀር ሶሊዳሪቲ ያሳየ አገር የለም። ይህ ሁኔታ በአፍሪካ የሲቪል ህብረሰቡ እጅግ ደካማ መሆኑን፣ ህብረሰቡ ህልውናውን የሚቆጣጠሩት ሃይሎች እነማን አንደሆኑ ገና ጠንቅቆ ያልተረዳ መሆኑን፣ ዓለም አቀፋዊ አመለካከት ገና ያላዳበረ መሁኑን፣ የአፍሮ አሜሪካውያን መበደል የሚያሳዝነው ቢሆንም ይህን ስሜቱን የሚገልጽበት ደረጃ አለመድረሱን ያሳያል። ወደ አገራችን መለስ ስንልም ተመሳሳይ ሁኔታ እናስተውላለን። ባንጻሩ አፍሮ አሜሪካኖች ግን ጣልያን አገራችንን በወረረ ጊዜ ድጋፋቸውን ላገራችን የለገሱ፣ ኢትዮጵያ ሄደን ከኢትዮጵያውያን ወንድሞቻችን ጎን ቆመን እንዋጋለን ብለው የተነሱ በርካቶች ነበሩ። ከሁሉ የሚደንቀው ግን ከህብረሰቡ “ነቅቷል” ተብየውና ህብረሰቡን “በማሳወቅ ስራ ላይ የተጠመደው” ሚዲያ እንኳን ወገንተኝነቱን ለሚታገሉት ሳያሳይ ቀርቶ እንዲያው የሆነውን ብቻ እየዘገበ ነው። ወይስ ያሜሪካው ሲ. አይ. ኤ. ፕሮፓጋንዳ ዓይኑን አውሮት “ወላሂ ምንም ዓላየሁም እያለን ነው?” መስፍን ሃብቱ mesfinhabtu5@gmail.com
“Just do it … go and eat me, no excuses” As a famous Amharic saying has it, “Aya jibo satamehagn bilagn”; ostensibly the lamb said to this to the hyena who was saying all and sundry but dying to eat the lamb. In 1964, the Johnson administration in the US fabricated a story that goes in the history of falsified incidents as the Tonkin Gulf Incident to start the war in Vietnam. The White House produced photographs of ostensibly North Vietnamese gun boats attacking a US navy vessel. Decades later, the US government officially admitted that the “Gulf of Tonkin Incident” was all fabrication. Incidentally, the Reagan administration that was dying to start war in El Salvador and by extension in Nicaragua at the time also came with another fabrication. This time, Regan brought a couple of Salvadoran “deserters” to testify at a press conference that there was Nigaraguan military involvement in El Salvador. The US media quickly conducted investigation and found out that those Latinos who testified at the press conference were not Salvadorans but residents right there in the US. Reagan’s fabrication collapsed. Now, it looks like it is Trump’s turn to fabricate a story to start war with Iran. It accused Iran of blasting two oil tankers in the Gulf of Oman. The story is quickly being refuted by those who were on the spot. Now, this is a deadly serious matter because the US with the instigation by Israel wants to go to war with Iran. This is a Trump-Netanyahu agenda. The matter is serious at two levels. Even if we accept that really did it, then the US will get the excuse to start war. On the other hand, even if Iran is not involved, the fact that the Trump administration manufactured such a story clearly indicates that it is bent to start war. It is the blasting of the tankers today, it could be something else tomorrow. After all, the US has already brought two war heads close to the region. The tension between the US-Israel coalition in collaboration with Saudi Arabia, Egypt and U. A. Emirates, is out to confront Iran mainly because Iran is viewed as the major obstacle to the Israeli agenda of obliterating Palestine en toto and the Saudi’s self-appointment as the police man of the Gulf region. Iran, on its part actively supports the Palestinian cause and the Houtis resistance in Yemen. The Saudis launched a much publicized military offensive by air against the Houtis a few years ago but got stuck the process. The Saudi air offensive could not be followed by ground offensive as the air offensive was not successful enough to warrant ground offensive. Through time, the Houtis seem to take the offensive which is the case at the moment. Their drone attacks against targets inside Saudi Arabia have been successful so far and very recently, they also managed to attack and occupy targets inside Saudi Arabia. Saudi Arabia, currently led by the juvenile Prins Mohammed Salman, lost credibility at the diplomatic level after assassinating the journalist Kasogi and executing political opponents. Israel on its part has never stopped killing and maiming peaceful Palestinian protesters. The patron of the Saudis and Israel, Trump, moved the US embassy to Jerusalem which is against international law only to please Netanyahu but pushed many in the US itself to detest US’ blind obedience to Israel. This should be viewed against the background of Trump’s undoing of major US achievements on international diplomacy under Obama, namely the Iran nuclear agreement, the Paris climate accord, active cooperation with China and so on. This is the second time that a republican president is bent to undo what was achieved by a democrat president. Clinton’s presidency was among other things marked by successes in either resolving or starting the process of resolving of major hotbeds in the world. The Friday Agreement ended the Anglo-Irish war, Apartheid was dismantled with the US clearly withdrawing its active collaboration it, and most of all, the Oslo Agreement between Palestinians and Israel was signed with the unambiguous agreement on the two states solution, i.e. the state of Palestine side by side with the state of Israel. Rapprochement with North Korea was also made with North Korea publicly pledging to dismantle its uranium enrichment programme. Now, when George Bush Jr. became president, he started to undo Clinton’s achievements but it was too late for him to save apartheid. He literally declared war on North Korea and gave the green light to Israel to distance from the Oslo Agreement. With that, Israel began its belligerent policy towards the Palestinians and the Oslo Accord collapsed with Israel’s declaration of war on Palestine. Obama tried to reverse the hostility between Palestine and Israel and initiate a new round of talks with the involvement of the European Union and Russia. The Israelis were not happy with Obama’s initiative. The arrival of Trump was a pie in the sky for Netanyahu who had already initiated a big agenda to isolate Iran. The obliging Trump made Netanyahu immensely happy that he continued with the killing in broad day light of peaceful Palestinian protesters and ending the negotiation. Trump moved the US embassy to Jerusalem in a move which is against international law. After all these violations of Palestinian rights, it is so cynical on the part of Trump who talks about the Peace of the Century negotiations between Palestine and Israel to be initiated by him. Undoubtedly, Donald Trump is out to destroy the Palestinian cause and please Israelis. But, many observers are warning that such US obedience to Israel is eventually dangerous to the US itself. With the end of the Cold War, many hoped that the world would be at peace as the causes of nuclear war were being doing away with the dissolution of the Soviet Union. However, some including the right in Israel and US read the situation differently. Instead, they saw opportunity to attain their objectives. Israel that has amassed a nuclear arsenal wanted to destroy the Palestine agenda. But, hitting those Arab regimes actively supporting the Palestinian cause had to be obliterated. Saddam’s Iraq was on top of the list. The excuse? Amassing weapons of mass destruction! The US destroyed Iraq and then it was the turn of Syria. The US was not successful in Syria. Then came the Arab Spring that swept a few Arab regimes notably Ben Ali in Tunisia, Mubarek in Egypt and Salah in Yemen. The one in Yemen gave way to a protracted civil war through which the Houthi phenomenon emerged as a decisive factor. The Saudis ganged up the anti-Houti camp because the Houtis are Shia. Iran supported the Houthis for the same reason. The US as an active supporter of the Saudis formed an unholy alliance between Israel, Saudis, Egypt and U. A. Emirates mainly against Iran. Finally, when the Saudis who started their air bombardment campaign against Yemen failed to change the situation in Yemen because they could not launch ground offensive, rang the alarm bell that the Shia satans (Iran and Houtis) are going to prevail in Yemen. Trump and Netanyahu quickly rallied with the trio in a stand-off against Iran. The US moved two war heads closer to the Strait of Hormuz in a clear sign of initiating war with Iran. What we witnessed the last two days with the US claiming that Iran blasted the oil tankers in the Gulf of Oman is indeed a preparation to start the war. Trump just needed an excuse. Those around the scene refuted Trump’s claims of Iranian involvement. The Amharic saying, “Just do it …go and eat me…no excuses!” ostensibly uttered by a lamb to a hyena that was dying to eat it, perfectly describes Trump’s actions.
አንዳንድ ማብራሪያዎች በግዮን መጽሄት ቁጥር 74፣ መስከረም 2012 ዓ.ም. “ከሰንጋ ተራ አስከ አምስተርዳም፣ ኢህአፓና መላኩ፤ መላኩና አሲምባ” ብሎ በወጣው አቶ ጌታቸው ስሜ በኔ መጽሃፍ [ከሰንጋተራ እስከ አምስተርዳም] ላይ ስለሰጡት አስተያየት አንዳንድ ማብራሪያ ለመሰጠት እፈልጋለሁ። ከሁሉ አስቀድሜ አቶ ጌታቸው ጊዜያቸውን ወስደው መጽሃፌን አንብበው ለሰጡት አስተያየት ምስጋናዬን አቀርባለሁ።ይሁን አንጂ ባንዳንድ ጉዳዮች ላይ በሰነዘሯቸው አስተያየቶች ላይ ተጨማሪ ማብራሪያ መሰጠቱ አስፈላጊ ሆኖ አግኝቸዋለሁ። የመጀመሪያው ነጥብ በ50ዎቹ ውስጥ አስፋ ይርጉ በሬዲዮ አለ ከተባለው ጋር በተያያዘ የተነሳው ነው። አሰፋ የኢትዮጵያ ሬዲዮ አንባቢ ነበር። በ“ሱማልያ ወረራ” ጊዜ ሳይሆን ሁለቱ ያዲሳባና የሞቃዲሾ መንግስታት የፕሮፓጋንዳ ጦርነት ላይ እንዳሉ አሰፋ ይርጉ ቅጥ ያጣ ዘለፋ ውስጥ ገብቶ ስለነበር በጊዜው አለ የተባለው የተጠቀሰው አጸያፊነቱን ለማሳየት የገባ ነው። አማራ የተባለ ሁሉ ቀይ እንዳልሆነ የታወቀ ነው፣ ላም አላቢ ደግሞ አጸያፊ ወይም ስድብ የሚሆንበት አለዚያም የበታችነትን የሚያሳይ ሊሆን አይገባውም። ላም አላቢ እንደ በታችነት የሚታየው የአርብቶ አደሩን የኑሮ ዘይቤ አሳንሶ ወይም ኋላ ቀር አስመስሎ በሚያቀርበው አመለካከት ነው። ይህ ደግሞ በመሰረቱ ስህተተኛ አመለካከት ነው። ግን አሰፋ ይርጉ የሌላውን አገር ህዝብ አሳንሶ ለማሳየት መሞከሩ አጸያፊነቱን ለማሳየት የተጠቀሰ ነው። ምናልባት ይህ በመጽሃፉ ውስጥ ግልጽ ሆኖ ካልወጣ ከወዲሁ ይቅርታ እጠይቃለሁ። ጉዳዩ ግን የአሰፋን ኋላ ቀርነት ለማሳየት የተደረገ ሙከራ ነው። ሁለተኛ በብሄር ጥያቄ ዙሪያ በተማሪ ማህበራት መሃል በተነሳው ልዩነትም አንዳንድ ነጥቦችን አንድገና ለማብራራት እፈልጋለሁ። ከሁሉ አስቀድሞ የብሄር ጥያቄን አመጣጥ በሚመለከት ታሪኩን በሚገባ ማስተዋል ያስፈልጋል። የብሄር ጥያቄ በተማሪ ማህበር ወይም በዋለለኝ ማኮንን አልተጀመረም። በብሄር ጥያቄ ዙሪያ በኢትዮጵያ ውስጥ በተለይም ከጣልያን መውጣት በኋላ ብዙውን ጊዜ ችግር ነበር። እነዚህ ችግሮች በሚዲያ ስላልተዘገቡ ወይም በመጽሃፍ ስላልተተረኩ አልነበሩም ወይም የብሄር ጥያቄ አልነበረም ማለት አይደለም። የገዢው መደብ እነዚህ ጉዳዮች እንዳይተረኩ ስለሚፈልግ በቦታው የራሱን ፕሮፓጋንዳ በነዚህ ጥያቄዎች ዙሪያ ያስነፋ ነበር። ለምሳሌ የኤርትራን ጉዳይ “ኤርትራ ከናት አገርዋ ጋር ተቀላቀለች” ከሚለው ጀምሮ እስከ ሌላውም የመንግስት ፕሮፓጋንዳ በተቀር የኤርትራ ታሪክ በጊዜው በትክክሉ ተተርኮ አያውቅም። በተማሪው እንቅስቃሴ ውስጥ በራሳችን ጥረት እንብበን የኤርትራን ታሪክ እስካወቅን ድረስ ኤርትራ ተነጥላ የጣልያን ቅኝ እንደነበረች፣ ጣልያን ከወጣ በኋላ ኤርትራ የራሷን የህልውና ማንነት አስክትወስን በእንግሊዝ መንግስት የሞግዚት አስተዳደር ስር እንደነበረች፣ ከዚያም በተባበሩት መንግስታት ጠቅላላ ጉባኤ ውሳኔ ከኢትዮጵያ ጋር በፌዴሬሽን እንድትቀላቀልና የራሷ ውስጣዊ የመንግስት አስተዳደር ኖሯት ፓርላማና ጠቅላይ ሚኒስትር እንደነበራት ሁሉ አናውቅም ነበር። ስለሌሎቹም ብሄሮች ታሪክና ሁኔታም አንደዚሁ። ከዚያም በባሰ በኤርትራ፣ በትግራይ፣ በጌዴዮ፣ በኦጋዴን፣ በሲዳማ ስለተነሱ የብሄር መሰረት ስላላቸው አመጾች ምንም በይፋ የሚነገር ሳይኖር በቦታው ስለሽፍቶች አመጽ ሲወራ ነበር። አሁን በከተሞች የሜጫና ቱለማ እንቅስቃሴ ተነስቶ ጄኔራል ታደሰ ብሩን የሚያህል የተከበረ ሰው የነበረበት እንቅስቃሴ እስከተጀመረበት ጊዜ ድረስና የኤርትራ ነጻ አውጬ ድርጅት (በጊዜው የነበረው አንድ ድርጅት ብቻ ነበር) የትጥቅ ትግል እስከጀመረበት ጊዜ ድረስ የተማሪው እንቅስቃሴ የብሄር ጥያቄን አላነሳም ነበር። እንግዲህ እስካዚያ ጊዜ ድረስ የኤርትራው የትጥቅ ትግል ተጀምሮ መንግስት አያሌ ወታደሮችን በኤርትራ አፍስሧል፣ የሜጫና ቱለማ እንቅስቃሴ በመደራጃ ማህበር ስም ይሁን እንጂ ተፋፍሟል፣ በኦጋዴንም የኢትዮጵያንና የሶማሌን መንግስታት እንዲዋጉ ያደረገው የኦጋዴኑ እንቅስቃሴ አለ፣ እንዲሁም የባሌ ህዝብ አመጽ ነበር። ይሄ ሁሉ የዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች የብሄር ጥያቄ ብለው ውይይቱን ሳይጀምሩ ነው። ስለዚህ የብሄር ጥያቄ የተጀመረው የተማሪው እንቅስቃሴ ጉዳዩን ስላነሳው አይደለም። የብሄር ጥያቄን በተማሪ እንቅስቃሴ ደረጃ በ1962 ላይ እንዲነሳ ያደረጉት ምክንያቶች አሉ። አንደኛው የታሰሩ ተማሪዎች ከርቼሌ ከነታደሰ ብሩ ጋር ውይይት ሲያደርጉ ያላዩዋቸው ጥያቄዎች ስለነበሩና ውይይቱ ይበልጡኑ ገፍተው እንዲያስቡበት ስላደረጋቸው ሲሆን፤ ሁለኛው ምክንያት ከሌላው ጊዜ ሁሉ በተለይም በ1962 መጀመሪያ ላይ እንዲነሳ ያደረገው የአጼው መንግስት ተማሪውን በዘር ለመከፋፈል ኦሮሚፋ ተናጋሪውን ከትግርኛ ተናጋሪው ጋር፤ አማራውንም ክትግርኛ ተናጋሪው ጋር ለማናከስ ሆን ብሎ መስራት ስለጀመረና በተጨባጭም አዲሳባ ውስጥ ዊንጌት ት. ቤትና ሃረር የመምህራን ማሰልጠኛ ት. ቤት ውስጥ በዘር ላይ የተመሰረተ ግጭት በተማሪው መሃል ስላስነሳና ይህ በተራው የተማሪውን እንቅስቃሴ አንድነት ስለተፈታተነው ነው። በጉዳዩ ያዲሳባ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች ማህበር መሪዎች ከመከሩና ከዘከሩ በኋላ ጽሁፍ እንዲወጣ ተወስኖ ውይይት ተደርጎበት በዚያ ውይይት ላይ ተመስርቶ አንድ ጽሁፍ እንዲወጣ ተወስኖ ጽሁፉን ዋለለኝ ይጻፈው ተብሎ እንጂ ዋለለኝ ተነስቶ በገዛ እጁ ብቻ ያደረገውም አይደለም። የብሄር ጥያቄ አመጣጥ እንዲህ ነው። እዚህ ላይ ግን በተማሪው እንቅስቃሴ የተጀመረውን የብሄር ጥያቄ ይዘት ወያኔ አጣምሞ ለራሱ ዓላማ በሚያመቸው መንገድ ብቻ ፕሮፓጋንዳ ሰርቶበት እንደነበርና ዛሬ ጉዳዩ ጭምልቅልቁ እንዲወጣ ያደረገውና አገር መከፋፈያ ያደረገው ራሱ ወያኔ እንደሆነ ማስታወስ ያስፈልጋል። ወያኔ የብሄር ጥያቄን በተለይም የዋለልኝን ስም ለጠባብ ዓላማው መጠቀሚያ አደረገው። ሁለተኛ የወያኔ ዓላማ ከመጀመሪያውኑ ትግራይን ገንጥሎ የትግራይ ሬፑብሊክ መመስረት ስለነበር ከወታደራዊ የሃይል መመዘኛ አንጻር ጠንካራ ኢትዮጵያ እንዳትኖር ዋናው ዓላማው ነበር። ይህን ዓላማውን ስልጣን ጨብጦም አልተወም ነበር። ስለዚህ የተዳከመች ኢትዮጵያ እንድትኖር ዓላማው ስለነበር አገሪቱንም ከሚያዳክማት መንገድ አንደኛው ምናልባትም ብቸኛው ጉዳይ በብሄር መከፋፈል በተለይም ኦሮሞውን ከአማራ ማጋጨት ስለነበር በዘር ፌዴራሊዝም አገሪቱን ከፋፍሎ “የብሄር ክልል” የሚባል ነቀርሳ በህገ መንግስት ውስጥ ተክሎብን እስካሁን በዚሁ የዘር ፖለቲካ ስንባላ ወያኔ መቀሌ ቁጭ ብሎ ያፌዝብናል። የተማሪው እንቅስቃሴ የብሄር ጥያቄ ሲልና ወያኔ የብሄር ጥያቄ ሲል የሰማይና የምድሩን ያህል ልዩነት እንዳለው ብዙ ሰዎች አያስተውሉም። ወያኔ ለተንኮሉ ዋለለኝን እየጠቃቀሰና እያሞገሰ የብሄር ጥያቄ መስመሩን ስቶ ወዳልተገባ የዘር ፖለቲካ እንዲገባ አድርጓል። ስለሆነም ያ ትውልድ በብሄር ጥያቄ ላይ የነበረው አስተያየት በምንም ዓይነት በሁዋላ የብሄር ድርጅት ነን ካሉት ጋር እንዳልኩት የሰማይና የምድር ያህል ልዩነት ነበረው። ለምሳሌ ወያኔ በ1968 ማኒፈስቶው የአማራውን ህዝብና የገዢውን መደብ ሳይለይ አማራን ጠላት አድርጎ ያቀርባል፣ የትግራይ ሬፑብሊክ ማቋቋም ዓላማው ነበር፣ የኢትዮጵያ ብሄሮች መጀመሪያ ተነጣጥለው ታግለው ነጻ ከወጡ በኋላ ከተስማሙ አንድ አገር ሊመሰርቱ ይችላሉ፣ ... የመሳሰሉ አስተያየቶች ከዛ ትውልድ አስተያየት ጋር ተጻራሪ ነበሩ። የኤርትራ ግንባሮችም የኤርትራ ጥያቄ የቅኝ ግዛት ጥያቄ ነው ሲሉ እኛ ይሄንን ሙሉ በሙሉ ጥለነዋል (ሪጄክት)፣ ነጻነታችንን ወዲያው ደግፉ ሲሉ ያኔ በነበረው ሁኔታ ማለትም ሁለቱ ድርጅቶች (ኢ.ፒ.ኤል.ኤፍ ና ኢ.ኤል.ኤፍ) ርስ በርስ ጦርነት ላይ እያሉ በሌላ በኩልም ኤርትራ ራሷ የዘጠኝ ብሄሮች አገር ሆና ኤርትራ ውስጥ ያሉትን ብሄሮች የራስን እድል በራስ የመወሰን መብት ሳያውቁ ነጻነቱን መደገፍ ተገቢ እንዳልሆነ አስረድተናል። በዚህም በተለይም ኢሳያስ አፈወርቂ ጥርስ ውስጥ ገብተናል። እኛ የብሄሮች መብት ጥያቄ በመሰረቱ ከብሄር ጥያቄ ክልል የሚታይ እንጂ አንዳቸውም የቅኝ ግዛት ጥያቄ አልነበሩም። የቅኝ ግዛት ጥያቄን ደግፎ የኤርትራን ነጻነትንም ወዲያው የደገፈው ወያኔ ነው። ሶስተኛው አቶ ጌታቸው ያነሱት ጉዳይ እኔን “መኢሶኖችን የመጥላት አባዜ አዳብሯል” ያሉት ነው። እኔኮ አስተዳደጌን በመጽሃፌ በሰፊው የዘርዘርኩት አንደኛው ጥላቻ የሚባል እንዳልነበረኝም ለማሳየት ነበር። ጥላቻና ተቃውሞ ይለያያሉ። የኔ ተቃውሞ እንጂ ጥላቻ አልነበረም። ያኔ በመሃላችን ትግሉ በጦፈበት ወቅትም ቢሆን ከመኢሶን መሪዎችም አባላትም ጋር ምንም ዓይነት ጠብም ሆነ ጥላቻ አልነበረኝም። እኔ በጥላቻ አላምንም፣ በትግል እንጂ። ትግልም ቢሆን ባንድ ድርጅት ስር ሆኜ በተወሰነ ዓላማ ስታገል እንጂ ሳልደራጅ እንዲሁ በጥላቻ አላምንም። ለዚህ ነው ያኔም ቢሆን ከበርካታ የመኢሶን አባላት ጋር ሰላምታም ከሰላምታም አልፎ ጭውውትም ነበረኝ። አሁንም ቢሆን አዲሳባ ከማገኛቸው የቀድሞ የመኢሶን አባላት ጋር ጥሩ ወዳጅነት አለኝ። ሌላው አቶ ጌታቸው እንዴት እንደሳቱት ያስገረመኝ ነገር ስላሁኑ ትውልድ አልክ የሚሉኝ ነው። ይኸውም ከዳዲሞስ ግጥም አንድ ስንኝ አውጥቼ ከመጽሃፉ መጨረሻ የጠቀስኩትን አንስተው ያሁኑን ወጣት አንኳስሼ እንዲያውም “ዝንጀሮ” ብለሃቸዋል ይሉኛል። አቶ ጌታቸው ይቅርታ የድርጉልኝና ያንን ገጽ እንደገና ያንብቡልኝ። እኔ የሂስ ኢላማ ያደረግሁት ወጣቱን ሳይሆን ያንን ትውልድ በጽሁፍ ጥላሸት የቀቡትን ጸሃፊዎች ነው። ወጣቱ እኮ ያንን ትውልድ ጥላሸት አልቀባም። በመጨረሻ ለምን በፓኖስ ኢትዮጵያ የስራ ዘመኔ ስለሰራሁት እንዳልጻፍኩ አቶ ጌታቸው ተገርመዋል። ከመጀመሪያውኑ መጽሃፉ ትውስታ እንጂ ግለ ታሪክ አይደለም ካልኩበት ምክንያት አንዱ ይሄው ነው። አስተዳደጌንና ከምን ዓይነት ህብረሰብ እንደወጣሁ በማሳየት የዚያ ትውልድ ህብረሰባዊ መሰረት ብሎም ያ ትውልድ ከምን ዓይነት የፖለቲካ ስርአት ውስጥ እንደወጣና በኋላም የሆነውን እንዲሆን [“እንደ ሻማ ቀልጦ ለሌላው የሚነድ”] ያደረገውን ታሪካዊ ሁኔታ ለመግለጽ ነው አነሳሴ። የግልን ታሪክ መተረክ ቢሆንማ ብዙ ብዙ ነበረኝ። ለምሳሌ በልማት ስራ ዘመኔ ከፓኖስ ኢትዮጵያ በተጨማሪ በተለይም በመላ ዓለም የሚገኙትን የኢንዲጂነስ ህዝቦችን [indigenous peoples] (አርብቶ አደሩና ለቅመው-አድነው የሚኖሩ ህብረሰቦች) መብት በአፍሪካና በዓለም ደረጃ እንዲታወቅና እንዲደገፍ ለማስድረግ በአፍሪካ ህብረትና በተባበሩት መንስግታት ስር ያከናወንኳቸው አስደማሚ ስራዎችም ቢጠቀሱ ለወጣቱ ትምህርት ሊሆኑ ይችሉ ነበር። በትምህርትም በኩል ቢሆን እንዲሁ፡፡ ይሁን እንጂ መጽሃፉ ትውስታ እንጂ ግለ ታሪክ ባለመሆኑ እነዚህንና የመሳሰሉ ታሪኮች አልተካተቱም። በተረፈ አቶ ጌታቸው የፓኖስ ኢትዮጵያ ስራዬን ስለወደዱልኝ ላመሰግን እፈወዳለሁ። መላኩ ተገኝ
“Manufacturing Consent”, Once Again “A spectre is haunting” the North Atlantic powers; the spectre of Ethiopia going independent. Almost all the powers of North America and Europe “have entered an unholy alliance to exorcise this spectre:” Biden and Johnson, Amnesty International and a few UN agencies such as the World Food Programme, and many more have all allied to tame Ethiopia or dismember it. Ethiopia as the world knows it has to come to an end and be dismembered into a few ethnic based republics. Ethiopia has become obstacle to the hegemony of the West in Africa. Thus, the Western plot …. What we are witnessing today as far as the attitude of the Atlantic powers on the current crisis in Ethiopia goes is extreme arrogance, completely forgetful of the extreme patriotism of Ethiopians as if Ethiopia will bow to the diktats of the West on “how to solve its own problems”. The mindless Trump attempted to pressurise Ethiopia to accept Egypt’s terms on the Nile dispute. His successor is not better on this issue at all. There seems to be some form of concerted effort by powerful Western powers that embarked on a new form of imperialist intervention in which manufacturing lies and disseminating them widely are the primary form of destabilizing Ethiopia. On this regard, “well reputed” media houses such as the BBC, Washington Post, Al Jazeera, etc… took the lead in disseminating these lies concocted in Washington D.C. On the conflict in Tigray, Western powers are not only manufacturing lies but are also completely silent on one fundamental fact, -that it was the TPLF that started the war in Tigray,- and look the other way when the TPLF conducts genocide in a place called Maikadra, then in Afar and now in Amhara region. But, over-emphasis is made on the alleged rape committed by Ethiopian soldiers even when Ethiopian soldiers had already left Tigray. Mud had to be slung on Ethiopia’s premier and there is even an attempt to bring him on trial just like Serbia’s Milosevic. The whole idea seems to generate regime change, bring a government that includes the TPLF so that this ‘government’ will in turn effect the secession of Tigray, Oromiya, etc… effectively dismembering Ethiopia the way Yugoslavia ceased to exist. The historical paradox is when it comes to secession or breaking a country apart, none of the leading Western powers (US, Britain France, etc…) has ever refrained from using military force to maintain their own unity: the American civil war of the 19th Century and the current high-handedness displayed to tendencies toward self-rule in Puerto Rico, the British war in Ireland, the French high-handedness towards the movement for Corsican independence, and so on. Which of these pathetically hypocrite Western powers has ever tolerated a war declaration against it? Then, what is this outcry when the Ethiopian government responded militarily when the TPLF attacked its own army in Tigray? The Trans-Atlantic powers do not only manufacture outright lies to smear the Ethiopian government, they also amplify TPLF’s ridiculous claims on certain Amhara regions. The TPLF calls Wolkait, Tegede,Tselemt and a few more areas of Amhara region as “Western Tigray”. When Anthony Blinken, Samantha Powers and the rest of US politicians demand the “withdrawal of Amhara forces from ‘Western Tigray’, it is clear that they only hurry to unfurl all ridiculous TPLF stories and seems to have never bothered to do a bit of reading on Ethiopia’shistory and find out whether these areas really constitute ‘Western Tigray’. In actual fact however, the TPLF came up with a political map of Tigray way back in 1976 that includes the Metema area, Wolkait, Tegede, Tselemt, Raya and Azebo. These areas had, however, never been part of Tigray at any time in history. Yes, like anywhere else in the country, migrations of communities have all the time taken place because of drought, famine and other natural calamities. The Oromos migrated to the Amhara regions centuries back, Amharas migrated to the South and certainly Tigreans migrated to the Amhara region. It should have been the simplest thing to do for US politicians to refer to Ethiopian history to ascertain whether or not these areas are Amhara or Tigray. When the TPLF came to power in 1991, they wrote their own divisive constitution and claimed these alleged areas to be part of Tigray and to be called “Western Tigray”. Western powers who boast of democracy and loyalty to the voices of their own people, simply don’t give a damn to the wishes of the Ethiopian people. Racism? A few crooks in the West who manufactured lies to dismember Yugoslavia, still are in a position even to wage war against any legitimate government if their ultimate interest for hegemony is threatened and if they think that the lies they manufacture about that particular government will work. The current subversive campaign is completely different from the classical CIA approach that mainly uses military coups as it was the case in Indonesia in 1965, Chile in 1973 and the countless coups elsewhere in the developing world. The new approach is launching a propaganda campaign and using multifarious actors that include some UN agencies, ‘humanitarian’ agencies, ‘human rights’ organizations (such as Amnesty International) who swear in the name of God about the authenticity of the sources of their misinformation. “Tigrayans in refugee camps, women who have been raped interviewed by phone” (the young woman who appeared in Al Jazeera and who claimed to have been raped by Eritrean and Ethiopian soldiers turned out to be a TPLF cadre), etc… Imagine a human rights organization such as Amnesty with excellent reputation descending to that level and immersed in the business of manufacturing lies. But, for what purpose? Amnesty was the first class enemy of the TPLF when the latter was in power because of the gross human rights violations that characterized the TPLF reign. Amnesty never had any illusion that the TPLF regime was one of the most monstrous regimes in the world. How come they are now buddies and, all of a sudden, the TPLF is an outfit to be defended? Undoubtedly, there is a well orchestrated campaign involving big Western powers, leading media houses internationally, ‘humanitarian’ organizations and ‘human rights’ organizations. But, why? “A good imperialist is a dead imperialist”: When indigenous people in the US fought the new arrivals from Europe who formed the monster called the United States of America, the latter (monsters such as Andrew Jackson who became US president at one point) came out with a barbaric metaphor, “A good Indian is a dead Indian”. The metaphor was barbaric because it called for the decimation of people who had been victims of European aggression. The barbaric behaviour that began with the slave trade and decimation of indigenous people continues to this day. Aggression after aggression continuously neo-colonising quite a substantial part of Latin America, Asia, the Pacific and Africa and uncontested hegemony over Europe was also displayed. No wonder why US politicians unashamedly consider the US as the “leader of the ‘free world’”. Kids and the young in the US are taught that the US is number one in almost everything. The height of this arrogance is also displayed by the national sports competition within the US itself such as the national baseball competition that is labelled as “the world series” and the winner has for log been named as the “world champion”. But, the competitors are all Americans. At the political level, such arrogance of power is still displayed under the background of literally horrendous crimes still committed in the US itself against indigenous people, Afro-Americans and women. The US has set up a powerful ideological state apparatus that keeps bombarding its own public as well as the rest of the world with a barrage of propaganda in many ways: through IT and media products, movies, music, publications, etc… In fact, one can even say that the most important weapon used by the US to maintain its hegemony is the media. It disseminates well-crafted disinformation meticulously prepared not only by ordinary journalists but also by scholars/academics and other intellectuals who manufacture the lies with a ‘sophisticated’ approach. On average, the disinformation campaign more often than not, precedes a political move or outright military aggression. If the disinformation aims with a grand plan of overthrowing a given regime, governments loyal to Washington will also be involved both in the propaganda and actual overthrow. Numerous cases can be cited in this respect. However, needless to mention that while the government of the US and other Western governments are involved in such ugly crimes, there are also humane internationalists in the civil societies of these countries who courageously stand with the victimized people elsewhere. While the US and other Western powers were dancing to the tunes of Apartheid in South Africa with Mandela in prison, it was the militant youth in Western countries that changed the policy landscape towards South Africa. Western powers use a well-organized network of individuals and institutions to topple unwanted governments with sophisticated use of IT and media houses. People and governments targeted by Western powers should realize that Western powers behave as such not because they “haven’t understood or being hoodwinked”. Never mind; they have the facts at the tip of their fingers. It is only a matter of interest and the incessant hunger for hegemony. The ‘secret’ behind hegemony is always the hunt for the dollar, Euro, etc… That is why they refuse to listen and look the other way when the people they consider as friends commit atrocities. Our concern should not only be for what they are doing now against us, but for what they have always done throughout the world for centuries. Mesfin habtu mesfinhabtu5@gmail.com
ምንድነው ፍርሃቱ? አንድ ሰው “ከሰንጋተራ እስከ አምስተርዳም” የተሰኘውን መጽሃፌን አንብቤዋለሁ ካለ በኋላ ደስተኛ ሳይሆን ቀርቶ በኢሜይል ጻፈልኝ። “ከሰንጋተራ አስከ አምስተርዳም የሚለውን መጽሃፍህን ውድ ቢሆንም ገዝቼ አነበብኩት” ካለኝ በኋላ ይኸን ሁሉ ጣጣ ያመጣ የናንተ ትውልድ ነው በመሰለ ብስጭቱን ከገለጸ በኋላ ደግሞ አገር ከፋፋዮቹን የባሌውን ዋቆ ጎቱንና የመጀመሪያውን የወያኔ መሪ ሃይለማሪያም ረዳን “ጀግና” እያልክ መጻፍህ ገርሞኛል በመሰለ እስከ ዶቃ ማሰሪያዬ ገሰጸኝ። እኔም መልሼ “ያነሳሃቸው ጥያቄዎች ባንዴና ባጭሩ የሚመለሱ ባለመሆናቸው እንዲሁም እንዲህ ያለው ውይይት በኢሜይል ሳይሆን በግንባር ተገናኝተን ፊት ለፊት እንወያይ” ብዬ ጻፍኩለት። ውይይቱን ሳይቀበል ቀረ። እንዴት ነው አንድ ሰው ያገር ጉዳይ አንገብግቦኛል እያለ እንወያይ ስትለው አሻፈረኝ የሚለው? ፍርሃት ነው? ብዬ ሲበዛ ገረመኝ። በኢሜይልና በሌሎቹም እንደ ፌስቡክ ባሉ የማንም መፈንጫዎች ማንም ተነስቶ ጀግና ነኝ እያለ ደንፊ ሊሆን ይችላል። ጉዳዩ ግን በሃሳቡ ትክክለኛነት እምነት ያለው ሰው ያንን ሃሳቡን ለመግለጽና ለመወያየት ብሎም የሌላውን ለማዳመጥና ሀቀኛ አገር ወዳድ ከሆነም ትክክል መስሎ ከታየው የሌላውን ሃሳብ ለመቀበል ድፍረቱ ሊኖረው ይገባል። ይሄ እኮ በከበርቴው ዓለም እንኳ ተገቢ የሆነ አመለካከት ነው። አለዚያማ እንዲህ ያለው ሰው ለራሱም ሃቀኛ አይደለም ማለት ነው። ውይይት ፈርቶ የውይይት መድረኩንም ተቆጣጥሮ ድንፋታ ብቻማ ለነመለስ ዜናዊም አልበጃቸው። መቸም ከጥቂት ዓመታት ወዲህ አህያውን ፈርቶ ዳውላውን በመሰለ በርካታ ጸሃፊዎች “ያ ትውልድ”ን እንደ አጥፊ፣ እንደ መስፍን ወልደ ማርያም ከሆነ ደግሞ “ከሃዲው ትውልድ” እያሉ ሲከሱ ይታያሉ። እንዲህ ያለው ለከት ያጣ ውንጀላ ከሰሞኑ ደግሞ አዲስ ደረጃ ደርሶ ዋለለኝ መኮንንን ነጥሎ መቀጥቀጥ ተይዟል። አንደኛው ‘መጽሄትማ’ (እንዲህ አርጎም መጽሄት የለ!) በዚህ ሳምንት በወጣ ጽሁፍ ዋለለኝ ጨርሶ ያላለውን ብሏል እያለ ‘አማራው’ ዋለለኝ እንዴት አማራውን ‘እንደጠላው’ አርጎ የናጠጠ ዝባዝንኬ ይጭራል። [በሱ ቤት ትንተና ማደረጉ ነው።] በርግጥ ይህ ሰው ዋለልኝ የጻፈው ገብቶታል? ወይስ ሊገባው ያልፈለገውን ብቻ እያወጣ “ዋለልኝ ብሎታል” እያለ እያላዘነ ነው? ረጋ ብሎ ላሰበበት እኮ ይህ የሚያሳየው ባገሪቱ የእውቀት ደረጃ (ኖውሌጄቢሊቲ) ምን ያህል እንደወረደ መሆኑን ነው። ሰው የጻፈውን እንኳ በቅጡ ለመረዳት አለመቻል ባንድ በኩል፣ በሌላ በኩል ደግሞ የተባለውን በቅጡ ሳይረዱ አንባቢውን ለማወናበድ መነሳት ደግሞ የዓለም ድፍረት ብቻ ሳይሆን ምንም እፍረት የሌለው ዓይናውጣነት ነው። በየሚዲያው የመጣላቸውን እየቸከቸኩ፣ ያማላውቀው ጉዳይ የለም ብሎ ለማስመሰል [ከየዌብሳይቱ copy and paste እያደረጉ] የሃሳብ መሪዎች (ኦፒኒየን ሊደርስ) ለመሆን ከተነሱት አንዳንዶቹ እንዲህ ያሉቱ ናቸው። አለማወቅን/አቅምን ማወቅ የሚያህል እውቀት አለመኖሩን እንዲህ ያሉ ሰዎች የሚያውቁ አይመስሉም። እኔ ከሁሉ የሚደንቀኝ ያን ትውልድ በሚመለከት የዚያን ትውልድ አስተሳሰብና ተመክሮውንም ለማስረዳት ዝግጁ የሆኑ የዚያ ዘመን ሰዎች እያሉ ልክ እንደሌሉ ወይም ሁሉም ያለቁ ይመስል የነሱ ሃሳብ ሳይደመጥ እኔ ብቻ እየከሰስኳቸው ልደንፋባቸው መባሉ ነው። [ደርግም ወያኔም ከዚህ የተለየ ምን አደረጉ?] የዚያ ትውልድ ወጣቶች የተነሱበትን ያገር ወዳድነት ሃሳብና የፖለቲካ ዓላማ፣ የትንተና መሳሪያ የሆነውን ርእዮተ ዓለም እንዲሁም ጠቅላላ ተመክሯቸውን ከመሬት ተነስቶ ያለ ምንም ውውይትና ክርክር እኔ ብቻ ያልኩት ይደመጥ፣ እነሱ መናገር አይገባቸውም በመሰለ በር ዘግቶ መደንፋት ምን የሚሉት ጋዜጠኛነት ወይም ‘ተንታንኘት’ ነው? (እንዲህ አርጎም ትንተና የለ!) አንዳንዶች ደግሞ በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ “ማንንም ጥላሸት የምንቀባው ሊኖር አይገባም” እያሉ ነገስታቱን ሳይቀር ሲያሞካሹ ሩቅ ሳይጓዙ ያንኑ ትውልድ ጥላሸት ሲቀቡት ይታያሉ። አንድ ጊዜ የቬኑዝዌላ መሪ የነበረው ሻቬዝ ባራክ ኦባማ አንዴ ወዲህ አንዴ ወዲያ እየረገጠ ሲስያስቸግረው “አሁንስ ግራ ገባን፣ ኦባማ አንድ፣ ኦባማ ሁለት እያልን መናገር ነው የቀረን” ያለው ትዝ አለኝ። ከዚህ አንጻር ሲታይ በዚያ ሰሞን ጠ. ሚኒስትር ዓቢይ መደመር የሚለውን መጽሃፋቸውን በሚሌኒየም አዳራሽ ሲያስተዋውቁ ስለዚያ ትውልድና ማርክሲዝም ያሉት በርግጥም የሚያስተዛዝብ ነው። በመሰረቱ ባንድ ከዛሬ 40-50 ዓመት ባለፈ የታሪክ ወቅት/ሁኔታ በሆነ ጉዳይ የሆነ አመለካከት መያዝና አሁን ባለው ያገሪቱ ሁኔታ የተወሰነ አስተያየት መያዝ የተለያዩ ክስተቶች ናቸው። ታሪክንና የዛሬውን የፖለቲካ ሁኔታ ባንድ መነጽር መመርመር የሜታፊዚክስ አባዜ ለተጠናወታቸው እንተወዋለን። ያን ትውልድ በሚመለከት ታሪኩንና አመለካከቱን በታሪክ መነጽር በማየት በኩል ዓቢይ ስህተት እየፈጸሙ መሆናቸውን ባስተውልም አሁን ባለው ያገሪቱ ሁኔታ ግን ባብዛኛው አስተያየታቸውን ስለምደግፍ አገሪቱ አሁን ባለችበት ሁኔታ ብዙ አማራጭ ያለን አይመስለኝም ብዬ አምናለሁ። ጠ. ሚኒስትሩ የህዝብ ድግፋቸው በተሸረሸረበት ወቅት ደጋፊዎችን ለምፍራት መጣር እንዳለባቸው የፖለቲካ “ሃ” “ሁ” ነው። የዓቢይን ለውጥ ከሚደግፉት መሃል የዚያ ትውልድ አባላትም ይገኙበታል። ዓቢይ ይህንን ድጋፍ እንዳለ እንዲቀጥል እንደማድረግ የማያስፈልግ ጉንትላ ውስጥ ገብተው ያንን ትውልድ ከሚያስፈልጋቸው ድጋፍ ማራቃቸው አስገርሞኛል። እንግዲህ እኛን በሚመለከት ዓቢይ ያን ያህል የተሳሳተ አመለካከት ቢይዙም አገሪቱ አሁን ባለችበት ሁኔታ ግን ባብላጫው የሚከተሉትን መስመር እደግፍላቸዋለሁ። በ”ቸ”ና በ”ሽ” የተላለቀ ትውልድ ሲሉን ካንዴም ሁለቴ ሰምቼያቸዋለሁ። አንዳንድ ጋዜጠኞችም እሳቸውን ተክትለው ይህንኑ የደጋገሙ አሉ። [ትንሽ ቆይቶ ዘፈን ሳይሆን ይቀራል?] አገሪቱ አሁን ወያኔ ለ27 ዓመት ካስገባት አዙሪት ትውጣ እንጂ ለታሪኩስ እንደርስበታለን ብለን ለጊዜው ዝም ብለን ነበር። እንዲያውም የወደቀ ዛፍ ምሳር ይበዛበታል እንዲሉ ዓቢይ እየተሰነረዘባቸው ባለው ሂስ ላይ እኛም ብንጨመር ነገሩን ከማበለሻሸት በላይ ተገቢም አይደለም ብዬ አምናለሁ። ይልቁንም የኛ ሂስ እሳቸው ስልጣን ከያዙበት ጊዜ ጀምሮ የተከተሉትን ለውጦች እንዳይታዩም ሊያደርግ ይችላል። ባገራችን ታይቶ የማይታወቀውን ሃሳብን በነጻ የመግለጽ ነጻነትና ህዝቡም በጆሮ ጠቢ ሰቀቀን ሳይሳቀቅ የፈለገውን በነጻነት ማውራቱ፣ የሚዲያው ነጻነት፣ የፖለቲካ እስረኞች መፈታት፣ በስደት የነበሩ በአሸባሪነትም ተወንጅለው የነበሩ ፖለቲከኞች ወዳገራቸው ተመልሰው በሰላም እንዲታገሉ ማድረግ መቻሉ፣ ላገሪቱ ህልውና እጅግ አስፈላጊ የሆነውን ሰፊ የዛፍ ተከላ ማካሄድ፣ ወዘተ ... እነዚህ በጠቅላይ ሚኒስትሩ አነሳሽነት የመጡ ተጨባጭ ለውጦች በዘመኑ ያገሪቱ ታሪክ ውስጥ ከፍ ያለ ስፍራ ይኖራቸዋል ብዬ እገምታለሁ። ይኼን አለይ ማለት አይቻልም። ዞሮ ዞሮ ግን አንድ ታሪክና ያገራችን ህልውና የሚገናኙበት መሰረታዊ ጉዳይ ያለ። የዘመኑ ያገራችን ታሪክም ሆነ የምትጓዝበት አቅጣጫ ከዛ ትውልድ ታሪክና ሌጋሲ ጋር የተያያዘ ነው። ይህም የሆነበት ዋናው ምክንያት የነገስታቱ አገዛዝ ከተወገደ በኋላ ባገሪቱ መምጣት ያለበት ለውጥ መሰረታዊ ለውጥ መሆን እንደሚገባው፣ ይኼ መሰረታዊ ለውጥ የተባለው ምን ምን እንደሚያካትትና ምን እንደሚመስልም ያ ትውልድ ያቀረበውን ሃሳብ ደርግ “እናንተ ወይዱ እኔው አደርገዋለሁ” በመሰለ ጉዳዩ የተወሰኑ ቀኖናዎችን ስራ ላይ ማዋል ብቻ የመሰለው መንግስቱ ሃይለ ማርያም በማያውቀው ርእዮተ ዓለም ውስጥ ገብቶ በመዳከር የዚያን ትውልድ ዓላማ አጨናገፈው እንጂ በስራ አልተረጎመውም። በዚህ ምክንያት የመሰረታዊ ለውጥ ፍለጋው ተጨናገፈ እንጂ በመሰረታዊ ለውጡ መፍትሄ ማግኘት የሚገባቸው ጥያቄዎች አሁን ድረስ ስላልተፈቱ ያ ትውልድ ያነሳው የለውጥ አጀንዳ አሁንም ወደፊትም ህያው ስለሆነ ነው። ተበዝባዦቹ የሰራተኛው፣ ያርሶ አደሩ መደቦችና ሌሎችም እንደ አርብቶ አደሮች ያሉ የተረሱ ህዝቦች ትንሳኤ እስካላገኙ ድረስ ኢትዮጵያ ውስጥ ፍትህና ብልጽግና ይኖራል ብዬ አልገምትም። አሁን በተያዘው ፈሊጥ የዚያን ትውልድ ሌጋሲ በማጣጣል አካሄድ አቅጣጫ መቀጠል ያብዛኛውን ጭቁን ህዝብ አጀንዳ ማዘናጋት ነው። ይኼ ደግሞ የአገሪቱን መሰረታዊ ችግሮች ማድበስበስ መሆኑ መታወቅ አለበት። ይሄ ራሱ ሰፊ ውይይትን እንደሚጠይቅ የታወቀ ምንም ውይይት አለመደረጉ በእጅጉ ያሳዝናል። አንዳንድ ሰዎች ታሪክን በተንሸዋረረ ዓይን እየተመለከቱ ታሪክን በፈለጋቸው መንገድ በመተርጎም የተወሰነ አቅጣጫ ሊያሲዙ ሲምክሩ ይታያሉ። ታሪክ ግን አንድ ታላቅ ፈላስፋ እንዳለው ሰዎች እንደፈለጉት የሚጽፉት ክስተት አይደለም። ይዋል ይደር እንጂ እውነቱ መውጣቱ ስለማይቀር። ሩቅ ሳንሄድ ወያኔ መለስ ዜናዊን ወደር የሌለው ‘ምሁርና አዋቂ’ ሆኖ እንዲታይ በሃሰት ላይ የተመሰረተ ድራማ ያካሄድ ነበር። ይሄ ግን መለስ ዜናዊ ጮሌና አምታቺ፣ የሰውን ሃሳብ እየኮረጀ የራሱ አስመስሎ የሚያቀርብ እንደ ነበር ሊሸፍን አልቻለውም። ይቺን አገር እያመሰ ባለ የፖለቲካ አካሄድ (የብሄር ፌዴራሊዝምና አብዮታዊ ዲሞክራሲ) አገራችንን በግጭት እንደትታመስ ያደረገ ሰው በምን ዓይነት ተአምር ነው ብልህ የሚባለው? በተመሳሳይ መንገድ ያ ትውልድ በዘመኑ የኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ ያለውን ቦታም ሆነ በበስተፊቱ ላይ ያለውን አንድምታ ገና ውይይትም አልተጀመረበትም፤ እንኳን መደምደሚያ ላይ ሊደረስና በዚያ ትውልድ ላይ የታሪክ ፍርድ ማስቀመጥ ቀርቶ። አንዳንድ በወያኔ በመታሰራቸው ብቻ ‘ጀግና’ የሆኑ ብሎም እንደ ‘ብልህና አዋቂ’ የተቆጠሩ ጸሃፊዎች በዚያ ትውልድ ላይ ጥላሸት የመቀባት ዘመቻ ስለከፈቱና የዚያ ትውልድ አባላት ለጊዜውም ቢሆን ሃሳባቸውን የሚገልጹበት መድረክ ባለማግኘታቸው እነዚህ ጸሃፊዎች ብቻ በመነባበቸው ትክክለኛ ናቸው ወይም ለዚህ አስተያየታቸው ተቀባይነት አግኝተዋል ማለት አይደለም። በኛ በኩል ግን ያ ትውልድ ባገሪቱ ታሪክ ውስጥ ለለውጥ ሃዋርያነቱ ወደር የሌለው፣ የህብረሰባዊ ለውጥን አስተሳሰብ ሳይንሳዊ በሆነ መንገድ በመተንተን ለርግጠኛነቱ ወዲያ ወዲህ የማያሰኝ፣ የዘርና የብሄር የማንነት ወረርሽኝ (ቫይረስ) ሳይነካው ለተጮቆነውና ለድሃው ህዝብ ያለው ወገንተኛነት ጥርጥር የሌለበትና ለራሱ ቤሳ ቤስቲኒ ሳይጠይቅ መስዋእትነትን በመክፈል ማንም የማይወዳደረው ለመሆኑ ባስር ጣቴ እፈርማለሁ። ዳዲሞስ በግጥሙ እንደዘከረው ያ ትውልድ “እንደ ሻማ ነዶ ለሌላው የሚቀልጥ” ለኔ ሳይል ለጭቁኑ ህዝቤ ብሎ ገና ከተማሪ እንስቃሴ ጀምሮ እስከ ኢህአፓ ጊዜ ድረስ የተረገጠ፣ የተደበደበ፣የታሰረ፣ የሞተና የተሰደደ ነው። ይሄን አለይ ማለት አይቻልም። እንዲህ ሲባል ግን ምንም ድክመት ወይም ስህተት ሰርቶ አያውቅም ማለት አይደለም። እንዲህ ብሎ ማሰብ ራሱ ሜታፊሲክስ ነው። አብዮትን የሚያህል ምስቅልቅል ስራ ይዞ ስህተት አይሰራም አይባልም። ወያኔ በአልቤኒያ ‘ሶሻሊዝም’ ስለማለና ስለተገዘተ ሶሻሊስት ነበር ግን ማለት አይደለም። ብሎም ዓላማው ከኢትዮጵያ ተማሪዎች እንቅስቃሴ ዓላማ ጋር አንድ ነበር ማለት አይደለም። ስለብሄር ማንነትና የመገንጠል መብት ጠዋት ማታ ስለለፈፈ ፖሊሲው ከተማሪው እንቅስቃሴ ጋር ተመሳሳይ ነበር ማለትም አይደለም። እንደ እስክንደር ነጋ ያሉት ደግሞ ይህንን የወያኔ ልፈፋ ምንም ጥናት ሳያደርጉበትና መለስ ብለው የተማሪውን ትግል ጽሁፎችንና የወያኔን ፖሊሲዎች ሳያወዳድሩ (ይቅርታ ያድርጉልንና ይኼም ቅልጥ ያለ ስንፍና ነው) በነሲብ ሁለቱም አንድ ፖሊሲ ያላቸው አስመለው የተማሪው እንቅስቃሴም፣ ኢህአፓም፣ መኢሶንም፣ ደርግም፣ ወያኔም ሁሉም የግራውን አመለካከት ሲከተሉ ነበር ይላሉ። ይኼ ተጨፈኑና ላሞኛችሁ ነው! የትናንቱን ታሪካችንን በቅጡ አለማወቅ፣ የፖለቲካ ድህነት ነው እንላቸዋለን። በዚያ ትውልድ ላይ የሚተላለፉ ታሪካዊ ፍርዶች ላገሪቱ ወሳኝነት አላቸው ብለናል። ዛሬ የምናስተውለው ምስቅልቅልም በወያኔ የተፈጠረ እንደመሆኑ ወያኔ ያ ትውልድ የተመሰረተባቸውን መሰረታዊ ሃሳቦች ከሆነ ለማጥፋት ካልሆነ ለማጣመም በመሞከሩ ያ ትውልድ በቆመለት ኢትዮጵያዊነት አፍሪካዊነትና ዓለም አቀፋዊነት ቦታ ጠባብ ጎሰኝነትን በመተካት ያደረጋቸው ዘመቻዎች ውጤት አሳይተው እነሆ ዛሬ ለድሃው ሰራተኛ፣ አርሶ አደርና ለሌላውም ድሃ ህዝብ በመቆም ፋንታ ወጣቱ በየጎጡ እንዲወሸቅ አርገው የጎጠኛ ፖለቲከኞች መጫወቻ ሊሆን በቅቷል። በርግጥ እንዲህ ያሉ ጸሃፊዎች በዚያ ትውልድ ላይ አሉባልታ መሰል ዘመቻ በማካሄድ ያ ትውልድ የቆመላቸው መሰረታዊ ሃሳቦች እንዲሸረሸሩና ወጣቱም እንዳይቀበላቸው በማድረግ በዚያ ትውልድና በወጣቱ መሃል ትውልዳዊ ክፍተት [generational gap] እንዲፈጠር በሩን ከፍተዋል። በዚህም አሁን ገንኖ ለሚታየው የወጣቱ ጎሰኝነት መፈጠር ወደዱም ጠሉም አስተዋጽኦ አደርገዋል። ይሄም አለይ አይባልም። በወጣቱ ጎጠኛነት እሪ እያሉ ወዲያውም በዚያ ትውልድ ላይ ዘመቻ መክፈት ማለት የዘመኑን የኢትዮጵያን ታሪክና የፖለቲካ ዳይናሚክስ አለመረዳት ነው። የዚህ ሁሉ መሰረቱ የዚያ ትውልድ ታሪክ ተጣምሞ መቅረብ ስለሆነ፣ በዚህ በተጣመመ ታሪክ አሁንም እናምናለን የሚሉ ሰዎች ሃቀኝነት ካላቸውና እውነቱን የሚፈልጉ ከሆነ የሚያዙበትን የሚዲያ መድረክ ክፍት አርገው የዚያን ትውልድ አባላት ጋብዘው ውይይት ብሎም ክርክር ማድረግ ነው። የሃሳብ/እምነት ቅንነት፣ በታሪክ ፊትም ለተጠያቂነት ዝግጁነት ማለት እንዲህ ነበር። በተለይ ጠቅላይ ሚኒስትር ዓቢይ የሚያዙት የመንግስት ሚዲያ ሰፊ እንደመሆኑ መጠን ለዚህ ላገራችን ህልውና ታላቅ ቁም ነገር ሊሰጥ በሚችለው ጉዳይ ላይ ውይይት ብሎም ክርክር እንዲደረግ ማድረግ ይችሉ ነበር። በርግጥም ያ ትውልድ የተከፋፈለው በ”ቸ”ና በ”ሸ” ከነበረ ያኔ ይታያል። ጉዳዩ እኮ ቀላል ነው፣ መድረክ መክፈት፣ የሰለጠነ ውይይትና ክርክር ማድረግ ነው። ታዲያ ምንድነው ፍርሃቱ? የሃሳብ ፍርሃት እኮ ሽንፈት ነው። ለእውነት ቆሚያለሁ የሚል፣ እውነት ከኔ ጋር ናት የሚል ሰው ሃሳቡን ለመግለጽም የሌላውንም ሃሳብ ለማዳመጥ አይፈራም። የሌላው ድምጽ ሳይሰማ እኔ ብቻ የምለው ይሰማ ማለትማ ደርግም ወያኔም የተካኑት የፍርሃት እናት ነው። መላኩ ተገኝ
Can there be a Global Regime to Guarantee Life? Intro.: the dimension of the crisis that Covid-19 created Now that the world as a whole has been struck with the deadly virus covid-19, humanity needs to reflect seriously on whether or not it can create a binding mechanism to guarantee life on this planet. This reflection requires us to gather vital facts, absolutely guarding ourselves from naievity in our methodology and a comprehension that human beings are above material and financial wealth. The dimension of the pandemic and the loss of lives it caused requires us to be affront, avoid complacency by using diplomatic languages; no ambiguity nor double standard as this is a matter of life and death to the billions of this planet. We should not bother ourselves whether our inquiry or commentary angers this or that political figure or political system. The history of recorded plagues that killed people with massive scale dates back to the Great Plague of London in 1665. The other major plague that broke out in Europe following the end of World War 1 that killed in millions went down in history as the Spanish flue. I wonder if, -given the level of development of science,- there had been a scientific inquiry into the causes of the plague. One thing for sure however, is that major powers involved in the war had already developed germ warfare. One great plague in Ethiopia known as yehidar beshita that killed hundreds of thousands people occurred almost at the same time with the outbreak of the Spanish flue. This was way back before Mussolini used napalm against Ethiopia. I wonder if there had been any scientific conclusion as to exactly what caused the Spanish flue. It is extremely sad that the “great” powers involved in the two world wars and their scientific institutions failed to come out with a meaningful analysis for the causes of the ‘new’ viruses that broke out after the Spanish flue. If there was one, it should be made public. Nevertheless, it is indisputable that the major outbreaks of viruses occurred with intensification of industrialization whose principal objective is producing for profit, enter competition at all levels with the undying irrational of overproduction. In such massive production of commodities for the market that (local regional and global), chemicals are used massively. Agricultural products in particular are produced with massive use of chemicals including chemical fertilizers and pesticides. We also know very well that the powers that were involved in the World Wars were all highly industrialized and the genesis of these wars indisputably indicate that the wars were all caused by economic considerations where competition for the world market played a crucial role. Thus, the military industry includes production of germ and bio-chemical warfare. The biological warfare basically involved production of viruses to destroy the “enemy”. Production of bio-chemical warfare continued unabated even when nuclear weapons were produced. On top of this, industrial production at normal times also involves massive use of chemicals, dangerous substances such as enriched uranium. The disposal of the waste from all these industries all constitutes danger to the public. Nuclear waste from Western Europe used to be dumped in Africa soils with the complicity of African politicians after being bribed in millions of dollars. (Somalia’s Ziad Barre is said to be among them.) That actually constitutes not only a crime against innocent Africans who are victimized by the waste but also expression of outright racism by European states. The state of epidemics seems to have changed after WWII with intensification of production of bio-chemical warfare and vaccines of various types. One interesting observation has it that the break out of new viruses such as Ebola, HIV, SARS and Corona clustered in a specific period when globalization of the market engulfed the globe thereby intensifying the competition for the world market by capitalists of all shades. Conspiracy theory though, we cannot rule out that the breakout of these viruses commensurate with a specific period in the expansion of market globalization when competition has become so intense. Secondly, the breakout also commensurate with the time when global warming has become a real threat so much so that much hustle has been noticed between nations to reach a global agreement. As David Suzuki put it, “SARS, BSE and West Nile aren’t just making headlines, they are making history. These diseases are truly products of our age – an age of global warming. And they represent the tip of the iceberg in terms of emerging diseases. ….In fact, in the past 30 years, more than 35 new infectious diseases have been diagnosed ” (Third World Network, No. 155-156, 2003). Suzuki adds, “Experts say that we are entering a new age of infectious diseases and its largely due to human activities.” In actual fact, what are these activities if not over-production of commodities (competition for the market) and bio-chemical warfare (conflict and wars)? The world is now confronted with the most serious virus, Covid 19. For the sake of opening the market, a few countries that eased the lockdown face resurgence of the virus as a second wave. The pandemic doesn’t seem to come to an end and that people throughout the world are suffering. Now, the question is: even with the end of the Covid 19 pandemic will the people of the world have a guarantee that there would be no such pandemic? Shouldn’t nations of the world join heads and come with some sort of guarantee that such pandemic will never breakout? This might sound too naïve a question. But, all these viruses are products of human activities. As such, the world must be able to control them. I firmly believe that these killer viruses are manufactured by human activity which involves anarchy in the sphere of production and production of bio-chemical warfare. The UN must come up with a commission to guarantee peoples all over the planet the right not to perish by such man-made pandemics.
Accumulation in the Pastoral Livestock Production System What makes the discussion on pastoralism, pastoral development and a strategy thereof, difficult is the fact that it constitutes a ‘new’ terrain in development discourse. The discussion on pastoral accumulation is even more so because it is unheard of. That by itself warrants resistance as the mainstream development discourse has always been dis-informed by the dominant discourse on development. It is simply not in the books. Not Adam Smith not Marx nor the contemporary champions of neo-liberal economics has ever written about it. It is not in the holy books of classical economic theories. But, pastoralism has always been there. The dominant discourse, the holy books simply did not recognize it, they did not even look at it as something worthy of anything. On the contrary, pastoralism was condemned: condemned to extinction. Who would ever care about it, how it survived and how viable it could become? Who would then care about the notion of accumulation out of pastoralism? How can a system condemned to extinction ever be a basis for wealth accumulation? It is such notion that makes any discussion on pastoralism and pastoral accumulation difficult. However, it is the contention of this paper that pastoral accumulation is possible and is likely to be more feasible and contributive to the national economy than other traditional economies if equal attention is paid to its development and the necessary support it deserves is rendered. Needless to say that, pastoralism as threatened than ever deserves support particularly at the macro level as a conducive policy environment backed by implementation of concrete government measures are crucial links to pastoral accumulation. In other words, pastoralism needs similar attention and support that the farming community is accorded with by the government. Livelihood Diversification The process of accumulation in traditional formations as pastoralism and the peasant world begins with livelihood diversification. Livelihood diversification has become the catchword these days. But, livelihood diversification cannot be attained without a comprehensive approach and without the necessary support mechanism put in place. The most crucial element in enabling livelihood diversification is assuring ownership of the most important component in the means of production; i.e. livestock in the case of pastoralists and land in the case of peasants. Ethiopian pastoralists are placed in a much better position than their peasant counterparts as livestock is still in their hands (not nationalized) and the land is not privatized though the traditional form of communal ownership has not yet been restored. Secondly, after more than a century of systematic marginalization by the central governments actively supported by the modernization projects of the World Bank and African Development Bank, pastoral life has been severely threatened without the alternative being provided. Because pastoralists were pressured to change their way of life, the institutions of governance and social life that passed as modern and other enterprises such as commercial farms and wild life parks were all alien to pastoralists. Neither did the pastoral communities benefit from these institutions in terms of employment and social services. This alienation has created a situation where pastoralism, though threatened by modernity, was maintained. It is important to stress that pastoralists are not resisting change. They are only resisting a change that is imposed on them. Otherwise, like all societies, pastoral society is also dynamic and passes through change. The riddle in terms of thinking social change within pastoralism is to recognise the tempo of this organic change and adopt a policy that is acceptable by the community on the one hand and realistic enough to generate economic surplus on the other. What is crucial in generating livelihood diversification is precisely the recognition of this fact: a policy that is accepted by the community. In the process of livelihood diversification, individual members of a given pastoral community will only resort to move towards another form of life and/or production system when they have some form of confidence and trust, or a form of social contract if you like, on the existing macro-economic policy. In other words, the individual pastoralist who has a large herd of cattle must say to herslf/himself: “Yes, now I can move to a different trade.” This trust is absolutely essential to the process of diversifying means of livelihood. It is indeed clear that the process of pastoral accumulation that needs to start with the process of diversifying means of livelihood first of all requires a conducive policy environment. In other words, freedom and democracy are at the core of the process. As one of the chief maladies in Ethiopia is the disparity between policy rhetoric and the implementation on the ground, the good governance that is crucial to pastoral accumulation in turn requires the institutions of good governance in place. One cannot have good governance with a pious wish on the part of policy makers. This by itself is a huge undertaking which cannot be in place in the sense that the accumulation process requires it. It is precisely this fundamental weakness on the part of the government that calls for rapproachment and mutual recognition and dependence between governments and pastoralists. Such modus Vivendi and modus operandi between the two is the key to other chronic problems that impact on the process of accumulation as well as on social development in general, namely conflict. Institutions of democracy are key to livelihood diversification that generates social development to end poverty and prevent famines. According to the current federal form of ‘state’ and given the low level of human capacity in pastoral regions, it is indeed essential to back the institutions of governance with professionals from other regions or change the ethnic criteria for placement of officials and professionals altogether. In fact, as pastoral regions have been forgotten for decades, they are the most marginalised therefore impoverished therefore prone to any natural disaster. It is precisely for this reason that pastoral regions must be staffed with the best professionals that the country has as there is a lot to be done there. [On the Reporter newspaper of June 22, 2003 we read that the head of the Afar region has only completed grade five.] Putting Market Mechanisms in Place Developing the scope of the market in general: In the process of diversifying livelihood systems, the market plays a pivotal role. Without the mechanism to develop the market in place, individuals with the potential to be entrepreneurs cannot move on to a different livelihood. It is essential to put the market mechanism in place. This requires a number of undertakings on the part of the government. Let’s not forget that we are here assuming good governance and its institutions in place. Good governance by itself dispels the potential for conflict which in turn positively affects the flow of primary goods and commodities. Being lenient to let the market flourish with essential goods and commodities is important. It is necessary to create the atmosphere of the prevalence of the market. This can be supplemented with human capital, a trained human power on managing small scale business. That in turn will introduce and boost increasing social necessities. The government can even learn from the South Korean experience and literally give cash to few enterprising individuals to start business and show by way of example that one can succeed in business. The creation of such a mechanism coupled with the general conducive climate can attract pastoralists to move on to such business. A livestock market mechanism Throughout, the fundamental demand of pastoralists has always been market for their cattle. Because, their demand for a market was not heeded, they are compelled to sell their cattle to market sights far away from their places and even resort to cross-border trade to neighbouring countries. This way of cattle trade has never been beneficial to them that they still persist in their demand for a market that is beneficial to them. Lack of market and other mechanisms of trade associated with it such as processing dry meat (for the local market) and modern meat processing (for export) have debilitating effect when calamities such as long drought occur that wipes out cattle sometimes up to more than pastoral cattle. In terms of cash and property, this is a huge loss. The fact that an effective livestock marketing mechanism is crucial to pastoral communities is indisputable. But why is livestock marketing so crucial? It is crucial for three main reasons; (1) for pastoral food security at normal times, (2) as a lee way at times of drought and (3) for pastoral accumulation. I.Pastoralists lead their life by entering trade with other communities by exchanging their cattle for grain and for other necessities. In view of the dynamic nature of pastoral life in face of an increasingly changing surrounding, pastoral communities will feel secure if they acquire cash that enables them to cope with the changing environment. Sending their children to school and having access to modern medical facilities are among the requirements to cope with the change. That in the final analysis will entail change in the way of life of their children. From the right perspective too, pastoralists must have equal right with farmers who are accorded with all the support that the government can muster in terms of enabling them with access to the market. To lead a normal life, pastoralists need a market mechanism just like anybody else who is disposed to sell whatever surplus she/he has. II. At times of a long drawn drought, pastoral cattle will be at the risk of being wiped out. In the 1997 drought, the Borana pastoralist community lost close to 97% of its cattle. At that point on time the worry was not to save the cattle, which was too late to do so, but to save even a few of them for breed for the future. The big problem that pastoralists face is how to dispense with their cattle in face of such disasters. A few NGOs tried a project to process dry meat in exchange for cash to pastoralists. Setting up a market mechanism for pastoral livestock is also helpful at such times of disaster. That will also reduce the urge on the part of pastoralists to over-stock and encourage them to try another trade. III.The most important necessity of an effective livestock mechanism for pastoralists is for the process of diversification of means of livelihood that leads towards accumulation. There are quite a number of conditions that may drive pastoralists towards diversification namely, the threat that pastoral life faces as a result of external dynamics and the dynamics of change within itself. If good governance is institutionalized imbued with a pedagogic mission that we are going to describe later, the pastoral confidence and trust will grow and that is an ideal factor for resorting to move towards a different trade. The mentality of traditional communities is not easy to change and from a distance. Pastoralists want to see that institutions of governance are there for them, to help them and their children and the community. And where governance has been associated with an administration completely alien and unpopular, there is so much expected from the government in terms of policy and concrete practice to prove that it stands for the community. Effective and, if possible also efficient, livestock marketing mechanism plays a crucial role in the pastoral accumulation process. The existence of such mechanism will encourage pastoralists to start diversifying their livelihood and through time start accumulating in a different trade. This paper contends that pastoral accumulation has a better chance of success that other subsistence economies due to some leverage that pastoralism has. What are these advantages? In the first place, Ethiopia has the largest cattle per head in Africa. Nevertheless, whether we are first or second is immaterial to the discussion at hand. What is important is that this is the wealth that Ethiopia has and is well known for. This is a huge wealth that one has to appreciate and try to make use of it. As an Amharic saying has it: “A bronze at hand is equivalent to having gold.” Livestock is the gold that Ethiopia has. The best that the country does to make use of this wealth is only natural. Developing a strategy of accumulation on the basis of availability of wealth is again a natural course. Compared to the process of accumulation based on crop cultivation, what pastoral accumulation requires in terms of capital investment is much less. What pastoralists all have to do is bring their cattle to the market and all what the government has to do is set up a market mechanism. Compared to the peasant sector and given the required assistance form the government in terms of water harvesting, pastoral livestock production is much less precarious. If properly strategized, there exists a vast natural resource to support pastoral accumulation. So many of the great rivers of the country pass through pastoral land and there exist a vast natural resource to complement and support livestock trade. If the government succeeds to export cattle, given the high demand for organic meat in industrial countries, Ethiopia can have a high foreign exchange earning through cattle export. If the government invests itself or encourages investors to invest in meat processing plants and other plants accessories to livestock such as leather, that can accelerate the rate of pastoral cattle entering the market thereby boosting the financial capacity of the community enabling it to diversify livelihood, send their children to school and have access to modern medication. Having witnessed the precarious nature of peasant agriculture, there is increasing interest on the part of donors on pastoral development. That can enable the government to access donor money if it comes up with a proper pastoral development strategy. Tasks of the government Indeed, what we described above cannot be realised without the active and conscious role of the government. There are crucial areas where government can make interventions to assure the success of pastoral efforts towards livelihood diversification and accumulation. We cannot help but be naive when it comes to expecting the government to do what it has to do. Let’s broadly enumerate these tasks that are strategic and historical. Policy consultation:It is absolutely imperative that the government forms policy forums where pastoral development strategies and policies be discussed at the federal as well as at regional levels. At the federal level it is important that the government forms a national pastoral development policy forum where all stakeholders of pastoral development including academics participate. At regional levels, pastoral development policy forums can also be established to look closely at the development process in the respective regions. Conducive environment:As described above an enabling policy environment is a crucial component for the pastoral accumulation process. Livestock Trade Promotion: The government needs to conduct an intensive, effective and professional trade promotion particularly in Western Europe and the Arab World as regards livestock, leather and associated commodities. It has to target specific countries where it can have access to their market. Needless to say that this task is difficult as European Countries follow a policy of protecting their agriculture. That in turn requires lobbying through civic organizations in Europe. In the Arab World and in the Gulf countries in particular, there was livestock trade boycott against Ethiopia for fear of Rift Valley Fever that beset neighbouring Kenya. Under such circumstances it is important to launch trade promotion campaign assuring that so and so cattle disease does not exist in Ethiopia. Livestock health:In face of the existence of various forms of cattle diseases that can also affect humans, it is absolutely crucial to launch a large-scale and permanent campaign to assure livestock health. The government has to invest in training programmes to produce veterinarians and community animal health workers; liberalize its rules and allow veterinary privatization through a credit system, institutionalize a system of surveillance of diseases, and so on. Supporting programmes:Like it does to peasant communities through its agricultural extension programmes, the government also needs to support the pastoral livestock- production system. It has to promote human health services, education system and mobile schools in particular, water development and so on. Cooperation with NGOs:NGOs have an immense role to play in pastoral development. The government has to recognise this and come into active cooperation with them. NGOs have the expertise and experience in pastoral development that the government can tap and cooperate with. Dairy industries Strategic interventions (quality staffing, specialized education, conscious investment)
Ethiopia’s Revolution: from Creeping to Real It is essential to situate events that led to the creeping revolution when the ruling TPLF was compelled to give up power at the national level. Was TPLF’s surrender of federal power a coincidence? My reading of the history and orientation of the TPLF informs me otherwise. The TPLF only moved to its erstwhile Plan B which, in actual fact, had been its primary objective, -formation of the Tigrayan Republic- (1976 Manifesto), before it ventures to form the EPRDF as a united front in 1983. As capturing political power in Addis was not its original objective, the formation of the EPRDF and eventually the federal republic was as far as TPLF goes conjunctural or experimental in nature. Within this context, TPLF’s objectives were to exhaust all possibilities from federal sources to make Tigray powerful politically, economically, financially and militarily, and be prepared for any eventual showdown if the political experiment at the federal levels fails. Politically, such a plan could not be attained unless the rest of the country outside Tigray was divided at any possible level. The most likely instrument of division is certainly a strategy that aims to divide the population according to their primary identities, i.e. ethnicity. Thus, the resort to ethnic federalism, ethnic-based kilils, formation of Special Forces per ethnic kilils, etc… Consequently, TPLF’s sinister strategy gave Ethiopia a hundred years of homework as the elite in the kilils resorted to grab political power at the local level as acquisition of power has, like anywhere else in Africa, proved to be the gateway to personal prosperity and grandeur. Such rule of ambivalence by TPLF accentuated social and political contradictions within society that finally led to an implosion in 2015-16 when Ethiopian Muslims hit the streets of Addis Ababa with protest demonstrations against government’s interference in their internal affairs. This was followed by a massive protest movement by Oromo and Amhara youth in 2017-18 which the TPLF could not quell. It declared state of emergency twice; it failed in both cases. The uprising could not be stopped unless political changes were introduced. That created schism within the ruling EPRDF upon which leading members of the Oromo Peoples’ Democratic Organization and the Amharic Peoples Democratic Movement literally sided with the people’s revolt upon which the Prime Minister, Haile Miriam Dessalegn, resigned paving the way for Abbey Ahmed’s election as the next prime minister. That marked the beginning of a creeping revolution with dual power reigning; the federal government in Addis and the TPLF regime in Mekelle as the leaders of the latter gave up their flirtation with federalism. The most noticeable fact of the creeping revolution is the fact that Abbey’s power evolved out of the structures of the ruling EPRDF. That necessitated, among other things, upholding the TPLF federal Constitution. This revolution, unlike the ones in 1974 that ended imperial rule and 1991 that ended the military junta, had to respect the laws of the land. Thus, Abbey’s government has also to abide by the laws of the land. The creeping revolution had to continue until it gives rise to a decisive stage; either to reign supreme somehow or to be bogged down with constitutionality in face of a fierce public critique on the one hand and by a multifarious provocations by extremists supported by the TPLF who resorted to a campaign of ethnic cleansing specifically targeting members of the Amharic community outside the Amhara region. In effect, the TPLF was involved in a counter-revolution with the aspiration of coming back to power at the federal level. That, in actual fact was the contradiction created by the creeping nature of the revolution. Somehow, the revolution had to traverse with a leap to become real. In the mean time, it was obvious that the policies that the TPLF followed at the federal level for 27 years began to bear ‘fruit’ with the creation of multifarious contradictions that throttled the country for over two years. ‘Politicians’ with the agenda of ethnicity-based ‘self-determination’ emerged in a number of regions such as Oromiya, Southern region, Amhara, Somali, etc… The most serious threat came from Oromo ethnic politicians. The Oromo Liberation Front (OLF) that was amnestied by the new government returned from exile but with a dubious agenda very similar to what the IRA adopted in Ireland, i.e. the Official Sin Fein and the Irish Republican Army operating in parallel the earlier being the political wing operating legally while the IRA continued as a guerrilla army engaged in armed struggle. Similarly, OLF’s armed wing known as the OLF-Shone, started to be involved in a terror campaign through a violent act that has no other description than genocide against ethnic Amharas in Oromiya region. Gruesome attacks against Amharas became its principal preoccupation while the official OLF in Addis Ababa denied involvement. Its leader, Dawud Ibsa, had all the way preached ‘peace and solidarity’ and appeared in public as the most ‘saintly’ politician until a revolt within its ranks broke out and ousted him from power mainly because of his complicity with OLF-Shine’s genocidal campaign against ethnic Amharas. The TPLF had already cemented collaboration with OLF-Shone and supported the latter’s genocidal activities against Amharas in Oromiya region. Captured OLF-Shone’s guerrillas confessed that they had received arms and ammunition from TPLF while others admitted that their military leaders were trained by TPLF. In June, a massive uprising was organized by OLF, OLF Shone and leading members of the Oromo Federalist Congress following the assassination of a well known Oromo musician, Achalu Hundessa. Oromo youth destroyed factories and other institutions of production and businesses in a number of towns including the capital Addis Ababa. They lynched members of ethnic Amharas in areas such as Shashemane, Robi and other areas in gruesome attacks in a way that cannot be described in any other way than genocide. Abiy’s regime, which had hitherto been reluctant to use force, was then compelled to quell the rebellion and arrest leading Oromo politicians directly involved in instigating violence and genocide such as Jawar Mohammed and Bekele Gerba. Until then, the public at large had been frustrated with Abiy’s regime that refrained from enforcing the rule of law and a great deal of support rendered to him at the beginning had already dwindles and in many cases people who had supported him earlier stood against him and accused him of cultivating “Oromo supremacy”. But, public opinion began to change after these latest acts of upholding the rule of law in June. On top of all Abiy’s inaction against the genocide in Oromiya region, the crime continued unabated in Oromiya with gruesome attacks against ethnic Amharas including in Beni-Shangul regions. Reports came attesting to the fact that all these atrocities were committed by OLF-Shone with active support by TPLF. Even some officials including the head of the Somali region expressed their frustration by the lack of action by Abiy in face of such genocide taking place in a country supposed to be the seat of the African Union. Surprisingly, after all these atrocities in Oromiya and Beni-Shangul, the TPLF attacked the units of the Northern Command of the federal army in Mekelle killing many in a characteristic fashion of betrayal and crime. “The last straw broke the back of the camel” as the saying goes; Abbey finally resolved to crush the TPLF in its own turf and declared war against it. With the military advances that the federal army made crushing TPLF’s resistance so far, Ethiopians all over the country were overjoyed with the relief that the TPLF would be finally wiped out irreversibly. With victory in the offing by the federal army over the TPLF, it is now time to reflect on the principal question “quo Vadis Ethiopia?” (Which Way Ethiopia?). We have to divide this question into two: in the immediate? And in the long run? I. In the immediate: At a certain point in the history of a nation a decisive moment may be reached at which the nation has to decide on the fate of those vectors of the wrong that cost the country in countless lives and property. Once a decisive victory is attained against such a force, the only way to ensure that such a force will never revive is to disband it forever. That is what Europe did against the Nazis and fascist parties. In a similar fashion, the TPLF should be disbanded forever. That is the starting point for the propositions we are making below. There are a number of crucial issues to be addressed in the immediate that require unambiguous answers. These questions address pertinent problems whose answers feed into the answers to be given for the long term problems. At the political level, we need to ride roughshod over the demise of TPLF who was behind the many troubles throughout the country. In other words, we need to take advantage of the triumph over the TPLF and institutionalize a few changes that of strategic significance in the long term. Not just by introducing new policies but also by relegating all the wrongs that the TPLF introduced in this country. De-ethnicization: this is the time that we all need to hammer out de-ethnicizing politics that the TPLF had institutionalized as the political gospel of this country. Ethiopia hasn’t suffered as much from ethnicization of politics than from anything else. So many lives have been lost, property destroyed and millions and millions suffered from the most deformed construction of ethnicity that we have never witnessed in any other country. In a nutshell, ethnicization of politics is Ethiopia’s shame. None other than the TPLF has constructed ethnicization of politics for obvious strategic reasons: “we are the minority; our supremacy depends on the division of the people”. The day Oromos and Amharas unite, Meless Zenawi once warned his fellows, “That will be the day of our demise”. We all now know the consequences of this policy: Ethiopia has never been as divided. Therefore, the immediate task at the political level is to de-ethnicize politics as much as possible. Hit the iron when it is still hot, as the saying has it. What does de-ethnicization mean anyway? This involves doing away with all the structures/institutions set up outside the parameters of the Constitution but with huge impact on accentuating ethnic division and those that can still be used by power monger ethnic-based politicians. We should not be self-complacent. Ethiopia still has so many problems even after the TPLF is gone as we still are prisoners of the ethnicization of politics that it institutionalized for 30 years. First and foremost, the so called Special Forces under kilil administrations should be dissolved and should be integrated in the national army. The power of the kills should not exceed than the ones stated in the Constitution. This should be accompanied by series of public discussion broadcast on TV and radio for the purpose of accentuating de-ethnicization and for unified structures of power. In line with this, the wind of change that is blowing over Ethiopia also has to courageously move to renounce some territorial claims that TPLF made and in fact made a few territories of the Amhara region a part of Tigray. Therefore; Wolkait, Tegede, Tselemt, Raya and Azebo all must be returned to their previous territorial dispensation as parts of the Amhara region. Elections: this is a crucial undertaking that should take place as planned. The election is crucial among other things because it is only under the new parliament that revising the Constitution can be done. Secondly and most important is: we will have a legitimate government voted in office by the people, the first of its kind in our country. This legitimacy gives all the power that the government requires to have the rule of law observed throughout the country. Constitutional review: indeed, one of the biggest challenges that we are going to face is when we are trying to review the Constitution. Needless to say that there are a number of articles of the Constitution that need to be changed and revised. Therefore, the constitutional review process should start right after the elections. The necessary bodies that lead the review must be set up, the principal being a Constitutional Review Commission. The Commission needs to be composed of constitutional law experts, representatives of various sectors of the population, government officials, political parties and representatives of the civic sector. The final draft must be subject to public discussion throughout the country before a referendum on it. Constituent assembly: to forge further unity within the country and prevent unnecessary schisms or conflicts, setting up a Constituent Assembly as a national forum for policy prescriptions is essential. A Constituent Assembly made up of scholars, government officials, political parties, civic representatives (unions, NGOs, professional associations, etc…) need to meet on regular basis to discuss issues that require forging policies and prescribe to the government. Developing institutions of the state: Initial steps toward formation of state institutions must be taken as soon as possible. Institutions that are now government-controlled need to be transformed into public institutions accountable directly to the parliament as opposed to the central government. Ethiopia needs to take the first steps toward transforming these institutions that are now under the government into public institutions answerable to the parliament. These institutions include government media institutions, the election board and other institutions that need to be directly under the parliament. The transformation of these institutions from government to parliament will mark the first steps toward forming a modern state. Development challenges: a panel of development experts, economists and other social scientists should be established to discuss debate and come up with policy prescriptions to the government regarding the policies that the country should follow to generate social development. The same panel should also tackle issues such as ending violence against women, protection of the environment, public education and the plight of children, pastoralism, population issues and other similar pertinent development issues and come up with policy prescriptions. Foreign policy: one crucial area for Ethiopia’s security and its development concerns is foreign policy. In this respect too, there needs to be a panel of experts that advise the central government on foreign policy issues. This body must be composed of academics of political science and international relations in particular, prominent personalities from the ministries of foreign affairs and defence as well as political parties and personalities knowledgeable on certain countries with geographical proximity with Ethiopia or on specific countries relevant to Ethiopia’s foreign diplomacy. II. Long-term: the area we need to look at in the long-term should all deal with the subject of undoing poverty and under-development. These are grand issues of transformation (from government to state, society to civil society and individual subjects to citizens) that need to be tackled after the elections and when a government elected by the majority of the population sits in office. We should only mention the main issues to be addressed as the principal and structural challenges that Ethiopia faces to mitigate poverty and under-development and finally attain social development. These are: The process of evolution towards formation of a modern state evolution towards emergence of civil society the environment challenge the perennial disease: gender inequality and VAW agrarian revolution (peasant agriculture and pastoral livestock production system) the population challenge children and youth These are only preliminary ideas to provoke public discussion and inform the government which direction to take toward realization of social development. Melakou Tegegn tegmel@gmail.com
The Nile Basin: Beyond Jingoism and Parochial Rhetoric As matters stand now the dispute over the Ethiopian dam particularly between Ethiopia and Egypt can possibly be exacerbated to open military conflict. That will certainly defeat the very purpose for the formation of the Nile Basin Initiative (NBI), the regional organization with a membership of the eleven countries of the Nile Basin founded on the principles of cooperation and equitable use of the Nile waters. Should the dispute lead to war? This article argues that it shouldn’t and, in fact, goes beyond that assumption and argues that without prevalence of close cooperation between all the countries of the Nile basin they are all doomed as far as the use of the Nile waters go. Cooperation between state parties of the Nile basin is not just a necessity but a matter of existence for the entire basin. The need for reinvigorating cooperation and bringing it to a new height is more urgent than at any other time. The added values of cooperation are numerous while conflicts and wars only bring destruction and loss of lives and therefore are meaningless. Cooperation is so essential and beneficial that one has only to refer to the many trans-boundary projects initiated by the NBI that benefitted so many countries in the basin. However, in face of the natural calamities prevailing now in the entire Nile basin such as the consequences of climate change, the need for cooperation is more crucial than ever. Strategically, what are the most probable scenarios if the deterioration of the environment in the basin continues? Let’s first look at the threats that the basin as a whole is facing. As the sources of the Nile are Lake Victoria (I wish we use the original African name) in Uganda, Tanzania and Kenya as well as Lake Tana in Ethiopia, the continuous availability of water in the Nile river depends on the conservation of nature and protection of the environment of the catchments around both lakes. This is absolutely crucial and detrimental. No conservation and protection of the catchments, eventually there can be no water. If the land degradation and environmental destruction taking place now in both catchments continue, the result will be the eventual shrinking of both lakes and their gradual drying up. Then there will be no water for any purpose whatever. Therefore, the environmental state of the catchments is the raison détre for the Nile as a whole. That is fundamental. In the White Nile basin, we have Uganda, Tanzania, Kenya, Rwanda, Burundi, DR Congo and South Sudan. These countries need to come in active cooperation in protecting the natural surroundings and environment of the Lake Victoria catchment and even of their own respectively as there are a number of tributaries to the White Nile originating from these countries. There is a great deal of deforestation and other forms of environmental degradation going on in these countries as a whole and in the catchment in particular. If this continues, siltation in the lake will continue and we know that siltation eventually leads to dryness of lakes as we have witnessed in the cases of Lake Alemaya and Lake Lange in Ethiopia. The other serious problem that Lake Victoria faces is the massive pollution of its water that is destroying the quality of the water supposedly the largest fresh water in the world. Fishermen from Uganda, Kenya and Tanzania use chemicals to catch fish and there seems to be no effective government or inter-governmental authority to regulate the use of chemicals in fishing. The third serious problem that Lake Victoria faces is the massive hyacinth that has been sprouting as invasive species for decades now. Little is visibly done by the three countries with immediate proximity to the lake, i.e. Uganda, Tanzania and Kenya, jointly or individually to mitigate the disaster. As the Ugandan New Vision reported recently, a group of scientists from the US conducted a study on the threats that Lake Victoria is facing and concluded that the lake can most likely dry up in a matter of decades if the threats that it is facing (hyacinth, pollution, siltation, etc…) continue. Therefore, as a possibility, the White Nile as we know it can also cease to exist. Whither the Nile?! On top of all these, there is also a global danger that definitely will impact on all lakes: global warming as a result of climate change. Again scientists from all over the world recently issued a warning to the effect that if the nations of the world now in 2020 fail to act in unison to adopt a drastic measure to mitigate climate change globally, in a matter of twelve years from now, the world will be doomed as it will be impossible afterwards to reverse the consequences of climate change. Certainly, climate change also affects the Nile Basin particularly by affecting its potential to generate water. Lake Tana in Ethiopia which is the source of the Blue Nile also faces similar problems namely the massive sprouting of hyacinth as an invasive species and the environmental degradation of its catchment. Let’s add to this the impact of climate change too and we can see the dangers looming over the Blue Nile as well whether a dam is built on it or not. Following the dispute between the governments of Ethiopia and Egypt as well as the barrage of jingoist and parochial propaganda campaigns in their respective countries, the threats and counter-threats issued by both governments, one cannot help asking: are these people aware of the dangers looming over the two Nile Rivers as a whole? I can’t claim to be well acquainted with the amount and content of media literature issued in Egypt, but in Ethiopia, there seems to be no one asking such questions. Although it is not identical to the saying “two bold men fighting over a comb”, eventually the current propaganda war can possibly be over a “river” that once was. Nobody seems to reflect on the strategic and, therefore, serious environmental and man-made problems that threaten both Victoria and Tana to dry up. If we concentrate on the problems of Lake Tana and the Blue Nile for instance, the responsibility of protecting its catchment is not just that of Ethiopia but also of Sudan and Egypt. Egypt whose life depends on the Nile waters, instead of lamenting and bragging about possibilities of war over the Nile, has to come forward and invest on the protection of the catchment of Lake Tana as well as that of Lake Victoria. Protecting the Nile, i.e. the catchments of both lakes, should not be the responsibility of the countries with immediate proximity to the lakes only but of all countries in the basin. Being obsessed about the Nile cannot bring solutions to problems that are glaringly posing a serious danger to the very existence of the river. If the lakes dry up, everybody will lose, not just Egypt. It is in face of such dangers that we now see the wisdom in the very principles of the NBI. The NBI visualised and, in actual fact, generated development projects along trans-boundary cooperation ventures that are/were of immense use to the communities across the Nile basin. Away from jingoist and parochial rhetoric, such cooperation is the way out. Egypt, more than anybody else, must champion in protecting the catchments of both lakes as almost its entire population depends on the Nile water. In this sense, whether or not Ethiopia constructs a hydro-electric dam is a technical question. The main question is however, to bank on the very raison d’être of the Nile. As such, the countries of the Nile basin should take it upon themselves that reinvigorating the NBI is absolutely essential. It should be the countries of the Nile basin that must oversee and manage cooperation among its members. If the split that occurred within the NBI is over the draft Framework Agreement, can’t there be a different modality for ascertaining cooperation on the equitable use of the Nile waters? Why don’t the governments involve scholars and academics to reflect on the problem and let them come up with a certain formula for reviving cooperation? Secondly, problems among NBI state parties should be addressed and solved solely by its members. The notion of seeking mediation outside the framework of the NBI should not even be entertained. Above all, involving a man who seems to have no idea about Africa (remember what he said round the time he took office in the White House trying to call a country in Southern Africa, Nambia?) as mediator is to say the least an insult to the intelligence of Africans as a whole. In addition, there are international laws and the UN has also come up with a convention on water rights to which most countries are signatory. The NBI must be the principal institution to deal with disputes. Otherwise, it should be the UN. Melakou Tegegn tegmel@gmail.com
ዋለለኝ፣- አምሳ ዓመት “የብሄሮች ጥያቄ በኢትዮጵያ” ተብሎ በዋለልኝ መኮንን የተጻፈውን ጽሁፍ አምሳኛ ዓመት አስታክኮ በሼራተን አዲስ ህዳር 18 ቀን ኢንስቲትዩት ፎር ስትራቴጂክ ስተዲስ በተባለ ተቋም የተዘጋጀው ሴሚናር በእጅጉኑ ድንቅ ሴሚናር ነበር ማለት እችላለሁ። አቅራቢዎቹ የበሰለና ከተለያየ አቅጣጫ ያቀረቧቸው በሳል ከሆነ አመለካከት የመነጩ በመሆናቸው እንዲህ ያለ ጥልቀት ያለው ውይይት ለናፈቀን ፈር ቀዳጅ ነበሩ ማለት ይቻላል። አቅራቢዎቹ ከተለያየ ተመክሮ የመጡ ምሁራን በመሆናቸው የብሄር ጥያቄ ከተለያየ አቅጣጫ በጥልቀት እንዲታይ አድርገዋል። እንዲህ ያሉ በሳል ተናጋሪዎች ያሉባቸው መድረኮች በየጊዜው ቢዘጋጁና የሚዲያ ሽፋን በትክክሉ ቢሰጣቸው አሁን ባገሪቱ ያለውን ውይይት የስነ ስርአት ብቻ ሳይሆን በይዘቱ ጥልቀትም ትምህርትም ሊሰጡ ይችላሉ። አዘጋጆቹም ይኼን ድንቅ ስራቸውን እየደጋገሙ ቢያስለምዱን እያልን ከወዲሁ እንማጸናለን። ስለዚህ ሴሚናር በኢትዮ ኦን ላይን የተዘገበው ሪፖርት ግን ባጭሩ አስዛኝ ነበር። ሪፖርት እንዴት እንደማይዘገብ ጥሩ ምሳሌ ነው። አንድ ጋዜጠኛ ከራሱ ስሜት ብቻ ተነስቶ አንድን ሰው ሊያጥላላ የሞከረበት እንጂ በሴሚናሩ ላይ ላልንበሩት ጥሩ ዘገባ ለማቅረብ አልነበረም። ይኼ ደግሞ የጆርናሊዝም ስህተት ሃ ሁ ነው። ጋዜጠኞች በምንም ምክንያት ክሩሴደርስ መሆን የለባቸውም። አስተያየታቸውን ከዘገባ ለይተው ማቅረብ አለባቸው እንጂ ያልሆነውን ሆነ ብሎ መዘገብ የጆርናሊዝም ወንጀለኛነት ነው። እንዲህ እንዲህ እያለ ነው እኮ የሩዋንዳውን ሬዲዮ ሚሌ (አንድ ሚሊዮን ቱትሲዎችን እንዲጨፈጨፉ በቅስቀሳ ከፍተኛ ድርሻ የነበረው ሬዲዮ ጣቢያ ነው።) ወደ መሆን የሚኬደው። ይሄን ካልኩ በኋላ በሴሚናሩ በቅጡ ያልተነሱ ጉዳዮችን ከራሴም ተመክሮ ተነስቼ የሚከተለውን አስተያየት እስጣለሁ። 1.መጀመሪያ የብሄር ጥያቄ ለምንና እንዴት ተነሳ? የብሄር ጥያቄን የተማሪው እንቅስቃሴ ወይም ዋለልኝ መኮንን አይደለም ያነሳው። የብሄር ጥያቄ በኢትዮጵያ ራሱን የቻለ ታሪካዊ ሂደት ነበረው። ጣልያን ከወጣ ጀምሮ ያሉትን የብሄር ይዘት ያላቸውን እንቅስቃሴዎችን ብንቆጥር በኤርትራ፣ ትግራይ፣ ኦጋዴን፣ ሲዳማ፣ ጌዴዎና ባሌ በተለያዩ ጊዜያት በብሄር ማንነት ላይ የተነሱ ህዝባዊ አመጾች ነበሩ። በዚህም ምክንያት መንግስት እነዚህን እንቅስቃሴዎች አንድ በአንድ እየነጠለ ቢመታቸውና በወታደራዊ ፍጥጫው ለጊዜው አብላጫዎቹን ያዳክማቸው እንጂ የኤርትራውና የኦጋዴኑ ግን ለረዥም ጊዜ ቀጥለዋል። የዚህ ሁሉ አመጽ መነሾው የብሄር ጭቆና የሚባለው በብሄር ማንነት ላይ የተመሰረተ አጠቃላይ ኤኮኖሚያዊ፣ ፖለቲካዊና ባህላዊ መድሎ በተለያዩ ብሄሮች ላይ ይካሄድ ስለነበር ነው። በተለይም በደቡብ፣ ምስራቅና ምእራብ ኢትዮጵያ የሚገኙት የተለያዩ ብሄሮች መሬታቸው ተነጥቆ ለነፍጠኛው የተሰጠበት፣ ተወላጆቹም በገዛ መሬታቸው ገባር እንዲሆኑ ስለተገደዱ፣ በመንግስት ስራ ለመቀጠርም ሆነ ልጆቻቸው ት. ቤት ሄደው እንዲማሩ አማርኛ መናገር ስለነበረባቸው፣ አንዳንዴም በገዢው መደብ ወይም መንግስት ተቀባይነት ለማግኘት ስማቸውን ወደ አማርኛ የሚቀይሩ ነበሩ፣ ... ወዘተ። ከላይ ከጠቀስናቸው በብሄር ማንነት ላይ የተመሰረቱ እንቅስቃሴዎች በርካታዎቹ በኤኮኖሚ ጥያቄዎች ላይ (ለምሳሌ መሬታችን ይመለስ፣ ግብር ይቀነስለን፣ ወዘተ... የመሳሰሉት) የተመሰረቱ ነበሩ። እዚህ ላይ አንድ በግልጽ መቀመጥ ያለበት ጉዳይ አለ። የብሄር ጭቆና ነበር ስንል የገዢው መደብና የመሳፍንቱ መንግስት የአማርኛ ቋንቋን በተቀረው ህዝብ ላይ በመጫናቸው፣ የነዚህ ህዝቦች ቋንቋና ባህል ከቁም ነገር ሳይቆጠር በመቅረቱ፣ ገዢው ክፍል የኢትዮጵያ ቋንቋ ሲል አማርኛ ብቻ በመሆኑ፣ ያገሪቱ ባህል ሲል የአማራና የትግራዩን ባህል በመሆኑ፤ የብሄር ጭቆናውን ባብላጫው አማራና ትግሬ የሆነው የገዢው ክፍል ያካሄደው ነበር። እዚህ ላይ ግልጽ ሆኖ መቀመጥ ያለበት ጉዳይ የብሄር ጫቆናውን የአማራውን ህዝብ ስም ተጠቅሞ ገዢው መደብ ያደረገው የግፍ አገዛዝ እንጂ ጭቆናውን የአማራ ህዝብ ያደረገው ነበር ማለት አይደለም። ዋለልኝም በጽሁፉ ይሄንን ጠቅሶታል። የእንግሊዝን ቅኝ አገዛዝ ምሳሌ አንስቶ የእንግሊዝ ቅኝ ገዢዎች ያንን ሁሉ ቅኝ ግዛት ይዘው ሃብት ሲያካብቱ አገዛዛቸውን በእንግሊዝ ህዝብ ስም ያደርጉ ነበር፣ የእንግሊዙ ሰራተኛ መደብ ግን በጊዜው በከፍተኛ ድህነት ወስጥ ነበር ይላል። እንዲህ ያለ የብሄር ጭቆና ያካሄዱ መንግስታት ለምሳሌ የእንግሊዝ፣ የፈረንሳይ፣ ሌሎችም ቅኝ ገዢዎች በየህዝባቸው ስም ይህንን ጭቆና በዝህቡ ስም ያካሂዱት እንጂ ያኔ የራሳቸው ህዝቦች እጅግ አስከፊ በሆነ የመደብ ምዝበራና ጭቆና ስር ነበሩ። ባገራችንም ቢሆን የገዢው መደብ አስከፊውን የብሄር ጭቆና ሲያካሄድ ያማራው ወይም የትግራዩ አርሶ አደርና ድሃው ህዝብ የብሄር ጭቆናው በሚካሄድባቸው ብሄሮች በነበረው ድህነት (አንዳንዴም በባሰ) እኩል የሚቅቅ ነበር። ለነገሩ ወላይታ ወይም ሲዳማ፤ አፋር ወይም ሶማሌ ምን እንደሆነ የጠገዴው፣ የወልቃይቱ ወይም የአድዋው አርሶ አደር እስከ መፈጠሩም አያውቀው እንኳን የብሄር ጭቆና ሊይካሄድበት። ከላይ የጠቀስናቸው የጭቁን ብሄር አመጾች በየጊዜው የተነሱ እንደመሆናቸው የኤርትራው አመጽ እያየለ በመምጣቱ መንግስት በብዙ ሺ የሚቆጠር ሰራዊት በማፍሰሱና ጦርነቱም በመጋጋሉ ጉዳዩ በግልጽ ያገሪቱ የፖለቲካ ችግር ነበር። በዚህ ላይ አንዴ ቦግ አንድ እልም የሚለው በኦጋዴን የነበረው እንቅስቃሴ የኢትዮጵያን መንግስት ከሶማሊያው መንግስት ጋር ቢያንስ ሶስት ቢዜ እንዲዋጋ አድርጎታል። ይሄም ራሱን የቻለ የፖለቲካ ችግር ነበር። በዚህ ላይ አንዴ ቦግ አንዴ ጥፍት የሚሉ አመጾች በጌዴዎና ሲዳማ ሲካሄዱ በጎጃምም የአርሶ አደሩ አመጽ ነበር። የተማሪው እንቅስቃሴ ደግሞ ባገሪቱ ባሉት ችግሮች ላይ ተመርኩዞ ጥያቄዎቹን ለመንግስት ያቀርብ ነበር፣ ሰላማዊ ሰልፍም እያደረገ ተጋፍጧል። የተማሪው እንቅስቃሴ ራሱ የተጓዘባቸው ጎዳናዎች እንዳሉ መታየት አለበት። “መሬት ለአራሹ ሊሰጠው ይገባል” ካለበት ጊዜ ጀምሮ መንግስትን በስር ነቀል አመለካከት ይቃወመው ጀመር። ለዚህ ነው የተማሪው እንቅስቃሴ የብሄር ጥያቄን በተለያዩ ጊዜያት አንስቶ የተለያዩ አቋማት ወስዶ የነበረው። ከላይ እንዳሳየነው የብሄር ጥያቄ በተማሪው እንስቅሴ የተነሳው አንድ ቀን ዋለለኝ ተነስቶ የተባለውን ወረቀት ስለጻፈ አይደለም። ከዋለልኝ በፊት ጥያቄው በተለይም በኤርትራና በባሌ በተቀሰቀሰው አመጽ የተነሳ ባንድ የዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች ጉባኤ ላይ ተነስቶ ውሳኔ ተላልፎበታል። በ1959 የተሰበሰበው 6ኛው የኢትዮጵያ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች ብሄራዊ ማህበር (National Union of Ethiopian University Students) ጉባኤ ተደርጎ በኤርትራና በባሌ የተነሱት አመጾች ጸረ-ኢምፔሪያሊስትና ጸረ-ፊውዳል ስላልነበሩ መደገፍ የለባቸውም ብሎ ነበር። ከዚያም ጋር በተያያዘ የተለያዩ ተማሪዎች ስለብሄር ጥያቄ የተለያዩ ጽሁፎችን ጽፈዋል (ለምሳሌ ገብሩ ገብረወልድ “Tribalism: the Feudal Tactic of Divide and Rule” የሚለው ጽሁፉ)። ይሄ ሁሉ ዋለለኝ ከመጻፉ በፊት ነው። ይሄን ታሪካዊ ሲክዌንስ ማረጋገጥ ወሳኝ ነው። ምክንያቱም አንድ ዋለልኝ የሚባል ሰው በጻፈው ጽሁፍ የብሄር ጥያቄ የተነሳ ስላልሆነ። በ1961 ላይ የተማሪው ሰልፍ ሲደረግ ለመጀመሪያ ጊዜ ሰልፎች ካዲሳባ ወጥተው በየጠቅላይ ግዛቱ ያሉትን ተማሪዎች አስነሳ። እንቅስቃሴው ያዲሳባ ብቻ ሳይሆን ብሄራዊ ሆነ። መንግስትን ፍርሃት ውስጥ የከተተው ይኼው የተማሪ እንቅስቃሴ መስፋፋት ነው። በዚህ ምክንያት ነው በተማሪ እንቅስቃሴ ጉዳይ በይፋ ምንም ተናግረው የማያውቁት ንጉሱ ሁለት ጊዜ ንግግር ያደረጉት። በመጀመሪያው ንግግራቸው (ምናልባት የካቲት-መጋቢት ላይ) “ባልበሰለ አእምሮ ያገሪቱን ችግር ለመተንተን መሞከር” ተገቢ እንዳልሆነ ሲገልጹ ዋለለኝ በድፍረት “ያገሪቱን ችግር የሚፈታው የጃጀ አእምሮ እንዳልሆነ” ገለጸ። የዋለለኝ ጽሁፍ በጊዜው እንቅስቃሴው ውስጥ ለነበርነው አንድ ምእራፍ አሲዞናል፤ ከንግዲህ የተማሪው እንቅስቃሴ ሰሪየስ የሆነ እንቅስቃሴ ሆኖ መምጣቱንና ተማሪውም ደፍሮ እንዲታገል አድርጎታል። ለመጀመሪያ ጊዜ ተማሪዎች በፖለቲካ “ወንጀል” ተከሰው ብዞዎቹ የ6 ወር እስራት፣ አምስቱ -ዋለልኝን ይዞ- አምስት ዓመት፣ ሶስቱ ደግሞ የ 7 ዓመት ተኩል እስራት ተፈረደባቸው። ተማሪው ጓዶቻችን ካልተፈቱ አንማርም ስላሉ መስከረም ላይ ተማሪዎች በሙሉ ተፈቱ። ትምህርት ካቋረጡት ተማሪዎች በርካቶቹ ስለሶዣሊዝም ንባብ ያደረጉትና ማርክሲዝም በሰፊው ተቀባይነት ያገኘበት ወቅት ሆነ። እነዚህ ሁኔታዎች መንግስትን ስላሰጉት ተማሪውን በብሄር ለመከፋፈል ተነሳ። በዊንጌትና ሀረር በሚገኘው የመምህራን ማሰልጠኛ ት. ቤት ውስጥ ትግርኛ ተናጋሪና ትግሪኛ ተናጋሪ ባልሆኑ ተማሪዎች ግጭት እንዲቀሰቀስ ተደረገ። ሁለተኛው የመንግስት ስትራቴጂ ተማሪዎችን ተንኩሶ ሰልፍ ሲወጡ የሚፈልጋቸውን መርጦ ሰልፍ ላይ መግደል ነበር። እነዚህን ሁለት ስትራቴጂዎች የዓላማያ ኮሌጅ ተማሪዎች ማህበር ፕሬዚዳንትና እኔ (ያኔ እኔ የማህበሩ ም/ፕሬዚዳንት ነበርኩ) ልኡክ ሆነን አዲሳባ መጥተን ከነጥላሁን ግዛው ጋር ተወያይተናል። በዚያ ግንኙነት ወቅት መጀመሪያ ስለ ብሄር ጥያቄና እንዴት በነሱ በኩል እንደታየ ገለጻ አደረጉልን። ሁለተኛው ጉዳይ ማለትም መንግስት የሚፈልጋቸውን ተማሪዎችን ሰላማዊ ሰልፍ ላይ ለመግደል ስለነበረው እቅድ በሰፊው አስረዱን። ጥላሁን “እኛ ሰላማዊ ሰልፍ የምናደርገው በራሳችን እቅድ እንጂ መንግስት ስለጎነተለን መሆን እንደሌለበት” አስረዳን። እንደተረዳነው የተማሪው መሪዎችን መንግስት ተማሪውን የመከፋፈል እቅዱ አስጊ ሆኖባቸው ነበር። ምክንያቱም ተማሪውን ለመከፋፈል ቀላሉ መንገድ በብሄር መከፋፈል ስለሆነ። እኔ እንደተረዳሁት ያኔ የብሄር ጥያቄ ያበጠው ይፈንዳ በሚል እሳቤ እንዲነሳ ካደረጉት ምክንያቶች አንደኛው ይኸው የተማሪው የመከፋፈል አደጋ እየመጣ ስለነበር ይመስለኛል። ዋናው ምክንያት ግን ባገሪቱ የተነሱት ብሄር ተኮር እንቅስቃሴዎች እየጋሙ ስለነበርና መንግስትም በነሱ ላይ “ከሃዲዎች፣ አገራቸውን ለአረብ ዶላር የሸጡ” ወ.ዘ.ተ. የመሳሰሉ ፕሮፓጋንዳዎች ያደርግ ስለነበር ስለነዚህ እንቅስቃሴዎች ተማሪው ትክክለኛው ግንዛቤ እንዲኖረው ለማድረግም ነበር። በዚያውም በተማሪው መሃል የነበረው የማን አህሎኝነት [chauvinism] ዝንባሌ ከመንግስት ቅስቀሳ ጋር ተደማምሮ የተማሪውን እንቅስቃሴ ይበልጥ ሊከፋፍለው ይችላል የሚል ስጋትም ነበር። የብሄር ጥያቄ የተነሳበት ዋነኛዎቹ ምክንያቶች ከላይ የዘረዘርናቸው ጉዳዮች ነበሩ። 2.የብሄር ጥያቄ በኢትዮጵያ [The Question of Nationalities in Ethiopia] የተሰኘውን ጽሁፍ ማ ጻፈው? ከፖለቲካ ሪፍሌክሽን አንጻር ስሁፉን ማ ጻፈው የሚለው ጨርሶ ቦታ የለውም፣ ምክንያቱም ዋናው ጉዳይ የችግሮቹ ቁም ነገሮች መቅረባቸው ነውና። ባንድ ወቅት ባህር ዳር አንድ ሆቴል ውስጥ ጫት ሲቅም የደረስኩበት “ያገር ተቆርቋሪ ነኝ” ባይ “የብሄሮች ጥያቄ በኢትዮጵያ የሚለውን ጽሁፍ እኮ ዋለልኝ አይደለም የጻፈው። በሲ.አይ.ኤ. ተጽፎ ተሰጥቶት ነው” አለኝና አበሳጨኝ። ከጊዜ በኋላ ይኸው በጫት ሚርቃና የተፈለሰፈ ዉሸት እየተስፋፋ ኖሮ ጽሁፉን ለምን ዋለልኝ እንዳልጻፈው ‘ማስረጃ’ ቀረበ! “የእንግሊዝኛው ደረጃ ከፍተኛ ስለሆነ አንድ ኢትዮጵያዊ አይጽፈውም” ተባለ። ይኸው የፈጠራ ወሬ በሀሙሱ ስብሰባ ላይ ተነስቶ ፕሮፌሰር ገብሩ ታረቀኝና ዶክተር ዲማ ነገዎ መልስ ሰጥተውበታል። የዘንድሮ ውሸት ፈጣሪዎች ሁሉንም በራሳቸው የእውቀት ደረጃ ስለሚገምቱ ውሸቱንም በዚያው ፈብርከውታል። በዚያን ጊዜ በት. ቤቶችና ኮሌጆች የነበረው የእንግሊዝኛ እውቀት ደረጃ ከፍተኛ ነበር። በኛ ጊዜ ከአማርኛ በተቀር ሁሉንም ትምህርቶች በእንግሊዝኛ መማር የጀመርነው ገና ሶስተኛ ክፍል ስንገባ ነው። መጀመሪያ በህንድ አስተማሪዎች፣ ከዚያ በኋላ ሁለተኛ ደረጃ ስንገባ ደግሞ እንግሊዝኛ እንደ ቋንቋ ባብላጫው በአሜሪካኖችና እንግሊዞች ነው የተማርነው። ስለሆነም ገና ሁለተኛ ደረጃ እንደገባን እንግሊዝኛ በቅጡ እንናገር ነበር። ዩኒቨርሲቲ ደግሞ የተማሪዎች ማህበራት ስብሰባ ሳይቀር የሚካሄደው በእንግሊዝኛ ነበር። ያዲሳባ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች ማህበርም ሆነ እኔ የነበርኩበት ዓለማያ ኮሌጅ የተማሪዎች ማህበር ስብሰባ የሚካሄዱት በእንግሊዝኛ ነበር። ክርክሩ፣ ጭቅጭቁ፣ ውይይቱ በእንግሊዝኛ ነበር። ከዚያም በላይ በተማሪው እንቅስቃሴ ውስጥ ጉልህ ሚና የነበራቸው ደግሞ ባንድ በኩል ፣ማርክሲዝምን ለማወቅ እንዲሁም በዓለም ላይ ያለውን የፖለቲካ ሁኔታ ለመከታተል እጅግ ብዙ ማንበብ ስለነበረባቸውና ማሳወቅም ስለነበረባቸው የሚነበበውም ጽሁፍ አብዛኛው በእንግሊዝኛ ስለነበር የተማሪው እንቅስቃሴ መሪዎች የእንግሊዝኛ ችሎታ ከሌሎቹ የላቀ ነበር። ለምሳሌ ባንድ ወቅት አውሮፓ እያለን የየካቲቱ አብዮት እንደፈነዳ በዓለም አቀፍ የኢትዮጵያ ተማሪዎች ፌዴሬሽን መጽሄት አዘጋጅነቴ ስለሁኔታው መግለጫ ሳወጣ መግለጫው ከመውጣቱ በፊት እንዲያው ስለቋንቋው ርግጠኛ ለመሆን አንዲት አሜሪካዊት ጓደኛዬን እስቲ ቋንቋውን እዪልኝ አልኩና ጽሁፉን ሰጥተኋት። አነበበችና “እኔ ይሄን ምንም ላርም አልችልም፣ እንዲያውም የተማርኩበት ነው” ያለችኝ ትዝ ይለኛል። እኔ ያኔ የትምህርት ደረጃዬ ዓለማያ የሁለተኛ ዓመት ተማሪ ነበርኩ። ባጭሩ ያኔ የእንግሊዝኛም ሆነ የጠቅላላው የትምህርትና የጠቅላላ እውቀት ደረጃው ከፍተኛ የነበረ ስለነበር ከኛ በኋላ የመጣው ትውልድ ስለማያውቀው አንድ ጽሁፍ የቋንቋ ጥራት ያለው ከሆነ ኢትዮጵያዊ ይሄን ሊጽፍ አይችልም ከሚል ግምት ተነስቶ የውጭ አገር ሰው ነው የጻፈው ወደሚል የፈጠራ ታሪክ ውስጥ ይገባል። ዋለለኝም ባማርኛም በእንግሊዝኛም የጽሁፍ ችሎታው ከፍተኛ ነበር። ይሔ ብቻ ሳይሆን በዚያን ጊዜ ባገር ወስጥም በውጭ አገርም በእንግሊዝኛ ይጻፉ የነበሩ የተማሪ ማህበር ጽሆፎችን መመልከቱ ይበቃል። 3.ጽሁፉን ዋለልኝ ብቻውን ጻፈው? ራሱ ዋለልኝ በዚያው ጽሁፉ እንደሚለው በብሄር ጥያቄ ላይ በድብቅ ውይይቶች እንደተካሄዱ ይገልጻል። ይሄ ራሱ ያ ጽሁፍ ከዋለልኝ አእምሮ ብቻ ፈልቆ የወጣ እንዳልሆነ ግልጽ ያደርገዋል። ተደጋግሞ እንደተገለጸው ጽሁፉን ዋለልኝና በጣም ጥቂቶች (ለምሳሌ ዮሃንስ ስብሃቱ) ረቂቁን እንደጻፉትና ከዚያ በኋላ ሌሎችም ሃሳባቸውን የሰጡበት ለመሆኑ እኔ ራሴ አውቃለሁ። ስለዚህ የብሄር ጥያቄ በኢትዮጵያ በተሰኘው ጽሁፍ ውስጥ የተካተቱትን ሃሳቦች በሙሉ ዋለልኝ ብቻውን እንዳላፈለቀው ሊታወቅ ይገባል። 4.ዋለልኝ ያማራን ህዝብ እንዳጥላላና የአማራን ህዝብ ጨቋኝ አርጎ እንዳቀረበ አርገው የሚጽፉም አልጠፉም። ይሄም የዋለልኝን ጽሁፍ አለመረዳት ነው። የገዢው መደብ የአማራውን ህዝብ ስም አየተጠቀመ የብሄር ጭቆናን እንዳካሄደ ዋለልኝ ይገልጻል። ይሄ ደግሞ በኢትዮጵያ ብቻ ሳይሆን እንግሊዝም ዋናዋ የቅኝ ገዢ በነበረችበት ወቅት ከቅኝ ግዛት ዋነኛው ተጠቃሚው የእንግሊዝ ገዢው መደብ እንደነበረ ይገልጻል፣ ወዲያውም ይኼ እየሆነ እያለ የእንግሊዝ ሰራተኛ መደብ በከፍተኛ ድህነት ይማቅቅ እንደነበረ ይገልጻል። የአማራ ህዝብም እንደዚያው። ከተናጋሪዎቹም መሃል ለምሳሌ ፕሮፌሰር ማርታ ኩምሳ ዋለልኝ አማራ ሆኖ የአማራውን የብሄር ጭቆና ተቃውሞ መጻፉ ያስመስግነዋል ይላሉ። ዋለልኝ የውሸት ብሄርተኝነት (fake nationalism) የሚለውን ከአማራ የበላይነት ስሜት ጋር አያይዞ ይወቅሳል። ዋለልኝ የሚወቅሰው እኮ የአማራን ህዝብ አይደለም፣ በአማራው ስም ገዢው መደብ ያውቀነቅን የነበረውን የውሸት ብሄርተኝነትን ነው። 5.ዋለልኝና ወያኔ፦ “ፍየል ወዲህ ቅዝምዝም ወዲያ” አንድ ድርጅት ያንድን ሰው ሃሳብ ነው የምከተለው ሲል ማየትና መመርመር ያለብን ያ ድርጅት የሚለፍፈውን ብቻ ሳይሆን ሃሳቡን ተቀብያለሁ የተባለለትን ሰው ጽሁፍንም በሚገባ መርምሮ በርግጥ ድርጅቱ ከሚለውና ከሚሰራው ጋር ማስተያየት ይኖርብናል። እንዲያው አንድ ድርጅት የዚህ ወይም የዚያ ሰው ተከታኝ ነኝ ስላለ በርግጥ ሃሳቡም ስራውም ያ ሰው እንዳለው ነው ማለት አይደለም። ለምሳሌ መላ ዓለምን ያናወጠው የቦልሼቪክ አብዮት መሪ የነበረው ሌኒን ከፖለቲካ ፍልስፍና አቅጣጫ ቢታይ የካርል ማርክስን ሃሳብ ስራ ላይ አውሏል ማለት አይቻልም። ስታሊንም እንኳን የማርክስን የሌኒንንም ሃሳብ አልተከተለም። ግን ሌኒንም በማርክስ ይምል ይገዘት ነበር፤ ስታሊንም በሌኒን ይምል ይገዘት ነበር። ይኼንን ጉዳይ እንዳስፈላጊነቱ በሌላ ጽሁፍ ልንመለስበት እንችላለን። በኔ አስተያየት ግን መሰረታዊ በሆነ የፖለቲካ ዶክትሪን ማርክስ ወዲህ ሌኒን ወዲያ ነበሩ። ስታሊን ደግሞ ከሌኒንም ብሶ መሰረታዊ በሆኑ በማርክስ የፖለቲካ ዶክትሪን ጥሰት ብቻ ሳይሆን ሶሻሊዝም እንዲጠላ ያደረገ ወንጀለኛ ነው። ከስታሊን በኋላ ደግሞ ማኦ፣ ከማኦ በኋላ ኪሚል ሱንግ (የኮሪያው) እንዲሁም የአልቤኒያው እንቨር ሆጃ መጡና ሶሻሊዝም እንዲጠላ ብቻ ሳይሆን ራሱን የሶሻሊዝምን አመለካከት ጭምልቅልቁን አውጥተው ሰዎች እንደ ጣኦት እየተመለኩ ሶሻሊዝም እንዲጠላ ብቻ ሳይሆን እንዲፈራም አደረጉ። የኛው ጉድ መንግስቱ ሃይለማሪያም ደግሞ በሶዣሊዝም ስም ብዙ ህዝብ ከመጨረሱ የተነሳ ሶሻሊዝም የወንጀለኞች አመለካከትም እንዲመስል አደረገ። ስለዚህ ሰዎች የዚህ ወይም የዚያ ፈላስፋ ተከታይ ነን ስላሉ በርግጥም በሚሉትና በተለይም በሚሰሩት ይገመታሉ እንጂ ያንን ፈላስፋ ይከተላሉ ማለት አይደለም። ዋለልኝና ወያኔም እንዲሁ። ከመንግስት አወቃቀር አንጻር ዋለልኝ አንድ ኢጋሊቴሪያን (ሁሉም እኩል የሚሆንበት) የሆነ ሁሉንም በኩል ደረጃ የሚያሳትፍ መንግስት ያስፈልገናል ሲል ወያኔ ግን ገና ሃ ብሎ ሲጀምር የኢትዮጵያ ብሄሮች መጀመሪያ ተበታትነው በኋላ ከፈለጉ አንድ ላይ ይሆናሉ ነው ያለው (የ1976 ማኒፌስቶ)። ወያኔ ስልጣን ሲይዝ ደግሞ ዋለልኝን የተከተለ መስሎ ማወናበድ ቢሞክርም ዋናው ስትራቴጂ ግን፤ እኛ የንኡሳን መንግስት (ሁሌም በጠባብ አመለካከት ስለብሄር ብቻ ስለሆነ የሚያስቡት) ስለሆንን በኢትዮጵያ ደረጃ ስልጣን ላይ ለመቆየት በተለይ ትላልቅ የሆኑ ብሄሮችን እየከፋፈልንና እያናከስን ግን የዚህ ግጭት ዳኛ መስለን የምንታይበት የፖለቲካ ስልጣን መዋቅር ማዋቀር አለብን ከሚል ቀመር ተነስተው ነው የብሄር ፌዴራሊዝምና የብሄር ክልል አስተዳደር የጀመሩት። ከሁሉ አስቀድሞ ወያኔ የዋለልኝ ጽሁፍ የገባቸውም አይመስለኝ። በ1996 ላይ ከአንድ የወያኔ አመራር ከነበረ ሰው ጋር ላንድ ጥናት ቃለ መጠይቅ ሳደርግ የዋለልኝን ጽሁፍ እንዳላነበበው ሲነግረኝ በእጅጉኑ አስገረመኝ። ሰውዬው ያነበበው የብርሃነ መስቀልን ጽሁፍ (በጥላሁን ታከለ ስም የወጣው) ብቻ ነበር። ወያኔ እንኳን የዋለልኝን መልእክት ሊከተል ቀርቶ በቅጡም ያነበቡት አይመስለኝም፣ ቢያነቡትም የገባቸው አይመስለኝም። ስለዚህ ወያኔ በተለይ መጀመሪያ ገደማ ጠዋት ማታ ዋለልኝ ዋለልኝ ስላሉ የዋለልኝ ሃስብ ተከታዮች ነበሩ ማለት አይደለም። ዋለልኝ ከሁሉ አስቀድሞ ሴንትራሊስት ነበር። ስለዚህም በብሄርና በቋንቋ እየተለያዩ በክልል መካለል የሚለውን ሃሳብ በፍጹም የሚደግፈው አይደለም። በርግጥ በሱ ጊዜ የፖለቲካ ስልጣን የመጨበጥ ጥያቄ ወዲያው የሚነሳበት ሁኔታ ስላልነበረ ምን ዓይነት መንግስት እንደሚያስፈልግ ግን ዋለለኝ ጠቁሟል፤ ሁሉንም በእኩልነት የሚያሳትፍ ኢጋሊቴሪያን መንግስት። ከዚህ በላይ ሴንትራሊዝም የለም። 6.ማርክሲዝምና የብሄር ጥያቄ እንዴት ነበሩ? ባገራችን ማርክሲዝም በብሄር ጥያቄ ላይ ያለው አስተያየት ተብሎ የሚቀርበው ሌኒንና ስታሊን ያሉት ብቻ ነው። ይኼ ፈጽሞ የተሳሳተ ማርክሲስቶች በብሄር ጥያቄ ላይ ስለነበራቸው አስተያየት የተዛባ አመለካከት የሚሰጥ ነው። እንዴት? ከሁሉ አስቀድሞ የብሄር ጥያቄ በአውሮፓ ሁኔታ ሲነሳ ካፒታሊዝም ወደ ሞኖፖሊ ካፒታሊዝም (ኢምፔሪያሊዝም የሚባለው) ደረጃ የገባበት ወቅት ሲሆን በሌላ በኩል ደግሞ ባውሮፓ ውስጥ በተለያዩ አገሮች ጥያቄው ስለተነሳ ነበር ሶሻሊስቶች በጉዳዩ ጉባኤ አርገው በ1896 አንድ ውሳኔ አሳለፉ። ውሳኔው የብሄር እንቅስቃሴዎችን ተገቢነት የሚደግፍ ነበር። ከዚህ በጣም አጠቃላይ ከሆነ ውሳኔ ሌላ ማርክሲስቶች በዝርዝር ገብተው በብሄር ጥያቄ ላይ የተወሰነ አስተያየት አልነበራቸውም። ለዚህ ነው በተለያዩ አገሮች የነበሩ ማርክሲስቶች በብሄር ጥያቄ ላይ የተለያየ አስተያየት የነበራቸው። በኦስትሪያ እነ ኦቶ ባወር፣ በጀርመን እነ ካርል ኮትስኪ፣ በሩሲያ ቦልሼቪኮችና ሜንሼቪኮች...እነዚህ ሁሉ የተለያየ አተረጎጓጎምና አስተያየት በብሄር ጥያቄ ላይ ነበራቸው። የተማሪው እንቅስቃሴ የብሄር ጥያቄን ሲያነሳ የማርክሲዝም አስተያየት ነው ብሎ የተንደረደረው የቦልሼቪኮችን አመለካከት ብቻ ይዞ ነው። የሌሎቹን ከነመኖራቸውም አላነሳቸውም። የሆነው ሆኖ የሌኒንና የስታሊንን አመለካከት እንኳን ብንወስድ በጊዜው በዓለም ከነበሩት ማርክሲስቶች ስንቶቹ ከሌኒንና ስታሊን ጋር እንደተስማሙ በውል አይታወቅም። ባብላጫው ግን ሌኒንና ስታሊን በብሄር ጥያቄ ላይ ተቀባይነታቸው እጅግ ውሱን ነበር። በምእራቡ ዓለም ከነበሩት ማርክሲስቶች ከሌኒን ጋር የተስማሙ አልነበሩም። ቦልሼቪኮች ስልጣን ከያዙ በኋላ ገናናነታቸውን በመጠቀም ሶስተኛውን የዓለም አቀፍ ኮሙኒስት እንቅስቃሴ ጉባኤ በሞስኮው በ1920 ጠርተው ነበር። ከዚህ ጉባኤ አጀንዳዎች አንደኛው የብሄር ጥያቄ ነበር። በዚህ ጉባኤ ሌኒን ተቃውሞ ገጥሞት ነበር። በተለይም ሮይ የተባለው የህንድ ኮሙኒስቶች ተወካይ የሌኒን ሃሳብ ተቀባይነት እንዳይኖረው አድርጓል። በቦታው ይልቅ ያኔ በቅኝ ግዛቶች የተነሱ አያሌ ጸረ-ኮሎኒያል ትግሎች ስለነበሩ የብሄር ጥያቄ ከዚህ ከጸረ ኮሎኒያል ትግል አንጻር መታየት አለበት ተብሎ ባዲስ መልክ እንዲታይ ሆነ እንጂ የዓለም ኮሙኒስቶች እንቅስቃሴው ወደ ድሮው የሌኒንና ስታሊን ትንታኔ አልተመለሰም። ከዚያ በኋላ በኮሙኒስት ፓርቲዎች የተመሩትን ጸረ ኮሎኒያል ትግሎችን ብንመለከት የቻይና ኮሙኒስት ፓርቲ የሌኒንና ስታሊንን አመለካከት አልተከተለም። በሆ ቺ ሚን የሚመራው የቬትናም ትግልም ጉዳዩን የማይኖሪቲስ ጥያቄ እያለ ነው ያለፈው። ስለዚህ የሌኒን የራስን እድል በራስ የመወሰን እስከመገንጠል የሚለው በዓለም ኮሙኒስቶች ዘንድ ጨርሶ ተቀባይነት እልነበረውም። ይሁን እንጂ የብሄር ጥያቄ አነሳስና ዋነኛነት በሁሉም አገሮች እኩል አልነበረም። ለምሳሌ በሩሲያ ዋነኛ ጥያቄ ነበር ምክንያቱም የመሳፍንቱ አገዛዝ በመሰረቱ ሩሲያ ስለነበረና የሩሲያ ብሄርም ከሌሎቹ ጋር ሲወዳደር ህዳጣን ስለነበረ የሌሎቹን ብሄሮች መብትና እኩልነት ሳያረጋግጡ መቀጠል አይቻልም ነበር። በቻይና ደግሞ ሃን የተባለው ብሄር ከ90% በላይ የሆነብት ሌሎቹ አናሳ ብሄሮች የሆኑበት ስለነበር በቻይና የብሄር ጥያቄ አንገብጋቢ አልነበረም። በቪየትናምም ተመሳሳይ ስለነበር የብሄር ጥያቄ አንጋብጋቢ አልነበረም። በህንድ ግን ሁኔታው ልዩ ስለነበር የብሄር ጥያቄ ከባድ ጥያቄ ቢሆንም በጊዜው ህዝቡ በጸረ ኮሎኒያ ትግል ተሰባብሶ ስለነበር ጥያቄው አንጋብጋቢ አልነበረም። ይልቁንም የሃይማኖትና ፖለቲካ መደበላለቅ ህንድን ለሁለት አገር ከፍሎ ህንድና ፓኪስታን የሚባሉ አገሮች በ1947 (እአአ) ተፈጠሩ። በተረፈ በእውቀትም ሆነ በተመክሮ፣ ባመለካከትም ሆነ በትንተና፣ በሀቀኝነትና በህዝብ ወገንተኛነት፣ በድፍረት ጨቋኞችን በመታገልና በማጋለጥ ወደር የማይገኝለትን ዋለልኝ መኮንንን በማያውቁትና እሱ የጻፋቸውን እንኳ ሳያነቡ (ቢያነቡም ሳይረዱ) በየሜዳው ማንም ሃላፊነት የጎደለው ሁሉ የሚነዛውን ወሬ በሚያሳፍር ድንቁርናና ስንፍና አምኖ ይህንኑ ውሸት መልሶ በሚዲያ ማስተጋባት ኢትዮጵያዊ ጨዋነትም የጆርናሊዝምም ኤቲክስ የሌለው ነው። አሁንም ቢሆን ዳዲሞስ እንዳለው ምን ይል ይሆን ዛሬ በትናንት ቢቃኘው አንበሳ ተከሶ ዝንጀሮ ሲዳኘው።
የበላበትን ወጭት ሰባሪ ሰሞኑን አንድ ገጣሚ ” ( ) .... እንጂ መቼ ላውጥ መጣ?” የሚል ግጥም በቴሌቪዥን (Arts Tv) ሲያነብ ሰምቼ ላምን አልቻልኩም። ይሄ ሰው በጣም በርካታ ሰዎች በተሰበሰቡበት አዳራሽ ግጥሙን ሲያነበው በነዶክተር ዓቢይ እያላገጠ ባገሪቱ ምንም ለውጥ እንዳልመጣ እየካደ ሰዉን ያስቃል። አዳማጩም በጭብጨባ አደነቀው። እጅግ አድርጎ ደነቀኝ፣ እስከዚህ ደንቁረናል? አልኩ። የኢትዮጵያ ስነጽሁፍ “ልሂቃን” እነዚህ ናቸው? አልኩ። ስንዴውን ከእንክርዳድ የማይለዩ? ካንድ ዓመት በፊት በወያኔ ጊዜ እኮ እንኳን እንዲህ ባደባባይ በገዢዎች ላይ ልትሳለቅ ይቅርና “እንዲህ አስበሃል” ተብሎ ሰው ዘብጥያ የሚወረወርበት ጊዜ ነበር። አሁን በነጻ እንዲህ መሪዎችን መዝለፍህ በራሱ ለውጥ እንዳለ አያሳይህም? ለመሆኑ ለሰው ልጅ ነጻነትን ከሚያህል ነገር ሌላ ምን ክቡር ነገር አለ? የሰውን ልጅ ከእንሰሳ የሚለየው እኮ ማሰብ መቻሉ አይደለም። እንሰሳትም እንደሚያስቡ የታወቀ ነው። ዋናው ልዩነት ሰው የሚያስበውን በንግግርና በጽሁፍ መግለጽ መቻሉ ነው። ደርግና ወያኔ ከሰው በታች አርገው ወደ እንሰሳ ደረጃ አውርደው ነበር ይገዙን የነበረው። ሰብአዊ ፍጡር ሃሳቡን የመግለጽ መብቱ መገደብ የለበትም ብለው የመናገርና ሃሳብን የመግለጽ መብት ያለገደብ የኢትዮጵያ ህዝብ እንዲኖረው ያደረጉት እነ ዓቢይና ለማ ናቸው። ወደ እንሰሳ ደረጃ ተገፍቶ ይረገጥ የነበረው የኢትዮጵያ ህዝብ በነጻ ሃሳቡን እንዲገልጽ አርገው ወደ ሰብአዊ ደረጃ ከፍ ያደረጉት እነዚሁ እነ ዓቢይና ለማ ናቸው። ይሄ ደግሞ በአፍሪካ ደረጃ ከደቡብ አፍሪካ በተቀር በየትም ያፍሪካ አገር የሌለ ነጻነት ነው። ካንድ በጨቋኝነቱና ባፋኝነቱ የታወቀ፣ በዚህም በመላ ዓለም ያሉ የሰብአዊ መብት ተሟጋች ድርጅቶች በየጊዜው ይወገዝ የነበረ መንግስት ይገዛበት የነበረ አገር ባንድ ዓመት ውስጥ ነጻነትንና ሰብአዊ መብትን በማክበር ከአፍሪካ ሁለተኛ አገር ሊሆን በቅቷል። ይህም በነዓቢይና ለማ ትግል የመጣ ነው። ባገራችን ለውጥ መጣ ቢባል በዚህ መሰረታዊ የሰብአዊ ፍጡር የማይገረሰስ መብትን በሚመለከት ያገኘነው ነጻነት ነው። ከዚሁ ከነጻነት ክልል ሳንወጣ የፖለቲካ እስረኞችና የታሰሩ ጋዜጠኞች በሙሉ ሲፈቱ፣ በውጭ አገር ዝንተ ዓለም ወዳገራቸው መመለስ ያልቻሉ አያሌ የፖለቲካ ሰዎችና ስድተኞች ተመልሰዋል። በየጎረቤት አገሩና በአረብ አገሮችም በእስር ይማቅቁ የነበሩ ኢትዮጵያውያንን ጠቅላይ ሚኒስትሩ ራሳቸው እየሄዱ የዘዋቸው ተመልሰዋል። በርግጥ ይሄ ሌላ አገር ታስሮ ለማያውቅና የስደት ኑሮ እንዴት እንደሆነ ለማያውቅ ኢምንት ሊመስል ይችላል። ግን በእንደዚህ ያለ ሰቆቃ የሚኖሩ ሰዎችን ሰቆቃ መረዳት የማይችል ደግሞ ሰብዓዊ አመለካከት አለው ለማለት ያጠራጥራል። የነሱንም ነጻ መውጣት እንደ ለውጥ ማየት ካልቻለ የሆነ አባዜ ይዞታልማለት ነው። አለዚያ ያ ሁሉ እስረኛ ካገርም ከውጭ አገርም ነጻ ሲወጣ፤ ህዝቡም እንደልቡ የሚናገርበት ሁኔታ ሲፈጠር “ለውጥ አልመጣም” ማለት በርግጥም ዓይንና ጭንቅላት ካለው ሰው አይጠበቅም። ከዚያም በላይ ወያኔ አስፍኖ የበረውን ያፈና አገዛዝና መዋቅሩን በመቀየር በተለያየ መንገድ ለመቀየር እይተሰራ እንደሆነ ባይናችን እያየነው ነው። በሙስና ቅሌት የተዘፈቁ ሰዎችም ለፍርድ ቀርበዋል። አያሌ ህዝባዊ ውይይቶች እየተደረጉ ጠቅላይ ሚኒስትሩ ራሳቸው እየተካፈሉበት ነው። የመንግስቱን መዋቅር በመቀየር በኩል ለምን በፍጥነት ያልተሰራበትን ምክንያት ደግሞ ለይቶ ማወቅ ጠቃሚ ነው። በኢትዮጵያ በመካሄድ ላይ ያለው ለውጥ አብዮት ነው። አብዮት ባለበት ደግሞ ጥቅማቸውና ስልጣናቸው የተነካ እንዲሁም በተለያየ መንገድ ያኮረፉ ሰዎች አርፈው እንደማይተኙ የታወቀ ነው። ምንም እንኳን ለውጡ አብዮት ቢሆንም የ66ና የ83 ዓይነት አብዮት አይደለም። ይሄ አብዮት በሙስሊሙ ህብረሰብ፣ በኦሮሞና አማራ ወጣቶች አመጽ ተቀስቅሶ በኢህአዴግ ውስጥ በተለይም በኦብኮና ኢህዴን አመራር ባሉ ሰዎች ተደግፎ በኢህአዴግ ምክር ቤት ጸድቆ የመጣ በመሆኑ እንደ 66ቱና 83ቱ አብዮት የቀድሞውን ስርዓት ከነመዋቅሩ አለገረሰሰውም። ይልቁንም የለውጡ አመራር በህጋዊ መንገድ በራሱ የኢህአዴግ ስነ ስርአት በምርጫ የመጣ ስለሆነ ህገመንግስቱን ማክበር የግድ ነው። ስለዚህ በዚህ ረገድ የሚደረገው ለውጥ ሃጋዊነትን የተከተለ በመሆኑ ደርግ ንጉሱን ሲያወርድ ወይም ወያኔ ደርግን ሲያወርድ እንደነበረው የጫካን ህግ (law of the jungle) ሥራ ላይ እንደማዋል ሊሆን አይችልም። ስለዚህም ዘገምተኛ መሆኑ አይቀሬ ነው። ሁኔታው እንዲህ ስለሆነ ከህዝቡ በኩል ከፍተኛ ትእግስት ያስፈልጋል። ህዝቡ ለውጡን መደገፉ ስለዚህም መሪዎቹንም በመደገፍ ለመጓዝ ይፈልጋል። ይሁን እንጂ በዚህ መሃል ዓላማችንን ማሳካት የምንችለው በዚህ ጊዜ ነው ብለው ጽንፈኛ የፖለቲካ መስመር የሚከተሉ ሰዎች ከዚህም ከዚያም ብቅ ብቅ ብለው ለለውጡ ከፍተኛ ደንቃራ ሆነዋል። መንግስትን እይተፈታተኑ መንግስት የሃይል ርምጃ እንዲወስድ ለመጎንተል በሚያደርጉት ድርጊት እጅግ ብዙ ህዝብ ህይወቱን ሲያጣ ወደ 3 ሚሊዮን የሚሆነው ደግሞ ተፈናቅሏል። በንደዚህ ዓይነት የፖለቲካ ሁኔታ ባገሪቱ ያለውን ተጨባጭ ሁኔታ በስሜት ሳይሆን በተጨባጭ በመተንተን ለመረዳት መሞከርና ከለውጡ መሪዎች ጎን መቆም አገሪቱን እነዚህ ሊያምሷት ከተነሱት ጽንፈኞች መከላከል የግድ ነው። የለውጡ መሪዎች አዲሶች እንደመሆናቸው ጥፋት ቢሰሩና ባንዳንድ ጉዳይ ቢሳሳቱ ምንም ሊደንቀን አይገባም። እንዲያውም ሊደንቀን የሚገባን ሳይሳሳቱ ከቀሩ ነው። ህዝቡ በዚህ ረገድ ትክክለኛ ግንዛቤ እንዳይኖረው ካደረጉት መሃል በሶሻል ሚዲያ በተለይም በፌስቡክ ላይ የሚጽፉ ሌሎች ጽንፈኞች ናቸው። በርግጥ በፌስቡክ ብዙ አንባቢ ያለው ብሎገር ገንዘብ እንደሚከፈለው የታወቀ ነው። ኢትዮጵያውያን ለገንዘብ ብለው አገራቸውን ሊከፋፍል የሚችል የሃሰት መርዝ መርጨታቸው ግን እጅግ አድርጎ የሚያሳዝን ነው። በሌላ በኩል ደግሞ የወያኔ ተቀጣሪዎችም አንዴ የኦሮም ሰው ሊላ ጊዜ ደግሞ የአማራ ሰው በመምሰል “አማራው” ኦሮሞው ላይ መርዝ እንዲረጭ፣ “ኦሮሞው” ደግሞ ባማራው ላይ መርዝ እንዲረጭ ይደረጋል። ይሄን ሁሉ የሀሰት ዘመቻ ሃሰት ነው ለማለት የኛ የወሬ ባህላችን አይፈቅድም። ኢትዮጵያውያን ስንባል ስለአንድ ነገር በይፋ ከሚነገረው ይልቅ ወስጥ ውስጡን ለሚወራው ያልተረጋገጠ ዝባዝንኬ ጆሯችንን እንሰጣለን። “እኔ ባይኔ ያየሁት ነው” ወይም “ራሴ በጆሮዬ የሰማሁት ነው” እይተባለ የሃሰት ወሬ መንዛት የተለመደ ነው። ወሬውንም አዳማጩ የወሬውን ትክክለኛነት ለማረጋገጥ ምንጩ ምንድነው ብሎ ከመጠየቅ “ካልተፈሳ አይሸትም” በሚል የጅል ተረት ወሬውን ያለማንገራገር ያምናል። ሁለተኛ ባገራችን ውሸት መናገር ልማድ የሆነባቸው ብዙ ሰዎች አሉ። ፈጥረው ማውራትን የተካኑበት ብዙ ናቸው። አንድ ጊዜ አምስተርዳም ውስጥ ከብዙ ኢትዮጵያውያን ጋር ወዳጅነት ያለው ሆላንዳዊ “እንደ ኢትዮጵያውያን ውሸታም አይቼ አላውቅም” ያለው ብዙ ጊዜ ትዝ ይለኛል። ይሁን እንጂ በፖለቲካጉዳይ የሚዋሹ ውሸቶች በጊዜው መጋለጣቸው ባይቀርም እስኪያልፉ ግን ሊያለፉ ይችላሉ። በዚህ ረገድ እኛ ኢትዮጵያውያን መገንዘብ ያለብን ለውጥ ሲባል በመንግስት ወይም ባገዛዝ ለውጥ የሚወሰን ሳይሆን ህብረሰባዊ መሆን እንዳለበት ነው። ሕብረሰባዊ ለውጥ እንዲሆን ደግሞ እኛ ራሳችን ያስተሳሰብ ለውጥ ማድረግ አለብን ማለት ነው። ከዚህም አንዱ የምንሰማውን ወይም የምናነበውን ማንኛውንም ወሬ ምንጩን ማረጋገጥ አስፈላጊ መሆኑን እንደባህል መውሰድ እንደሚያስፈልግ ነው። ሁለተኛው ደግሞ የሚነዙ ወሬዎች ዓላማቸው “ምንድ ነው?”ብለን መጠየቅ ይኖርብናል። በመጨረሻም ማለት የምፈልገው ባሁኑ ጊዜ አገራችን ከባድ ፈተና ውስጥ እንደሆነችና ከያንዳንዳችን የሚጠበቀው ሀቀኝነት መሆኑና የለውጡ መሪዎች ቢሳሳቱ እንኳን በቤተሰብ ውስጥ እንዳለ ችግር አይተን ስህተቱን በመጠቆም በዋናው የለውጡ ሂደት ግን ከነሱ ጎን ከመቆም ሌላ አማራጭ እንደሌለን ነው። ያገራችንን አንድነት የሚፈታተኑ ጽንፈኞች በዚህም በዚያም ተነስተዋል። እነዚህን በማግለል ልናዳክማቸው የምንችለው ከለውጡ መሪዎች ጎን በመቆም ነው። ለውጥ አለ፤ ያ ለውጥ ሊቀለበስ የማይችለውና ጥልቀት እያገኘ የሚሄደው ግን ከለውጡ መሪዎች ጎን ስንቆም ነው።
ቀሪን እስኪገርመው ታደለች ኅ/ሚካኤል የጻፈችውን “ዳኛው ማነው?” የተሰኘውን መጽሃፍ በጥሞና አነበብኩት። እንዲህ ባሉ ትርክቶች ላይ በሚጻፉ መጻህፍት ላይ ፍርድ ማሳለፍ ሳይሆን ለመጪው ትውልድ ትምህርታዊ እንዲሆኑ ማድረግ ያስፈልጋል ዓይነት ያለችው ጥሩ ነበር። ግን የኢህአፓን ወይም የብርሃነ መስቀልን ታሪክ ስንተርክ ፍርድ ላለማሳለፍ ይቻላልን? ከረር ቢልም ሳንወያይና ሳንከራከር ይሆናልን? ያ ሁሉ ወጣት ስላለቀበትና እልፍ አእላፍ ለትግል አሰልፎ የነበረው ፓርቲ ታሪክ ሲተረክ፣ በተለይም ነገሮች ምኑ ላይ ነው የተበላሹት የሚለውን ስናነሳ ሳንከራከርና ፍርድ ሳናሳልፍ ይሆናልን? ለመጪውም ትውልድ ቢሆን እኮ ታሪካዊ ፍርድ የሚባለ ክስተት አለ፣ እንዲያ የሆነው የፓርቲው ታሪክ ያለ ፍርድ አይጻፍም። ማንም ቢሆን ይኼን ከማድረግ ሊቆጠብ አይቻለውም። ታደለችም “ፍርድ ማሳለፍ የለብንም” ትለንና መጽሃፏ ካፍ እስከገደፉ ፍርዳዊ ነው። የብርሃነ መስቀልን “ሃቀኝነትና” ፓርቲውን “ለማረም” ያደረገውን አሞካሽቶ ከማቅረብ በላይ እኮ ፍርድ የለም። ይልቅ ታደለች ስለ ብርሃነ መስቀል አስተዳደግ፣ ስለ ልጅነቱና ስለ ጎልማሳነት ታሪኩ የተረከችልን ለማናውቀው ጥሩ ነው። ስለ ግል ፍቅራቸውም የተረከችልን ሌሎች ሊከሉት ይገባል እንላለን። ብርሃነ መስቀል እንደ አንድ ግለሰብ እጅግ በጣም ጥሩ ሰው የሚባል ነው፤ ጨዋታ ያውቃል፣ ቀልድ ይወዳል፣ ከሰው ጋር ተግባቢ ነው፣ ባመነበት ፍንክች አይልም፣ በዚያ ጊዜ እንደነበረው ትውልድ ሁሉ በያገሩ ለተጨቆኑት ሁሉ ያዝናል፣ ይቆጫል፣ እንደ ማንኛችንም የማያወላውል ዓለም ዓቀፋዊነት አለው፣ የቪየትናምን ህዝብ ትግል ትግሌ ያለ ነው፣ የደቡብ አፍሪካ አፓርታይድ አገዛዝ ጠላቴ ያለ ነው፣ ጽዮናውያን በፍልስጤም ህዝብ ላይ የሚያደርሱትን ግፍና ግድያ እንደማንኛችንም አውግዟል፣ ያለ ማቋረጥ ያነባል፣ ይወያያል ... ወዘተ... አንድ አንድ ግለሰብ ጥሩ ሰው የሚባል ነው። ፖለቲካኛው ብርሃነ መስቀል ግን እጅግ የተለየ ነው። ቆራጥ ታጋይ ነው፣ ታግሎ ያታግላል፣ ጠላቱን ከመታገልና ሌሎችም እንዲታገሉት ከማድረግ አያወላውልም። በዚህ ረገድ ቆራጥ መሪ ነው። ስለ ድክመቱ ደግሞ ወረድ ብለን እንመለስበታለን። ባሁኑ ጊዜ አያሌ ሰዎች በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ ስለዚያ ትውልድ መጻህፍት ጽፈው ለእይታ አቅርበዋል። እነዚህ መጻህፍት መሳ በመሳ ማለት በሚያስችል ስለ ኢህአፓ የተጻፉ ናቸው። ብዙ ሰዎች ስለ ኢህአፓ የሚጻፉትን በታሪክ ትርክትነት ብቻ ወስነው የሚያዩ በርካቶች ናቸው። ይሁን እንጂ የኢህአፓ ታሪክ በትርክነት ብቻ የሚወሰን አይደለም። ያ ትውልድ ቆሞለት የነበረው እጅግ ከፍተኛ የሆነ (1) ኢትዮጵያዊ አገር ወዳድነትና (2) ለድሃው በመቆም የራስን ጥቅም አንቅሮ መተውን የሚያህል ያመለካከት አወቃቀርን በርካታው ወጣት ባለማወቁ አልባሌ በሆነ አመለካከት እዚህ ግባ በማይባል ዘረኛ ትርክት ውስጥ ተጠምዶ የዘረኛ ፖለቲከኞች መጠቀሚያ ሊሆን የበቃው እንዴትና ለምንድነው የሚል ጥያቄ ብናነሳ አንደኛው መልሱ በዚያ ትውልድና ባሁኑ ትውልድ መሃል ባመለካከት በኩል የትውልድ ክፍተት መኖሩ ነው። የዚያ ትውልድ አገር ወዳድነት በቀጥታ አባቶቻችንና እናቶቻችን የጣልያንን ወራሪ ያንበረከኩበት አገር ወዳድነት ቅጥያ ነበር፤ (ለዋቢነት ዋለልኝ መኮንን “ያዚናራው እስረኛ” ብሎ የጻፈውንና ሌሎች ተማሪዎች የጻፏቸውን አያሌ ጽሁፎችን ማየት ይቻላል።) በዚህ ረገድ ባባቶቻችን/እናቶቻችንና በዚያ ትውልድ መሃል ባገር ወዳድነት አመለካከት ቀረጻ ላይ የትውልድ ክፍተት አልነበረም። ያ ትውልድ በአገር ወዳድነቱ ለህብረሰባዊ ለውጥ የታገለው ያገሩ ኋላ ቀርነት አንገብግቦት፣ የድሃው ሰቆቃ አሳምሞት ነው። ያ ትውልድ ካገሩ ኢትዮጵያ ነጻነትና ከህዝቦቿ ብልጽግና ሌላ አልታይህ ያለው አገር ወዳድነቱ ነው። የዚያ ትውልድ አባላት ከዚህ አመለካከት ሌላ ብሄርተኝነት ወይም ዘረኝነት ሳይነካቸው ያለፈው ለዚህ ነው። ከዚህ አንጻር ካየነው በዚያ ትውልድ ላይ የሚሰነዘሩ አስተያየቶች አንድምታቸው ምን ያህል ከባድ ሊሆን እንደሚችል መገመት አይከብድም። አንዳንድ የወያኔን ጠባብና ጸረ-ያ ትውልድ አመለካከት ለማስፋፋት የተነሱ “ጸሃፊዎች” በዚያ ትውልድ ላይ እጅግ አድርጎ ሃላፊነት የጎደለው አመለካከት ሲሰነዝሩ ታይተዋል። አንዳንዶች ደግሞ የፖለቲካ ብስለት ከጎደለው አመለካከት ተነስተው ወያኔ “የተማሪው እንቅስቃሴ ተቀጥያ ነኝ” ስላለ ብቻ ባገሪቱ ላይ ያደረሰውን ጉዳት በዚያ ትውልድ ላይ ሲለድፉ ታይተዋል (ለምሳሌ መስፍን ወልደ ማርያም)። (እነዚህ ሰዎች ወያኔ የሚለውን ሁሉ ውሸት ነው ሲሉ ለምን ይኼን ውሸቱን ብቻ እንዳመኑለት አናውቅም።) እነዚህ ጸሃፊዎች በዚያ ትውልድ ላይ የጭቃ ጅራፋቸውን በማጮሃቸው በዚያ ትውልድና ባሁኑ ትውልድ መሃል መጀመሪያ ደርግ በኋላ ወያኔ የፈጠሩትን የትውልድ ክፍተት አስፍተውታል። በዚህም በርካታው ያሁኑ ጊዜ ወጣት ያ ትውልድ ከቆመለት ኢትዮጵያዊ አገር ወዳድነት ርቆ በዘረኛ ትርክት ውስጥ ገብቶ የዘረኛ ፖለቲከኞች መጠቀሚያ እንዲሆን የማይታበል አስተዋጽኦ አድርገዋል። ይኼን አለይ ማለት አይቻልም። እስካሁን ልናሳይ የሞከርነው በዚያ ትውልድ ላይ የሚጻፍ ጽሁፍና የሚነገረው ሁሉ ምን ያህል አንድምታ እንዳለው ስለዚህም ምን ያህል ሃላፊነት እንዳለበት ለማሳየት ነው። ለዚህ ነው ስለዚያ ትውልድ የሚጻፍ ሁሉ ያሁኑንም መጪውንም ትውልድ ታሳቢ ያደረገ መሆን ያለበት። አገራችን አሁንም ድሃና ኋላ ቀር ናት፣ የድህነታችን ዋና ዋና ምክንያቶች/ምንጮች ገና ምናቸውም አልተነካም። አገራችንን መጀመሪያ የኃይለ ስላሴ ፈላጭ ቆራጭ አገዛዝ፣ ከዚያም ደርግን የሚያህል መሃይም ብሎም ወያኔን የሚያህል መሃይምና ዘረኛ ሲጫወትባት ኖራ ዛሬ ያለችበት ደርሳለች። ነገር ግን ህብረሰባዊ ለውጥንና ልማትን በሚመለከት ገና መንገዱን አልለየችም፣ የልማት ጎዳናውን ገና አልተያያዘችውም። በለውጡ ስልጣናቸውን ያጡት ኃይሎች አሁንም አገሪቱን እያመሷት ነው። በዚህ ረገድ የወጣቱ ሚና ቁልፍ ነው፣ የወደፊቱ የነሱ ነውና። ስለዚህ ወጣቱን እንዴትና በምን የፖለቲካ ይዘት እንኮተኩተዋለን የሚለው ቁልፍ ጥያቄ ነው። ለዚህ ነው በዚያ ትውልድና ባሁኑ መሃል ባመለካከት ረገድ የተፈጠረውን የትውልድ ክፍተት ማጥበብ የሚያስፈልገው። እስከዚህ ድረስ በዚያ ትውልድ/ኢህአፓ ላይ የሚተላለፉ ታሪካዊ ፍርዶች ምን ያህል ወሳኝ ሊሆኑ እንደሚችሉ አይተናል። በዚህ ረገድ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ስለ ኢህአፓ የተጻፉ መጻፍት ቁጥር እየጨመረ ነው። ከነዚህ ስንቶቹ ከላይ የጠቀስነውን ሃላፊነት ተገንዝበው እንደጻፉ አላውቅም። አንዳንዶቹ ግን ይኼን እንዳላገናዘቡ ይታያል። አሁን አገራችን ባለችበት የሽግግር ወቅት ዓላማውን ትምህርታዊ ያላደረገ ታሪካዊና ፖለቲካዊ ትርክት ጉዳቱ ያመዝናል። ከዚህ ዝቅ ባለ ደረጃ ደግሞ ያንድን ግለሰብ “ታላቅነት” ወይም “ሃቀኝነት” ለማጉላት የተጻፈ ትርክት ታሪክም ፖለቲካም አይደለም። ወይዘሮ ታደለች ኃይለ ሚካኤል የጻፈችው “ዳኛው ማነው?” የተሰኝው መጽሃፍ ከዚህ ተርታ የሚመደብ ነው። ቀደም ሲል ወይዘሮ ህይወት ተፈራ “ታወር ኢን ዝ ስካይ” ብላ የጻፈችውም እንዲሁ። ሁለቱም የባሎቻቸውን/ፍቅረኞቻቸውን “ታላቅነት” ወይም “ሃቀኛነት” ሊያሳዩ የተነሱ ናቸው፤ ታደለች የብርሃነ መስቀልን ረዳን፣ ህይወት ደግሞ የጌታቸው ማሩን። ይኼ ምንም ወዲያ ወዲህ የሚያሰኝ አይደለም። የታደለችን መጽሃፍ እንደ ማንኛውም ታሪካዊ መጽሃፍ ባንድ በኩል በአተረራኩ በሌላ በኩል ደግሞ ‘ከተንታኝነቱ’ አንጻር ማየት ይገባል። በአተራረኩ ከሚሰጠን ኢንፎርሜሽን ሌላ ምን ያህል ተአማኒነት፣ ምን ያህል ርግጠኛነት፣ ምን ያህል ማስረጃ አለው ከሚል አንጻር ማየት ተገቢ ይሆናል። በተለይ የሚጻፈው ትርክት የፓርቲውን ስትራተጂና በከፍተኛ/ባመራር ደረጃ ስለነበሩት ልዩነቶች የሚተርክ ከሆነ በቦታው መገኘት ወሳኝ ነው። ይሄ ደግሞ በተራው ኢህአፓን የሚያህል ግዙፍ ድርጅት፣ በከፍተኛ ህቡአዊነት ይታገል የነበረ ድርጅት፣ ደርግን የሚያህል ነፍሰ በላ አፍንጫ ስር ይንቀሳቀስ የነበረ ድርጅት ውስጥ የጸሃፊዋ ቦታ ወይም ሚና ምን ነበር? የሚለው ጥያቄ እጅግ አስፈላጊ ነው። የጸሃፊዋ መረጃ ራሷ በድርጅቱ ውስጥ ከነበራት ቦታ/ሚና የመነጨ መሆን አለመሆኑ ትርክቱን በመረጃ የተደገፈ ወይም ያልተደገፈ ያደርገዋል። አንድ የኢህአፓ አባል ስለድርጅቱ ሊኖረው የሚችለው እውቀት ከነበረበት ቦታ/ሚና የሚመነጭ ነው። በዚህ ረገድ ታደለች በኢህአፓ ውስጥ በተለይም ወዳገር ከተመለሰች በኋላ የነበራት ቦታ/ሚና በምን ደረጃ ተካፈለች ከሚለው መነሳት ይኖርበታል? ታደለች የፓርቲውን አመራር “ክሊኩ ይሄን አደረገ ... በዚህ ወጥቶ በዚያ ወርዶ” የምትለው ራሷ አመራር ውስጥ ነበረች? የማእከላዊ ኮሚቴው አባል ነበረች? የሚሉ ጥያቄዎችን ያስከትላሉ። የታሪክ/ፖለቲካ ትርክት በወሬ ነጋሪ ስለማይጻፍ። ታደለች ድሮም ስዊስ እያለች ከህዋስ ያለፈ ተሳትፎ አልነበራትም። ወዳገር ስትመለስ ደርግ ከ1968ቱ ሜይ ዴይ ሰልፍ በኋላ ኢህአፓ ላይ ዘመቻ ጀምሮ የኢህአፓ አባላት የሚታሰሩበት ጊዜ ነበር። ብርሃነ መስቀልም ከፓርቲው ዋና ጸሃፊነቱ ተነስቶ ከፖሊት ቢሮውም ወርዶ የነበረበት ጊዜ ነበር። እስከማውቀውም ሆነ ከመጽሃፏ እንደተረዳሁት ታደለች አዲሳባ ገና በፓርቲው ውስጥ በህዋስ ተመድባ መስራት ሳትጀምር ነው በፓርቲው ውስጥ ችግሩ የተነሳው። እንግዲህ የፓርቲ አመራር ውስጥ ሳትኖር፣ በፓርቲው ውስጥ ስለተነሳው ችግር በሃዋስ ደረጃ ከአባላት ጋር ሳትወያይ፣ ከአመራሩ ገለጻ ሳታገኝ በፓርቲው ውስጥ ስለተነሳው ችግር ያላት መረጃ ከየት መጣ? የሚለውን ማንሳት አለብን። የመረጃ ምንጯ ብርሃነ መስቀል ብቻ ለመሆኑ አንድና ሁለት የለውም። ስለችግሩ የምትስጠው ‘መረጃ’ ከብርሀነ መስቀል ብቻ ለመሆኑ ምንም እንኳ በመጽሃፏ ባትጠቅሰውም ቃል በቃል ብርሃነ መስቀል ተይዞ ለደርግ ገራፊዎች ከሰጠው ቃል የተገለበጠ ነው። (በዚህ ጉዳይ ይበልጥ መረጃ የሚፈልግ አንባቢ ብርሃነ መስቀልና ኃይሌ ፊዳ ለደርግ የሰጡትን ቃል ጉግል አድርጎ ማግኘት ይቻላል።) ገና ይዘቱ ውስጥ ሳንገባ በዚህ ረገድ ከታደለች መጽሃፍ የምንረዳው ቢኖር ታሪክ/ፖለቲካ እንዴት እንደሚጻፍ ሳይሆን እንዴት እንደማይጻፍ ነው። ይኼ እንግዲህ አተራረኩን በሚመለከት ነው። ትንተናውስ? ምናልባት ከመጽሃፉ ትልቁ ድክመት ትንተና የሚባል አለመኖሩ ነው። ይኼ አንድ የኢህአፓ አባል ከነበረ ሰው የማይጠበቅ ነው። ታደለች ወዳገር ስትመለስ የነበረው የፖለቲካ ሁኔታ ምን ይመስል ነበር? ደርግስ ለምን ወደ ጦርነት ገባ? በዚህ በኩል የመቶ አምሳ የኢህአፓ አባላት ሊስት ለደርግ ያስረከበው የመኢሶን ሚና ምን ነበር? ፓርቲውስ ምን ማድረግ ነበረበት? እነዚህና ሌሎች አፍላ የጊዜው ጥያቄዎች በመሆናቸው ማንም ስለዚያ ወቅት የሚተርክ ሁሉ ሊስታቸው የማይገባ ጥያቄዎች ናቸው። ከዚያ ትንሽ ቀደም ሲል በአዲስ ዘመን ላይ ተከፍቶ የነበረው ጋዜጣውን እጅግ እንዲነበብ ያደረገው ኢህአፓና መኢሶን ድንቅ ክርክር ያደረጉበት አብዮታዊ መድረክ ምን አሳየ? ለምንስ ተዘጋ? ይኼን የመሰለ ድንቅ የውይይትና የክርክር ጅማሮ ደርግና መኢሶን ለምን ወደ ጦርነት ቀየሩት? መጀመሪያስ ጦርነቱን የጀመረው ማነው? ደርግና መኢሶንስ ለምን ኢህአፓን ለምጥፋት ተነሱ? ኢህአፓስ በፊናው ምን ማድረግ ነበረበት? እነዚህን ጥያቄዎች ማንም ስለዚያ ጊዜ የሚጽፍ ሁሉ ሊስታቸው የማይችላቸው ዋና ዋና ጥያቄዎች ናቸው? የታሪክም ሆነ የፖለቲካ ትርክት እነዚህን ጥያቄዎች ላይመልስ አይቻለውም። በጣም በሚደንቅና ለኢህአፓ ባህል ባእድ በሆነ መንገድ ታደለች ስለነዚህ ጥያቄዎች ዝምታን መርጣለች። ብቻ በደፈናው “ክሊኩን” ትወርድበታለች። ታደለችም ህይወትም ያልነበሩበትን ትርክት ትተው ወይም ገድበው ትንተናው ላይ ቢያተኩሩ ይበልጥ ጠቀሜታ ሊኖረው ይችል ነበር። ይሄን ካልን ዘንዳ ብርሃነ መስቀል በታሪክ ፊት እንዴት ሊታይ ይገባዋል? የሚለውን ደግሞ እናንሳ። ከመልካም ጎኑ ብንጀምር ብርሃነ መስቀል ከፍተኛ የፖለቲካ ብስለት የነበረው ጓድ ነበር። ከዚህ ብስለቱ የተነሳ ትክክለኛ የፖለቲካ ትንተና ማድረግ ይችላል፤ አንዳንዴም የተወሰነ የፖለቲካ ሁኔታ ወዴት ሊያመራ እንደሚችል ማሳየት ይችላል። ለምሳሌ ሆላንድ መጥቶ እኛ ዘንድ በሰነበተበት ወቅት ከወራት ቀደም ሲል በግብጹ ፕሬዚዳንት ጃማል አብደል ናስር መሞት ምክንያት በመካከለኛው ምስራቅ በተለይም በፍልስጤም ህዝብ ትግል ላይ ሊኖር የሚችለውን አድምታ ምን ሊሆን እንደሚችል ያደረገው ትንተና የሚደነቅ ነበር። ደርግ ስልጣን ይዞ “የኢትዮጵያ ሶሻሊዝም” ባለ ጊዜ ሜዳ በተደረገው ውይይት ብርሃነ መስቀል ደርግ ፋሺስት ሊሆን እንደሚችል ግምቱን ሰጥቶ ነበር (የዓቢዩ ብርሌን “በሃገር ፍቅር ጉዞ” ይመልከቱ)። በ1957 ዓ.ም. ከጎጃም ገበሬዎች አቤቱታ ጋር በተያያዘ ያዲሳባ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች ሰላማዊ ሰልፍ ለማድረግ ምን መፈክር እናንሳ እያሉ ሲወያዩ “መሬት ለአራሹ” እንበል ያለው ብርሃነ መስቀል ነበር። በተማሪው እንቅስቃሴ እጅግ ተደማጭነት ነበረው። በብሄር ጥያቄ በርሊን ላይ በተደረገው ባውሮፓ የኢት. ተማሪዎች ማህበር ጉባኤ ላይ በተደረገው ክርክር የብሄሮች መብት እንዲከበር በሚል ውሳኔ እንዲተላለፍ ከፍተኛ ሚና ነበረው። ዓለም አቀፍ የኢት. ተማሪዎች ፌዴሬሽን ሲቋቋምም እንዲሁ ከፍተኛ ሚና ነበረው። በሁላችንም ዘንድ ብርሃነ መስቀል ያብዮታችን መሪ አድርገን የምናየው ነበር። በኢህአፓ የመመስረቻ ጉባኤ ላይም ተሳታፊው በሙሉ ያላንዳች ማወላወል የፓርቲው ዋና ጸሃፊ አድርጎ መርጦታል። ይሁን እንጂ ማንም ግለሰብ ቢሆን ፍጹም አይደለም/አልነበረም። በፍልስፍና ዳያሌክቲክስንና ማቴሪያሊዝምን በማቆራኘት፣ በፖለቲካም ሳይንሳዊ ሶሻሊዝምን፣ በፖለቲካ ኤኮኖሚም ስርፕለስ ቫሉ ላይ አዲስ ግኝት አድርጎ በመላ ዓለም ከፍተኛ ተቀባይነትን ያገኘው ካርል ማርክስ እንኳ ድክመት ነበረው (ዊን -Wheen- የተባለ እንግሊዛዊ የጻፈውን የማርክስን ባዮግራፊ ይመልከቱ)። ሌሎቹም እንደዚሁ። የቦልሼቪክ ፓርቲ መሪዎች ደግሞ ከድክመትም አልፎ ማርክሲዝምን በመቀልበስ ከፍተኛ ስህተት ፈጽመዋል። በሌላውም የፖለቲካ እንቅስቃሴም እንዲሁ ነው። በመላው ዓለም የተደነቀውና የተወደደው ማንዴላም ባገሩ በደቡብ አፍሪካ የሰላ ሂስ እየቀረበበት ነው። ስለዚህ ፍጹም የሚባል ግለሰብ ሊኖር አይችልም። ይህ የሰው ልጅ ተፈጥሮ ነው። ይህን ካልን ዘንዳ የብርሃነ መስቀል ዋነኛ ድክመት የነበረውን እናንሳ። ብርሃነ መስቀል ባጭሩ ራሱን የኢትዮጵያ ሌኒን አድርጎ የሚያይ ነበር ብል ማጋነን አይሆንም። ራሱን እንደማይሳሳት ነቢይ የሚያይ፣ በፓርቲውም ውስጥ በእውቀትም ሆነ በችሎታ እኔ ላይ የሚደርስ የለም ብሎ የሚያምን ነበር። ይህ ስለራሱ ያለው ከፍተኛ ግምት ካንዳንድ ጓዶች ጋር እንዳይግባባ አድርጎታል። ገናና ነኝ የሚል ግምት ስለነበረው በመጨረሻም በአንጃ ስራው ላይ ሲሰማራ ስሜን በግላጭ ባወጣ ብዙው ይከተለኛል በሚል ግብዝነት ማንነቱን እየገለጸ ተከታይ ለማግኘት ሞክሯል። በድርጅታዊ ስራ “ዴሞክራቲክ ሴንትራሊዝም” የተባለውን የሌኒን የውስጠ ፓርቲ አሰራር መርሆ እንደ ዋነኛ የማርክሲዝም ድርጅታዊ መርሆ አድርጎ ፓርቲው ወስዶት የነበረ ቢሆንም እነ ተስፋዬ ደበሳይ የፓርቲውን ውስጣዊ አሰራር በተቻለ ዲሞክራቲክ ለማድረግ ቢሞክሩም ብርሃነ መስቀል ግን የዴሞክራቲክ ሴንትራሊዝም መርሆ በግለሰብ ውሳኔ ለመስጠት ስላመቸው የተባለውን መርሆ አጥብቆ ይዞ ነበር። ይኼ አመለካከቱ ነው ካንዳንድ ጓዶች ጋር ያጋጨው። “ዲክቴተር ሊሆንብን ነው” ለሚለው ለነዘሩ ዘመቻ አመቸ። (ዘሩ ራሱ በኋላ የከተማ የትጥቅ ትግል በማስጀመር የፓርቲውን ወታደራዊ ስትራቴጂ በማስቀየር ዋናው ዲክቴተር ሊሆን!) የፓርቲው ወታደራዊ ስትራቴጂ ገና ፓርቲው ሲመሰረት የጸደቀውና ከተማሪ ማህበር ጀምሮ እናምንበት የነበረው የገጠር የትጥቅ ትግል የሚለው ነው። ይህንን ስትራቴጂ ፓርቲው እስከ ከተማ ትጥቅ ትግል ድረስ አምኖበት እየሰራበትም ነበር። መንግስቱና መኢሶን ኢህአፓ ላይ ጦርነት ሲያውጁ መጀመሪያ ላይ ማእከላዊ ኮሚቴው ሲወያይበት “እኛም እጃችንን አጣጥፈን አንቀመጥም” በሚለው ሙሉ ስምምነት ነበር። ይኼ “እጃችንን አጣጥፈን አንቀመጥም” የሚለው ግን ምንም ማለት ነው? የሚለውንና “ምን ያህል ይሳኬዳል?” የሚለውን በውል ሳያስቀምጥ ቀጠለና ፖሊትቢሮው ትንሽ ቆይቶ አንድ አዲስ ወታደራዊ ስትራቴጂ ይዞ መጣ። የፓርቲው ፖሊትቢሮ ያወጣው አዲስ ወታደራዊ ስትራቴጂ የከተማ የትጥቅ ትግል በማድረግ ሁኔታው ሲያመች አጠቃላይ የህዝብ አመጽ (uprising or insurrection) ማስነሳት ይቻላል ብሎ የከተማ ትጥቅ ትግል አስጀመረ። በዚህም ፖሊትቢሮው የፓርቲውን ስትራቴጂ በራሱ ስልጣን ቀየረ። ይኼ ለነብርሃነ በፓርቲው ላይ ማመጽ ምክንያት ሆነ። በዚህ ሁኔታ ነው ብርሃነ መስቀልና ጌታቸው ማሩ ከፓርቲው አሰራር ወጥተው የአንጃ ስራ የጀመሩት። ታደለች ልትደብቀው የሞከረችውን ብርሃነ መስቀል ራሱ ለደርግ በሰጠው ቃሉ የፓርቲውን የአመጽ ስራዎች ለማደናቀፍና ለማስቆም ነው የተነሳነው ብሏል። ለመሆኑ ብርሃነ መስቀል አንጃ ሲሆን ምን ነበር ያለመው? እውን ኢህአፓ ‘ታርሞ’ በገጠር የትጥቅ ትግል ብቻ ደርጉን እንዲፋለም ለማድረግ ነበርን? አልነበረም። ብርሃነ መስቀል ከፓርቲ መሪነቱ በነዘሩ ተንኮል መነሳቱ እልህ ውስጥ ገብቶ ወደ በቀል ነበር የሄደው። በጊዜው ወዲያው ለማድረግ አላመቸውም እንጂ ልክ እንደ መኢሶን ከደርግ ጋር ለመተባበር ነበር ዓላማው። ችግሩ ግን በጊዜው ከፈሱ ጋር የተጣላው መንግስቱ ኃይለ ማርያም መኢሶንን መምታት ጀምሮ ነበር። ስለዚህ ብርሃነ መስቀል የሆነ መላ ፈጥሮ ከደርግ ጋር መደራደሪያ ፈለገና “የትጥቅ ትግል በመጀመር” ሳቢያ ወደ መርሃቤቴና መንዝ አቀና። ከሁሉም የሚገርመው ደግሞ ገና ከተማሪ እንቅስቃሴ ጀምረን ትክክለኛ የትጥቅ ትግል ስትራቴጂ እንዳልነበረ እናስገነዝብ በነበረው “በፎኮዪዝም” (focoism) (ከፍተኛ የፖለቲካ ስራ ባልተሰራበትና የአርሶ አደሩ ድጋፍ በሌለበት አካባቢ የትጥቅ ትግል መሞከር በተለይም በላቲን አሜሪካ ከፍተኛ ጉዳት ያስከተለ ስትራቴጂ ማለት ነው) መሰማራቱና፤ ከወጣላቸው ኋላ ቀር ከሆኑ ሽፍቶች ጋር ለመተባበር መነሳቱ ነበር። የነብርሃነ መስቀል ትልቁ ስህተትና ምናልባትም ታሪክ ይቅር የማይላቸው ደርግ የፓርቲውን አባላት እያሳደደ በሚረሽንበት ወቅት ወጥተው ፓርቲው ራሱን ሊከላከል እንዳይችል መዋቅሩን በመበጣጠስ፣ ብዙ ጓዶችን በማስያዝና በማስገደል ደርግ ከሁለት ዓመት በላይ ሊያከናውን ያልቻለውን ስራ እነብርሃነ መስቀል ባጭር ጊዜ ውስጥ መስራታቸው ነው። ይኼ በምንም ተአምር ተቀባይነት ሊኖረው የሚችልና ትክክለኛ ስራ ተብሎ መጽሃፍ የሚጻፍለት አይደለም። በዚህ በነብርሃነ መስቀል ስራ ነው ኢሕአፓ ሊመታ የቻለው። ኢሕአፓ በመመታቱ ባገሪቱ የተከተለውን ምስቅልቅል አይተናል። የዚያ ትውልድ ስራ አፈር የበላውና ካሁኑ ትውልድ ጋር ትውልዳዊ ቁርኝት እንዳይኖር መንገዱን የጠረገ ስራ ነው። ታሪክ ስንጽፍ ይበልጡኑ ማለም ያለብን ያሁኑ ወጣት ትውልድ ላይና የወደፊቱ ትውልድ ባገራችን እጣ ፈንታ ሊኖራቸው በሚል ሚና ላይ መሆን ይኖርበታል። ወይም ደግሞ ባጣቃላይ አነጋገር ስላገራችን የወደፊቱ እጣ ፈንታ ሊሆን ይገባዋል። ርግጠኛ አገር ወዳድ ከሆንን የምንጽፈው “ወደፊት አገራችንን እንዴት ይጠቅማታል?” ብለን መሆን ይኖርበታል። ታደለች መጽሃፏን ስትጽፍ ይህንን ጥያቄ ባይምሮዋ ያስቀመጠችው አለመሆኑ ግልጽ ነው። ታሪክ የግለሰብን ስብእና ለማጉላት አይተረከም። ያገር ስብእና ይቀድማልና።
በድል ማግስት ችንፈት እንዳይሆን ሳናጣጥማቸው ከጃችን ያፈተለኩ አንዳንድ ድሎች የፈላጭ ቆራጮችን አገዛዝ እንዳስከተሉብን የቅርብ ታሪካችን ይነግረናል። የኃይለ ስላሴ ፈላጭ ቆራጭ አገዛዝ በ66ቱ ህዝባዊ አብዮት ተገፍቶ ሲወርድ “አለሁላችሁ፣ ለኔ ተዉት” ብሎ ደርግ 17 ዓመት ረገጠን። በመሃሉ የተወሰኑ መኮንኖች እንደነ መንግስቱ ነዋይ ደርግን ሊያወርዱ ሞክረው በቅጡ ሳይደራጁ ቀርተው ሌላ እድል አመለጠ። ደርግ በተራው ሲወርድ ደግሞ ራሱ ብቻ ታግሎ የጣለው ይመስል ወያኔ “በሉ ዞር በሉ፣ ተራው የኔ ነው” ብሎ ስልጣን ላይ ቂጢጥ አለ። አሁን በመጨረሻ በለውጡ ኃይሎችና በወያኔ መሃል ፍትጊያ ከተካሄደ በኋላ መጨረሻ ላይ ይኼው ወያኔ ከስልጣን ወረደ። ዋናው ነቀርሳ ይወገድ እንጂ አሁንም አያሌ መለስተኛ ነቀርሳዎች እንዳሉ ሳይታለም የተፈታ ነው። ሃገራችን በዘመኑ ታሪኳ ለድሃው ህዝብ ብልጽግናን ላገሪቱም ዲሞክራሲን ሊያጎናጽፉ የሚችሉ አያሌ እድሎችን አጥታለች። የመጀመሪያው ኃይለ ስላሴ የወረደ ጊዜ፣ ሁለተኛው ደርግ የወረደ ጊዜ ነበር። አሁን ደግሞ ወያኔ ሲወርድ ሌላ ሶስተኛ እድል ተፈጥሯል። የመጀመሪያዎቹ ሁለቱን እድሎች ያጣንባቸው ከዋነኞቹ ምክንያቶች አንዳንዶቹ ባንድ በኩል አጠቃላይ የፖለቲካ ግንዛቤ እጥረት ሲሆን በሌላ በኩል ደግሞ አለመደራጀቱ ለመሆኑ የሚያጠያይቅ አይደለም። አንዳንድ አገሮች ተመሳሳይ እድሎችን በተከታታይ ካጡ በኋላ በመጨረሻ ግን ህዝቡን ያደራጀ፣ ያስተማረና ያታገለ ፓርቲ በማግኘታቸው ወሳኝ የሆነ ለውጥ ሊያመጡ ችለዋል። ይህ የሚያሳየን አገሮች የራሳቸው ዓይነተኛ የፖለቲካ ታሪክ ስላላቸው የለውጡም ድል ማድረግ ያንድ አገር ዓይነተኛ የታሪክ ክስተትን ከመተንተን እንደሚጀምር ነው። በርግጥ የሶስተኛው ዓለም ተብለው የሚፈረጁ አገሮች ታሪካዊ ተመሳሳይነት ቢኖራቸውም ልዩነቶቻቸው ግን በመጡት ለውጦች ላይ ዓይነተኛ አስተዋጽኦ ነበራቸው። ምንም እንኳ የአፍሪካ አገሮች በተለይም ከሰሃራ በታች ያሉት ባብላጫው ታሪካዊ ተመሳሳይነት አላቸው ቢባልም የፖለቲካ ለውጥን በማምጣት በኩል ዓይነተኛ የሆኑት ልዩነቶቻቸው የሚመጡትን ለውጦች እድል ለመወሰን አሁንም ቁልፍ ሚና አላቸው። ይኼ በተራው የፖለቲካ ሳይንቲስቶች የቀውስ ትንተና ወደሚሉት ይወስደናል። የቀውስ ትንተና እጅግ ዋነኛ የትንተና ዘዴ የሚሆንበት ምክንያት፣ የፖለቲካ ለውጥ ሁልጊዜ የተወሰነ ቀውስ ውጤት በመሆኑ ነው። ስለሆነም ባንድ የፖለቲካ ሁኔታ ውስጥ ገንኖ ያለውን ዋነኛ ቀውስ ወይም ለቀውሱ አስተዋጽኦ ያደረጉ ዋና ዋና ችግሮችን ማውጣትና መተንተን የለውጡን አቅጣጫ ፈር ሊያሲዙ ይችላሉ። ዋና ዋና ችግሮች የሚባሉት ደግሞ ያገሪቱን የፖለቲካ አካሄድ የሚወስኑት ችግሮችን ለማለት ነው። የዋናው ቅራኔና የዋና ዋና የፖለቲካ ችግሮች መፈታት ለሌሎቹ መለስተኛ የፖለቲካ ችግሮች መፈታተ መንገዱን ይጠርጋሉ ማለት ነው። አሁን ባገራችን ባለው የፖለቲካ ችግር ዋነኛ የፖለቲካ ችግር የሚባለው ለሌሎቹ የፖለቲካ ችግሮች መፈታት በሩን የሚከፍተው በብሄር ጥያቄ ዙሪያ ያለው ችግር ነው። ይህም የሆነው የብሄር ጥያቄ ያገሪቱን አንድነት የሚወስን ጉዳይ በመሆኑ ነው። ስለሆነም ባሁኑ ጊዜ ማለትም ከወያኔ መወገድ በኋላ ባገሪቱ ያለው ዋነኛው ቅራኔ፦ በወያኔ የፖለቲካ ቅርስና በኢትዮጵያዊነት መሃል ያለው ቅራኔ ነው። ፖለቲካዊ መልካምነትና ቅንነት ቢኖር የብሄር ጥያቄ በራሱ ችግር ሊሆን አይገባውም ነበር። ይሁን እንጂ ባገራችን ገንነው የነበሩት አገዛዞች ምንም ዓይነት የፖለቲካ ቅንነት ስላልነበራቸው የብሄር ችግር ሊባባስ ችሏል። በተለይም በወያኔ አገዛዝ ወቅት የተጀመሩና የገነኑ የፖለቲካ ሸውራራነት (platitudes) ይቺን የፈረደባት ድሃ አገር ሲያምሷት ኖረዋል።ከነዚህም ዋነኛው ይኼው የብሄር ጥያቄ የሚባለው ነው። ወያኔ ቀደም ብሎ በተማሪዎች እንቅስቃሴ ጊዜ ከዚያም በኢህአፓ ተውገርግሮ የነበረውን የብሄር ጥያቄ አጣሞና ሌላ ትርጉም ሰጥቶ ጉዳዩ ቅጥ አምባሩ እንዲጠፋ፣ ከዚያም በላይ የፖለቲካ አገዛዙን በፌዴራልና በክልል ደረጃዎች የስልጣን መወጣጫ ሆኖ እንዲያገለግል አድርጓል። በዚህም ወያኔ የራሱን ስልጣን ከማደላደል አልፎ በየክልሉ የኮለኮላቸው ጥንትም ትግል ሲባል “ወዴት?” ያሉ ስልጣን ሲባል “አቤት” ላሉት ደህና የስልጣን መወጣጫና በዚህም ስልጣን በመጠቀም ንብረት ማካማቸት ችለዋል። ባጭሩ የብሄር ጥያቄ መሰረታዊ ትርጉሙን ስቶ የስልጣንና የንብረት ማካማቻ ሆነ። ወያኔ በስልጣን በመባለጉ እንዲሁም ንብረት ካካበተ በኋላ የህዝብ አመጽ ተነስቶ ካስወገደው በኋላና ለውጡ ከመጣ በኋላ ይኼው በብሄር ጥያቄ ላይ ያለው የአመለካከት ሸውራራነት በክልል ደረጃ በተኮለኮሉት በኩል ሌላ ደረጃ ደርሷል። የብሄር ጥያቄ ገና ከጠዋቱ ሲነሳ በብሄር ማንነት ላይ ተመስርቶ የነበረውን መገለልና መጨቆን ለማስቀረት ነበር። በዚህም ትክክለኛ አመለካከት መሰረት ዋናው ጉዳይ የብሄር ጭቆናን በማስቀረት እኩልነት እንዲሰፍን ማድረግ ነበር የተፈለገው። ተጨቆንኩ የሚል ብሄር ሁሉ የጭቆና ቀንበሩ እንዲነሳለትና እኩልነት እንዲሰፍን ነበር ዋናው ፍላጎት። አንዳንድ ‘ብሄርተኞች’ ግን ከዚህ አልፈው ልክ ወያኔ ያደርግ እንደነበረው ከራሳቸው ክልል ውጭ ያሉትን የሌሎች ክልሎች ግዛቶችን የኛ ነው ማለት ሲጀምሩ ልክ እንደ ወያኔ ፍላጎታቸው የፖለቲካ ስልጣንን ተጠቅመው ከሌሎች ግዛቶችም ንብረት ማካበት ነው ማለት ነው። አንድ ብሄር የብሄር ጭቆና ቀርቶለት እኩልነት ከሰፈነ በኋላ ከዚያ በላይ ሄዶ በሌሎች ብሄሮች ውስጥ ያሉ ንብረቶችን የኛ ነው ማለት ከጀመረ ከብሄር ጥያቄ በላይ ሄዶ የመደብ ጥያቄ ሆኗል ማለት ነው። ምክንያቱም እንዲህ ያለው ፍላጎት የድሃው ህዝብ ጥያቄ ሳይሆን የፖለቲካ ስልጣንን በወያኔ ጊዜ ያጣጣመው የልሂቁ ፍላጎት ነው ማለት ነው። ችግሩ ጥያቄው አሁንም የሚቀርበው “የብሄሬን መብት ለማስከበር ነው” እየተባለ መሆኑ ነው። እንዲህ ያለው ዝንባሌ የሚወስደው በቀደም ዓቢይ እንዳሉት ወያኔ ወደሄደበት ዝቅጠት መሄድን ያስከትላል። ይህ ክሆነ ደግሞ አሁን አገሪቱ ዋነኛውን የፖለቲካ ነቀርሳ (ወያኔን) ባስወገደች ማግስት ሌላ ነቀርሳ መነሳት ማለት ነው። ከሁሉ የሚደንቀው ደግሞ እንዲህ ያሉ ‘ብሄርተኞች’ “እንቆረቆርለታለን” የሚሉት በድህነትና በኋላ ቀርነት የሚማቅቀው ህዝብ እንዴት ከድህነት እንደሚወጣና በልማት ጎዳና እንደሚጓዝ ምንም ዓይነት ስትራቴጂ ሳይኖራቸው፣ “በክልላቸው” ያለው ጥሬ ሃብት እንዴት ወደ ልማት ሊያሻግር እንደሚችል እውቀቱ የሌላቸው በሌላ ክልል ባለው ጥሬ ሃብት ላይ ዓይናቸውን ተክለው “ይኼም ግዛት የኛ ነው” ብለው ሙዝዝ ሲሉ ነው። እንዲህ ያሉ በእብሪት የተወጠሩ “ብሄርተኞች” ይዋል ይደር እንጂ ልክ እንደ ወያኔ ዋናው መዳረሻቸው ዘብጥያ መሆኑ አያጠያይቅም። አሁን ወያኔ ከስልጣን በጠቅላላው መውረዱ የተገኘው እድል ታሪካዊና ፖለቲካዊ ትርጉሙ እጅግ ከፍተኛ ነው። በርግጥም ሬቮሉሽኑ ተሳክቷል ለማለት ስኬቱን በሁለት ከፍለን ማየት አለብን። የወያኔ መውረድ አንድ ስኬት ሲሆን ለውጡ ዲሞክራሲን ማጎናጸፉ ወይም አለማጎናጸፉ ደግሞ ሌላው የስኬት መለኪያ ነው። ወያኔ ከስልጣን አኳያ ሲታይ ያለቀለት ቢሆንም እስካሁን የዘራው መርዝ ግን አብሮት ጠፍቷል ማለት አይደለም። እንዲያውም ይበልጡኑ የሚያሰጋንና በድል ማግስት ችንፈት ተከሰተ እንዳንል የሚያስፈራን ይኸው ወያኔ የዘራው መርዝ አብሮት ካልጠፋ ነው። በድል ስካር ውስጥ ሆነን ውስጣችን አሁንም ነቀርሳ እንዳለ ማየት ካቃተን ራሳችንን እያሞኘን ነው ማለት ነው። አሁን ለውጡ ከሁሉ አስቀድሞ ድል መቀዳጀት ያለበት በወያኔ ያመለካከት/ፖሊሲዎች ቅርስ ላይ ነው። ከዚህም ዋነኞቹ በብሄር የበላይነት መወጠርና የበላይ እኛ ነን ማለት፣ ኢትዮጵያንና ኢትዮጵያዊነትን ሳያስቀድሙ የሌላውን ብሄር ግዛት የኛ ነው ማለት፣ አንድን ብሄር በጅምላ አንደ ጠላት ማየት፣ ስግብግብነት፣ በተገኘው መንገድ ሁሉ ብሄሮችን መከፋፈልና እንዳይቀራረቡ ማድረግ ... ወዘተ... ይገኙበታል። እነዚህ በወያኔ የተፈጠሩ ነቀርሳዎች ከስራቸው ተመንግለው መጣል አለባቸው። እነዚህ ሳይከናወኑ ለውጥ ማለት ሌላ ወያኔ መፍጠርና ይቺን አገር ዝንተ ዓለም ለማመስ ቆርጦ መነሳት ማለት ነው። የተገኘው ድል ችንፈት እንዳያስከትል ምን ይደረግ? ይኸን ዋና ጉዳይ ለመመለስ መጀመሪያ አሁን ያለው እንቅፋት የቱ ነው የሚለውን ማንሳት ያስፈልጋል። አንዳንድ ሰዎች ስለ ብሄር መስማት እንኳ አንፈልግም ይላሉ። ኢትዮጵያ የብዙ ብሄሮች አገር እስከሆነች ድረስ የነዚህ ህዝቦች እኩልነት ምን ጊዜም የሚያሳስብ በመሆኑ የብሄር ጥያቄ መኖሩ የማይቀር ነው። የወያኔን ቅርስ እናጥፋ ስንል ስለብሄር በፍጹም አንወያይም ማለት አይደለም። አሁን የተጎናጸፍነው ድል በርግጥም ታሪካዊ የሚሆነው የወያኔን አመለካከትና ፖሊሲ ላንደግም የተነሳን እንደሆነ ነው። በዚህ ረገድ ካሁን ወዲያ የብሄር ጥያቄ አመለካከት/ፖሊሲ መሰረት መሆን ያለበት የብሄሮችን እኩልነት በተግባር ማረጋገጥ፣ የበላይነትን ማስቀረትና ብሄር-አቀፍ የሆነውን ኢትዮጵያዊነትን መያዝና ማስፋፋት ነው። ስለዚህ የብሄር ጥያቄ አብሮን የሚኖር ጉዳይ ነው። ማስቀረት ያለብን ጥያቄውን ወያኔ ባየበት መነጽር ማየቱን ነው። ዓለም በግሎባላይዜሽን ሂደት አንድ እየሆነ በሚሄድበት ባሁኑ ጊዜና ወያኔ ያውገረገረውን አጸያፊ ፖለቲካ መተው ሲገባ “እኛ ትልቅ ብሄር ወይም የሰለጠንን ብሄር ነን” ብሎ መኮፈስና የሌላውን ብሄር ግዛት የኛ ነው ማለት ተመልሶ ወያኔን መሆን ነው። በተጨባጭ ምን ይደረግ ሲባል የሚከተሉትን እንደ ቋሚ ፖሊሲ መከተል ያስፈልጋል። የብሄሮችን ራስን በራስ የማስተዳደርን መብት አሁንም ማክበር፤ በየክልሉ በራስ ቋንቋ መጠቀም (ት.ቤት፣ ፍርድ ቤት፣ ወዘተ ...)፣ አስተዳደሮቹና ምክር ቤቶቹ እንዲሰሩ ማድረግ አሁን ያለውን የፌዴራል መዋቅር በህገ መንግስቱ እስኪቀየር ድረስ ማስቀጠል ራስን በራስ ማስተዳደር ማለት በሌላው ላይ የበላይነትን መጫን ወይም ጠባብነትን መከተል አለመሆኑ በተግባር እንዲረጋገጥ ማድረግ በቅስቀሳ ደረጃ የብሄሮች ወንድማማችነት/እህትማማችነት እንዲስፋፋ ማድረግና በብሄር ልዩነቶች ላይ ሊኖር የሚችለውን ትኩረት (ethnicization) ስራዬ ብሎ መቀነስ፣ ችግር ፈጣሪ ሊሆኑ የሚችሉ እንደ ክልል ልዩ ኃይል ያሉ ተቋማትን አፍርሶ ወደ ፌዴራል መከላከያው መቀላቀል የክልሎችን ህገመንግስታት (ለምሳሌ የቤኒሻንጉል) በድጋሚ ማየትና መሻሻሎችን ማድረግ የክልል አስተዳደሮችን አስተዳደራዊ ብሄርተኝነትን (ለምሳሌ ስራን በራስ ብሄር አባል ብቻ ማሰራትን) መቀነስና ወደ ህብረ-ብሄራዊ ተቋም እንዲሸጋገሩ ማድረግ።
የጎጠኞች ትርክት አመጣጡና መዘዙ አሁን ያገራችንን የፖለቲካ ሁኔታ ምስቅልቅሉን አውጥቶ፣ የህዝቦቿንም ደህንነት አደጋ ላይ ጥሎ ባገሪቱም ላይ የመከፋፈል አደጋ ያመጣው “የጎጠኞች” አክራሪነት ለመሆኑ ማመሳከሪያ የሚያስፈልገው አይደለም። እነጃዋር በሚያስገርም ድንፋታ “ከፈለግሁ ኦሮሚያን በሁለት ወር እገነጥላለሁ” እንዲሉ ያበቃቸው ጽንፈኝነት ከየት እንደመጣ መረዳቱ ባንድ በኩል ወደፊት እንደዚህ ያሉ ጽንፈኞች እንዳይነሱ ሲረዳ በሌላ በኩልም መንግስትና ህብረሰቡ ምን ማድረግ እንዳለባቸውም ሊያስገነዝብ ይችላል። ባገራችን የፖለቲካ ውይይቶችን አስቸጋሪ የሚያደርገው ያንዳንድ ጽንፈኛ “የብሄር” ፖለቲከኞች ያልታወጀው ዓላማቸው እየተደባበሰ ስለሚቀርብ የነዚህ ፖለቲካኞች ርግጠኛ ዓላማ ምን እንደሆነ ቆመንልሃል ላሉት ህዝብ እንኳ በግልጽ አለመናገራቸው ነው። ጎጠኛ ጽንፈኞች ባብላጫው ስውር አጀንዳ አላቸው። ይሄ ስውር አጀንዳቸው ግልጽ የሚሆነው ኃይላቸውን አጠናክረው ስልጣን ለመያዝ እንችላለን ብለው በሚገምቱበት ጊዜ ወይም በመጨረሻ ስልጣን ሲይዙ ነው። ይኼ ክስተት ብዙ ጊዜ በብሄር ጽንፈኞች ላይ ይከሰታል። ባገራችንም የሆነው እንደዚሁ ነው። ባገራችን የተነሱት ጎጠኛ ጽንፈኞች የተለያየ መልክ ይዘው መጥተዋል። ይህ ጽንፈኝነት እንዴት መጣ? የዘንድሮዎቹ ጽንፈኞችስ እንዴት ወደዚህ አመለካከት አቀኑ? እንዴትስ በወጣቱ ዘንድ ተደማጭ ሊሆኑ ቻሉ? የሚለ ጥያቄዎችን ማንሳት ተገቢ ይሆናል። 1. የብሄር ጥያቄ አነሳስ፦ አሁን ጽንፈኛ ጎጠኞች ባገሪቱ ላይ በደቀኑት አደጋ፣ ባስከተሉት ከፍተኛ ጉዳትና በተለይም ደግሞ ያሳዩት አንጋፍጋፊ ጭካኔና ግድያ የተነሳ ብዙ ህዝብ የብሄር ጥያቄን “አታንሱብኝ” ወደሚል ሄዷል። ይሁን እንጂ ኢትዮጵያ የብዙ ብሄር አገር እስከሆነች ድረስ የብሄር ጥያቄ መኖሩ የማይቀር ነው። ጽንፈኞች ጉዳዩን ስላበላሹት ጉዳዩ እንዳይነሳ አይባልም። በታሪክም ቢሆን በርካታ ጸሃፊዎችና አንዳንድ ጋዜጠኞች እንደሚሰብኩት የብሄር ጥያቄ በኢትዮጵያ ተማሪዎች እንቅስቃሴ ዘመን አልተነሳም። የብሄር ችግር ከተጻፉት መጻህፍት እንኳ ብንነሳ (የብሄር ጥያቄ ወይም የብሄር ችግር ባይሉትም) ገና ከአጼ ቴዎድሮስ ጊዜ ጀምሮ ያለ ነው። አገሪቱ በጣልያኖች በተወረረችበት ወቅት ቤልጂያኖች ሩዋንዳ ውስጥ እንዳደረጉት ለከፋፍለህ ግዛ እንዲመቻቸው ፋሺስቶች ህዝባችንን በብሄር ከፋፍለውት ነበር። በግልጽ እንነጋገር ከተባለ ባንዳው ሁላ በጣልያን ፋሺስቶች እንደሰለጠነ (ምናልባት ስፓጌቲ በሹካ መብካት ስለተማረ!! ይኼም ስልጣኔ ሆኖ!) በድህረ-ጣልያን ኢትዮጵያም አያሌ የብሄር አመጾች ነበሩ (ኤርትራ፣ ኦሮሞ፣ ጌዴዎ፣ ሱማሌ፤ ሲዳማ ... ወዘተ)። ወደ 60ዎቹ ገደማ ደግሞ የኤርትራና-ኢትዮጵያ ፌዴሬሽን በመፍረሱ ምክንያት በኤርትራ የተነሳው አመጽ ከፖለቲካም አልፎ የብረት ትግልንም ይዞ መጣና ወደፊት ለሚነሱት “የብሄር እንቅስቃሴዎች” ሁሉ አዲስ “የብሄር” ፖለቲካ ይትብሃል ፈጠረ። የተማሪው እንቅስቃሴ በጋመበት ወቅት የመንግስቱ መከላከያ ኃይሎች በኤርትራና በባሌ የተነሱትን አመጾች ለማጥፋት በገፍ ተመድበው ጦርነት ላይ ነበሩ። በመንግስት ደረጃም የኢትዮጵያና የሱማሌ መንግስታት በኦጋዴን ጥያቄ ምክንያት ሶስት ጊዜ ጦርነት አድርገዋል። እነዚህ የፖለቲካ ችግሮች ዞሮ ዞሮ ያገሪቱን አንድነት የሚመለከቱ በመሆናቸው (ቢያንስ የኤርትራና የኦጋዴን የመገንጠል አደጋ ገሃድ ስለነበር) የተማሪው እንቅስቃሴ ስለ ችግሮቹ መወያየት ከጀመረ በኋላ ያንን የፖለቲካ ችግር “የብሄር ጥያቄ” ብሎ “ክርስትና” አነሳው። ኢትዮጵያ የብዙ ብሄሮች አገር መሆኗን፣ እነዚህ ብሄሮች በእኩልነት መኖር እንዳለባቸውና ሉአላዊ በመሆናቸውም የራሳቸውን እድል በርሳቸው የመወሰን መብት ሊኖራቸው ይገባል አለ። በተረፈ ተራማጆችና በሁሉም ብሄር እንቅስቃሴ ውስጥ ያሉ ዲሞክራቶች በኩልነት ላይ ለተመሰረተች ኢትዮጵያ መታገል እንዳለባቸው አሳሰበ። ያዲሳባ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች ይኼን እንዳሉ በመንግስት ትንኮሳ የተማሪው ማህበር ፕሬዚዳንት ጥላሁን ግዛው በመንግስት ተገድሎ ሌሎች ተማሪዎችም ተረሽነዋል። ታስረው የተደበደቡም በርካቶች ናቸው። በዚህ ጭፍጨፋ የተነሳ ዩኒቨርሲቲውም በመዘጋቱ የብሄር ጥያቄ ገና ካነሳሱ በርካታው ተማሪ የተሳተፈበት ውይይት ሳይደረግ ቀረ። ከዚያ በኋላ በአውሮፓ ያሉ የኢትዮጵያ ተማሪዎች በ1963 በርሊን ላይ ተሰብስበው ካንድ ሳምንት በላይ ከተከራከሩ በኋላ ባብላጫ ድምጽ ያዲሳባ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች የወሰዱትን ዓይነት ውሳኔ አሳለፉ። ከሳምንት በኋላም ሰሜን አሜሪካ ያለው የኢትዮጵያ ተማሪዎች ማህበርም (ኢዙና) እንዲሁ ተመሳሳይ ውሳኔ አሳለፈ። በወቅቱ ያገሪቱ የፖለቲካ አጀንዳ የነበረው በኤርትራ የተጀመረው የትጥቅ ትግልና በኦጋዴን ብልጭ ድርግም የሚለው ጦርነት ስለነበር በተለይም በኤርትራው እንቅስቃሴ ላይ ውሳኔ ማሳለፍ አስፈላጊ ስለነበር የተማሪዎቹ ማህበራት (በአውሮፓና አሜሪካ) የኤርትራን ህዝብ ትግል ቢደግፉም (ጭቆናን በመቃወም የተደረገ ትግል በመሆኑ) መገንጠሉን ግን አልደገፉም። በተማሪዎቹ ምልከታ በጊዜው ጉዳዩ ራስን በራስ የማስተዳደር አውድ (ኮንቴክስት) ሊታይ የቻለው የኤርትራው ጉዳይ በመሆኑ ጥያቄውን ከተወያየበት በኋላ በጊዜው መገንጠሉን አልደገፉም። እዚህ ላይ አንድ ጉዳይ ግልጽ እናድርግ። በተራማጆች አመለካከት መሰረት አንድ የብሄር እንቅስቃሴ የብሄር ጭቆናን ተቃውሞ እስከተነሳ ድረስ ይደገፋል። ይሁን እንጂ ያ እንቅስቃሴ የዚያን ብሄር ችግር ሁሉ ይፈታል ማለት ስላልሆነ (በታሪክ የታዩ የብሄር እንቅስቃሴዎች የህዝቦቻቸውን ዋና ዋና ችግሮች ሲፈቱ አልታዩምና) እንቅስቃሴው ቢደገፍም መገንጠሉ አይደገፍም። ተራማጆች እንዲህ ዳር ቁጭ ብለው ይሄ ይደገፍ ያ አይደገፍ የሚሉ ሳይሆኑ ችግሩን ለመቅረፍ ቆርጠው ይነሳሉ። ከዚህም አንደኛው የተነሱት የብሄር እንቅስቃሴዎች የነጻነት ሰንደቅ ዓላማ ለማውለብለብ ብቻ ሳይሆን በተቻለ መጠን ቆመንለታል ያሉትን ህዝቡን ዋና ዋና ችግሮች ለመፍታትም እንዲሰሩ ለማድረግ ይጥራሉ። ከነዚህ ስራዎች አንደኛው አብዮታዊ እንቅስቃሴ በመጀመር የብሄር እንቅስቃሴዎችም የዚህ ተራማጅ አካል እንዲሆኑ ማድረግ ነው። (በጊዜው ከተጻፉት የተማሪ እንቅስቃሴዎች ጽሁፎች የምናነበው ይኼንኑ ነው። የዋለልኝ መኮንንና የብርሃነመስቀል ረዳን ጽሆፎች ለዋቢነት እንጠቅሳለን።) ይሁን እንጂ ያገሪቱ የፖለቲካ ሁኔታ ተራማጆቹ እንዳሰቡት ሳይሄድ ቀረና “የብሄር ድርጅቶች ነን” የሚሉት የፖለቲካ መድረኩን ሲወስዱ ትርክቶቹም እየተቀያየሩ መጡ። 2. የጎጠኞች ትርክት አጀማመር፦ አውሮፓ ያሉ ተማሪዎች ያንን ውሳኔ ባሳለፉበት ወቅት ከተማሪው ንቅናቄ ወጥተው ሬቮሉሽናዊ ድርጅት ለማቋቋም ይጥሩ የነበሩ ቡድኖች (በአውሮፓ እነ ኃይሌ ፊዳ፣ በአልጄሪያ እነ ብርሃነ መስቀል ረዳ) እንዳሉ ይታወቅ ስለነበር እነዚህ ቡድኖች የብሄሮችን መበት ከማወቅ በላይ ሄደው በተለይ የኤርትራን ነጻነት ወይም መገንጠል እንዲደግፉ በጊዜ ተጽእኖ ለማሳደር የኤርትራ ግንባሮች በተለይም ሻዓቢያ “የኤርትራ ጥያቄ የቅኝ ግዛት ጥያቄ ነው” ማለት ጀመረ። ከሻቢያ ጋር የጦፈ የርስ በርስ ጦርነት ላይ የነበረው ጀብሃ (ELF) ካለልማዱ የሻቢያን ትርክት ተቀብሎ እሱም “የኤርትራ ጥያቄ የቅኝ ግዛት ጥያቄ ነው” አለ። በውጭ አገር ያሉት የኢትዮጵያ ተማሪዎች ማህብራት አዲሱን “የቅኝ ግዛት ትርክት” በግሩ የማይቆም ብለው አጣጣሉት። በዚህም በኢትዮጵያ ተማሪዎች ማህበራትና በኤርትራ ተማሪዎች ማህበራት ጋር ክርክር ተደረገ። መግባባት አልተደረሰም። ከዚሁ ተከትሎ እነዚሁ የሻአቢያ ወጣቶች “ኤርትራ የኢትዮጵያ አካል ሆና አታውቅም” የሚል ሌላ አፈታሪክ ይዘው መጡ። (በነገራችን ላይ በኋላ የተቋቋመው ወያኔ እነዚህን ሁለት የሻአቢያ ትርክቶች ተቀብሏል። ለዚህም “የኤርትራ ታሪክ፣ ከየት ወዴት? ... ወዘተ...”ብሎ በራሱ በመለስ ዜናዊ የተጻፈውን ጽሁፍ ማየት ይቻላል።) የነዚህ ሁለት ትርክቶች ዓላማ ግልጽ ነው። ኤርትራ የኢትዮጵያ ቅኝ ግዛት ከሆነች ማንም ተራማጅ የማንንም ቅኝ ግዛት ነጻነት እንደሚደግፈው ሁሉ የኢትዮጵያ ተራማጆችም የኤርትራን ነጻነት ያለማንገራገር እንዲደግፉ ነበር። ሁለተኛውም ትርክት ይህንኑ የሚያጠናክር ነው። ኤርትራ የኢትዮጵያ አካል ሆና የማታውቅ ከነበረ ነጻነቷ ወዲያው መደገፍ አለበት ለማስኘት ነው። ይሁን እንጂ የኢትዮጵያ ተራማጆች ያኔ በኤርትራ ውስጥ መሰረታዊ የፖለቲካ ችግሮች እንደነበሩ ተገንዝበዋል። ከሁሉም በላይ ሁለቱ የኤርትራ ድርጅቶች የርስ በርስ ጦርነት ላይ ነበሩ። ርስ በርሳቸው እየተዋጉ በምን ተዓምር ነው ነጻነታቸው የሚደገፈው? ከተራማጅ አስተሳሰብ ነጻነት የሚደገፈው ሌላ አማራጭ ጠፍቶ ብቻ ሳይሆን ነጻነቱ የተሻለ ሁኔታ ለመፍጠር ብቸኛ አማራጭ ሲሆን ነው። ሁለቱ ግንባሮች ርስ በርሳቸው እየተዋጉና ስንትና ስንት የኤርትራ ወታቶች እያለቁ ባለበት ሁኔታ እንዴት ነው ነጻነትን የሚያስደግፍ የተሻለ ሁኔታ ተፈጥሯል የሚባለው? ሁለተኛው ችግር ደግሞ ኤርትራ ራሷ ዘጠኝ ብሄሮች ያሉባት አገር ናት። እንግዲህ የኤርትራ ግንባሮች የኢትዮጵያ ተራማጆች ነጻነታቸውን እንዲደግፉ የፈለጉትን ያህል ለመሆኑ እነሱስ በኤርትራ ውስጥ ያሉት ብሄሮች የራሳቸውን መብት በራሳቸው ለመወሰን ያላቸውን መብት ያውቃሉን? የራሳቸውን ብሄሮች መብት ይደግፋሉ ወይ? የኤርትራ ግንባሮች በዚህ ላይ በግልጽ ያሉት ነገር ባይኖርም ከድርጊታቸው ስንነሳ ግን የራሳቸውን ብሄሮች መብት የሚያከብሩ አልነበሩም። እንደተገመተውም ኤርትራ ነጻ ከወጣች በኋላ በነዚህ ብሄሮች ላይ በተለይም ተደራጅቶ በነበረው የአፋር ንቅናቄ ላይ ዘመቱበት። በ1967 ላይ ወያኔ ይቋቋምና ዋናው ደጋፊው ሻአቢያ ሆነ። ወያኔ የፖለቲካ ፕርግራሙ የሆነውን አሳፋሪውን ማኒፌስቶ አወጣና ሌላ አዲስ ትርክት ጀመረ። የብሄር ጥያቄ በኢትዮጵያ ዋናው ያገሪቱ የፖለቲካ ጥያቄ ነው፣ በዚህም ባገሪቱ ውስጥ ያለው ዓቢይ ቅራኔ የብሄር ቅራኔው ነው አለ። የኢትዮጵያ ተማሪዎችና ኢህአፓ በ66 የተጀመረው አብዮት በማያወላዳ መንገድ የመደብ ይዘቱ ዋነኛው ገጹ እንደሆነ፣ በየካቲት አብዮት በየትም አካባቢ የብሄር መብት ጥያቄ አለመነሳቱ ለዚህ ማስረጃ ከመሆኑም በላይ በየካቲቱ አብዮት የተነሱት ጥያቄዎች በሙሉ መደባዊ እንጂ ብሄርተኛ አይደሉም አሉ። የሚያውቀው ከራሱ ጋር ብቻ ማውራት የሚመስለው ወያኔ ግን ይኼም አልበቃው፤ “የትግራይ ህዝብ ባገሪቱ በጣም የተጠላ ብሄር ሆነ” አለንና አረፈው። ከዚህ አልፎም የብሄር ጥያቄን ወደ አዘቅት የወሰደ ትርክትና አንድ ብሄር ላይ ያነጣጠረ ፖለቲካ ጀመረ፣ “አማራ ጠላት ነው” ብሎ አወጀ። የኢትዮጵያ ተማሪዎችና ኢህአፓም በጠላትነት ተፈረጁ። ”የታላቋ ኢትዮጵያ” (“ዓባይ ኢትዮጵያ” ይሉታል ወያኔዎቹ) አቀንቃኞች፣ ማናህሎኝነት የተጠናወታቸው ናቸው አሉ። ሌላው አደገኛው የወያኔ የጎጠኝነት ትርክት ደግሞ በኢትዮጵያ ያሉ ብሄሮች መጀመሪያ በየብሄራቸው “አዲሱን ዲሞክራሲያዊ አብዮት ካካሄዱ በኋላ ከፈለጉ ተመልሰው ሊዋሃዱ ይችላሉ” ማለታቸው ነው። ይሄ ወዲያ ወዲህ የማይል በግልጽ ቋንቋ በማኒፌስቷቸው እንዳሰፈሩት “ኢትዮጵያ መጀመሪያ መገነጣጠል” አለባት ማለት ነው። ከዚያ በኋላ ነው ብሄሮች ከፈቀዱላ (የኋላ ኋላ ፈቃጆቹ እነሱና ኦነግ ሊሆኑ!) ተመልሰው እንደገና ሊዋሃዱ ይችላሉ የሚሉን። ከዚያ በኋላማ ኢትዮጵያን “ቅኝ ገዢ” ብሎ የሰየመው ጎጠኛ ሁሉ ዓላማው የሆነውን መገንጠልና ስልጣን ላይ መፈናጠጥን ከረጋገጠ በኋላ የራሱን መንግስት አቋቁሞ መገንጠልን እንጂ ተመልሶ መዋሃድንም መቼ ይሞክረውና። እንደዚህ ያሉ ሰዎች ናቸው ደርግ በፖለቲካዊና ወታደራዊ ስህተት ራሱን በመዳከሙ ተጠቅመው ስልጣን ከያዙ በኋላ ደግሞ ሌላ አዲስ ትርክት (“የብሄር ፌዴራሊዝም”፣ ብሄሮችን በክልል ማካለል፣ “እስከመገንጠል ድረስ” የሚለውን ህገመንግስቱ ውስጥ ማስገባት፣ ወዘተ...) ይዘውልን መጡ። እንግዲህ የነሻአቢያ የማይዋጥ ትርክት ከፖለቲካ አንጻር አንድ ርምጃ ወደ ኋላ መወስዱ ሳያንስ ወያኔ ደግሞ ከዘረኝነት የማይተናነስ ሃፍረተ-ፖለቲካ ይዞ መጣ። በኢትዮጵያ ላይና በኢትዮጵያዊነት ላይም ዘመቻ ከፈተ። ስልጣን ላይ ወጥቶም ቢሆን ይህንን አሳፋሪ እምነቱን ባለመልቀቁ አገሪቱን እንኳ “ኢትዮጵያ” ብሎ ላለመጥራት ዳዳው። ይህ የሚያሳየው ከሁሉ አስቀድሞ እነዚህ አሳፋሪ ትርክቶች ከኢትዮጵያ ተማሪዎችና ኢህአፓ አቋም ጋር ተጻራሪ እንደነበሩ ሲሆን በሌላ በኩል ደግሞ በሻአቢያ የተጀመረው የተበላሸ የብሄር ትርክት ወደ ሌላ የተበላሸ ትርክት (የወያኔና ኦነግ) እንዳዘቀጠ ነው። እንዲህ ያለው ብልሹ ትርክት ነው በየጊዜው አዳዲስ የታሪክ ልብ ወለዶችን እየወለደ ዛሬ የደረስንበት ላይ የደረሰው። በዚያው በ1967 ዓ.ም. የኦሮሞ ነጻነት ግንባር (ኦነግ) ተቋቋመና የፖለቲካ ፕሮግራሙም ተበተነ። ኦነግ ከዚያ ቀደም ሲል ከነበሩት የሜጫና ቱለማ እንዲሁም ከባሌው ህዝባዊ አመጽ ጋር ምን ያህል የተያያዘ እንደነበር የሚታወቅ ነገር የለም። ይሁን እንጂ ኦነግም ልክ አንደ ሻአቢያ የኦሮሞ ህዝብ ጥያቄ የቅኝ ግዛት ጥያቄ ነው አለ። ከነሱ ቀደም ሲል አብርሃም ገብረ እግዚአብሄር (አዲስ ህይወት) የጀመረውን አገላለጽ ገልብጠው “ከሱ ነው ያገኘነው” እንኳ ሳይሉ የራሳቸው ግኝት አስመስለው “የኦሮሞ ጥያቄ ወታደራዊ ፊውዳል ቅኝ ግዛት (military feudal colonialism) ነው” አሉ (እነ አቢይ ዋና ቋንቋ የሆነው ኩረጃ ያኔ ነው የተጀመረው)። ይህን ቲሲስ የማይቀበሉትን የኦሮሞ ተወላጆች እንዲሁም በተራማጁ የተማሪና ኢህአፓ እንቅስቃሴ ውስጥ የሚካፈሉትን የኦሮሞ ተወላጆች “አዲሶቹ ጎበናዎች” (neo-Gobenaists) አሏቸው። እዚህ ላይ መነሳት ካለበት ጉዳይ አንደኛው እነዚህ “የብሄር” ንቅናቄዎች የኢትዮጵያ ተማሪዎች የብሄሮችን መብት ማክበራቸውን በደስታ እንደመቀበል በተገላቢጢሽኑ መጀመሪያ በተማሪው እንቅስቃሴ ላይ በኋላ ደግሞ በኢህአፓ ላይ ዘመቻ መክፈታቸው ነው። በስሱ የ“ብሄርተኝነት” ጠባይ የነበረው ትርክት ተቀያይሮ በጎጠኝነት ስር መስደድ የጀመረው ያኔ ነበር ማለት እንችላለን። ጎጠኞች ህብረ-ብሄረተኝነት ወደፊት ለሚያልሙት የፖለቲካ ስልጣን መጨበጥ ዋነኛው አደጋ ሆኖ ታያቸው። በብሄር እንቅስቃሴ ስም በኢትዮጵያ የተነሱት ኃይሎች ዋናው ህልማቸው ስልጣን መጨበጥ (ከዚያም ሃብት ማካበት፣ ወዘተ...) ስለነበረ ለዚህ ዓላማቸው መሳካት ዋነኛው እንቅፋት ደግሞ ዓላማው ድህነትን ማጥፋት፣ ዲሞክራሲን መገንባት፣ በሴቶች ላይ የሚደርሰውን ጥቃት ማስቀረት ወዘተ ... የሆነው ህብረ-ብሄራዊው የተራማጁ እንቅስቃሴ ነበር። ለዚህ ነው እነዚህ እንቅስቃሴዎች በርግጥም የብሄር እንቅስቃሴዎች ነበሩ ወይ? እንድንል የሚያስገድደን። በሌሎች ክፍለ ዓለማት በተለይም ብሄርተኝነት እንደ ፖለቲካ ክስተት የተጀመረበትን ያውሮፓ የብሄር ተመክሮ ብንወስድ እንዲህ ያለ ጠላትነት በተራማጆች ላይ አልነበረም ማለት ይቻላል። እንዲያውም ባብላጫው የብሄር እንቅስቃሴዎቹ ለዲሞክራሲ የተደረገው ትግል አካል ነበሩ። የኛዎቹ የተቆራኙት ግን ብሄርተኝነትን ሳይሆን ወደ ዘረኝነት የሚጠጋ ጎጠኝነትና አንድን ብሄር ለይቶ መጥላትና ከተቻለም ማጥፋት ነው። ለዚህ ነው እነዚህ ሃይሎች የብሄር እንቅስቃሴቆች ናቸው ማለት አይገባም የምንለው። (በእንግሊዝኛው በብሄርተኝነትና በኤትኒሲቲ መሃል ትልቅ ልዩነት አለ። በኛ አገር በተለምዶ “የብሄር እንቅስቃሴዎች” የሚባሉት በመሰረቱ የኤትኒሲቲ ቡድኖች ናቸው ማለት ይቻላል።) ምክንያቱም ብሄርተኝነት በተለይም ባውሮፓ ታሪክ ውስጥ አዎንታዊ ሚና ነበረው፤ ለዚህም ነው ተራማጁ ክፍል ስለ ብሄር እንቅስቃሴዎች አዎንታዊ የነበረው። ከዚያም ተነስቶ ብሄርተኝነት የተራማጅ ይዘትና ተሪካዊ ተገቢነት አለው ይል የነበረው። በኛ አገር የታየው ግን ይለያል። የብሄር ንቅናቄዎቹ የተመሰረቱት አንድን ብሄር -አማራውን- ጠላት አርገው በመነሳት ነው። እስቲ እነጃዋር “በሜንጫ አንገቱን” ሊቀሉት የዛቱበት የጎጃም ገበሬ የኦሮሞ ገበሬ የሚደርስበት ግፍ በሱም ላይ እየወረደበት እያለ እንዴት ነው የኦሮሞ ‘ጠላት‘ የሚሆነው? የት ተዋውቀው? የት ተገናኝተው? ለመሆኑ የወያኔና የኦሮሞ ጽንፈኞች እንደዚህ ዓይነት መደምደሚያ ላይ ሲደርሱ ጥናት አርገው ነውን? በአማራ ክልል ተዘዋውረው ህዝቡን አናግረው ነውን? እንደዚህ እንዳልሆነ ግን የታወቀ ነው። ለመሆኑ እንዲህ ያለው አመለካከት ክቡር የሆነውን የኦሮሞ ህዝብ፣ በሩህሩህነትና የዋህነት የታወቀውን እሴቶቹን ያንጸባርቃልን? በትግራይስ ቢሆን የወያኔ መሪዎችን የሚገልጸው ጸረ-አማራነት፣ ፍጹም ጨካኝነትና ለከት የሌለው አላስተዋይነት የትግራይን ህዝብ እሴቶች ያንጸባርቃልን? የትግራይ ህዝብ ትግራይ የኢትዮጵያ ታሪክ እምብርት መሆኗን የሚያውቅ፣ በኢትዮጵያዊነቱ የሚኮራ ለመሆኑ አንድና ሁለት የለውም። ስለሆነም የወያኔ የታሪክም ሆነ የፖለቲካ ትርክት ምንም አይጥመውም። የትግራይ ህዝብ የሚያምንበትን በግላጭ እንዳይገልጽ ወያኔ ነጻነቱን ነፍጎታል። ጀግንነት የሃሳብ ጥራትና በሃሳብ ጥራት ላይ ያለው እምነት በሆነበት ባሁኑ ዘመን ወያኔ እጅግ አድርጎ የሚፈራው ጉዳይ ቢኖር ከሱ የተለየ ሃሳብ መገለጹን ነው። የወያኔም ሆነ የሌሎች ጎጠኞች “ጀግንነት” ጠመንጃ፣ ገጀራና ሜንጫ ላይ ነው፣ ሰማዊውን ህዝብ መረሸን ወይም አንገቱን መቁረጥ ላይ ነው። ይህ ባንድ በኩል ምን ያህል ኋላ ቀር እንደሆኑ ሲያሳይ በሌላ በኩል ደግሞ ጭካኔያቸው የሰውን አንገት እንደ ዘበት ከሚቀሉት አይ ሲ ስ ከተባሉት ሽብርተኞች ጋር ተመሳሳይ ባርባሪዝም መሆኑን ነው። እዚህ ላይ መገለጽ ካለበት ነገር አንደኛው ጽንፈኞች በሴቶች ላይ ያላቸው ንቀት፣ በሴቶች ላይ የሚያደርሱት በደል እንዲሁም ሴቶች የወንዶች እኩል መሆናቸውን የነሱን ጥመንጃ አንግተው ኣማራውን አስካቀሉ ድረስና በወሬ እንጂ በተግባር የማይቀበሉ ለመሆናቸው ነው። ወያኔ በተለይ አዲሳባ ከገባ በኋላ በሴቶች ላይ ያለውን ንቀትና ሴቶች ከወንዶች እኩል አይደሉም (ከፕሮጋንዳው ሳይሆን ከተጨባጭ ድርጊቱ ተነስተን) ብሎ እንድሚያምን ነው። ታስሮ እንደተለቀቀ ወይፈን መሪዎቹም ጭምር ሴት እንደ ሸሚዥ መቀያየሩን ተያያዙት፣ በየመሸታ ቤቱ (እንደ ክንፈ ያሉ ዋና ዋና የወያኔ መሪዎች ሳይቀሩ) ዋነኛ ታዳሚዎች ሆኑ። ሌሎቹም ጽንፈኞች ከዚህ የተለየ አመለካከት በሴቶች ላይ የላቸውም። ኦነግ ሾኔ የተባለው ቡድን ሴት (አማራ) ተማሪዎችን ነጥለው አፍኖ ወስዶ ማሰር ምን የሚሉት ነው? አመለካከታቸው እንደ ወያኔ ካልሆነ በተቀር? 3. መረራና የ”ነፍጠኛ” አንደርቢ ከሰሞኑ የሆነው ደግሞ በሚያስገርም ሁኔታ የመረራ ጉዲና መቀልበስ ነው። መረራ በመኢሶንነታቸው ምንም እንኳን የኦሮሞ ኮንግሬስ ብለው ቢነሱም አእሞሯቸው ውስጥ ከቀረው ተራማጅ አስተሳሰብ የተነሳ ከጽንፈኞቹ ትርክት ርቀው ቆይተው ነበር። በቀደም ግን እሳቸውም በጽንፈኞች ትርክት እንዳመኑ አወጁልን። “የነፍጠኛውን ስርአት/አመለካከት” ዲሞክራሲ ኢትዮጵያ ውስጥ እንዳይሰፍን ዋና እንቅፋት አርገው አቀረቡና አረፉት። ካፋቸው ያላወለቁት ማስክ በመጥፎ እየተረጎመባቸው ይመስላል እንዲህ ያለ ጊዜው ካለፈበት ትርክት ይገባሉ ብሎ የገመተም አልነበረም። ለመሆኑ ነፍጠኛ ምንድነው? የሆነ ሰይጣን ወይም ጭራቅ ካልሆነ የነፍጠኛው ስርአት ነፍስ ዘርቶ ከመቃብሩ ተነስቶ ይቺን አገር እያመሰ ነው ካልተባለ በተቀር ነፍጠኝነት ካበቃለት ይኼው 45 ዓመቱ። የደርግ የመሬት አዋጅ እኮ መሬት ለገበሬው ማከፋፈል ብቻ ሳይሆን የባለመሬቱን መደብ ጠራርጎታል። ነፍጠኛ እኮ ባለመሬቱ ነበር። ባለመሬቱ ሲያበቃለት ነፍጠኝነትም አብቆተለታል። እንዲያው በሃቅ እንነጋገር ከተባለ ከተቀበረ ከ45 ዓመት በኋላ በየት ቦታ ነው ባለመሬት መልሶ መሬቱን ይዞ እንደገና ገባሩን እያስገበረ ያለው? ከ45 ዓመት በኋላ ያለቀለት ነፍጠኛ በምን ተአምር ነው እንደገና የዚችን አገር የዲሞክራሲ ሂደት እያጨናገፈ ያለው? እነመረራ አሁን ምኑን/ማንን ነው ነፍጠኛ የሚሉን? ነፍጠኛ አሁን ድረስ እስከዚህ የሚወራለት ከሆነ በሆነ የማጉያ መነጽር ነፍጠኛ መፈለግ ሊኖርብን ነው። “ነፍጠኛ! ነፍጠኛ!” የሚል ድቤ እየደበደቡ አንደርቢ ማስነሳት ካልሆነ። “የለም! የለም! የነፍጠኛአመለካከቱ ማለታችን ነውኮ!” ቢሉም የትኛውን አመለካከት? ችግሩ ከላይ ነው ማለታቸው ስለሆነ ኮሎኔል አቢይ ካናቱ ከተቀመተበት የትኛው የመንግስት ፖሊሲ ነው ነፍጠኛ የተባለው? በፖሊሲ ደረጃስ “ነፍጠኛ” ብሎ ነገር ምንድነው? ዛር ወይም አንደርቢ ነው ካላሉን። መረራና መሰሎቹ ምንድነው የሚፈልጉት? በዘመነ ግሎባልይዜሽን ዓለም አንድ ወደ መሆን እየተጓዘች ባለችበት ሁኔታ፣በዓለም ሰፍኖ ያለው ዋና ዋና ችግር የያንዳንዱ አገርም ችግር በሆነበት ስለዚህም አገሮች አንድ ላይ ሆነው ችግሩን ለመፍታት መሞከር አለባቸው በሚባልበት ጊዜ እኛ በድህነት ወስጥ የምንማቅቅ ህዝቦች ድህነትን እንዴት እንደምናጠፋ፣ የሴቶቻችንን በደል አንዴት እንደምናስቀር ማሰብ እንጂ ወደ 19ኛው ክፍለ ዘመን ተመልሶ ከጠፋ 45 ዓመት የሆነን ጉዳይ ልክ አሁንም እንዳለ አስመስለው አንደርቢ ማስነሳት ምን የሚሉት “ፖለቲካ” ነው? እንዲህ ያለ ፖለቲካ እኮ የለም። ይህንንም የፖለቲካ ሳይንስ ‘ፕሮፌሰሩ’ ጠንቅቀው ማወቅ ነበረባቸው እንላለን። ይኼ ሁሉ ድቤ መደብደብ በሌሎቹ የአፍሪካ አገሮች እንደሚደረገው ለስልጣን መቋመጥ ያመጣው አባዜ ነው። “እነ እገሌ ሚኒስትር ከሆኑ እኔ ከዚያ በላይ የማልሆንበት ምክንያት የለም” የሚል የግብዝነት አባዜም አለበት። እንደዚህ ያሉ ራሳቸውን “ፖለቲከኛ” የሚሉ ሰዎች ዋነኛው ችግራቸው አንድም ሃቀኝነት ማጣት ሁለትም ስለ ራሳቸው ያላቸው ግምት ከፍተኛ በመሆኑ ከስልጣን ጥመኝነት ጋር ተደምሮ እንታገልለታለን የሚሉትን ህዝብ መሰረታዊ የለት ተለት ብሎም የሩቅ ችግሮቹን ያዩለት አይመስሉም። ስለዚህም ለምሳሌ የኦሮሞ ገበሬና አርብቶ አደር ከድህነት የሚላቀቀው በምን ስትራቴጂ እንደሆነ፣ ምንም የነጻነት ፍንጣቄ ያጣው የሴቶች አበሳ በምን ዓይነት ስትራቴጂ እንደሚያበቃላቸው፣ ባጠቃላይም በማክሮ-ኤኮኖሚ ያሉት ችግሮች በማይክሮ ደረጃ ካሉት ችግሮች ጋር በምን ዓይነት ስሌት ይታያሉ፣ የሚደጋገፉትስ እንዴት ነው? ባጭሩ ልማት ሲባል እንዴት ነው የሚመጣው፣ የኦሮሞስ ሰፊ ህዝብ በጠቅላላው ከድህነት ወጥቶ ወደ ልማት የሚገባው በምን ዓይነት ስትራቴጂ እንደሆነ እነመረራ ምንም ዓይነት የተቀመረና የተሰለቀ ሃሳብ ያላቸው አይመስሉም። ስለነዚህ መሰረታዊ የመብትና የዲሞክራሲ ጉዳዮች ሲያወሩ ሰምተን ስለማናውቅ። ስለነዚህ ቁልፍ ጥያቄዎች ማውራት የተከለከሉ ይመስል ምንም ሲያነሱ አይሰሙም። ለምን? ጥላቻን ብቻ መንዛት የኦሮሞውን ገበሬ ከድህነት ያወጣዋል? ለመሆኑ የምኒሊክ ሃውልት ፈረሰና የኦሮሞ ህዝብ ድህነቱ ይቀረፍለታል? እነመረራ በሻሸመኔና በሌሎችም አካባቢዎች ቄሮዎች በክርስትና ተከታዮችና በአማሮች ላይ የፈጸሙትን የጅምላ ግድያ (ጄኖሳይድ) ምነው ሳያወግዙ ቀሩ? ይሄኮ መሰረታዊ ጉዳይ ነው። አመላካችም ነው። ይዘግዩ እንጂ የጸጥታ ኃይሎች ርምጃ ባይወስዱ ኖሮ እጅግ ብዙ ክርስቲያኖችና አማሮች ይታረዱ ነበር። አቶ መረራ፤ ይሄ እኮ ፖለቲካ አይደለም። ናዚዎች በአይሁዶች ላይ የሩዋንዳ ሁቱዎችም በቱትሲና ሊበራል ሁቶዎች ላይ የፈጸሙት የጅምላ ጭፍጨፋ ዓይነት ነው። ጎጠኞች እንዲህ ያለውን ጄኖሳይድ ሲያወግዙ አልተሰሙም። ካላወገዙት ደግፈውታል ማለት ነው። ሌላ ትርጉም የለውም። ወደፊትም ቢሆን ማንም የኢትዮጵያ ፖለቲከኛ ከየትኛውም አቅጣጫ ይምጣ በማንም ይደረግ በማንም እንዲህ ያለውን የጅምላ ጭፍጨፋ ወዲያው ማውገዝ አለባቸው። በመጨረሻም ለማንሳት የምንፈልገው የምሁሩን ሚና በሚመለከት ነው። በስድሳዎቹ (አንደ ዛሬው በዘር ላይ የተመሰረተ ትርክት ናላችንን ሳያዞረው) የምሁሩ ሚና በፖለቲካ ውስጥ የጎላ ነበረ። በዚህ ጊዜ የምሁሩ ክፍል ይባል የነበረው ከብዙዎቹ ብሄሮች የተወጣጣ ስለነበር ዘረኝነት ቦታ አልነበረውም። የመኢሶኑ መሪ ኃይሌ ፊዳ በትውልዱ ኦሮሞ ቢሆንም ኢትዮጵያዊ እንደሆነና ለኢትዮጵያ እንዳሰበ አልፏል። መኢሶንም ብዙ ብሄር ያቀፈ እንጂ ያንድ ብሄር ድርጅት አልነበረም። ኢህአፓም ከመሪዎቹ አንዱ አበራ ዋቅጅራ ኦሮሞ ቢሆንም ኢትዮጵያዊ ሆኖ ለኢትዮጵያ የታገለ ነው። ሌሎቹም ከትግራይ (ተስፋዬ ደበሳይ፣ ዘሩ ክሸንና ብርሃነ መስቀል)፣ ከአማራ (ክፍሉ ታደሰ፣ ክፍሉ ተፈራ፣ ኢያሱ አለማየሁ፣ ክፍሉ ተፈራ፣ ዮሃንስ ብርሃኔ፣ ሳሙኤል ዓለማየሁ)፣ ጉራጌ (ፍቅሬ ዘርጋው) የተወጣጡ ነበሩ። ይህ በፖለቲካ ድርጅቶች ደረጃ ይንጸባርቅ እንጂ በብዙሃን ድርጅቶች፣ ማህበራት፣ (ሰራተኛ ማህበር፣ መምህራን ማህበር፣ የሴቶች ማህበር፣ ወዘተ...) ሁሉ እንደዚሁ ብሄር አቀፍ አደረጃጀት ነበር ባገሪቱ የሰፈነው። ከኤርትራ በተቀር በኢትዮጵያ ውስጥ በብሄር መደራጀት የተጀመረው ከ1967 በኋላ ነው። ከ67-70 ባለው ጊዜ ወስጥ ከደርግ ጋር በነበረው ፍልሚያ በርካታ የህብረ ብሄር ድርጅቶች አባላት ወደቁና በብሄር የተደራጁት ቀሩ። በርካታ ምሁራን በደርግ ሲገደሉ ገሚሱም ስደት ሄደና የተቃውሞው የፖለቲካ መድረክ በብሄር ድርጅቶች ተያዘ። ከዚያ ጊዜ ጀምሮ የኢትዮጵያ ምሁራን ተገቢ ቦታቸውን ሳይዙ ቀሩ። በዚህ ጊዜ ነው የተለያዩ ‘ብሄር’ ድርጅቶች የታሪክ ትርክቶች እየተወለዱ የመጡት። ለዚህ ዓይነቱ በሬ ወለደ ትርክት ቦታ ማግኘት ዋናው ምክንያት የኢትዮጵያ ምሁራን ማፈግፈግ (retreat of intellectuals) ነው። ምሁራን እስከዛሬ ካፈገፈጉበት ተመልሰው ተገቢ ቦታቸውን አልያዙም። ያገሪቱን የፖለቲካ ሁኔታ አደገኛ ከሚያደርጉት ምክንያቶች አንደኛው ይኸው የምሁራን ማፈግፈግ ነው። ስላገሪቱ የመከፋፈል አደጋ ስጋቱ ያለው ሁሉ፣ ያገሪቱም የፖለቲካ አካሄድ ወደ ዲሞክራሲ እንዲያመራ የሚፈልግ ሁሉ ምሁራን ባገሪቱ በሚደረጉ ውይይቶች ዋናውን ሚና እንዲጫወቱ ማድረግ አለበት። የተለያዩ የበሬ ወለድ ትርክቶች ሊፈርሱ የሚችሉትና የወደፊቱም ጥርጊያ መንገድ ሊታይ የሚችለው በምሁራን ትንተና ነውና። “ምሁራን በውይይት መሳተፍ አለባቸው” ማለት ብቻውን ምንም ማለት አይሆንም። የሚሳተፉበትን መድረክ ማዘጋጀት ያስፈልጋል። በዚህ ረገድ አያሌ የሚዲያ ተቋማትን በቁጥጥሩ ስር ያደረገው የዓቢይ መንግስት በርግጥም ለኢትዮጵያ አንድነት ከቆመ ምሁራንን የማሳተፍ ሃላፊነት አለበት። የፓርቲ ካድሬ ይሄን ሃላፊነት ሊወጣ አይችልም።
እሽኮለሌ በጉራማይሌ ያንድን አገር የፖለቲካ ዳይናሚክስ ለመረዳት የፖለቲካ ክስተቶቹን ብቻ ነጥሎ መረዳት ብቻ አይበቃም። በተለይም የፖለቲካ ትንተና የሚያደርጉ ተንታኞችና የፖለቲካ ፓርቲ መሪዎች/አክቲቪስቶች የህብረሰባዊ ዳይናሚክሱን (ሶሻል ዳይናሚክስ) ካልተረዱ ትክክለኛ ትንተና ወይም ፖሊሲ ለማውጣት ሊቸግራቸው ይችላል። በኢትዮጵያ በሁሉም ህብረሰቦች ውስጥ አዎንታዊ ሊባሉ የሚችሉ አያሌ ህብረሰባዊ ወጎች (values) እንደ መኖራቸው አሉታዊ የሆኑ አያሌ ወጎችም አሏቸው። የኢትዮጵያ ህብረሰብ መሳ በመሳ ልማዳዊ (traditional) በመሆኑ የዘመናዊ መንግስት ለማቋቋም ከተደረገው ሙከራ ጋር ተያይዞ ቅንጣት በምታክለዋ የኢንዱስትሪ ዘርፍ፣ ዘመናዊ ንግድና በተለይም በዘመናዊ ትምህርት ምክንያት እነዚህ ልማዳዊ ወጎች መቀየር ጀምረው ነበር። በዚህ ረገድ ወደ ዘመናዊነት ለሚደረገው ሽግግር ትልቁ እንቅፋት የራሱ የገዢው መደብ አባላት መሳ በመሳ ልማዳዊ በመሆናቸው የኑሮ ዘይቤያቸውም ልማዳዊ ነበር። ምንም ሚኒስትር ወይም ዳኛ ቢሆን፣ መምህር ወይም የጦር መኮንን ቢሆን በግል ኑሮው ልማዳዊ ከመሆኑ የተነሳ እንኳን ለወጣቱ ትውልድ አርአያ ሊሆን ከልጆቹ አንዳንዴም ከባለቤቱ ጋር በሚገባው ቅራኔ (ወጎች ላይ የተመሰረቱ ቅራኔዎች) ምክንያት የራሱንም ቤተሰብ በሚገባው መምራት ያልቻለውም ነበር። ከዚህ የተነሳ የገዢው መደብ አንድ እግሩ ዘመናዊነት ላይ ያረፈ ቢመስልም እንዳለ ልማዳዊ ነበር ማለት ይቻላል። ለዚህ ነው አገሪቱንም በሙሉ ልብ ወደ ዘመናዊነት ሊመራት ያልቻለው። ራስ ካሳ ንጉሱን “ይሄን ሁሉ የድሃ ልጅ አስተምረህ ኋላ ራስህ ላይ እባብ ይጠመጥምብሃል” ያሉትን ልብ ይሏል። ያኔ ገንነው የነበሩት ወጎች የልማዳዊው ወጎች ነበሩ። ከነዚህም ወጎች በርካታ አሉታዊ ገጽታዎች ያላቸው ቢሆኑም ተገቢና ምን ጊዜም ጠቃሚ የሆኑ ወጎችም ነበሩ። በዚህ ረገድ አንዳንድ ሰዎች የነበሩት ልማዳዊ ወጎችን ያለምንም ሂስ እንዳለ ልንኮራባቸው የሚገቡ ወጎች ናቸው ማለታቸውና አንዳንድ የምእራባዊው ዘመናዊነት ላይ ጫና የሚሰጡ ደግሞ ልማዳዊ ወጎችን መሳ በመሳ “ኋላ ቀር” ብለው መደፍጠጣቸው ተገቢ አይደለም። ይህ ሁኔታ የሚያሳየው አገሪቱ የሽግግር ጅማሮ ላይ አንደ መሆኗ በባህልም ረገድ ሽግግር ላይ እንደነበረች ነው። የዓለም ሁኔታ በተለይም ከ2ኛው የዓለም ጦርነት በኋላ በማያወላዳ መንገድ መላው ዓለም ወደ ዘመናዊነት ዓለም ለመግባት ሽግግርላይ ነበር ማለት ይቻላል። እዚህ ላይ እንደ ሶሻል ሲስተም ካፒታሊዝምም ሶሻሊዝምም የዘመናዊ መንግስት ፕሮጀክቶች መሆናቸውን መገንዘብ ያስፈልጋል። በሁለቱ ሶሻል ሲስተምስ መሃል በነበረው እሽቅድድም በተለይም የካፒታሊስቱ ወገን ተሰሚነቱን ከሚያስፋፋበት ዘዴ አንደኛው ምእራባዊነትን በባህላዊ ዘዴ ማራገብ ነበር። በዚህ ረገድ የምእራቡ ዓለም መሪ የሆነው ዩናይትድ ስቴትስ በሆሊዉድ ፊልሞች፣ በሮክ ዘፈኖች፣ በሚዲያ፣ በመጽሄቶች፣ ፋሽን ዲዛይኖች እንዲሁም በዘመናዊ ትምህርትና በሌሎችም ባህል ነክ ዘዴዎች ባንድ በኩል እንደ አሜሪካ ዲሞክራሲና ነጻነት የሰፈነበት፣ የሰለጠነ፣ ሁሉም በሽ በሽ የሆነበት፣ እንዲያውም ወርቅ የሚታፈስበት እስኪመስል ድረስ እጅግ መጠነ ሰፊ ባህላዊ ዘመቻ ሲያደርግ፤ በሌላ በኩል ደግሞ ሶሻሊስት ነን በሚሉ አገሮች (በጊዜው ሶቭየት ህብረት፣ ቻይና፣ ወዘተ...) ውስጥ ያለውን ስርአት “የኮሙኒስት ስርአት” እያለ የማጥላላትና የማበሻቀጥ ዘመቻ አካሂዷል። ይህንን ሲያደርግ በራሱ አገር ውስጥ ለሰብአዊ መብት የሚታገሉትን ቀደም ሲል በባርነት ተሸማቅቀው የነበሩትን አፍሮ አሜሪካኖች፣ የሶሻሊስት ስርአት የፈለጉትን ሁሉ እያሳደደ እያሰረና እየገደለ ነበር። ይሔኛውን ድርጊቱን ግን በምንም ዓይነት አይጠቅሰውም። ሶሻሊስት ነን የሚሉትም በዚያው ልክ የድሮ ስርአት ናፋቂ፣ ያሜሪካ ቡችላ እያሉ በርካታ ሰው አሰቃይተዋል፣ ገድለዋልም። አሁን እንደ ኢትዮጵያ ያሉት አገሮች ደግሞ የነዚህ ሁለት ኃያላን ወጎች መፋለሚያ ሆኑ። የንጉሱ መንግስት የዩናይትድ ስቴትስ ተከታይ ስለነበር ባገሪቱ ገንኖ የነበረው የውጭ ወግ ያሜሪካኖቹ በተለይም የሆሊዉድ ወግ ነበር። ልማዳዊ ወጎችን ይፈታተኑ ከነበሩት አንደኛው ይሄው ያሜሪካው ወግ ሆነ። የዚህ ወግ ነጸብራቁ በብዙ መንገድ ይገለጽ ነበር። ምሁሩ ያሜሪካውን አመለካከት ይዞ ይሄ ነው መንገዱ ይላል፣ ሚዲያው የዜናና የትንተና ምንጩ የምእራቡ ሆነ፣ አንዳንድ ከሆሊዉድ ፊልሞች ቲፎዞነት ወደ ሙዚቃ የገቡትም ዘፋኞች ኤልቪስ ፕሪስሊ ነን አሉ። ባጭሩ ምእራባዊነት እንደ ባህል እንዲህ በመሰለ ጥራዝ ነጠቅነት የገለጽ ነበር። ይህ ሁሉ ሲሆን ካገሪቱ ህዝቦች 90 ከመቶ የሚሆነው ይኼ የምእራቡ ባህላዊ ወረሺኝ ያልነካው ወይ ገበሬ ወይ አርብቶ አደር ነበር። በዚህ ሁኔታ ውስጥ ነው የደርግ አገዛዝ የመጣው። የ17 ዓመቱ የደርግ አገዛዝ ይኼን የምእራቡን ባህላዊ ወረራ ከላይ በፖሊሲና በፕሮፓጋንዳ ደረጃ ሊቀይረው ቢሞክርም ራሱ በህዝቡ ዘንድ እጅግ የተጠላ ስለነበር እንዲያውም “የማያውቁት አገር ይናፍቃል” በመሰለ በርካታ ሰው ጭራሽ የምእራቡ በተለይም ያሜሪካ ናፋቂ ሆነ። በወያኔ ጊዜ ደግሞ አገዛዙ የምእራቡ ደጋፊ ነኝ በማለቱና “የሶሻሊስቱ” ዓለምም ስላበቃለት ለምእራቡ ልማድ ማጎብደዱ ባንድ ጊዜ ተመነደገ። ቢዚያ ላይ ዩናይትድ ስቴትስ ዲቪ የሚባል ፕሮግራም ጀምሮ ሰዎችን እያወዳደረ በነጻ ወደ አሜሪካ ያግዝ ጀመር። አሜሪካ ከመቅጽበት ወርቅ “የሚታፈስበት” ሆነ። እዚያ የሄዱትም ባብላጫው ስለ ዓለም ታሪክና የፖለቲካ ሁኔታ እንዲሁም ስለአሜሪካ ታሪክና ፖለቲካ ራሱ በቂ ግንዛቤው ያልነበራቸው ስለነበሩ አይሞሯቸው ባሜሪካ ያመለካከት ሳሙና የታጠበ ሆነ። ገንዘብ እያጠራቀሙ ወዳገር ለእረፍት ሲመጡ በዚህ ድሃ ህዝብ ላይ ጉራቸውን ነፉበት፣ የወላጆቻቸው ቤት እያለ ትናንት የኖሩበትን ቤት ረሳነው በመሰለ ያለ ሆቴል አያርፉም። በተለይም ወጣቱ ይሄን እያየ ዓላማውም ህልሙም አሜሪካ መግባት ሆነ። ይኼ ሁሉ ሲሆን ማህበራዊ ዳይናሚክሱ ደግሞ ምን አንደደረሰ ማየት ያስፈልጋል። በደርግ እጅግ ግፈኛ አገዛዝ ምክንያት በተለይም የቀይ ሽብር ብሎ አገሪቱን በሽብር ሲገዛ ያደረገው እጅግ ዘግናኝ ግድያና ድብደባ በሰዉ መሃል መተማመን እንዳይኖር አደረገ። አለመተማመኑ ከፖለቲካ ነጻ ስላደረገ በሰላም ለመኖር ዓይነተኛ ባህላዊ ወግ ሆነ። ከጣልያን ጦርነት ጀምሮ የተገነባው በባልንጀራ መሃል የነበረው መተማመን ተነነ። ተማምነው ላገራቸውና ለህዝባቸው ነጻነትና ዲሞክራሲ የታገሉት የተረፋቸው መረሸንና መገረፍ ሲሆን በሰላም የመኖር አማራጩ እንዲያም ሲል ኑሮን ለመግፋት የሚያዋጣው ማጎብደዱ ሆነ። ሳያምኑበት ለደርግና ለባለስልጣኑ ለቀበሌ ሊቀ መንበር ሳይቀር ማጎብደዱ “የሚያዋጣ” ሆነ። በደርግ ጭፍጨፋ አያሌ ምሁራን ስላለቁ ወይም ወደ ስደት ስለሄዱ ባገሪቱ የእውቀት ክፍተት ተፈጠረ። ምሁር ነኝ የሚለው ራሱ አጎብዳጅ ሆነ። በወያኔም ጊዜ ይኼው አጎብዳጅነት ቀጠለ። ወያኔም የሚያጎበድዱለትን እንጂ ሃሳባቸውን የገለጹትን ስለማይፈልግ ያጎብዳጅነት ባህሉ ቀጠለ። ያጎበደደ ይወጣለት ጀመር። በቂ ትምህርትና ስልጠና የሌላቸው የወያኔ ባለስልጣናትና ካድሬዎች ኢትዮጵያን የምታህል አገር ሲገዙና ሲፈልጡ ከተጠቀሙበት መንገድ አንደኛው ላገዛዛቸው እንዲመቻቸው ካረቀቁት ህገመንግስት በላይ ያልታወጀ ‘ህግ’ ነበራቸው፤ የጫካ ህግ (law of the jungle)። የሙስና ስራዎችን ለመስራት ህጉ ሳያመች ሲቀር በጫካው ህግ ብዙ ነገር ተሰርቷል፤ በቂ ትምህርት እንደሌለው እየታወቀ ካድሬው አጭበርብሮም፣ ገዝቶትም ዲግሪ በዲግሪ ሆነ። በተለይም ቢሮክራሲ ውስጥ የተሰገሰገው ንኡስ ከበርቴ ይቺም አለች ለካ በመሰለ በተራው ዲግሪ በዲግሪ ሆነና የቢሮክራሲው በር እንዲከፈትለት አደረገ። ይህ እንደሰራ ሲታወቅ በማጭበርበር አርት የተካኑ ሰዎች ብቅ እያሉ ያልሆኑትን ነን እያሉ ስልጣንም ሃብትም አካበቱ። ከጥቂት ዓመታት በፊት አንድ በዚህ የማጭበርበር ዘዴ የተካነ የባለጌ ሊቅ “ፕሮፌሰር ነኝ፣ አለቃዬም ኦባማ ነው” ብሎ ስንት ጉድ እንደሰራ ይታወቃል። እንዲህ ያለው ሌብነት እየሰራ ሲታይ በርካታ ሰው ተጨመረበት። ዲግሪ፣ ሰርቲፊኬት፣ የመንጃ ፈቃድ እንዲሁም ሌላውም ማመሳከሪያ ሁሉ በጉቦ ማውጣት ልማድ ሆነ። እንደ ነውርም መቆጠሩ እየቀረ ሄደ፤ ሁሉም እያረገው ነዋ! ይህ አመለካከት ሰዉ የተለየ ባህርይ እንዲኖር አደረገው። በቀደም ጠ. ሚኒስትሩ እንዳሉት ሰዉ የማይታመን ሆነ፤ ቅሌታሙ በዛ፣ የመንግስት ሰራተኛው ስራውን እንዳያጣ እንጂ ላገሩ መስራት የሚለው ባእምሮው እንዳይኖር ሆነ፤ አስመሳይነት፣ ያልሆነውን ሆንኩ ባይነት፣ አጭባርባሪነት ነገሰ። ባህላዊ፣ልማዳዊና የወጎቻችን እሴቶች እየተቀየሩ ሄዱ። አሜሪካ ልጆቻቸውን ሊጎበኙ የሄዱ አዛውንት እንኳ ሳይቀሩ ሰዎች ለዘመዶቻቸው እንዲያደርሱላቸው የሰጧቸውን ገንዘብ ስንቶቹ ሳይሰጡ እንደቀሩ “ሽማግሌው ሳይቀር ቅሌታም ሆኗል” እስኪባል ራሳቸው እንደበሉት የታወቀ ነው። ባገራችን የነበሩ (አሁንም ትንሽ የቀሩ) የሚያስመሰግኑ የልማድና የወጎ እሴቶቻችን በእንደዚህ ዓይነት መንገድ ተቀያየሩ። እንዲህ ያለው የእሴቶች መለወጥ አገር ወዳድ ስሜታችን ላይም ተጽእኖውን አሳረፈ። አሜሪካን ከማምለክ የተነሳ ምንም ነገር ይሁን ከአሜሪካ ከሆነ ይወደሳል። አሜሪካ የሚኖረውም ኢትዮጵያዊ “ዳያስፖራ” በሚል በተሳሳተ ቅጽል ተጠምቆ ይወደስና ይመለክ ጀመር። ትናንት የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን ያልጨረሰው አሜሪካም ሄዶ ሳይማር የጉልበት ስራ የሚሰራው ሁሉ እንደ አዋቂ የታይ ጀመር። ይህንን የሚያውቀው በየሆቴሉና ሃኪም ቤቱ ስራው ሽንት ቤት መጥረግ ወይም በየራንቹ የፈረስ ጥርስ መቦረሽ የሆነው ያሜሪካ/ካናዳ ነዋሪ ለእረፍት አዲሳባ ይመጣና ያቺን ያጠራቀማትን ዶላር በርካሽ እየመነዘረ እንደ ሚሊየኔር ይታይ ጀመር። አሜሪካ እግሬ ይግባ እንጂ እገሌ እንዲህ ከሆነ እኔማ ብዙ ነገር እስራት እችላለሁ የሚለውም ወጣት በዛ። ስለዚህም በየትም ይሁን በየት አሜሪካ ግባ እንጂ እያሉ ወላጆች ሁሉ ሳይቀሩ ልጆቻቸው በደንበር አሻጋሪ ወንጀለኞች አሜሪካ እንዲገቡ ገፋፉና ብዙ ወጣት በየበረሃውና (ሳሃራ) በየባህሩ (ሜዲቴራኒያን) ቀረ። እጅግ አድርጎ በሚያስቅ ወይም በሚያበግን (እንደ ተመልካቹ ስለሆነ) መንገድ ካሜሪካ ስለመጣ እንደ አዋቂ እንዲያስቆጥር ሙከራ በዚያ ሰሞን የተደረገ ነበር። “በአስቂኝነቱ” በሚታወቀው በሰይፉ ፋንታሁን ሾው አንድ ግዜ ኤሊያስ ተባበል የተባለ ዘፋኝ እንግዳ ሆኖ ቀረበ። ዘፋኙ አሜሪካ ከሰላሳ ዓመት በላይ ቆይቶ መምጣቱ ነው። እና እስኪ ገጠመኝህን ተናገር ተብሎ ዘፋኙ ተጠየቀ። ኤሊያስ ሆዬ ባንድ ወቅት ሱፐርማርኬት (ዴፓርትመንት ስቶር ነው የሚባለው እዛ) የሆነ ነገር ገዝቶ ለመክፈል ወረፋ ሲጠብቅ ካንድ አፍሮ-አሜሪካዊ ጋር ይላከፋል። አሜሪካኑ “ጮኸ ጮኸና አላቆም ሲለኝ መንኪ (ዝንጀሮ) አልኩትና አሳበድኩት” ብሎ በድል አድራጊነት ያንን ጥፍር ውስጥ የሚያስገባ እጅግ አሳፋሪ ገጠመኝ አወራና አረፈው። ኤልያስ “አገሬ ከተመለስኩ ደርግ ሊበላኝ ሊሰለቅጠኝ ይችላል” ብሎ ለምኖ ግሪን ካርድ ያገኘ ነው። እንዲህ ያለ ሰው አሜሪካኖችን አመስግኖና አክብሮ እንደመኖር እጅግ አጸያፊ በሆነ መንገድ አንድ አፍሮ-አሜሪካኖችን መሳደብ በራሱ የቅሌት ቅሌት፣ የበላበትን ወጪት ሰባሪነት ነው። ሁለተኛ አንድ አፍሪካዊ አንድ አፍሮ-አሜሪካንን ልክ አንደ ኬኬኬ ፋሺስት-ዘረኞች “ዝንጀሮ” ብሎ መሳደቡ የሱን የዓለም ድንቁርና ከማሳየት ያለፈ ሌላ ነገር የለውም። ኤሊያስ ነጭ የሆነ ዘረኛ ቢያጋጥመው እሱንም “ሄይ ኒገር ቦይ” ሊለው እንደሚችል አለማወቁ ራሱ ያሳዝናል። ‘ዳያስፖራው’ ኤልያስ ካሜሪካ ስለመጣ ብቻ ራሱን አዋቂ አድርጎ ስለቆጠረ አላውቂነቱን አውጆ አረፈው። ኤልያስ እንኳ አላዋቂ ሆኖ ነው እንበል፣ የሚገርመው ደግሞ ‘ያስቂኙ’ የሰይፉ ስራ ነው። ያ ፕሮግራም የቀጥታ ስርጭት (ላይቭ) እንዳልነበረ ሁሉ ኤዲት መደረጉ አልቀረም። ግን ሰይፉም የኤልያስን አላዋቂነት ተጋርቶ ይንን አሳፋሪ ገጠመኝ ተመልካቹን “እንዲያስቅ” እንዳለ ለቀቀው። ስለዘረኝነት ካወራን አይቀር በብዙ አፍሪካ አገሮች “እናንት ኢትዮጵያውያን ዘረኞች ናችሁ” የሚሉን መብዛታቸውን ማስተዋል ተገቢ ነው። አፍሪካውያን ኢትዮጵያ ነጻነቷን ጠብቃ የጣልያን ፋሺስቶችን ድል ያደረገች መሆኗን ስለሚያውቁ ለኢትዮጵያና ኢትዮጵያውያን ክብር አላቸው። ይህንን ክብር ግን እኛው ራሳችን እየሸረሸርነው ነው። ደርግ ሊበላኝ ነው ወይም ወያኔ ሊገለኝ ነው ብሎ የፖለቲካ ጥገኝነት አግኝቶ ተከብሮ በሚኖርበት አገር አመስግኖ እንደመኖር የዛን አገር ሰው “ባሪያ” የሚለው ኢትዮጵያዊ በርካታ ነው። ለምሳሌ ኡጋንዳ ውስጥ በተለይም ካምፓላ በርካታ ኡጋንዳውያን ከኢትዮጵያውያን የሚሰነዘርባቸውን የዘር ጥቃት እያስተዋሉ የህንዶቹ ዘረኛነት ሳያንስ ኢትዮጵያውያንን ያመጣብን ሙሴቬኒ (ፕሬዚዳንቱ) በመሆኑ “ቆይ ያ ጊዜ ሲመጣ እናሳይችኋለን” የሚሉ በርክተዋል። እንዲህ ያለው አመለካከት በኢትዮጵያውያን ስደተኞች ብቻ ሳይሆን እዚሁ ኢትዮጵያ ውስጥም የሰፈነ ነው።ይኼን አለይ ማለት አይቻልም። እንዲያውም ትናንት ሃምሌ 27 በ ፋና ቴሌቪዥን በሚተላለፈው ተወዳጁና አስቂኙ “ዘጠነኛው ሺ” በተባለው ድራማ ላይ አቡሽን ሆኖ የሚሰራው ወጣት ፍቅረኛው ስላኮረፈችው በተለምዶ “ለምቦጭሽን አትጣይ” የሚለውን ትቶ ጥፍር ውስጥ በሚያስገባ ዘረኛ መግለጫ “እንደ ናይጄሪያ ከንፈር አደረግሽው” ዓይነት ብሎ አረፈው። ይኼን ሳይ “የዚህ አገር ቴሌቪዥኖች ኤዲቶሮች የሏቸውም እንዴ?” እንድል አድርጎኛል። ውይይት ላይማ ማነው ደፍሮ ‘ከአዋቂው’ (በስህተት ዳያስፖራ የሚባለው) ጋር የሚከራከረው? በርግጥም ትንሽ ትምህርት ያገኘው የተማረውን አካብዶ አካብዶ እንደ ከፍተኛ ስኮላር እየተቆጠረ በየሚዲያው የሚጠየቀው፣ ቃለ ምልልስ የሚደረግለትም ከሱ ጋር ነው። ስሙን ሰምተን የማናውቀው አሜሪካ አለ የተባለ ዩኒቨርሲቲ ውስጥ ተመራማሪ ነው እይተባለ ይደመጣል። ሚዲያውና ሌላውም ማመሳከር የሚባል ባይምሯቸውም ሽው አይል። በርግጥ ሰውየው/ሴትየዋ እንደምትለው ኤክስፐርቲዙ አለው/አላት ወይ ተብሎ መጠየቅ ነውር ይመስል ሚዲያውም፣ የመንግስት ቢሮዎችም አይጠይቁም። ለምሳሌ እስካሁን ድረስ እንደ ታላቅ ኤኮኖሚስት የሚታይና በሚዲያው ቃለ ምልልስ የሚደረግለት አንድ ግለሰብ እሱ አንደሚለው ካሊፎርኒያ ካለ አንድ ዩኒቨርሲቲ የዶክትሬት ዲግሪ እንደሌለው ዩኒቨርሲቲው ይሄንን ግለሰብ እንደማያውቀው አሜሪካ ያለው ጋዜጠኛ አበበ ገላው ደርሶበታል። ሌላ ጊዜ ደግሞ አንድ የከባድ ሚዛን ቦክሰኛ ነኝ፣ አሜሪካም በዚህ በዚህ አሸንፌያለሁ ብሎ እንደተለመደው አሜሪካ አምላኩ የሆነው ሚዲያ አሞካሽቶ አሞካሽቶ በኋላ ሰውየው የወጣለት ቀጣፊ፣ ቦክሰኛም ያልሆነ እንደሆነ ታወቀ። ካምፓላ (ዩጋንዳ) ከጥቂት ዓመታት በፊት አንድ ሌባ ከካናዳ ኢትዮጵያውያን ስደተኞችን ወደካናዳ እንዲሄዱ ለመርዳት ነው የመጣትሁት ብሎ ስደተኛውን የማመልከቻ ፎርም እያስሞላ ጠቀም ያለ ገንዘብም እያስከፈለ በደንብ ከነደፋቸው በኋላ አንድ ጠዋት ተሰወረና ያ ሁሉ ስደተኛ ገንዘቡን ተበልቶ ቀረ። እንዲህ የመሳሰሉ የቅጥፈት ስራዎች ከላይ ከጠቀስነው የባህላዊ እሴቶች መቀየር የመጣ ነው። አንድ ፈረንጅ ከሰሞኑ “እናንት ኢትዮጵያውያን ጥሩ ሰዎች ነበራችሁ፤ አሁን ግን ....” እንዳለው ነው። የጣልያን ፋሺስቶች አገራችንን ወርረው በህዝባችን ላይ ያካሄዱት ጭፍጨፋና ያደረሱት ግፍ በድህረ-ጣልያን ወረራ የነበረው ትውልድ ባገር ወዳድነት ተኮትኩቶ ያደገ ነበር። አገር ወዳድነት አገር ስትወረር ብቻ የሚገለጽ እሴት አይደለም። አገር ወዳድነት ሁልጊዜ ላገር ጥሩ ነገር ማሰብንና መስራትማለትም ነው። በዚህ ረገድ አገር ሲባል ተራራውና ሽንተረሩ አይደለም፤ ህዝቡ ነው። ስለዚህ በሰላምም ጊዜ አገር ወዳድነት ለህዝብ ጥሩ ነገሮችን መስራትን ይመለከታል። ወጣቶችም በዚህ አቅጣጫ መኮትኮት አለባቸው። ኢትዮጵያውያን በራሳቸው ማንነት መኩራት አለባቸው። በተለያየ የብሄር ማንነታቸውም መኩራት አለባቸው። አንደቀስተ ደመና የተዥጎረጎረው ባህላዊ እሴቶቻቸው ማንነታቸውን ይገልጻል። የወላይታውን ባህላዊ ልብስና ጭፈራ የሌላው ብሄረሰብ አባላት እንደራሳቸው አድርገው መውሰድ፣ የነሱም የሌላው እንደሆነ መቁጠር ይኖርባቸዋል። ሰለጠኑ የተባሉት ፈረንጆች እኮ እንዲህ ያለው አንደ ቀስተ ዳመና የተዥጎረጎረው ባህልና ማንነት ያስደንቃቸዋል። እኛ ደግሞ በዚህ መኩራት አለብን። ያንዳችን ባህል ከሌላው ይበልጣል ሳንል ሁሉንም በእኩልነት ማየት አለብን። ሁለተኛው አገር ወዳድነት የሚገለጸው ለፈረንጁ ባህልና እሴቶች አለማጎብደድን ይመለከታል። በራሳችን ባህል፣ ልማድ፣ ወጎችና እሴቶች መኩራት አለብን እንጂ የኛ እሴቶች ከፈረንጁ ‘ዝቅ ያሉ’ ወይም ‘ያልሰለጠኑ’ ናቸው ብለን በፍጹም ማመን የለብንም። እንዲህ ስንል በርግጥ ከፈረንጁ እሴቶች ደግሞ ጠቃሚ ጎኖች የሉም ማለት አይደለም። ለነገሩ በዓለም ያሉ ህዝቦች በሙሉ የራሳቸው ባህላዊ እሴቶች አሏቸው። የኛ ባህላዊ እሴቶች በሙሉ አዎንታዊ እንዳልሆኑት ሁሉ በሌሎችም ባህሎች የፈረንጁን ጨምሮ ጎጂ እሴቶች አሉ። የማንኛውም ህዝብ እሴቶች አዎንታዊ ጎኖች እንዳሉት ሁሉ ለኛ የሚጠቅሙ ከሆነ እነዚህን እሴቶች መጋራት እንችላለን። የምንጋራው የፈረንጁን ብቻ አይደለም። ከላይ እንደጠቀስነው በሁለቱ ኃያላን መንግስታት የሽኩቻ ዘመን የአሜሪካው ኃያል ተሰሚነቱን ለማስፋፋት ባህላዊ ዘመቻም እንዳደረገ ገልጸናል። በዚህም በመላው ዓለም “አሜሪካ አምላኩ” የሆኑ ግለሰቦችን ማፍራት ዓላማው ነበር። ዘዴው የተለያየ እንደሆነም ጠቅሰናል። ከነዚህ አንደኛው በስነ ጹፍና (ፊልሞች፣ ጋዜጣና መጽሄት፣ ሙዚቃ፣ ወዘተ...) በሚዲያ በኩል የሚደረገውን ነው። በነዚህ አውታሮች ከሚነዛው ፕሮፓጋንዳ አንደኛው ውበትን የሚመለከት ነው። ቆንጆ የሚባለው ቆዳው ያልጠቆረ እንዲያውም ነጣ ያለ፣ አፍንጫው ቀጥ ሰልከክ ያለ፣ ጸጉሩም ሉጫ የሆነ እንደሆነ ተደርጎ ይወሰዳል። አንደ ኢትዮጵያ ባሉ አገሮች (ምናልባት ኒጄር ውስጥ እንዳለው አንድ የፉላኒ ህብረሰብ በተቀር) ባለው ባህላዊ ወግ ደግሞ ቆንጆ መሆን የሚጠብቅባቸው ሴቶች ናቸው። ሴቶቹም ቆዳቸው የነጣ፣ አፍንጫቸው ሰልካካ፣ ጸጉራቸው ሉጫ እንዲሆን መከራቸውን ያያሉ። የቆዳ መንጣቱና የአፍንጫው ሰልካካነት እስካሁን በሰው ሰራሽ መንገድ ሊቀየር ተሞክሮ ብዙ ጉዳትን አስከትሏል። ጸጉር ግን ተፈጥሮ ቢሆንም ሰው ሰራሽ ወይም ደግሞ የታከመ ሂውማን ሄር ተሰርቶለታል። ቁንጅናን ፈረንጅ አይምሯችን ውስጥ እንደቀረቀረው በሉጫ ጸጉር ተርጉመን ሴቶቻችን ይኸው ለሰው ሰራሽ ወይም ሂውማን ሄር ሲጋደሉ እናያለን። አፍሪካዊ ማንነታችን አሳፍሯቸው ነው? ወይስ ያ ዊግ ወይም ሂውማን ሄር የሷ እንዳልሆነ መንገደኛው ሁሉ እያወቀ “የሷ ያልሆነውን የሷ ነው” እንዲባል ነው? በጣም የሚያሳስበው ግን በባህልና በባህርይ ተምሳሌት መሆን የሚገባቸው የመንግስት ባለስልጣናት የሆኑ ሴቶች ሚኒስትሮችም ጭምር ይህንኑ ሂውማን ሄር መጠቀማቸው ነው። ከጥቂት ዓመታት ጀምሮ ባገራችን ገንኖ ያለ ዋነኛ የጉራማይሌ ተምሳሌት ይሄ ሴቶቻችን የሚራኮቱበት ሰው ሰራሽ ጸጉር ነው። ሌላው በቅርብ የተጀመረው ጉራማይሌ ደግሞ ሴቶች ቆዳቸው እንዲነጣ የሚጠቀሙበት ክሬም ተፈለጊነቱ እየተስፋፋ መምጣቱ ነው። ይህ ተግባር ጉዳት በሴቶች ላይ በማስከተሉ እንደ ጋና ያሉ አገሮች ከልክለዋል። በኢትዮጵያም በዚህ ጉዳይ መንግስት ጣልቃ ገብቶ ብዙ ጉዳት ሳይደርስ ማስቆም መቻል አለበት። ጉራማይሌው በሴቶች ብቻ የሚገለጽ አይደለም። ወጣት ወንዶችም የፋሽን ሰለባዎች ናቸው። ከጸጉር ይጀምራል። የአፍሮ-አሜሪካን ራፕ ዘፋኞችን ተከትለው ጸጉር ማንጨብረር፣ በጣም አስቂኝ በሆነ ስታይል መቆረጥ፣ አስቂኝ በሆነ ስታይል ሰላም መባባል፣ ወዘተ.... ሌላው አስቂኝ ስታይል ደግሞ ከጉልበት በታች ሹጥጥ ያለ ሱሪ መልበስ ነው። አንዳንድ በመነሳት ላይ ያሉ ዘፋኞችመንዲህ ያለ ሱሪ ለብሰው በቴሌቪዥን ይታያሉ። በዚህ ጉዳይ ላይ ያለባበስ ስነ ምግባር በቴሌቪዥንም መኖር አለበት። ሌላው የጉራማይሌ አባዜ ደግሞ ብዙም ያልተነገረለት ስምን አሜሪካዊ የማድረግ አባዜ ነው። በተለይ ታዋቂ የሆኑ ግለሰቦች ስማቸውን አሜሪካዊ አድርገው ምንም ሂስ ሳይቀርብባቸው ሲቀር ወጣቱ ሁላ ተነስቶ ስሙን በተቻለ መጠን አሜሪካዊ ሊያደርግ ቆረጠ። የታወቁ ሰዎች ህብረሰባዊ ሃላፊነት (social responsibility) ስላለባቸው ከንደዚህ ያለ ከንቱ ስራ በመቆጠብ በራሳቸው ማንነትና በባህላቸው መኩራታቸውን በማሳየት ተምሳሌት መሆን አለባቸው። ስለ ኢትዮጵያ እየዘፈኑ ስማቸው እንኳ ኢትዮጵያዊ እንዳይሆን ማድረግ እርስ በሩስ የሚቃረን ነው። በዚህ ምክንያት የቴዎድሮስ ካሳሁን አባት አቶ ካሳሁን መሆናቸው እስከዚህ አይታወቅ ይሆናል፤ ሰውየው “ቴዲ አፍሮ” ነኝ ስላለ። ጎሳዬ የሚባለው ደግሞ “ጎሲ ነኝ” አለ። ዮሴፍም “ጆሲ” ሆነ፣ አንዱ ደግሞ ትንሳኤን የመሰለ ቆንጆ ስም ይዞ “የለም ... ቲኑ ነኝ” አለ (እውነትም “ቲኑ”!) ሌሎችም በርካቶች አሉ። ከሁሉ የሚገርመው ሚዲያው ራሱ እነዚህን ቅጽል ስሞች እንደ ደንበኛ ስም ተቀብሎ በተለይ በቴሌቪዥን ያስተዋውቃቸዋል። አንዱን ተዋናይ “ቤቢ” ይለዋል። ሌሎችም በርካቶች አሉ።